2. De Nota Bewegwijzering vast te stellen met daarin de volgende hoofdlijn en uitgangspunten:

Transcriptie

1 Aanbiedingsformulier B en W-nummer ; besluit d.d Onderwerp Nota bewegwijzering Besluiten: 1. In te stemmen met de Nota Bewegwijzering; 2. De Nota Bewegwijzering vast te stellen met daarin de volgende hoofdlijn en uitgangspunten: A. De basis is de bronpuntensystematiek waarbij bezoekers vanaf de rand van de Gemeente Leiden naar bronpunten (parkeerlocaties) worden verwezen aan de parkeerroute en vanaf daar hun doel bereiken doormidden van voetgangersbewegwijzering; B. Het bestaande PRIS wordt zo veel als mogelijk geïntegreerd in de interlokale bewegwijzering; C. Uitgangspunt van de kadernota Kwaliteit Openbare Ruimte en het bijhorende Handboek Openbare ruimte is om zo weinig mogelijk objecten in de openbare ruimte te creëren. Meer kwaliteit door minder objecten. Voor de bewegwijzering wordt dit uitgangspunt gevolgd. - Combimasten De openbare ruimte is reeds voorzien van vele objecten om de leefbaarheid en veiligheid te vergroten. Denk hierbij aan bijvoorbeeld de openbare verlichting of verkeersregelinstallaties. Daar waar een combinatie met bewegwijzering mogelijk is heeft dit de voorkeur. - Minder masten Bewegwijzering dient functioneel te zijn en de gebruiker veilig naar zijn bestemming te leiden. Het toepassen van armwegwijzers op kruispunten met voorsorteervakken wordt om die reden niet meer toegepast indien een bermwijzer aanwezig is. Op het moment dat een armwijzer leesbaar is staat de automobilist immers al voorgesorteerd, op dat moment leidt wisselen van rijstrook tot onveilige situaties. Een duidelijke voorwegwijzer is in dergelijke gevallen noodzakelijk. Per situatie wordt bekeken of dit mogelijk is. D. Naast de functionele bestemmingsbewegwijzering (Doelenplan) is er in Leiden de zogenaamde verleidingsbewegwijzering, routes die de voetganger verleiden tot bijvoorbeeld een wandeling langs de vele monumenten die Leiden rijk is. Om de bewegwijzering ook in de toekomst doelmatig te houden is het essentieel dat er geen wildgroei aan bewegwijzerde routes ontstaat, kwaliteit boven kwantiteit. De routes die wel worden bewegwijzerd zijn: - Singelparkroute - Leidse Loper E. De vormgeving van auto- en fietsbewegwijzering is gebonden aan landelijke richtlijnen. Qua vormgeving worden de landelijke afspraken, vastgelegd in CROW publicatie 322 Richtlijn bewegwijzering 2014 gevolgd. Voor voetgangersbewegwijzering wordt qua vormgeving gezocht naar een ontwerp dat aansluit bij de historische binnenstad, maar tegelijk de mogelijkheid biedt om routes (Leidse Loper en Singelparkroute) aan te geven. De huidige vormgeving van de Leidse Loper komt te vervallen.

2 Perssamenvatting: In het Programma binnenstad alsmede de Mobiliteitsnota is de ambitie opgenomen om de bewegwijzering te verbeteren. Dit is een inspanning die direct te maken heeft met de bereikbaarheid van de stad. Bezoekers moeten op een goede en efficiënte manier naar hun bestemming worden geleid. Hierover is al veel vastgelegd in zowel het Programma binnenstad als in de Mobiliteitsnota. Bovendien zijn er landelijke afspraken waaraan bewegwijzering moet voldoen. De Nota bewegwijzering beschrijft het kader om in Leiden een robuust, samenhangend en toekomstgericht systeem van bewegwijzering op te zetten dat de verschillende verkeerstromen van bezoekers bedient. Dat begint met het in beeld brengen welke bestemmingen bewegwijzerd moeten worden, deze zijn in het doelenplan omschreven. Omdat veel partijen belang hebben bij een goede bewegwijzering, is eerder het doelenplan voor inspraak aangeboden.

3

4 Gemeente Leiden Nota Bewegwijzering versie De ambitie om de bewegwijzering te verbeteren is vastgelegd als inspanning uit het Programma Binnenstad alsmede de Mobiliteitsnota. Een goede bewegwijzering draagt direct bij aan de gastvrije stad Leiden. Het leidt bezoekers op een efficiënte manier naar hun bestemming. Dat vraagt om een robuust, samenhangend en toekomstgerichte bewegwijzering. De eerste stap hierin is in beeld brengen wat er nodig is om aan deze ambities te voldoen. Dat begint met het in beeld brengen welke bestemmingen bewegwijzerd moeten worden en welke routes daarvoor worden gebruikt. Ook wordt de eerste aanzet gemaakt voor het beleggen van de verantwoordelijkheden voor de inhoud, het beheer en onderhoud en de borging van de bewegwijzering in de begroting.

