3

Transcriptie

1

2

3 3

4

5

6 Op de expositie Ja, natúúrlijk! zijn diverse mediakunstwerken te zien. Kunstbalie vindt het belangrijk om leerlingen kennis te laten maken met deze jonge vorm van kunst. Door de beweging, het licht en de grote mate van interactie is mediakunst een van de meest toegankelijke vormen van kunst. Aan de andere kant is het een lastige vorm van kunst om uit te leggen. Mediakunst maakt gebruik van nieuwe technieken, neemt heel veel verschillende vormen aan en heeft minder te maken met alledaagse media (zoals het Brabants Dagblad of NOS op 3) dan je in eerste instantie zou denken. Het uitnodigende karakter en de hoge mate van (kwetsbare) techniek maken het ook een fragiele vorm van kunst om tentoon te stellen aan leerlingen. Vraag uw leerlingen bij het bezoek dus vooral om te kijken en met hun ogen te onderzoeken wat zij zien, maar nergens aan te zitten tenzij expliciet vermeld wordt dat dat mag. Op de expositie zelf en online op Klunky is meer informatie te vinden over de kunstwerken en de technieken die worden gebruikt. LET OP: Een van de tentoongestelde werken, Blooms van John Edmark en Alexander Hermanns, heeft een stroboscopisch effect (lichtflitsen). Zie erop toe dat leerlingen met epilepsie hier niet mee in contact komen. 6

7 Op Klunky ( vindt u aanvullend materiaal bij dit project, zoals de films voor de voorbereidende lessen, de lijst van geëxposeerde werken (en de bijbehorende natuurverschijnselen) en tips om zelf aan de slag te gaan met de technieken die in de expositie te zien zijn. In het lerarengedeelte van de website vindt u onder meer een digitale versie van deze handleiding. Om daar te komen logt u als volgt in: gebruikersnaam: leerkracht wachtwoord: kunstbalie Naast dit lesmateriaal biedt het thema van de tentoonstelling, natuur, veel mogelijkheden om aan te sluiten bij andere projecten of vakken op school. Kunstbalie stimuleert deze ontwikkeling en denkt (waar nodig) graag mee over verdere invulling van dit vakoverstijgende thema. 7

8

9 INSPIRATIE UIT DE NATUUR Op basis van een kunstvoorbeeld uit de grote wereld (het werk van Sjoerd Knibbeler) gaan de leerlingen op zoek naar hun eigen inspiratiebron in de natuur. 60 MIN. ONDERZOEKEND 9

10 EEN ECHTE KUNSTENAAR AAN HET WERK Bekijk en bespreek klassikaal het gefilmde portret van fotograaf Sjoerd Knibbeler (op Klunky > Ja, natúúrlijk!). Denk daarbij aan de volgende aspecten: In het filmpje bespreekt Sjoerd twee fotoseries. Welke zijn dat? (antwoord) The Paper Planes en Digging Up Clouds. Benoem de overeenkomsten en verschillen tussen de series. (antwoord) Overeenkomsten: uiteindelijk zijn het allemaal foto s. Beide series hebben te maken met wind. Beide series zijn binnen (in de studio) gemaakt. Verschillen: de vorm (papieren vliegtuig vs. tornado) De manier van maken (vouwen papieren vliegtuig, achtergrond kiezen, camerapositie bepalen en foto maken vs. tornado opwekken en deze in actie fotograferen) Het vliegtuigje hangt stil, terwijl de tornado continu draait. 10

11 Wat is een storm chaser? (antwoord) Iemand die achter stormen aan jaagt. Op Klunky staat (als extra) een link naar een filmpje van Nicolette Kluijver, die voor het BNN-programma Try Before You Die achter stormen aan jaagt. Sjoerd wil niet achter stormen aan jagen, hij wil ze namaken. Hoe doet hij dat? (antwoord) Hoe hij het precies doet, wordt niet helemaal helder. Hij bouwt een installatie met glazen platen en een stofzuiger, en giet kokend water over vloeibare stikstof. Zo onderzoekt hij of hij een tornado na kan maken om die te fotograferen. Wat vinden jullie in dit geval het kunstwerk: de foto of de installatie die Sjoerd Knibbeler maakte om de foto te maken? (antwoord) Hierbij gaat het niet om het juiste antwoord geven. De leerlingen denken samen na over het concept kunstwerk. In het gesprek kunnen bijvoorbeeld vragen als deze langskomen: Sjoerd noemt zichzelf fotograaf, is het kunstwerk dan ook altijd de foto? (tips) De installatie verdwijnt, de foto blijft. Kan iets wat verdwijnt ook een kunstwerk zijn? Moet je een (beeldend) kunstwerk altijd vastleggen? Is er een verschil tussen een beeldend werk en bijvoorbeeld een toneelstuk? En hoe zit dat met muziek? Vinden jullie Sjoerd Knibbeler een fotograaf, uitvinder, onderzoeker of kunstenaar? (tips) Er is geen goed of fout antwoord. Laat de leerlingen nadenken over begrippen als fotograaf, uitvinder, onderzoeker en kunstenaar en daar met elkaar over in gesprek gaan. 11

