Samenvatting Geschiedenis De Republiek in de Gouden en Zilveren Eeuw

Transcriptie

1 Samenvatting Geschiedenis De Republiek in de Gouden en Zilveren Eeuw Samenvatting door een scholier 3168 woorden 21 april ,6 10 keer beoordeeld Vak Geschiedenis DYNAMIEK EN STAGNATIE VAN DE REPUBLIEK IN DE 17E EN 18E EEUW Jaartallenlijst! 1585 Dynamiek en superieur 1672 minder dynamiek 1700 stagnatie, niet meer superieur 1780 verval Economische doorbraak vier Sontoorlogen 1568 Slag bij Heiligerlee, begin TO 1572 keerpunt in TO, Den Briel 1584 Willem v. Oranje dood TO Gouden Eeuw 1585 Val van Antwerpen 1588 De R. begint, éénzijdige proclamatie 1602 VOC opgericht 1609 oprichting wisselbank twaalfjarig bestand DO 1628 zilvervloot 1648 Vrede van Munster eerste stadhouderloze tijdperk Pagina 1 van 14

2 e Eng Zeeoorlog e Eng Zeeoorlog e Eng Zeeoorlog Zilveren Eeuw 1672 Rampjaar NO Negenjarige Oorlog tweede stadhouderloze tijdperk Spaanse Successieoorlog Verval e Eng Zeeoorlog patriotten actief 1789 Franse revolutie FT Franse tijd Bataafse R., eenheidsstaat Koning Lodewijk Napoleon Keizer Napoleon, deel van Frankrijk 1813 einde Franse tijd 1590 Spanje verdeelde zijn aandacht (engeland met onoverwinnelijke vloot // en Frankrijk) en verzwakte erg handelsembargo republiek opgeheven door Spanje Middellandse Zee kwam vrij 1672 Eind 1e stadhouderloze tijdperk Schulden R. zo hoog dat rente niet meer konden betaald worden 3e Engelse zeeoorlog Oorlog met Frankrijk, Engeland, Keulen en Munster o Veroverden alle landprovinciën o Willem III komt aan de macht o Executie gebroeders De Wit, raadspensionaris 1660 Begin agrarische depressie Begin Moedernegotie neergang Alle prijzen daalden in de R Eind agrarische depressie begin herstel landbouw algemene Europese handelsopleving, de R. kon niet echt meeliften, begin succes kapitaalmarkt, verzekerings- bankiers- commissionairshuizen (internationaal) begin SG en Holland terugbetalen aan bankiers vanaf sterkere verpaupering H1 Holland in de 15e en 16e eeuw Economische doorbraak! Pagina 2 van 14

3 Hoe valt de opkomst van Holland in de 15e en 16e eeuw te verklaren? 1300 Holland verstedelijkt vier Sontoorlogen 1464 oprichting Staten Generaal 1530 de R. grotere handelsvloot dan Eng + Fr 1566 > Nederlandse opstand 1585 Val van Antwerpen Opkomst van steden Groeiende macht van de koning Nederlandse Opstand Ontdekken en veroveren Kerkhervorming 1.1 Een vroeg verstedelijkte samenleving 14e eeuw 1300 Holland verstedelijkt, wordt machtiger, maar nog niet echt 14e 15e eeuw Holland in crisis, door slechte landbouw, door moerassige grond. verstedelijking. verstedelijking nijverheid + internationale handel Brabant en Vlaanderen rijkst, machtigts, meest ontwikkeld. Waterpositie gebruikt: internationale handel, visserij scheepbouw + gerelateerde industrie bloeien op. Holland begin 16e eeuw niet goed voor, grote bevolkingsgroei Europa Graanprijzen zeer hoog meer internationale handel geen malthusiaanse spanningen, elders wel, 1.2 Opkomst van Holland vier Sontoorlogen, om Oostzeehandel, tegen Hanzesteden, (handelsverbond steden rond de Oostzee, later ook lage land steden daarbij) Oostzeehandel: o Brengen: Pr, Sp, Fr, zout.. NL, haring.. NL, textiel.. Fr, Du, wijn.. o Halen: graan 1530 de R. grotere handelsvloot dan Eng + Fr Partenrederijen, aandelenclubs Landbouwrevolutie 16e eeuw o Gecommercialiseerde Landbouw o Industriële handelsgewassen o Strijd tegen water werd steeds meer gewonnen, Waterschappen o Weinig Adel, veel vrije marktwerking 1.3 De val van Antwerpen Economisch zwaartepunt Zuid-Nederland, Pagina 3 van 14