5 Inhoudsopgave 1 Inleiding Doel Werkwijze Leeswijzer Kaders Landelijke kaders Gemeentelijke Kaders Uitgangspunten Huidige situatie Samenhang en consistentie De Leiden app Beheer Bestemmingen - doelenplan Opzet Inspraak...Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd Verleidingsbewegwijzering...Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.8 5 Routes en systematiek Bronpuntensystematiek Constructie Routes voor auto s Routes voor fietsers Routes voor voetgangers Routes voor sloepen Vormgeving Auto- en fietsbewegwijzering Voetgangersbewegwijzering Locatieherkenning voetgangersbewegwijzering Saneren Vanuit de inhoud Vanuit de techniek Financien Advieskosten Uitvoeringsfase Beheer

6 1 Inleiding De ambitie om de bewegwijzering te verbeteren is vastgelegd als inspanning uit het Programma Binnenstad alsmede de Mobiliteitsnota. Een betere bewegwijzering moet er toe bijdragen dat bezoekers Leiden hoger waarderen en vaker zullen bezoeken. Een betere bewegwijzering ligt in het verlengde van de maatregelen van het Programma Bereikbaarheid die de bereikbaarheid van de stad voor automobilisten, fietsers, voetgangers verbeteren. Door de bestaande infrastructuur beter te benutten, worden de verschillende verkeersstromen (auto s, fietsen, voetgangers en boten) op een goede manier door de stad naar hun bestemming geleid. Gezien de huidige staat van het bewegwijzeringssysteem is er aanleiding om het beheer en onderhoud ervan tegen het licht te houden. 1.1 Doel Leiden is een gastvrije stad. Bezoekers worden op een efficiënte manier naar hun bestemming geleid Daarvoor moet de bewegwijzering op orde zijn. Wat daarvoor moet gebeuren, wordt beschreven in deze nota Bewegwijzering. De uitvoering van de nota Bewegwijzering kost tussen de 5 en 10 jaar, maar dan is er een sober, robuust en samenhangend bewegwijzeringssysteem voor de verschillende verkeersstromen. De bewegwijzering moet toekomstbestendig zijn. Bewegwijzering moet consistent en betrouwbaar blijven. Het beleggen van de verantwoordelijkheden voor de inhoud, het beheer en onderhoud en de borging van de bewegwijzering in de begroting is het tweede doel van de nota. 1.2 Werkwijze Het verbeteren van de bewegwijzering leidt tot ingrepen op straat. Het reeds bestaande systeem wordt op samenhang en inhoud getoetst en verbeterd op basis van de actuele en toekomstige verkeerssituatie. In de nota Bewegwijzering wordt het gewenste eindbeeld en de verwijzingssystematiek beschreven. Landelijke kaders en eerder vastgesteld gemeentelijk beleid 1 zijn hierbij het uitgangspunt. De bewegwijzering wordt opgebouwd rond het verkeerssysteem en de routering die in de Mobiliteitsnota voor de verschillende verkeerstromen is vastgesteld. De bestemmingen die in de Stadvisie zijn vastgelegd, worden per verkeerstroom geconcretiseerd. Het doelenplan, dat beschrijft welke doelen door de gemeente worden verwezen, is reeds ter inspraak aangeboden en vastgesteld (zie bijlage 1) Op basis van dit doelenplan wordt het nieuwe bewegwijzeringssysteem opgezet, in bijlage 2 is een stappenplan weergegeven. In deze nota worden het systeem, de bestemmingen en de routes vastgelegd. De daadwerkelijke uitwerking vindt plaats door gespecialiseerde bedrijven. De fase van het uitvoeringsplan, het daadwerkelijk plaatsen en vervangen van borden, armen en palen, is een kostbaar en secuur werk. Samen met een gespecialiceerde bureau moet worden bekeken op welke wijze de wijzigingen worden doorgevoerd. Een bestaand systeem geheel 1 Zie hiervoor paragraaf 2.2.