12 ZELF ALS KUNSTENAAR AAN DE SLAG Sjoerd Knibbeler werkt rondom het thema wind. Zijn series The Paper Planes en Digging Up Clouds zijn beide het resultaat van een creatieve zoektocht naar het zichtbaar maken van een natuurverschijnsel dat niet (direct) zichtbaar is. Verdeel de groep in tweetallen. De leerlingen gaan op zoek naar iets uit de natuur dat ze mooi of bijzonder vinden. Dit kan visueel zijn (de bliksem) of niet-visueel (de wind, zoals Sjoerd die visualiseert). Elk duo kiest één natuurverschijnsel. Ze benoemen wat hen interesseert aan het verschijnsel. Laat de leerlingen vrij in de keuze van een natuurverschijnsel. Ze kunnen op internet zoeken, maar mogen ook gewoon naar buiten gaan of zelf bedenken welk veel voorkomend natuurverschijnsel ze kiezen. Buiten kunnen ze mogelijk alvast materialen verzamelen die daarmee samenhangen. 12

13 Leg uit dat het gekozen natuurverschijnsel nog niets zegt over het uiteindelijke resultaat van de opdracht. Sjoerd Knibbeler neemt zelfs een natuurverschijnsel dat je helemaal niet kunt zien, waar hij vervolgens (via een associatief proces) op reflecteert door gevouwen papieren vliegtuigen te fotograferen. De vorm van het uiteindelijke kunstwerk staat in dat geval los van de inspiratiebron. Je kunt met elk verschijnsel nog heel veel kanten op. Belangrijk is dat de leerlingen een verschijnsel, fenomeen of wonder kiezen dat hen interesseert, of beter nog, fascineert. Help de leerlingen op weg door hen de volgende vragen mee te geven op hun zoektocht: Wat weet je er nog niet van? Wat vind je er zo fascinerend, bijzonder of spannend aan? Wat zou je willen onderzoeken? Waar heb je dit eerder ervaren? Wanneer maakte het echt indruk op je? Terug in de klas zetten ze op papier welk natuurverschijnsel ze hebben gekozen en waarom. Dat mag met tekst, maar ook al met beeld. Stimuleer hen wel te verwoorden wat hen fascineert, zodat er een (eenvoudige) onderzoeksvraag ontstaat. Dit korte verslag wordt in de volgende les gebruikt als de tweetallen verdergaan met hun inspiratiebron. De drie tweetallen met de bijzonderste verhalen presenteren hun natuurverschijnsel bij de start van les 2. 13

14

15 SPELEN MET DE NATUUR Op basis van een kunstvoorbeeld uit de grote wereld (Berndnaut Smilde) onderzoeken de leerlingen hoe ze zelf op basis van een inspiratiebron uit de natuur naar een creatieve uiting kunnen werken. 60 MIN. ONDERZOEKEND 15

16 Bespreek kort de vorige les. Refereer aan de film over Sjoerd Knibbeler en nodig enkele leerlingen uit om over hun idee of fascinatie te vertellen. Wie herinnert zich het filmpje van kunstfotograaf Sjoerd Knibbeler? (antwoord) Sjoerd onderzocht met zijn medium fotografie het thema wind, hij probeerde dit nietvisuele/onzichtbare thema visueel/zichtbaar te maken door miel van fotografie. Dit deed hij onder andere door modelvliegtuigjes van papier te fotograferen en een tornado na te bouwen in zijn studio. Wat zagen we in het filmpje? (antwoord) In het filmpje zagen we Sjoerd in zijn studio aan het werk. Hij zette alles precies zo neer dat hij in een foto kon vangen wat hij zocht. 16