4 Groot deel 16e eeuw Holland en Zeeland satellieten van Antwerpen, centrum van de Handel, groeit zeer snel: handel, inwoners naar Val Antwerpen door: o Verschuiving van de handel naar Zuid-Spanje door ontdekking goud in Amerika o Spanje ging failliet, handel Antwerpen kelderden ook door leningen met Spanje o Nederlandse opstand vanaf 1566 Spanje opnieuw failliet + Spaanse huurlingen plunderden Antwerpen, geen soldij Antwerpen sloot zich aan bij de opstand, maar viel weer in Spaanse handen in blokering van de Schelde Antwerpen slonk, alle slimme kooplieden naar de R naar Holland in wel last van oorlog, maar daarna speelde het vooral in het Zuiden van de R. af handel Amsterdam groeide en werd belangrijker door graanimport, hele Oostzeehandel in handen 1585 Amsterdam kleine stad, inwoners 1.4 Een versnipperde statenbond Karel V kon geen belasting heffen, staten te veel souvereiniteit Filips probeerde Tiende Penning, olie op het vuur, kwam er uiteindelijk niet De R. bestond uit stedelijke en regionale econmieën, eigen munt, invoerrechten, tollen etc. (privileges) Goede geleide economieën, o.a.: o gratis bedrijfsruimtes, o bescherming door gildes, o boeren gedwongen te handelen in de steden, Staten en steden bestuurd door kooplieden-regenten, Holland het meest éénheid vanaf 15e eeuw, beginnend poldermodel, Landprovinciën lopen achter in commercialisatie H2 De Economie in de GE Hoe ontwikkelden de handel zich in de GE? Hoe ontwikkelden de landbouw zich in de GE? Hoe ontwikkelden de nijverheid zich in de GE? 1585 Val van Antwerpen 1595 uitvinding fluitschip 1602 oprichting VOC 1609 oprichting wisselbank twaalfjarig bestand 1621 oprichting WIC e Eng Zeeoorlog e Eng Zeeoorlog 1672 rampjaar Pagina 4 van 14

5 Handelskapitalisme Gouden Eeuw Wetenschappelijke revolutie 2.1 Holland centrum van de wereldhandel Moedernegotie, Oostzeehandel, alles was hiervan afhankelijk, handel en trafieken Graanhandel hoogtepunt twaalfjarig bestand Import: o Frankrijk, o Spanje, inconstant door oorlogen, o Oostzee Rusland: huiden, bont, graan, Noorwegen: hout, Zweden: ijzer, koper, wapens Export: o Zuiden: graan naar het o Noorden: hout, textiel, haring 1590 handelsembargo republiek opgeheven door Spanje Middellandse Zee kwam vrij: o Italië: marmer, agrarische producten: olijfolie, krenten o Levant: Aziatische luxe goederen o Turkije en Syrye: zijde, katoen, zuidvruchten 1595 weg naar Indië gevonden - Azië o Perzié: zijde o India: katoen o Ceylon: kaneel o China: porselijn 1598 varen naar Afrikaanse west-kust, goud en ivoor 1598 naar Amerika voor zout, later ook voor suiker Vanaf 1637 ook slavenhandel door de R. 2.2 De organisatie van de handel Amsterdam (later ook andere steden) o Wisselbank, gemak en veiligheid uniek, aantrekkingskracht o Bank van Lening, o Koopmansbeurs, spulletjes, aandelen, termijncontracten = vaste tijd vaste prijs Staten-Generaal richt VOC op in 1602 om concurrentiestrijd tegen te gaan VOC 1602 zeer succesvol, handel voorop o was zwaar bewapend, o joegen Portugesen en Engelsen weg, o dwongen volken met hen te handelen Pagina 5 van 14

