Hierbij bieden wij u het signaleringsrapport Duurzaam Bouwen fase 2 aan.

Transcriptie

1 Aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus EJ DEN HAAG Datum 8 juli 2002 Kenmerk Nic Uw brief van Afdeling Bouwzaken Uw kenmerk Betreft Duurzaam Bouwen fase 2 Hierbij bieden wij u het signaleringsrapport Duurzaam Bouwen fase 2 aan. In de eerste fase, welke in juli 2001 aan u is uitgebracht, is aangegeven welke onderdelen van het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen voor nieuwbouw en bestaande bouw toepasbaar zijn in de gezondheidszorg. Tevens zijn hierin voorstellen gedaan om een zeker ambitieniveau vast te leggen voor gezondheidszorggebouwen en zijn randvoorwaarden aangegeven om Duurzaam Bouwen in de gezondheidszorg te bevorderen. In fase 2 is dit ambitieniveau uitgewerkt voor zorginstellingen en worden richtlijnen gegeven voor het opstellen hiervan. Er wordt vanuit gegaan dat bij duurzaam bouwen in een zorginstelling de volgende maatregelen zullen worden uitgevoerd: - vaste maatregelen, die altijd worden toegepast. Deze vaste maatregelen zijn als standaard in de bouw te beschouwen. - variabele maatregelen waaraan geen meerkosten zijn verbonden. Ook deze worden in principe altijd toegepast. - een aantal variabele maatregelen waar meerkosten aan verbonden zijn. Bij de planindiening dient te worden aangegeven welke maatregelen worden toegepast en wat daarvan de meerkosten zijn. Voorgesteld wordt een toeslag op de bouwkostennormen te verstrekken van 3 tot 5% voor de extra kosten van deze variabele maatregelen. Dit percentage moet worden gezien als een vuistregel c.q. een indicatie van de hoogte van de investeringen. Voor toekenning van de toeslag is noodzakelijk dat het ingediende bouwplan vergezeld is van een standpunt over de aspecten van duurzaam bouwen van een daartoe geëigende organisatie.

2 In fase 2 wordt verder een overzicht gegeven van de wijze waarop het implementatieplan gestalte moet krijgen met betrekking tot de communicatie, de kennisoverdracht en mogelijke demonstratieprojecten. De Nederlandse onderneming voor energie en milieu, Novem b.v., heeft aangegeven dat financiële middelen, beschikbaar gesteld door het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM), ingezet kunnen worden voor implementatie-activiteiten naar de zorgsector en haar doelgroepen. Alvorens het implementatietraject te starten vragen wij u om in overleg met VROM te bevorderen dat deze financiële middelen ook ter beschikking komen voor de implementatie van duurzaam bouwen in de gezondheidszorg. Het Bouwcollege is van mening dat duurzaam bouwen uitgangspunt van het beleid zou moeten zijn. Wij verzoeken u een actieve stimulerende rol te vervullen c.q. terzake een commitment aan te gaan. Hoogachtend, de algemeen secretaris, de voorzitter, mr. T. Vroon H.A. de Boer Cbz/nr

3 SIGNALERINGSRAPPORT DUURZAAM BOUWEN (fase 2) Uitgebracht aan de Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Vastgesteld door het College bouw ziekenhuisvoorzieningen op 8 juli 2002 Voorbereid door de Commissie Bouw Cbz/nr

4 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING I 1. INLEIDING EN LEESWIJZER Aanleiding Opzet rapportage en leeswijzer 1 2. HOOFDLIJNEN ONDERZOEK Het Nationaal pakket en de zorgsector 2 3. HET IMPLEMENTATIEPLAN Implementeren van het Nationaal Pakket Duurzaam bouwen De wijze van implementeren en de daarbij betrokken partijen Tijdplanning 6 BIJLAGEN B1 Voorbeeld voor het opstellen van een ambitie document voor Duurzaam Bouwen B2 B3 B4 Kennis overdrachtsvoorstel Stichting bouwresearch Kennis overdrachtsvoorstel Nederlandse Vereniging voor technisch facilitair management in de Gezondheidszorg Demonstratie projecten van het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu. Cbz/nr