17 2.1 EEN ECHTE KUNSTENAAR AAN HET WERK Bekijk nu het filmpje over Berndnaut Smilde. Wat zagen we in het filmpje? In het eerste gedeelte van het filmpje zie je hoe Berndnaut Smilde zich laat inspireren in de natuur. Hij vertelt over verschillende inspiratiebronnen: een schilderij van zijn grootouders waarop een storm te zien was, maar waarvan je niet kon zeggen of die storm nog ging komen of al weg trok; de ongrijpbaarheid van een wolk die hem fascineert; tegenstellingen die hem intrigreren, zoals constructie en deconstructie & binnen en buiten; tijdelijkheid, vorm en functie van materiaal. In het tweede deel van het filmpje (vanaf 1:12m) zie je een wolk (een kunstwerk van Berndnaut Smilde) die zich binnen opbouwt en weer vergaat. Welke tegenstellingen zie je terug in het werk van Berndnaut Smilde? Hij maakt een wolk, een natuurfenomeen dat buiten bestaat, binnen. De wolk bouwt op tot een wolk (constructie) en vergaat weer (deconstructie). 17

18 In het filmpje zien we een wolk in een ruimte gemaakt door Berndnaut. Bespreek met de leerlingen hoe Berndnaut deze wolk binnen zou kunnen maken. Laat leerlingen vrij nadenken. Eventueel kunt u aan het einde van het gesprek het Engelstalige filmpje van de BBC laten zien. In dit filmpje legt Berndnaut uit hoe hij te werk gaat. Daarin vertelt Berndnaut Smilde het volgende: Hij gebruikt een simpele plantenspuit om de lucht in een bepaalde ruimte heel erg vochtig te maken. Vervolgens gebruikt hij een rookmachine om een wolk na te maken. De rook kleeft zich als het ware vast aan de waterdamp in de lucht en komt samen in een wolk. Hiervan maakt hij honderden foto s en selecteert er één. Dit is het uiteindelijke kunstwerk. 18

19 Bekijk een aantal foto s van Berndnaut via en vergelijk die met de veranderende wolk in het Avant Garde-filmpje (te zien van 1:12-1:28 min. en van 1:53-2:18 min.). Vraag de leerlingen wat zij het kunstwerk vinden: de foto of de wolk die een paar seconden in de ruimte hangt (zoals je zag op het filmpje). Hier is geen goed of fout antwoord mogelijk. De verschillen tussen de wolk zelf en de foto zijn interessant om te bespreken. De wolk bestaat heel kort en vergaat weer. De foto die gemaakt wordt is een momentopname en levert een beeld op dat nooit meer verandert: het beeld dat de wolk daar is. Het beeld van de foto is statisch. Het verandert niet meer. Een foto is per definitie statisch. Kunstenaars werken echter met heel veel verschillende technieken. Als je een video maakt van de wolk in de ruimte zie je hoe het kunstwerk verandert. Je ziet hoe de wolk opbouwt en weer uit elkaar valt. Dat proces is dynamisch. De korte tijd dat de wolk bestaat verandert deze continu van vorm. Het medium video laat dat proces zien, terwijl een foto een momentopname is van hét moment dat de wolk daar bestond. Kunst hoeft dus niet statisch te zijn (zoals foto s, schilderijen of een stilstaand beeld). Tegenwoordig zijn er veel technieken zoals films, lichtkunst, lasers, projecties, installaties met mechanische en interactieve onderdelen die kunstwerken laten veranderen en dus dynamisch zijn. Bij het expositiebezoek in de volgende les komt het verschil tussen dynamisch en statisch ook terug. 19

20 Berndnaut Smilde vindt vooral het idee be- Zowel Berndnaut Smilde als Sjoerd Knibbeler langrijk dat een wolk in een ruimte bestaat. spelen met de natuur in het werk. Vraag de De foto s zijn daar de bewijzen van. Vervol- leerlingen om verschillen en overeenkomsten gens kunnen mensen zelf betekenis geven te benoemen. Zet deze in twee kolommen op aan die wolk, bijvoorbeeld onheil of pech. het bord. Welke betekenissen kennen de leerlingen Hieronder volgt een aantal mogelijke over- nog meer? eenkomsten en verschillen. Als het goed is Op een roze wolk zitten het gevoel van wordt de lijst in de klas veel langer. ouders bij een pasgeboren baby. In de wolken zijn heel gelukkig zijn. Vraag de leerlingen of zij nog een nieuwe betekenis aan wolk toe willen voegen? Welke dan en kunnen ze vertellen waarom? OVEREENKOMSTEN: Zij maken allebei foto s; natuur als inspiratiebron; experiment in het werk; ze werken allebei binnen. 20