6 o veroverde Jakarta, omgedoopt tot Batavia o tientallen factorijen: versterkte handelsposten WIC 1621 minder succesvol, kaapvaart voorop o West-Afrika en Amerika o veel concurentie van Fr, Pr, Fr, Eng, o driehoekshandel, wapens naar Afrika, slaven naar Amerika, suiker naar de R. o verlies Noordse compagnie 1614 o Walvisjacht monopolie o Veelonderduikers dus opgeheven, walvisvaart vrijgegeven. 2.3 Bloeiende nijverheid = industrie nijverheid = industrie = vanuit grondstoffen producten maken Nieuwe trafieken in: suiker, tabak Stenen handel Stabiel politiek klimaat lage rente, veel vertrouwen voor aandelen Leiden belangrijkste textielstad van Europa, naast Lyon, Technische voorsprong o Houtzaagmolen, verfmolens (malen), oliemolens (persen) o Fluitschip Meer laadruimte Meer ruimte bemaning Stabieler Minder tol bij Sont door relatief klein dek Goede infrastructuur: Jaagpaden, kanalen, goederen en personen makkelijk en goedkoop 2.4 Het platteland in de GE Tot 1590 zwaar voor boeren door TO, in Westen en Zuiden Landbouw groeit: o Keuterboeren verdwijnen, commerciële landbouw o Vergrootte afzetmarkt o Meer afval, meer mest o Veeteelt vergroot, meer mest o Verbetering transpot systeem o Water beter beheerst, meer plek Boeren profiteerden van DO. (Derigjarige Oorlog) Verwoest Duitsland moest eten hebben Droogmakerijen: beemster, aandelen, verhuren Nijverheid naar platte land: zoals scheepbouw naar Zaanstreek, o Lonen lager o Meer ruimte Pagina 6 van 14

7 o Makkelijker voor transport o In de steden werd door de ambachtelijke gilden de machinering tegen gehouden Zuid en Oost R. economie achter door TO H3 De R. in de GE Hoe handhaafde de R. zich tijdens de Gouden Eeuw in de internationale politiek? Hoe waren de sociale verhoudingen binnen de R.? 1555 Filips II landsheer Nederlanden TO strijd Noordelijke gewesten 1588 gewesten souverein TJ bestand DO 1640 Spanje vraagt om vrede 1648 vrede van Munster e Eng Zeeoorlog e Eng Zeeoorlog 1672 rampjaar Republiek staatkundig Handelskapitalisme Absolutisme 3.1 Het bestuur van de R. Particularisme zorgde voor inefficiënte staatsbesturing Alle gewesten een bestuur op hun eigen manier, andere systemen enz verdeeldheid in de SG veel ruggespraak De gewesten wel samenwerking in o Defensie o Handel (VOC WIC) o lokale belastingen voor Basisproducten (Water)wegen Meest belasting van Europa, niet ten onder, door burgerlijke karakter: burger voorop, inversteren in Invoerbelasting ter bescherming eigen economie Door commerciële samenleving werkte belasting goed, omdat niemand zelfvoorzienend was Schuld liep op, tot gevaarlijk hoog 3.2 Internationale politiek Pagina 7 van 14