5 SAMENVATTING Dit rapport betreft het onderzoek dat is uitgevoerd door W/E adviseurs duurzaam bouwen in opdracht van het College bouw ziekenhuisvoorzieningen. De centrale vragen van het onderzoek hebben de volgende strekking: (1) 'is het Nationaal pakket duurzaam bouwen toepasbaar in de gezondheidszorg, en (2) 'zo ja, wat is er dan nodig om het Nationaal pakket te implementeren in deze sector '. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met een werkgroep die is ingesteld door het College bouw ziekenhuisvoorzieningen. Het onderzoek (1 e fase) In de eerste fase is onderzoek uitgevoerd naar de relatie tussen de bouwmaatstaven van het College bouw ziekenhuisvoorzieningen en het Nationaal pakket duurzaam bouwen. De eerste vraag daarbij is of er mogelijk tegenstrijdigheden zijn waar te nemen tussen beide instrumenten. Door analyse van beide instrumenten is duidelijk geworden dat er geen sprake is van tegenstrijdigheden; het Nationaal pakket is zelfs eerder op te vatten als aanvulling op de bouwmaatstaven. Zowel de functie van de beide instrumenten als de inhoudelijke opzet wijzen op deze opvatting. De bouwmaatstaven geven inhoud aan de ruimtelijke en functionele eisen van een zorggebouw; het Nationaal pakket geeft met maatregelen richting aan duurzame oplossingen. De bouwmaatstaf voor operatieafdelingen stelt bijvoorbeeld dat 'wanden en vloeren naadloos moeten worden afgewerkt', het Nationaal pakket geeft aan met welke maatregelen wanden als duurzaam worden beoordeeld. Concepten voor duurzaam bouwen in de gezondheidszorg Parallel aan de beschreven analyse is onderzoek gedaan naar mogelijke concepten (oplossingsrichtingen) voor duurzaam bouwen in de gezondheidszorg. De veronderstelling was dat voor nieuwbouw in de verschillende de sectoren onderscheidende concepten beschreven zouden kunnen worden. Als eerste is onderzocht of er mogelijk verschil is in maatregelen voor een ziekenhuis, een verpleeghuis, een sociowoning of een gebouw in een van de andere zorgsectoren. Geconcludeerd is dat bij een specifiek gebouw door de initiatiefnemers wel accenten kunnen worden gelegd, maar dat geen van de maatregelen gekoppeld kan worden aan een specifieke zorgsector. Wel is het mogelijk en volgens de werkgroep zelfs wenselijk om een aantal aansprekende thema's te benoemen. Voor de uitwerking daarvan zijn de thema's aangehouden die eerder zijn geformuleerd door de architecten in de gezondheidszorg (STAGG): 1. Gezond binnenmilieu 2. Energiebesparing 3. Flexibiliteit en aanpasbaarheid 4. Waterbesparing 5. Milieubewust materiaalgebruik Ambities en aanbevelingen Nadat de vraag of de toepasbaarheid positief is beantwoord heeft het onderzoek zich gericht op de mogelijke ambities voor duurzaam bouwen in de zorgsector en op de vraag: 'wat zijn de aanbevelingen om de komen tot een succesvolle implementatie'. Voor dit deel van het onderzoek zijn interviews gehouden met vertegenwoordigers van instellingen en met vertegenwoordigers van SBR (uitgever Nationaal pakket) en de Rijksgebouwendienst (ervaring met duurzaam bouwen en onderhouden). Cbz/nr I

6 Voor de formulering van ambities is het mogelijk aan te sluiten bij formuleringen die worden gebruikt voor de woningbouw en voor de verpleeghuizen. Kern daarvan is dat duurzaamheid wordt gedefinieerd als 'een pakket van duurzame maatregelen dat wordt begrensd door de vaste maatregelen en een zeker kostenniveau'. Als aanbevelingen zijn geformuleerd: - in de bouwmaatstaven dient een verwijzing te worden opgenomen naar het Nationaal pakket. Het Nationaal pakket sluit aan bij de bouwmaatstaven, de verwijzingen kunnen worden geformuleerd overeenkomstig de verwijzingen naar het Bouwbesluit. - duurzaam bouwen dient afgestemd te worden op het Lange Termijn Huisvestingsplan (LTHP) van de zorginstellingen. - sleutelactoren voor bouwen in de zorgsector moeten een helder beeld hebben van het begrip duurzaamheid en van een duurzaam zorggebouw. Aangegeven is dat de meest aansprekende en daarmee de primaire - invalshoek moet zijn gezondheid en binnenmilieu. Een tweede belangrijke invalshoek dient flexibiliteit te zijn om de aanpasbaarheid in de toekomst te kunnen waarborgen. Verdere invalshoeken zijn energie, materialen en water. - voor een aanvaardbaar ambitieniveau van duurzaam bouwen in de zorgsector is een financiële prikkel nodig. Een praktische oplossing is het honoreren van (een deel van) de kosten van maatregelen bij de vaststelling van de budgetten voor nieuwbouw en beheer. Het onderzoek (2 e fase) De tweede fase van het onderzoek kon zich - gezien de conclusie van de eerste fase - richten op het vraagstuk van implementatie. In dit implementatieplan wordt ingegaan op de invoering van de vaste en variabele maatregelen van het Nationaal Pakket in de zorginstelling en de gevolgen voor de huidige bouwmaatstaven en de regelgeving. Als aanbevelingen zijn geformuleerd: Invoering vaste en variabele maatregelen in de zorginstelling - De zorginstelling dient in een notitie (ambitienotitie genoemd) aan te geven wat de intenties voor duurzaam bouwen zijn en op welke wijze dit in de huisvesting gestalte zal gaan krijgen. Richtlijnen voor het opstellen van een dergelijke notitie zijn samengevat in Bijlage 1. Een totaal overzicht is gegeven in Richtlijnen voor duurzaam bouwen in beleid van zorginstellingen, W/E adviseurs, rapportnr. 5797, Gouda, 7 juni [2] - Deze notitie dient afgestemd te zijn op het Lange Termijn Huisvestings Plan. Uitgegaan wordt dat bij duurzaam bouwen in een zorginstelling de volgende maatregelen zullen worden uitgevoerd: - Vaste maatregelen. Deze worden altijd toegepast (Deze vaste maatregelen zijn als standaard in de bouw te beschouwen). - Variabele maatregelen waaraan geen meerkosten zijn verbonden worden altijd toegepast. - Bij variabele maatregelen waar meerkosten aan verbonden zijn, wordt een selectie gemaakt van de toe te passen variabele maatregelen. In het rapport Nationaal pakket duurzaam bouwen in de gezondheidssector, W/E adviseurs, rapportnr. 5775, Gouda, 8 maart [1] worden definities en overzichten gegeven van de vaste en variabele maatregelen - Bij de planindiening dient te worden aangegeven welke maatregelen worden toegepast en wat daarvan de meerkosten zijn. - Voorgesteld wordt een toeslag op de bouwkostennormen te verstrekken van 3 tot 5% voor de extra kosten van deze variabele maatregelen. Dit percentage moet worden gezien als een vuistregel c.q. Cbz/nr II