21 VERSCHILLEN: De onderwerpen (vliegtuigen en tornado s versus wolken); de manier van werken (vouwen van vliegtuigjes, bouwen van een installatie en het namaken van een wolk); samenvallen van thema en kunstwerk (bij het thema wind zien we papieren vliegtuigjes en een nagemaakte tornado, de wolk binnen lijkt veel op de oorspronkelijke wolk) Laat aan het einde van de eerste les via klunky nog een aantal voorbeelden zien van kunstenaars die spelen met natuur. De voorbeelden tonen kunstenaars die met allemaal verschillende technieken werken (van sculpturen en verf tot film en nieuwe media technieken). 21

22 2.2 ZELF ALS KUNSTENAAR AAN DE SLAG De kinderen hebben nu verschillende kunstwerken gezien die ontstaan zijn uit een fascinatie met de natuur door de kunstenaar. Bij Sjoerd Knibbeler en Berndnaut Smilde hebben zij ook gezien hoe zij zich laten inspireren door de natuur en hoe zij die inspiratie omzetten in een kunstwerk. Sjoerd werkt met het thema wind en vindt door een associatief proces allerlei mogelijkheden om dit thema (dat op het eerste oog niet zichtbaar is) zichtbaar te maken. Berndnaut Smilde laat zich inspireren door de natuur door buiten rond te lopen en besluit om te werken rondom de tegenstellingen buiten-binnen en opbouw-uiteen vallen om binnen een wolk zonder functie te laten ontstaan (er komt geen regen uit de wolk, de wolk bouwt alleen op en valt weer uit elkaar). Sjoerd Knibbeler en Berndnaut Smilde spelen zo allebei een eigen creatief spel met de natuur. De vorige les hebben de leerlingen een verschijnsel, fenomeen of natuurlijk wonder gekozen dat zij bijzonder vinden. Het is nu aan hen na te denken over een manier waarop zij hun onderwerp tot een kunstwerk willen maken. 22

23 23

24

25 EXPOSITIEBEZOEK JA, NATÚÚRLIJK! De leerlingen reflecteren op een speelse manier op de natuurthema s die de aanleiding waren voor de kunstwerken in de mediakunstexpositie Ja, natúúrlijk!. 60 MIN. REFLECTEREND 25

26 OP ZOEK NAAR NATUURTHEMA S De leerlingen hebben in de voorbereidende lessen kennisgemaakt met het werk van Sjoerd Knibbeler en Berndnaut Smilde. Ze hebben gezien hoe deze kunstenaars spelen met de natuur en experimenteren met verschillende materialen (vochtige lucht, rookmachines, papieren vliegtuigjes en een tornado-installatie) om hun kunstwerk te realiseren. Ook hebben de leerlingen nagedacht over hoe ze zelf een natuurverschijnsel op een kunstzinnige manier zouden verbeelden. Vandaag zien ze werk van kunstenaars die maanden of jaren de tijd hebben genomen om hun fascinatie met de natuur te verbeelden. De leidende vraag bij het kijken naar de kunstwerken is: Zien de leerlingen terug door welk natuurfenomeen de kunstenaar is gefascineerd? Deze vraag leidt in het tweede deel van deze les tot een uitvoeriger gesprek over de kunstwerken. 26