8 Huurlingen in de mode, het meeste geld, het grootste leger, de R. had veel geld 1590 leek TO situatie hopeloos, maar Spanje verdeelde zijn aandacht (engeland met onoverwinnelijke vloot // en Frankrijk) en verzwakte erg, TJ bestand Bijna weer geweest: Zilvervloot van Spanje, de R. investeren en Spanje moest bezuinigen veroverde de R. veel steden, want Spanje was ook bezig met o DO o Frankrijk o Opstand Catalonië en Portugal 1640 Spanje vraagt om vrede 1648 Vrede van Munster TO deed R. goed o Val van Antwerpen o Om Spaanse embargo s te ondermeinen hadden ze gat in de markt gevonden Azië Afrika Amerika o Schaarste door oorlog, de kooplieden van de R. wouden wel wat verkopen Spanje ook lastig: o Embargo s o Kaapvaart In bestand was het groeien o Geen embargo s meer, o Minder kaapvaart Daarna kleine crises 1621 > o Nieuwe embargo s o Verlies Zuid-Europa handel (middellandse Zee) o DO halvering Oostzee handel o Duinkerk veroverd door Frankrijk veel schepen verloren o Hoge belastingen door oorlog Vrede van Munster 1648 nieuwe groei handel o Geen embargo s meer, o Minder kaapvaart o Middellandse zeegebied weer beschikbaar Engeland: mercantilisme engelse beslag schepen R. + belemmering vrije handel Noordzee: Acte van Navigatie e Eng Zeeoorlog gelijk spel + Acte van Navigatie ingetrokken Opnieuw spanningen + herinvoering Acte van Navigatie 2e Eng Zeeoorlog wonnen + Acte van Navigatie ingetrokken Frankrijk komt op onder Lodewijk 14e: mercantilisme + groter leger 3.3 Arm en rijk in de GE Pagina 8 van 14

9 Gegoede burgerij 6-10% Kleine burgerij 20-30% Volksklasse 60% Het grauw Bestaanszekerheid: niet zeker o Terugvallen op familie of gilde Maar beter dan elders in Europa, door goede graantoevoer, nooit voedseltekort Hoogste lonen ter wereld 3.4 Immigratie en bevolkingsgroei 17e + 18e eeuw: vreemdelingen naar R., vooral Zeeland en Holland Veel buitenlanders via R. in dienst bij VOC WIC, 50% buitenlands 1580 en 1620, meeste uit Zuid R. Na 1620 meeste uit: duitse rijk, Engeland en Scandinavië Veel religieuze vluchtelingen: hugenoten uit Frankrijk, Joden, Immigranten nodig voor arbeidstekort en kennis, maar veel kwamen in het onderste gedeelte van de volksklasse terecht 1,3 miljoen in milj in 1670 Urbanisatiegraad 60% o Amsterdam: 30d naar 200d o Leiden, Haarlem, Rotterdam: allemaal vervijfvoudigd Gem. sterfte leeftijd: 30 (tot 1666 ook pest) 25% kinderen dood voor 1e jaar Geen grote gezinnen Vroege Vrouwen emancipatie (rest van Europa nog niet) o Vrouwen handelden met zelfde rechten als mannen o Lezen en schrijfen o Gelijkwaardige huwelijkspartners H4 De Economie in de ZE Hoe ontwikkelde de handel zich in de Zilveren Eeuw? Hoe ontwikkelde de nijverheid zich in de Zilveren Eeuw? Hoe ontwikkelde de landbouw zich in de Zilveren Eeuw? agrarische depressie 1687 Franse Mercantilisme treft R NO Negenjarige Oorlog Spaanse Successieoorlog 1748 Pachtersoproer 1792 einde WIC 1799 einde VOC Pagina 9 van 14