7 een indicatie van de hoogte van de investeringen. Voor toekenning van de toeslag is noodzakelijk dat het ingediende bouwplan vergezeld is van een standpunt over de aspecten van duurzaam bouwen van een daartoe geëigende organisatie. De wijze van implementeren en de daarbij betrokken partijen In het implementatieplan wordt een overzicht gegeven van de wijze waarop deze invoering gestalte moet krijgen ten aanzien van de communicatie, de kennisoverdracht en mogelijke demonstratie projecten. Tenslotte wordt een planning gegeven van het implementatie traject. Cbz/nr III

8 1. INLEIDING EN LEESWIJZER 1.1 Aanleiding Het College voor ziekenhuisvoorzieningen heeft in 1998 de Stuurgroep Duurzaam Bouwen in de gezondheidszorg ingesteld. Deze stuurgroep heeft een drietal vragen gedefinieerd welke in de vorm van taakopdrachten omschreven zijn en worden uitgewerkt in werkgroepen. Deze vragen zijn: - Geef aan welke onderdelen van het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen (NP DuBo) voor nieuwbouw en bestaande bouw toepasbaar zijn in de gezondheidszorg mede gelet op de overige sectorspecifieke eisen zoals hygiëne, doelmatigheid, functionaliteit. - Geef aan op welke wijze de toepasbare onderdelen van het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen (NP DuBo) geïmplementeerd kunnen worden in onder meer afspraken, voorschriften, gedragingen en de infrastructuur. - Geef aan op welke wijze duurzaamheid een uitgangspunt kan zijn voor de besluitvormingsprocessen in de zorgsector en formuleer voorstellen die leiden tot een duurzame infrastructuur. 1.2 Opzet rapportage en leeswijzer Op basis van de onderzoeken, die W/E adviseurs duurzaam bouwen hebben verricht heeft in opdracht van het Bouwcollege en de Nederlandse onderneming voor energie en milieu NOVEM en in samenwerking met de werkgroep Duurzaam Bouwen, is dit signaleringsrapport opgesteld. In hoofdstuk 2 wordt nader ingegaan op de hoofdlijnen van het onderzoek. Het implementatieplan in hoofdstuk 3 bevat enerzijds het implementeren van het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen en anderzijds de wijze van implementeren en de daarbij betrokken partijen. De uitvoerige rapportage en achtergrondstudie wordt gegeven in: Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen in de gezondheidszorg [1] en Richtlijnen voor duurzaam bouwen in het beleid van zorginstellingen [2]. Cbz/nr