7 vervangen voor iets nieuws vraagt een aanzienlijke investering. Het ligt daarom meer voor de hand om te kiezen voor aanpassingen en geleidelijke vervangingen. Gezien de voorziene ingrepen in de hoofdinfrastructuur, ligt het voor de hand om de aanpassing van de bebording onderdeel te laten zijn van deze werkzaamheden. Dit is niet helemaal zonder risico: als de uitvoering van de werkzaamheden langer duurt dan voorzien, zeg meer dan 5 jaar, gaat dit ten koste van de geloofwaardigheid en wordt het moeilijker om de nota Bewegwijzering consistent en volledig uit te voeren. 1.3 Leeswijzer De opbouw van de nota Bewegwijzering volgt de beschreven werkwijze. In het eerste stuk wordt beschreven wat de kaders zijn die door het landelijke en gemeentelijke beleid worden gesteld en welke uitgangspunten worden gehanteerd. Ook wordt ingegaan op de huidige staat van het onderhoud en het beheersysteem. Nadat de context beschreven is, wordt uitgewerkt welke bestemmingen worden bewegwijzerd. Onder het kopje bestemmingen wordt uitgewerkt wat dit betekent voor de verschillende verkeersstromen: automobilisten, fietsers, voetgangers en boten. Naast het benoemen van bestemmingen is het voor het verwijzingsplan noodzakelijk langs welke routes de verschillende verkeersstromen zich door de stad bewegen. Dat wordt beschreven in het hoofdstukje routes. De keuzes die onder bestemmingen en routes gemaakt worden, leggen de structuur voor de bewegwijzering vast en zijn daarmee het uitgangspunt voor het bebordingsplan. Het laatste deel van de nota loopt vooruit op het uitvoeringsplan. Dit beschrijft de sanering van het bestaande systeem. Ook worden uitspraken gedaan over technische eisen die aan de bewegwijzering worden gesteld. Dat is noodzakelijk om het bestaande systeem te kunnen saneren en een nieuw systeem op te bouwen. 3

8 2 Kaders De bewegwijzering voor automobilisten en fietsers is gebonden aan kaders. Deze kaders zijn gebaseerd op onderzoek en ervaringen. Deze inzichten hebben geleid tot beslissingen over standaardisering van: vormgeving, kleuren, lettertypes en lettergrootte. De psychologie en fysiologie van de weggebruiker zijn hierin meegenomen zodat de wijze waarop wordt bewegwijzerd als logisch wordt ervaren. Dit is vastgelegd in studies en uitgewerkt in onder meer de handreikingen van het kennisinstituut CROW over bewegwijzering Landelijke kaders Om de consistentie binnen het systeem te bewaken is de Nationale Bewegwijzeringsdienst opgericht (NbD). De taken en verplichtingen ten aanzien van de NbD ( zijn sinds begin 2015 wettelijk vastgelegd in de wegenverkeerswet. Omdat automobilisten en fietsers gebaat zijn bij een herkenbaar en consistent landelijke bewegwijzeringssysteem worden landelijke afspraken gevolgd. In de bewegwijzering voor boten en voetgangers is er meer vrijheid. 2.2 Gemeentelijke Kaders Naast de landelijke kaders voor de bewegwijzering van auto s, fietsen, boten en voetgangers zijn er ook kaders die het gevolg zijn van vastgesteld gemeentelijk beleid. De belangrijke kaderstellende stukken voor deze nota zijn: De stadvisie Leiden Stad van Ontdekkingen. De stadsvisie benoemt drie hoofdbestemmingen voor bezoekers: de Leidse Binnenstad, het Bio Science Park en het Stationsgebied. Bovendien legt de stadvisie vast dat Leiden een centrumgemeente is en als zodanig wil functioneren binnen de agglomeratie; De Mobiliteitsnota en de Nota herijking fietsroutes. In de uitwerking ervan worden de routes getekend voor de verschillende verkeersstromen in en door de stad; het Programma Binnenstad en de uitwerking daarvan in de deel-structuurvisie Verder met de Binnenstad. In deze documenten worden de plekken benoemd waar bezoekers hun vervoermiddel verlaten en voetgangers worden; de zogenaamde bronpunten 3. Op deze plekken moet het ene bewegwijzeringssysteem, bijvoorbeeld dat voor de auto, aansluiten op het systeem voor voetgangers. De documenten die in opdracht van het programma Binnenstad zijn vervaardigd en vastgesteld om de kwaliteit van de openbare ruimte te verbeteren: Kadernota kwaliteit openbare ruimte. Hierin is vastgelegd dat gewerkt wordt aan een rustig samenhangende en kwalitatief hoogwaardige openbare ruimte. Het aantal objecten in de openbare ruimte moet tot een minimum worden teruggebracht. Kaderstellend beleid commerciële buitenreclame gemeente Leiden. Hierin is vastgelegd dat commerciële partijen niet in het reguliere bewegwijzeringsysteem worden opgenomen. In dit verband is ook motie RV impuls kwaliteit openbare ruimte Binnenstad relevant. Hierin stelt de raad dat de prachtige historische binnenstad verdwijnt achter een woud van palen en borden en dringt er op aan onnodige borden weg te halen. De motie richt zich vooral op verkeersborden. Snelle en zichtbare actie is echter lastig omdat veel verkeersborden gekoppeld zijn aan verkeersbesluiten of parkeerbeleid. Met dat in het achterhoofd is er alle reden om te streven naar een sober en robuust bewegwijzeringssysteem en het aantal borden en palen zoveel mogelijk terug te dringen. 2 Zoals: CROW verkeerstechniek, publicatie 322 Richtlijn bewegwijzering (Ede, 2014). 3 Bronpunten zijn: garages, fietsenstallingen, HOV-knooppunten en haltes en de havens.