10 Absolutisme Verlichting Kolonialisme en Slavernij 4.1 Terugval van een handelsnatie R. overwicht handel niet handhaven Economie slechter omdat: Oorlogen Engelsen en Fransen Last van mercantilisme van Engelsen en Fransen Voorbijlandvaart slecht voor stapelmarkten steden Verzanding IJ en havens grote schepen konden er niet meer bij kosten baggeren Traditionele bestemmingen liepen achteruit Vrede zorgde voor betere landbouw Moedernegotie neergang (al sinds 1660) Visserij achteruit, 75% minder (last van Schotse en Scandinavische vissers) Engeland, Frankrijk en Duitsland investeren in verharde wegen, de R. niet Engeland en Frankrijk, dominanter dan de R. De R. nog steeds één van de grootsten. o Koloniale handel groeide o Commissiehandel was goede zet, maar vooral voor buitenlandse kooplieden, 4.2 Groei van de koloniale handel en het geldbedrijf 1680 > Koloniaal 1680 groei koloniale handel Azië 1700 > suiker, koffie, (thee) massaproduct, door populairiteit Driehoekshandel mislukte, doordat Fransen, Spanjaarden en Engelsen stopten met het afnemen van slaven, stagnatie VOC 1730 omslagpunt, > minderwinst, > verlies.. kwam door hoge militaire kosten Geldhandel Hollandse bank- en effectenwezen grote bloei 1750 > succes kapitaalmarkt, verzekerings- bankiers- commissionairshuizen (internationaal) R. grootste geldverschaffer Europa investeringen in: droogmakerijen, turfgraverijen en trekvaart Geldhandel met staat stijgt, SG en Holland veel geleent rente aan geldmarkt SG en Holland nog meer geleent, zo veel dat rente hoger was dan belastingen, neergaande economie maakte het onmogelijk om terug te betalen Geldhandelaren dus heel rijk, door rente 1750 > SG en Holland terugbetalen aan bankiers bankiers nog rijker! veel investeren/beleggen in VOC en WIC en bedrijven (buitenlandse) Pagina 10 van 14

11 4.3 Kwijnende nijverheid Nijverheid gelijdelijk achteruit. Trof vooral Holland Hoge lonen nadelig voor Export Technologische achterstand, daarom werd dat een barrière Trafieken het hardst getroffen Zaanse scheepsbouw achteruitgang vanaf schepen, naar 25 schepen per jaar Alles vanaf 1675 achteruit of stagnatie Jenever industrie groet erg, crisesverschijnsel, bier was geen volksdrank meer, door koffie en thee. 4.4 Oplevende landbouw, stagnerende bevolking Landbouw in 17e eeuw eerste sector die in moeilijkheden kwam o agrarische depressie 1660 alle prijzen daalden o Landbouwproducten in heel Europa toenam o Eind aan de bevolkingsgroei o Hersteld van DO o Engelse landbouw sterk gegroeid Herstel landbouwcrises lastig door o hoge lonen, o hoge pachtprijzen o hoge belastingen o veepestepidemiën Markt verschuift o Melkvee naar slachtvee o Zeeland: meekrap (voor rode verfstof) o Naar graan 1750 herstel landbouw (dus economie) o Bevolkingsgroei prijzen omhoog o Belastingen omlaag o Pachtprijzen daalde o Kaas export leefde op o Export in agrarische producten drager economie o Plattelandsnijverheid Veluwe: papier Rivierenland: steen Twente en Tilburg: textiel Noord en Oost R. economische bloei door landbouw Bevolkingsstagnatie op 1,9 miljoen De-urbanisatie o Leiden en Haarlem: halvering Pagina 11 van 14