9 2. HOOFDLIJNEN ONDERZOEK 2.1 Het Nationaal pakket en de zorgsector Het Nationaal pakket duurzaam bouwen is net zo goed bruikbaar voor de zorgsector als voor andere sectoren als bijvoorbeeld onderwijs en kantoren. Deze conclusie wordt getrokken na een analyse van de bouwplanvoorbereiding in de zorgsector en de opzet van het Nationaal pakket. Cruciaal is dat er geen tegenstrijdigheden zijn gevonden tussen de bouwmaatstaven (ruimtelijk-functionele eisen) en het Nationaal pakket. Het Nationaal pakket is door zijn opzet bruikbaar voor nieuwbouw en onderhoud en beheer. Het Nationaal pakket is uitvoerig (veel maatregelen zijn bijeengebracht) en biedt ruimte voor keuze en interpretatie (door indeling in 'vaste-' en 'variabele maatregelen') Belangrijke kwaliteiten zitten in de toelichting bij de maatregelen (specificatiebladen) en de mogelijkheden om maatregelen te selecteren (op thema, op bouwdeel, op kosten etc.). Bovendien geeft het Nationaal pakket nu al een concept voor een duurzaam gebouwd ziekenhuis. Opgemerkt moet worden dat de praktische beperkingen van het Nationaal pakket net als voor elke sector in de bouw ook geldt voor zorgsector. Het pakket genereert voor de gebruiker nog onvoldoende kostengegevens. Een belangrijk gegeven is dat het Nationaal pakket direct beschikbaar is. Instrumentaria zoals software pakketten Ecoquantum of Greencalc zijn nog niet toegesneden op de zorgsector. Methoden voor vergelijking (benchmarking) vergen nog veel voorbereiding. De zorgsector wil vooral het accent leggen op gezondheid en binnenmilieu. Dit in het belang van zowel de cliënt als het personeel van de zorginstelling. Juist hierop kunnen opdrachtgevers en facilitaire diensten worden aangesproken en gemotiveerd. Als subthema's wordt genoemd toekomstwaarde / flexibiliteit / aanpasbaarheid, energie, water en materiaalgebruik. Ontwikkeling tot nu toe Het College bouw ziekenhuisvoorzieningen heeft halverwege 2001 het traject in gang gezet om het Nationaal pakket van toepassing te laten zijn voor de zorgsector. Zij heeft daartoe in juni het signaleringsrapport Duurzaam Bouwen (fase 1) uitgebracht aan de minister van VWS (rapportnummer 508, 9 juli 2001) Implementatie Implementatie van duurzaam bouwen in de zorgsector staat voor: het stimuleren van verandering en daarmee te komen tot duurzaam onderhoud, beheer en nieuwbouw in de zorgsector. Dit kan bereikt worden door het gebruik van het Nationaal pakket duurzaam bouwen. De direct betrokkenen in de ontwikkeling van onderhouds- en nieuwbouwplannen vormen de doelgroepen in dit proces: de technische en facilitaire diensten, directies, architecten. Organisatorische setting Bij een gegeven implementatiedoelstelling is een sterke en financieel krachtige organisatorische setting vereist. Als succesfactoren worden benoemd een heldere en voor de doelgroepen herkenbare doelstelling van implementatie acceptatie van de implementatie-boodschap een krachtige facilitering van implementatie-activiteiten een slagvaardige organisatie voor uitvoering van een implementatieprogramma een financiële prikkel om implementatie te bevorderen geen verzwaring van administratieve lasten Cbz/nr

10 De Nederlandse onderneming voor energie en milieu (Novem) heeft aangegeven dat middelen voor implementatie van duurzaam bouwen voor de zorgsector zijn aangevraagd bij het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke ordening en Milieu in het koepelprogramma Novem geeft aan dat bij honorering van dit onderdeel van haar programma expliciet naar samenwerking met andere partners zal worden gezocht. Het is aan te bevelen om bij de organisatorische setting de branche- en koepelorganisaties een zichtbare en herkenbare plaats en rol te geven. Juist deze organisaties staan dicht bij hun leden en hebben afgelopen jaren veel aandacht gegeven aan kwaliteitsontwikkeling bij het bouwen in de gezondheidszorg. Voorbeelden zijn: het project Beter bouwen in de gezondheidszorg (NVTG) met de NVTG Bouw Award, het project GGZ Nederland Bouwtrofee (2001) de activiteiten van het Milieuplatform Zorgsector MPZ en de STAGG werkgroep Duurzaam Bouwen. Hoofdlijnen implementatieprogramma De opgave voor implementatie kan worden vertaald in korte- en langere termijndoelstellingen. Voor de korte termijn gaat het om: - het introduceren van duurzaam bouwen bij alle doelgroepen - de introductie van het Nationaal pakket bij alle technisch / facilitaire diensten en directies - het 'leren werken met het Nationaal pakket'. Hierin past een marktgestuurde aanpak die inspeelt op de behoefte van de doelgroepen. Voor de langere termijn verschuiven de doelstellingen naar resultaten op projectniveau. Aanbevolen wordt in te spelen op nieuwe ontwikkelingen in het instrumentarium voor duurzaam bouwen. De Stichting Bouw Research past het Nationaal pakket voortdurend aan, aan nieuwe ontwikkelingen. Op basis van de korte termijn doelstelling voor implementatie en de inzet die verschillende partners willen en kunnen geven is de hoofdlijn van een implementatieprogramma beschreven. In dat programma wordt de kern gevormd door: - Regulering en facilitering door Cbz ( voorwaarden scheppen ). - Programmaondersteuning door de Ministeries van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu en Novem die een marktgestuurde aanpak mogelijk maakt door: activiteiten mogelijk te maken en in te spelen op de behoefte van de doelgroep. - Sectorgerichte activiteiten van het College bouw ziekenhuisvoorzieningen, de koepelorganisaties en aan de zorgsector gerelateerde organisaties. De hoofdlijnen zijn uitgewerkt in implementatie- en programma activiteiten van de verschillende doelgroepen. Cbz/nr