9 2.3 Uitgangspunten Naast bovengenoemde kaders zijn er nog een aantal uitgangpunten. Bewegwijzering wordt geplaatst voor degenen die de stad niet kennen. Dat zijn meestal de bezoekers van buiten de stad; Verkeerstromen worden met behulp van bewegwijzering gestuurd. Hoewel er steeds meer en betere mobiele navigatiesystemen (o.a. Leiden App) beschikbaar zijn, hoort een efficiënt bewegwijzeringssysteem tot de basisvoorzieningen van een stad. Het draagt bij aan een gastvrije uitstraling, de kwaliteit van de openbare ruimte (leefbaarheid) en de verkeersveiligheid van de stad; Wat wordt bewegwijzerd is een keuze. Voor de interlokale, en sommige lokale bestemmingen is die keuze beperkt omdat Leiden onderdeel is van het grotere landelijke systeem. Waar een keuze is, is de marketing van het profiel van de kennis- en monumentenstad zoals dat is vastgelegd in de stadsvisie het uitgangspunt. De Mobiliteitsnota maakt onderscheid in verkeersstromen en schaalniveaus. De routes voor de verkeersstromen verschillen. Door het verschil in de actieradius worden voor automobilisten, fietsers, voetgangers en boten deels andere bestemmingen bewegwijzerd; Bezoekers kunnen vaak niet voor de deur parkeren. Een samenhangende bewegwijzering leidt bezoekers dan ook naar de plekken waar zij hun vervoermiddel achterlaten. Op deze bronpunten, stations, haltes, garages, stallingen, havens en aanmeerplekken gaat de bezoeker over op de voetgangers bewegwijzering die naar zijn of haar bestemming leidt; De bewegwijzering is duurzaam. Voor bewegwijzering vraagt dat in het huidige tijdsbestek meer dan vooraf de benodigde middelen voor het beheer en onderhoud van het systeem in beeld brengen en vastleggen. In een tijd waarin gewerkt wordt aan de zelfsturende auto, ligt dynamisch verkeersmanagement voor de hand. Het is nog te vroeg om met zekerheid te zeggen hoe dit in de praktijk vorm zal krijgen, maar een advies over de bewegwijzering van Leiden speelt in op deze ontwikkelingen. Ook de keuze van bestemmingen draagt bij aan de duurzaamheid van het systeem. Als bestemmingen snel wisselen vraagt dat om aanpassingen van het bewegwijzeringssysteem. Dat brengt niet alleen kosten met zich mee maar, bij een samenhangende bewegwijzering, ook om een inhoudelijke toets op de consistentie van het systeem. 5

10 3 Huidige situatie 3.1 Samenhang en consistentie In Leiden bestaan vele verschillende bewegwijzeringssystemen naast elkaar. Naast de ongeveer 750 ANWB-wegwijzers voor automobilisten en fietsers staan er ongeveer 440 borden voor de toeristische wandelroute door de stad, de Leidse Loper. Bovendien is er de bewegwijzering voor sloepen, de universiteit, hotels, recreatiegebieden en campings. Het geheel wordt gecompleteerd door het dynamische Parkeer informatiesysteem (Pris) met 87 borden, de 24 informatieborden op bedrijventerreinen en borden van de fietsknooppuntenroutes. Er is op dit moment weinig samenhang tussen de verschillende systemen. Bovendien heeft het ontbreken van een inhoudelijk afwegingskader tot een wildgroei geleid van borden en bestemmingen binnen de verschillende systemen zelf. Er zijn plekken waar de borden van deels overlappende systemen elkaar verdringen. Ook inhoudelijk klopt het systeem niet meer. Er is weinig consistentie bij de bewegwijzering van bestemmingen. Opvattingen over bewegwijzering lopen door elkaar en zijn er grote verschillen tussen de stijlen van de letters en pictogrammen op de borden. Zonder inhoudelijk afwegingskader is er geen rem op het toevoegen van borden en ontbreekt een ijkpunt om het systeem te kunnen saneren. Binnen een concept dat uitgaat van bronpunten (zie hoofdstuk 5) zijn de samenhang en consistentie van de verschillende bewegwijzeringsystemen essentieel. Door de bestemmingen en routes goed te analyseren en de verschillende systemen beter op elkaar aan te laten sluiten is het mogelijk om met minder borden tot een betere bewegwijzering te komen. Er is een directe relatie tussen de kwaliteit van de bewegwijzering, de complexiteit van het systeem en het beheer en onderhoud ervan. Het is lastig om de samenhang in een complex systeem te bewaken over een periode van bijvoorbeeld 10 jaar. De duurzaamheid van het systeem hangt dan ook nauw samen met de kwetsbaarheid ervan. Naast samenhang en consistentie zijn degelijkheid en soberheid belangrijke vereisten. Hoeveel borden nodig zijn om een dergelijk robuust bewijzeringssysteem te krijgen en welke onderhoudskosten hiermee gemoeid zijn, wordt duidelijk met het verwijzingsplan. 3.2 De Leiden app Met de toename van mobile digitale navigatie systemen verandert de wijze waarop mensen zich door de stad bewegen. Onderzoek door stagiairs van Leiden Marketing en Centrummangement Leiden laat zien dat de oudere generatie vooral gebruik maakt van stadsplattegronden, en de jongeren vooral digitale applicaties gebruiken. Een duurzame bewegwijzering speelt in op deze verandering. Zo heeft Leiden Marketing een app voor de bezoekers van Leiden ontwikkeld (zie bijlage 3). De app is geschikt voor mobiele telefoons 4 en gratis te downloaden. 5 De app geeft de gebruiker in het Nederlands of Engels een snel overzicht over bestemmingen in Leiden. De bezoeker van Leiden heeft daarmee een krachtig hulpmiddel ter beschikking dat niet alleen een overzicht geeft van interessante bestemmingen, maar ook actief naar de plaats van bestemming leidt. De 4 Android en OSX. 5 De app is te downloaden via de QR-code of via m.leiden.nl. Als je dit intypt in je mobiele telefoon krijg je een melding dat de app beschikbaar is en gedownload kan worden.