12 o Amsterdam compenseerde met geldsector Holland van naar Weinig immigratie, maar nog minder emigratie H5 De R. in de ZE Hoe handhaafde de R. zich tijdens de ZE in de internationale politiek? Hoe waren de politieke verhoudingen binnen de R.? Hoe waren de sociale verhoudingen binnen de R.? Hoe ging de R. ten onder? e stadhouderloze tijdperk e Eng Zeeoorlog e stadhouderloze tijdperk 1713 vrede van Utrecht e Eng Zeeoorlog patriotten actief 1789 Franse revolutie Bataafse Republiek 1813 einde Franse tijd Absolutisme Verlichting Ancien Régime Democratische revoluties 5.1 Mogendheid in verval 1676 R. nog altijd in oorlog met Fransen (WANNEER BEGON DAT DAN?) 1678 werd dat minder door toegeven van beide kanten o Minder mercantilisme o Stoppen met vechten Spanningen namen toe, o want Lodewijk had Orange ingenomen, wat van de R. was. o Importheffingen weer omhoog o Engeland en Frankrijk beide khatoliek, R. protestants NO: R. vecht samen met Eng, Sp, Oostenrijk en Pruisen tegen Frankrijk.. daarna vrede Willem III samen met Spanje tegen Frankrijk vechten omdat nieuwe erfgenaam was. o Spaanse Successie Oorlog Willem III kinderloos dood e stadhouderloostijdperk Frankrijk was onder de elleboog, maar R. zwak, maar nog wel al het grondgebied o Zwak omdat: uitgeput Pagina 12 van 14

13 o Slechte band met Engeland o Economie stagneerde werden neutraal zorgde voor wat versteviging Leger en vloot door slechte economie in verval, terwijl Eng, Fr. Pruisen steeds sterker werden Oranje gezinde regenten, gebruikte woede volk, Willem IV stadhouder 1747 Verdeeldheid o Oranjes of niet o Oorlogen of niet o Waar investeringen Uitlekken handelsverdrag met VS 4e Eng zeeoorlog, roemloos ten onder o Begin van het definitieve eind 5.2 Bestuurlijke onmacht vergaders in SG voor vernieuwing/hervorming van de R. niks werd aangenomen Gewesten te arrogant, tol- accijnsbarrières: 17e eeuw okee, 18e handicap Hele hoge schuld + veel legers = torenhoge belasting(druk) 1747 veel onrust door: o Hoge belasting o Franse dreiging Willem IV aan de macht, hielp amper 1748 Pachtersoproer: plunderen van pachtershuizen enz. Doelisten bestreden stadhouder o Willem V, deed amper wat, herstelde rust door leger Verlichte opvattingen brachten volk tegen de Oranjes, want de besten zouden moeten besturen, 5.3 Toenemende weelde en verpaupering Contracten van correspondentie o De goede baantjes toeschuiven aan elkaar o Oligarchi Geschoolde arbeiders kregen het pas na 1750 moeilijk o Ongeschoold al eerder Vele sloten aan bij VOC als enige hoop op een baan 1750 > grote verpaupering Gedwongen werkinrichtingen voor armen (vooral vrouwen) 5.4 Ondergang: oorlogsverklaring met Engeland 4e Engelse Zeeoorlog.. door Uitlekken handelsverdrag met VS o Honderde koopvaardijschepen met inhoud gestolen Pagina 13 van 14

14 1784 vrede met Eng maar o VOC en WIC kwamen er niet bovenop, 1792 einde WIC o Patriotten zagen hun kans schoon Veroverden Utrecht Meer gevechten o Pruisen komt te hulp Patriotten vluchten 1795 Patriotten met Franse leger inval o Willem V vluchtte naar Engeland en kwam nooit meer terug o Bataafse republiek uitgeroepen Engeland zag Bataafse republiek als Franse bondgenoten, dus oorlog o Namen R. koloniën in Stop koloniale handel o VOC gestopt Napeleon maakt er Koninkrijk Holland van o Lodewijk Napoleon aan het stuur o Handelsblokkade Engeland Nederlandse Handel stortte totaal in Handel sleepte nijverheid mee in ondergang 1807 Grote bedrijven vertrokken naar Engeland geen belastingen meer ontvangen o Geldmarkt naar London Franse legers wouden geld nog hogere schulden o Napoleon verklaart schuld nietig geldmarkt geruïneerd, 1815 vrede, Nederland grote armoede o Engelsen gaven veel koloniën terug, maar hielp niet veel Pagina 14 van 14