11 3. HET IMPLEMENTATIEPLAN In dit hoofdstuk wordt ingegaan op welke wijze het Nationale Pakket Duurzaam Bouwen geïmplementeerd kan worden in de gezondheidszorg en de daarbij betrokken partijen. 3.1 Implementeren van het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen Invoering vaste en variabele maatregelen in de zorginstelling De zorginstelling geeftt in een notitie (ambitienotitie genoemd) aan wat de intenties voor duurzaam bouwen zijn en op welke wijze dit in de huisvesting gestalte zal gaan krijgen. Een voorbeeld voor het opstellen van een dergelijke notitie is gegeven in Bijlage 1. Deze notitie kan worden afgestemd op het Lange Termijn Huisvestings Plan. Uitgegaan wordt dat bij duurzaam bouwen in een zorginstelling de volgende maatregelen zullen worden uitgevoerd: - Vaste maatregelen, die altijd worden toegepast. Deze vaste maatregelen zijn als standaard in de bouw te beschouwen. - Variabele maatregelen waaraan geen meerkosten zijn verbonden. Ook deze worden in principe altijd toegepast. - Een aantal variabele maatregelen waar meerkosten aan verbonden zijn. Er wordt een selectie gemaakt van de toe te passen variabele maatregelen. (In [1] worden definities en overzichten gegeven van de vaste en variabele maatregelen). - Bij de planindiening kan worden aangegeven welke maatregelen worden toegepast en wat daarvan de meerkosten zijn. - Voorgesteld wordt een toeslag op de bouwkostennormen te verstrekken van 3 tot 5% voor de extra kosten van deze variabele maatregelen. Dit percentage moet worden gezien als een vuistregel c.q. een indicatie van de hoogte van de investeringen. Voor toekenning van de toeslag is noodzakelijk dat het ingediende bouwplan vergezeld is van een standpunt over aspecten van duurzaam bouwen van een daartoe geëigende organisatie. Alle maatregelen zijn ten aanzien van mogelijke bijzondere omstandigheden in de zorg beoordeeld door het College bouw ziekenhuisvoorzieningen en eventueel voorzien van commentaar in de vorm van voetnoten. Deze opmerkingen zullen worden verwerkt in de jaarlijks uit te brengen update van de CD Duurzaam bouwen van de Stichting Bouw Research. Bouwmaatstaven algemeen In de nieuw uit te brengen bouwmaatstaven van het College bouw ziekenhuisvoorzieningen wordt verwezen naar het voor de gezondheidszorg toe te passen pakket duurzame maatregelen. Regelgeving In de Bouwkostennota 2002 zal ingegaan worden op de bestuurlijke en financiële consequenties van duurzaam bouwen. Cbz/nr