11 doelgerichte service van de Leiden app biedt voor de lokale bestemmingen maatwerk van een kwaliteit waaraan het statische systeem van wegwijzers nooit zal kunnen voldoen. Binnen het systeem van bewegwijzering wordt gezocht naar een goede combinatie van een grof raamwerk van statische borden dat wordt aangevuld door digitale navigatie systemen. De opzet is van grof naar fijn. Het voorziet een robuust stelsel op de hoofdlijnen dat verfijnt als de bestemming binnen bereik komt. In dat systeem wordt de hoofdstructuur door bebording verzorgd. Voor het maatwerk zijn er de digitale navigatie systemen, waarvan de Leiden app het beste op de Leidse situatie is toegesneden. Als digitale navigatie een onderdeel vormt van het systeem van bewegwijzering, hoort een controle op de samenhang met de borden tot het beheer van het systeem. 3.3 Beheer De huidige bewegwijzering voor automobilisten, fietsers en voetgangers oogt verwaarloosd. Het technische en functionele onderhoud is matig tot slecht Voor 2004 was het beheer en onderhoud van de Nederlandse bewegwijzering ondergebracht bij de ANWB. Gemeenten en andere overheden huurden de ANWB in voor de plaatsing en het beheer van wegwijzers in het gebied dat onder hun verantwoordelijkheid viel. Daarmee had de ANWB een monopolie op het gebied van bewegwijzering. Onder invloed van Europese aanbestedingsregels is een eind gemaakt aan deze situatie. De bewegwijzering werd eigendom van de gemeente. Alle informatie over het beheer en het onderhoud van het bewegwijzeringssysteem bleef bij de ANWB. Per 1 januari 2015 zijn een groot aantal taken, ten aanzien van de bewegwijzering, wettelijk ondergebracht bij de Nationale Bewegwijzeringsdienst (NBd). De NBd zorgt voor planvorming en heeft een landelijke regiefunctie. Ze bewaakt de samenhang in de bewegwijzering van álle wegbeheerders (ongeveer 412) en eigenaren van openbare wegen en is beheerder van een landelijke databse. Daarmee is de kwaliteit, continuïteit en uniformiteit van de bewegwijzering op alle openbare wegen in ons land geborgd; De combinatie van ontbrekende inhoudelijke sturing en onduidelijkheid over de verantwoordelijkheid voor het beheer van de bewegwijzering is een bijzonder ongelukkige combinatie. Terwijl er borden en palen bijkwamen, is er sinds 2004 geen regulier structureel onderhoud meer aan de bewegwijzering gepleegd. Er zijn kapotte en verschoten borden, maar ook borden die zo onder de algen zitten dat ze nauwelijks te lezen zijn. De NbD schat dat de 750 wegwijzers in Leiden een waarde vertegenwoordigen van ongeveer exclusief btw. Voor het in de verf houden van de palen rekent de ANWB met een jaarlijkse investering van ongeveer exclusief btw. Voor het op orde brengen van een bewegwijzering waar sinds 2004 geen structureel onderhoud aan gepleegd is, gaat de ANWB uit van een bedrag van ongeveer exclusief btw (10 keer achterstallig onderhoud). Deze schatting lijkt aan de hoge kant, maar door het ontbreken van kennis en eigen informatie is het lastig om deze ramingen te toetsen, net zoals het lastig is om een eigen inhoudelijke analyse van het huidige bewegwijzeringssysteem te maken. Een dergelijke analyse zou uitsluitsel moeten bieden over de consistentie van de bewegwijzering voor bestemmingen en routes. Het moet ook informatie over de wijze waarop die informatie gepresenteerd wordt. Met de opbouw van een eigen beheersysteem komen de gegevens over aantallen palen, borden, bestemmingen, leeftijd, materiaal en kosten wel beschikbaar, maar die zijn op het moment van schrijven nog niet compleet. 7