27 RONDGANG LANGS DE KUNSTWERKEN Verdeel de leerlingen over maximaal 6 groepjes. Elk groepje krijgt een bord en magneten mee, met daarop een afbeelding van elk kunstwerk (met titel). Ook krijgt elk groepje magneten met verschillende natuurverschijnselen (die de kunstenaars hebben geïnspireerd). De groepjes beginnen elk bij een van de kunstwerken en bespreken met het eigen groepje welk natuurverschijnsel bij dit kunstwerk hoort. Na drie minuten wisselen de groepjes van kunstwerk. SUGGESTIES VOOR VRAGEN DIE DE LEERLINGEN VAN EEN GROEPJE AAN ELKAAR KUNNEN STELLEN Door welke vormen die je ziet in dit kunstwerk zou je zeggen dat het werk past bij het natuurverschijnsel X? Aan welke geluiden hoor je dat dit kunstwerk past bij het natuurverschijnsel X? Welk gevoel geeft dit werk je? Wat zie je? (laat een van jullie uitgebreid zeggen wat hij/zij allemaal ziet) Zien de anderen hetzelfde? 27

28 REFLECTEREN OP HET SPEL Als alle groepjes elk kunstwerk hebben gezien en verbonden hebben aan een natuurverschijnsel, voegt u de kleine groepjes samen tot twee grote groepen. Met deze groepen maakt u een rondje langs de kunstwerken en bespreekt welk kunstwerk aan welk natuurlijkverschijnsel is gekoppeld (met de magneetjes). Op Klunky en in de expositiecatalogus voor de leerkracht zijn de juiste combinaties te vinden. In de catalogus staat ook extra informatie over de kunstwerken, die van pas kan komen als achtergrondinformatie in uw gesprek met de leerlingen. Bespreek met de leerlingen: de twijfels die ze haen bij het maken van hun keuzes; waarin de keuzes afwijken; welke zichtbare/hoorbare elementen van het werk hun idee bepaalden. Bespreek ook hoe de kunstenaar volgens de leerlingen aan zijn onderzoek begonnen is. Laat daarbij deze aspecten aan bod komen: de fascinatie voor het fenomeen; de mogelijke vraag die de kunstenaar zich stelde; wat er onderzocht is; wat van het onderzoek nog zichtbaar is. 28

29 AFSLUITING Laat de tweetallen die in de klas samenwerkten een van de werken uitkiezen. Hun keus moet samenhangen met het eigen idee uit les 2. Vraag de leerlingen wat dit werk of het proces dat ze erin zien, kan bijdragen aan de uitvoering van hun eigen idee (onderzoeksvraag). Voor leerlingen die dit idee daadwerkelijk gaan uitvoeren of daar al mee bezig zijn, kan dit een nieuwe stap in de ontwikkeling naar hun concrete werk zijn. 29

30 COMPETENTIES CULTUUREDUCATIE Kunstbalie gaat uit van drie competenties voor cultuureducatie: reflecterend, onderzoekend en creërend vermogen. Deze drie competenties zijn in de praktijk altijd met elkaar verbonden: wie bijvoorbeeld werkt aan onderzoekend vermogen, zet daarbij ook zijn reflectieve vaardigheden in. Om deze samenhang zichtbaar te maken, geven wij ze vorm als een driehoek. De competentie waarop bij een bepaalde activiteit de nadruk ligt, staat dan bovenaan in de driehoek. DRIE DOMEINEN Een breed en evenwichtig cultuureducatief programma over acht schooljaren bestaat uit een grote verscheidenheid aan activiteiten op het gebied van erfgoed en de verschillende kunstdisciplines. Om lijn aan te brengen in het cultuuraanbod onderscheiden we drie domeinen van cultuureducatie. Elk domein levert een specifieke, belangrijke bijdrage aan de culturele ontwikkeling van de leerling. Een volwaardig programma omvat daarom activiteiten uit alle drie de domeinen die afwisselend en waar mogelijk in samenhang worden aangeboden. 30

31 IN HUIS Wat de school zelf in huis heeft op het gebied van cultuureducatie, zoals een dramales uit de methode of een presentatie bij de weekafsluiting. MET DE CULTURELE OMGEVING Wat de culturele omgeving van de school de leerlingen te bieden heeft, zoals een muurschildering maken samen met een kunstenaar of een kunstvakdocent in de klas. UIT DE GROTE WERELD Wat de grote wereld van kunst en cultuur de leerlingen te bieden heeft, zoals een concert met een workshop door musici of een tentoonstelling in de school met werk van een bekende kunstenaar. De projecten van KunstSelect concentreren zich met name op dit domein. KUNSTSELECT is door Kunstbalie geselecteerd landelijk kunstaanbod voorscholen in het primair onderwijs. Hiermee brengen scholen hun leerlingen in contact met kunst uit de grote wereld. 31

32