12 3.2 De wijze van implementeren en de daarbij betrokken partijen Op het gebied van communicatie Het College bouw ziekenhuisvoorzieningen ontwikkelt beleid voor duurzaam bouwen in de gezondheidssector op basis van onderzoek en speelt vanuit die verantwoordelijkheid een belangrijke, maar afgebakende rol in het proces van implementatie. Het College bouw ziekenhuisvoorzieningen brengt zorginstellingen op de hoogte via de formele weg: - uitbrengen en verspreiden van het signaleringsrapport met persbericht; - het bekendheid geven aan duurzaam bouwen via de nieuwsbrief; - het organiseren van een DuBo dag voor de gezondheidszorg; - het voorlichten over DuBo activiteiten door middel van lezingen en voordrachten. De vertegenwoordigers van de (koepel)organisaties die in de DuBo werkgroep participeren brengen hun achterban via hun eigen kanalen op de hoogte van de ontwikkelingen en mogelijkheden van duurzaam bouwen in de gezondheidszorg. Deze organisaties zijn: - De vereniging van verpleeghuizen en verzorgingshuizen Arcares. - De vereniging gehandicaptenzorg Nederland VGN. - De vereniging van ziekenhuizen NVZ. - De vereniging GGZ Nederland. - Het Milieu Platform Zorg MPZ. - Bond van Nederlandse Architecten BNA/STAGG. - Nederlandse Vereniging voor technisch facilitair management NVTG. Op het gebied van kennisoverdracht en implementatie 1 Nederlandse onderneming voor energie en milieu b.v. Novem: Algemene procesbegeleiding en programma ondersteuning. In de voorbereiding van het strategisch kader en het koepelprogramma heeft Novem geconstateerd dat de gezondheidssector een belangrijk aandachtsgebied moet worden. Novem inventariseert de bijdrage van de sector aan de CO2 uitstoot en doet onderzoek naar het besparingspotentieel. Novem is van mening dat de gezondheidssector een belangrijke doelgroep gaat vormen in het koepelprogramma. Indien dit koepelprogramma vanuit het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu wordt geaccordeerd komen financiële middelen beschikbaar voor activiteiten naar de zorgsector en haar doelgroepen. Uit te voeren punten: - strategisch kader (procedure loopt) - koepelprogramma 2002 van Novem (offerte aan VROM in ontwikkeling) - uitwerken programma gezondheidszorg Verschillende organisaties hebben belangstelling getoond en voorstellen geformuleerd om het kennis overdrachtstraject te ondersteunen zoals: 2 Stichting Bouw Research (SBR) In de vorm van marktonderzoek voor het introduceren duurzaam bouwen en het Nationaal pakket in de gezondheidszorg (zie Bijlage 2.) Cbz/nr

13 3 DHV Beleidsmatig onderzoek naar de effecten van de vijf procent DuBo maatregel bij verzorgingshuizen en het ontwikkelen van een visie document op het gebied van duurzaam bouwen t.b.v. instellingen in de gezondheidszorg. 4 Stagg Binnen het netwerk van de BNA (architecten) is de Stichting Architecten onderzoek Gebouwen Gezondheidszorg Stagg, al geruime tijd betrokken bij activiteiten voor duurzaam bouwen in de zorgsector. Genoemd kan worden het onderzoek naar een duurzaam Lange Termijn Huisvestings Plan (in samenwerking met NOVEM en uitgevoerd door W/E adviseurs duurzaam bouwen) en het publiceren van voorbeeld projecten van duurzaam bouwen in de gezondheidszorg. 5 NVTG Het ontwikkelen van programma-activiteiten voor stimulering en scholing en het organiseren van werkconferenties duurzaam bouwen. (zie bijlage 3) Op het gebied van demonstratie projecten Het ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu i.c. de Rijksgebouwendienst maakt thans demonstratieprojecten financieel mogelijk op het gebied van duurzaam beslissen in de zorgsector (zie bijlage 4). 3.3 Tijdplanning Na vaststelling van het signaleringsrapport door het College bouw ziekenhuisvoorzieningen op 8 juli 2002 en na goedkeuring door de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport kan de implementatie in de vorm van communicatie en kennisoverdracht naar de zorgsector starten in september Cbz/nr

14 BIJLAGE 1 Voorbeeld voor het opstellen van een ambitie document voor Duurzaam Bouwen Een ambitie document bestaat uit de volgende onderdelen 1 Een zorg- en beleidsvisie 2 Duurzaam bouwen bij de inventarisatie van de huidige huisvestingssituatie 3 Duurzaam bouwen bij de beschrijving van de beoogde huisvestingssituatie 4 Een realiseringsplanning 5 De beslispunten t.a.v. de huisvesting Ad.1 Duurzaam bouwen in de zorg- en beleidsvisie Vanuit de zorg- en beleidsvisie van de instelling wordt ingegaan op de intenties voor duurzaam bouwen. De instelling geeft aan:? in de vertaling van de zorgbeleidsvisie naar de huisvestingsvisie zal duurzaam bouwen een van de uitgangspunten zijn,? de principes van duurzaam bouwen worden meegenomen in afwegingen over onderhoud, ingrijpende verbetering, functiewijziging en nieuwbouw? gezocht wordt naar die oplossingen of combinaties van maatregelen waarmee de gewenste kwaliteit Ad.2 wordt gerealiseerd en waarmee de milieubelasting wordt beperkt. Duurzaam bouwen bij de inventarisatie van de bestaande huisvesting De bestaande huisvesting heeft een te omschrijven kwaliteit. Gebruikelijk is onderscheid in de ruimtelijke, technische en functionele kwaliteiten van de huisvesting in soort (functie) vloeroppervlak en lay-out (indeling). Een beschouwing vanuit de principes levert hierop een aanvulling. Toegevoegd wordt de gebruikskwaliteit (comfort, gezondheid, binnenmilieu) en de milieukwaliteit (waaronder materialen, energie, water). In de inventarisatie wordt meegenomen: - kwaliteit cq knelpunten comfort, gezondheid, binnenmilieu aandachtspunten - kwaliteit binnenlucht (ventilatie, emissies) - thermisch binnenklimaat (temperatuur, tocht, koudeval) - akoestisch binnenklimaat (geluid, galm) - daglichttoetreding en verblinding - vocht (condensatie, schimmelvorming) - knelpunten energiegebruik aandachtspunten - inventarisatie gegevens energiegebruik - knelpunten installaties - knelpunten isolatie - knelpunten verlichting Cbz/nr