12 In hoofdstuk 8 wordt verder stil gestaan bij de financien van bewegwijzering. Doel is uiteindelijk om een goed werkend en beheerbaar bewegwijzeringssysteem te realiseren inclusief bijhorende financiële dekking.

13 4 Bestemmingen - doelenplan In het doelenplan zijn de te verwijzen bestemmingen opgenomen. Het doelenplan is hiermee de eerste stap richting een afgebakend bewegwijzeringssysteem. Het doelenplan is in het 1 ste kwartaal van 2015 ter inspraak aangeboden en door het college van B&W vastgesteld op 16 juni Het doelenplan is weergegeven in bijlage Opzet Op basis van de eerder genoemde kaders en uitgangspunten wordt voor de bewegwijzering van Leiden een samenhangend, robuust, logisch en goed in de openbare ruimte ingepast systeem voorzien dat gericht is op bezoek aan het centrum, het Bio Science park en het stationsgebied. In het doelenplan is aansluiting gezocht bij de uitgangspunten van de stadsvisie (kennis en monumentenstad) enerzijds en de uitgangspunten van de kadernota Openbare Ruimte anderzijds (zo weinig mogelijk borden). Niet alle bestemmingen in Leiden kunnen met hetzelfde vervoersmiddel worden bereikt. Het bewegwijzeringssysteem speelt hierop in. Bij het vaststellen van het doelenplan zijn daarom de bestemmingen per modaliteit uitgewerkt. Bij het doelenplan is nog geen onderscheid gemaakt in de wijze van verwijzen. 4.2 Inspraak Het doelenplan is in de periode 11 februari maart 2015 ter inspraak aangeboden. De binnengekomen reacties zijn verwerkt in een beantwoordingsnota (zie bijlage 1) en door het College vastgesteld op 16 juni Verleidingsbewegwijzering Naast de functionele bestemmingsbewegwijzering is er in Leiden de zogenaamde verleidingsbewegwijzering, routes die de voetganger verleiden tot bijvoorbeeld een wandeling langs de vele monumenten die Leiden rijk is. Om de bewegwijzering ook in de toekomst doelmatig te houden is het essentieel dat er geen wildgroei aan bewegwijzerde routes ontstaat, kwaliteit boven kwantiteit. De routes die wel worden bewegwijzerd zijn: - Singelparkroute - Leidse Loper 9