15 - knelpunten waterverbruik aandachtspunten - inventarisatie gegevens watergebruik - knelpunten installaties Voor het verwerken in de ambitie nota komen verschillende scenario's in aanmerking. Indien gegevens voorhanden zijn kan de inventarisatie gedetailleerd hoofdlijnen worden opgenomen in het LTHP, en in detail in een bijlage. Indien gegevens niet voorhanden zijn kan in de ambitie nota worden aangegeven dat de inventarisatie gefaseerd zal worden uitgevoerd. Een uitgebreider scenario is gericht op het inventariseren van knelpunten die worden gesignaleerd door het facility management (weten waar technische knelpunten zitten), cliënten en personeel (klachten). Zie hiervoor tabel 1 Ad.3 Duurzaam bouwen bij de beschrijving van de beoogde huisvestingssituatie Uitgaande van de toekomstige behoefte aan accommodatie en technische voorzieningen en de eisen die daaraan worden gesteld, en uitgaande van de huidige situatie wordt aangegeven wat er nodig is aan ingrepen, aanpassingen en (vervangende) nieuwbouw. In deze vertaling worden de inzichten en principes van duurzaam bouwen toegepast: - rekening houdend met alle kwaliteitseisen wordt gestreefd naar een zo lang mogelijk gebruik van het bestaande: onderzoeken of bestaande gebouwen kunnen worden gehandhaafd (ook met aanpassingen of met een andere bestemming), onderdelen repareren i.p.v. vervangen, materialen hergebruiken etc, Bestaande ( te handhaven) bouw - knelpunten t.a.v. gezondheid worden opgelost, - knelpunten t.a.v. comfort en binnenmilieu worden opgelost, - energiekwaliteit wordt verbeterd, - drinkwaterbesparing wordt aangepakt. Nieuwbouw en renovatie - toepassen Nationaal Pakket (vast, variabel en meerkosten gemotiveerd) Voor inhoudelijke en budgettaire ondersteuning van duurzaam bouwen wordt verwezen naar instrumentarium en programma's van organisaties als Nationaal DuBo centrum, SBR en Novem: - Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen utiliteitsbouw gezondheidszorg (ziekenhuis) - Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen woningbouw - Informatiepunt Nationaal DuBo centrum Ad.4 Duurzaam bouwen in de realiseringsplanning De realiseringsplanning geeft aan wanneer bepaalde nieuwbouw- en onderhoudsplannen zijn voorzien. Toegevoegd kan worden een planning waarin de organisatorische elementen zijn aangegeven. Voor instellingen waarvan de inventarisatie van de gebruikskwaliteit (comfort, gezondheid, binnenmilieu) en milieukwaliteit niet (of op onderdelen niet) is uitgewerkt wordt aanbevolen de inventarisatie in een planning. Cbz/nr

16 Organisatorische planning - operationalisering duurzaam bouwen en Nationaal pakket duurzaam bouwen - inbedding in eigen organisatie - scholing medewerkers Planning inventarisatie - uitsplitsing naar complexen - uitsplitsing naar aandachtspunten - aangeven ondersteuningsprogramma's (bv van Novem, Senter). Planning onderhoudactiviteiten - terugkoppelen naar planning inventarisatie - aktiviteiten toetsen aan Nationaal pakket Planning nieuwbouwactiviteiten - duurzaam bouwen meenemen in programmafase, oriëntatie, onderzoek, programma van eisen - ambities formuleren, haalbaarheidsonderzoeken op duurzaamheid - duurzaamheids kwaliteiten omschrijven, meerkosten motiveren in termen van maatregelen Nationaal pakket, aanvullend budget aanvragen Ad.5 Duurzaam bouwen t.a.v. de beslispunten van de huisvesting De uitgangssituatie in zorgaanbod, huisvesting, beleid en toekomstscenario loopt sterk uiteen. Dat geldt ook voor de uitgangssituatie ten aanzien van duurzaam bouwen. De beslispunten zijn voor elke instelling anders, en kunnen alleen worden afgeleid van de punten genoemd onder 1 t/m 4. Cbz/nr