14 5 Routes en systematiek Het doelenplan zegt in feite niets over de wijze van verwijzen. Als de bestemmingen zijn vastgesteld kan worden uitgetekend langs welke routes de bestemmingen voor de verschillende verkeersstroom ontsloten worden. In de Mobiliteitsnota is het eindbeeld voor de infrastructuur reeds vastgelegd. In dit hoofdstuk wordt de verwijzingssystematiek en de routes toegelicht. 5.1 Bronpuntensystematiek Binnen het concept dat bezoekers niet voor de deur parkeren, maar in een parkeervoorziening, stalling, of afmeren in een haven, betekent het voor alle verkeersstromen dat de bronpunten dé bestemming zijn die toegang tot de stad geven. Op het bronpunt maakt de bezoeker kennis met de stad. Het is belangrijk dat dit gastvrij gebeurt. Dat maakt de inrichting van de garages, stallingen, ov-punten en havens belangrijk. De bezoeker moet op zijn of haar gemak worden gesteld. Het is de plek waar informatie bij elkaar wordt gebracht over de stad in plattegronden met bestemmingen als het kernwinkelgebied, het zwerfmilieu, musea, culturele voorzieningen, het Visitors centre, politie en hotels. Uiteraard wordt hier ook verwezen naar de beschikbare digitale informatie zoals de Leiden app. Bij de parkeervoorziening begint de looproute van de voetgangers de stad in. De looproute wordt ondersteund door de bewegwijzering voor voetgangers en een fysieke inrichting. Een aandachtspunt van de ontwerpopgave van de bronpunten is het beheer. Voor dergelijke plekken vormt de kwetsbaarheid een groot afbreukrisico. Als een bronpunt niet hufterproof is en goed beheerd wordt, is de kans op een goede eerste indruk verkeken. Daarmee is het ontwerp van de bronpunten een belangrijke opgave. Hoe informatievoorziening in de bronpunten wordt vormgegeven, zodat dit logisch aansluit op de bewegwijzering is onderdeel van de adviesvraag voor bewegwijzering. Uiteraard past dit systeem in het landelijke netwerk en wordt het doorgaand verkeer goed gefaciliteerd. Net zo vanzelfsprekend is het dat bezoekers na hun bezoek op een efficiënte manier de stad weer uit verwezen worden naar de toegangswegen tot de stad: de A4, A44, N206 en de N44. Het interlokale verkeer wordt zoveel mogelijk langs en om Leiden geleid. Het bezoekend verkeer wordt zo efficiënt mogelijk naar de bestemming in Leiden geleid. Voor het bezoekend autoverkeer aan de binnenstad zijn dat parkeergarages of voorzieningen zoals in het vastgestelde doelenplan is aangegeven. 5.2 Constructie Uitgangspunt van de kadernota Kwaliteit Openbare Ruimte en het bijhorende Handboek Openbare ruimte is om zo weinig mogelijk objecten in de openbare ruimte te creëren. Meer kwaliteit door minder objecten. Voor de bewegwijzering wordt dit uitgangspunt gevolgd. Dat heeft een aantal wijzigingen tot gevolg. Combimasten De openbare ruimte is reeds voorzien van vele objecten om de leefbaarheid en veiligheid te vergroten. Denk hierbij aan bijvoorbeeld de openbare verlichting of verkeersregelinstallaties. Daar waar een combinatie met bewegwijzering mogelijk is heeft dit de voorkeur. Minder masten

15 Bewegwijzering dient functioneel te zijn en de gebruiker veilig naar zijn bestemming te leiden. Het toepassen van armwegwijzers op kruispunten met voorsorteervakken wordt om die reden niet meer toegepast indien een bermwijzer aanwezig is. Op het moment dat een armwijzer leesbaar is staat de automobilist immers al voorgesorteerd, op dat moment leidt wisselen van rijstrook tot onveilige situaties. Een duidelijke voorwegwijzer is in dergelijke gevallen noodzakelijk. Dit uitgangspunt levert tevens een fors financieel voordeel op. Per situatie wordt bekeken of dit mogelijk is. 5.3 Routes voor auto s De bewegwijzering gaat uit van knooppunten of poorten die het landelijke en regionale netwerk verbinden met het lokale verkeersnet. In het oosten van Leiden zijn dat de 4 knopen met de A4: de noordelijke knoop bij de afslag Leiderdorp/Hoogmade via de Provinciale weg N446 en de Willem de Zwijgerlaan; de centrale knoop met de N11 en de Willem van der Madeweg/Hoge Rijndijk; de centrum knoop bij Zoeterwoude en de Europaweg/Lammenschansweg; de (toekomstige) zuidelijke knoop Rijnlandroute met de A44 Aan de westkant zijn er 2 knopen met de A44: de noordelijke knoop met de Plesmanlaan/Ir G. Tjalmaweg; de zuidelijke knoop van de Rijnlandroute met de A44. Het lokale en interlokale verkeer worden door de stad heen geleid: in het zuiden via de Europaweg/Voorschoterweg/Churchilllaan/dr. Lelylaan/Haagse Schouwweg en de Plesmanlaan (N206); in het noorden via o.a. de N446/Willem de Zwijgerlaan / Stationsweg / Schipholweg / Plesmanlaan in het oosten door o.a. de Kanaalweg. Op onderstaande kaart wordt dit stelsel van wegen visueel weergegeven. Bezoekers worden naar het centrum, het Bio Science Park en het Stationsgebied geleid via de inprikkers. Met de klok mee en beginnend in het noorden zijn dat: de Kooilaan; de Hoge Rijndijk; de Lammenschansweg; de Rijnsburgerweg. De bewegwijzering, het PRIS of de Leiden app leiden de bezoekers van het centrum naar de parkeergarages aan de Garenmarkt, het Haagwegterrein, de Morspoortgarage, Kaasmarkt of de Lammermarktgarage. 11