17 BIJLAGE 2 SBR Marktonderzoek voor het introduceren duurzaam bouwen / Nationaal pakket bij doelgroepen als basis voor de keuze van activiteiten voor implementatie (productontwikkeling). SBR opteert voor een marktonderzoek onder de doelgroepen in de zorgsector. Het onderzoek zou gericht moeten zijn op de vraag in hoeverre de doelgroepen op de hoogte zijn van-, of al werken aan duurzaam bouwen. Daarbij kan in beeld worden gebracht wat de attitude is van de doelgroepen. Een dergelijk onderzoek (op korte termijn uitgevoerd) biedt de mogelijkheid om de activiteiten voor implementatie nauwkeurig af te stemmen op de doelgroepen. Verder ontwikkelen van het Nationaal Pakket, meer afstemmen op behoefte van doelgroepen in de zorgsector. Cbz/nr

18 BIJLAGE 3 NVTG Organiseren van werkconferenties Duurzaam Bouwen. In het kader van de programma-activiteiten rondom DuBo is de NVTG bereid gerichte cursussen te organiseren. Te benaderen doelgroepen hiervoor zijn de leden van relevante professionele verenigingen. Dit betreft functionarissen in instellingen zoals hoofden technische dienst, hoofden facilitaire dienst, bouwcoördinatoren etc. Buiten de instelling kan dit gaan om installatietechnische adviseurs, architecten en management consultants. Leerdoel is het vertrouwd maken van het veld met DuBo-mogelijkheden en toepassing van DuBo bij nieuwbouw en renovatie te bevorderen. Tevens zal worden ingegaan op de wijze waarop door de overheid en het Bouwcollege DuBo wordt gestimuleerd en ondersteund. De NVTG heeft een jarenlange ervaring met het organiseren van activiteiten gericht op kennisoverdracht. Bijvoorbeeld in het kader van de Meerjarenafspraak Energie Efficiency organiseerde de NVTG samen met Novem meerdaagse werkconferenties voor de implementatie van energiezorg in instellingen. In het NVTG-ledenbestand is de doelgroep ruim vertegenwoordigd. In het kader van onderlinge samenwerking beschikt de NVTG over de bestanden van FMN-leden (werkzaam in de zorg) en de VBOI, de Vereniging voor Beheer en Onderhoud in Instellingen. De FMN betreft voornamelijk hoofden facilitair bedrijf, terwijl de VBOI zijn leden vooral heeft in functies rond bouw en techniek in verpleeg- en verzorgingstehuizen. Cbz/nr

19 BIJLAGE 4 VROM Demonstratieprojecten duurzaam beslissen in de zorgsector Demonstratieprojecten Duurzaam Beslissen beogen aan te tonen dat het aspect duurzaamheid zonder noemenswaardige drempels in het bouwproces kan worden meegenomen. De projecten zijn een onderdeel van het nationaal beleidsprogramma Duurzaam Bouwen Het ministerie van VROM i.c. de Rijksgebouwendienst maakt thans demonstratieprojecten financieel mogelijk in de volgende utiliteitsbouwsectoren: zorg; kantoren; winkels, horeca; toerisme en recreatie. Voor elke sector kan een demonstratieproject voor de bestaande bouw en een voor de nieuwbouw worden gestart. Inmiddels zijn drie demonstratieprojecten gehonoreerd in de onderwijssector: Katholieke Universiteit Nijmegen, Universiteit van Amsterdam, en de Openbare Basisschool De Sokkerwei in Castricum. In de sportsector is het Omnisportcentrum in Apeldoorn gehonoreerd. Per project is maximaal Fl beschikbaar voor de opdrachtgever. Dit budget is een bijdrage aan verschillende soorten activiteiten die worden uitgevoerd om invulling te geven aan het demonstratiekarakter. Uitgangspunten van de demonstratieprojecten (niet limitatief) zijn: - het demonstratieproject mag het lopende proces natuurlijk niet frustreren; - projectvoorstellen worden door de opdrachtgevers ingediend; - een eigen bijdrage (niet perse financieel) moet zichtbaar zijn; - er moet sprake zijn van een uitgesproken en hoog ambitieniveau op het gebied van duurzaam bouwen; - de bijdrage is nadrukkelijk niet bedoeld voor meerkosten van duurzame maatregelen; - de bevindingen moeten overdraagbaar gemaakt worden naar andere organisaties binnen de sector; - het project moet herkenbaar zijn voor organisaties in de eigen sector; - koepels/brancheverenigingen moeten kunnen instemmen met het projectvoorstel. Voorbereiding: Een aantal zorginstellingen heeft kenbaar gemaakt om als Demonstratieproject Duurzaam Beslissen in aanmerking te komen. Hiertoe kunnen voorstellen worden besproken met de Rijksgebouwendienst. Programma-activiteiten Na toekenning van de demonstratiestatus zullen verschillende activiteiten worden uitgevoerd in de sector. de plaatsvervangend algemeen secretaris, namens deze, ir. L. Wessels Cbz/nr