16 5.4 Routes voor fietsers Ook het netwerk voor fietsers kent een opbouw van rondwegen en inprikkers. De opzet van dit stelsel is veel fijnmaziger en wordt beschreven in de Nota herijking fietsroutes. De Nota herijking fietsroutes legt een streefbeeld voor de toekomst neer (kaartje 3). Dat eindbeeld is het uitgangspunt voor een nieuwe opzet van bewegwijzering. Ook voor de fietsbewegwijzering geldt dat het gewenste eindbeeld in stappen wordt gerealiseerd. Als nieuwe routes worden ontsloten, wordt het reeds bestaande systeem daar op aangepast. Welke stappen wanneer nodig zijn wordt in het uitvoeringsprogramma beschreven. Voor zowel het interlokale als het lokale fietsverkeer is de herkenbaarheid van de route belangrijk. Op de schaal van de fietsers is de fijnmazigheid van het netwerk groot, net als de kans op verwarring en onduidelijkheid. Daarom is een consistente inrichting van de ringen en routes een punt van aandacht. Het interlokale fietsverkeer dat gebruik maakt van de regionale fietsroutes passeert de stad: in oost-westelijke richting langs de noordkant van de stad over de Willem de Zwijgerlaan en de Rijnsburgerweg of via de Willem de Zwijgerlaan, het stationsgebied en de Wassenaarseweg; in diezelfde oost-west richting, maar dan in het zuiden worden de Europaweg, de Churchilllaan en de Plesmanlaan gebruikt; in noord-zuid richting langs de oostflank van de stad worden de Vrouwenweg, de Kanaalweg, de Admiraalsweg, de Sumatrastraat en de Willem de Zwijgerweg gebruikt; in noord-zuid richting maar dan lang de westflank worden de Ommedijkseweg, de Haagse Schouwweg, de Plesmanlaan, de Darwinweg, de Kagerstraat en de Oegstgeesterweg benut. Deze wegen vormen samen grofweg de buitenring voor het interlokale fietsverkeer. De binnenring waarmee de lokale bestemmingen in de binnenstad worden ontsloten bestaat uit de: Langegracht; Hooigracht; Breestraat; Kaart 3: het eindbeeld voor fietsroutes (Nota herijking fietsroutes)

17 Kort Rapenburg; Turfmarkt; Nieuwe Beestenmarkt Lammermarkt; Molenwerf. De grote fietsenstallingen worden via deze binnenring ontsloten. De inprikkers op de binnenring zijn vanuit het noorden en met de klok mee: de Haarlemmerweg; Van der Paauwkade; de Haven en de Lage Rijndijk; de Hoge Rijndijk; de Lammenschansweg; de Haagweg, Noordeindeplein, Noordeinde; Plesmanlaan, Morsstraat; Rijnsburgerweg, Schuttersveld Fietsknooppuntennetwerk Leiden maakt ook onderdeel uit van het recreatieve netwerk van het fietsknooppuntennetwerk. Leiden is aangesloten op het Fietsknooppuntennetwerk Groene Hart (gemeenten Groene Hart en Hollands Plassengebied, Leiden, Leiderdorp, Teylingen). Aansluitend is er ook een netwerk door het Kust- en Bollengebied en het netwerk van de gemeenten van de Haagse regio. De route verwijst niet naar bestemmingen in de binnenstad, maar voert de fietser wel door het historische stadscentrum van Leiden. Bij de Rembrandtbrug (Galgewater) staat een Knooppuntenpaneel. 5.5 Routes voor voetgangers In de opzet van het systeem is het belangrijk dat ook het laagste niveau van verwijzen goed is uitgewerkt. Vooral ook omdat de Leidse binnenstad verrassend complex is. De gebruikelijke structuur van een centraal marktplein met, kerk, kroeg en stadhuis ontbreekt. Dat wordt nog eens gecompliceerd door een structuur van eilanden, bruggen en oude stadsgrachten. Tot slot ontbreekt de bewegwijzering voor voetgangers. Er is wel een toeristische wandelroute de zo genaamde Leidse Loper. De Leidse loper voert de bezoeker langs de monumentale hoogtepunten in de Academie- en Pieterswijk, Pancras-west en De Camp. Bij gebrek aan een voetgangers bewegwijzering wordt de Leidse Loper gebruikt. Toeristen die de route volgen, zien op hun route verwijzingen naar bestemmingen die niet op de route passen: bioscopen, de politie, hotels en het Station Lammerschans. Terwijl dagjesmensen die in Leiden willen winkelen slechts na veel pittoreske omwegen in het stadshart aan komen. (Zie kaartje 3.) In de Structuurvisie voor de Binnenstad Verder met de binnenstad is de kaart opgenomen met de hoofdlooproutes en 5 bronpunten. In het Doelenplan zijn de volgende bronpunten voor voetgangers omschreven: (Bus-) Station Leiden CS Parkeergarage Morspoort Parkeerlocatie Garenmarkt Parkeerlocatie Lammermarkt Parkeerlocatie Kaasmarkt Parkeerlocatie Haagwegterrein Afmeerlocatie Rijnsburgersingel; Afmeerlocatie Zijlpoort; Afmeerlocatie Witte Singel 13

18 Het kernwinkelgebied wordt ontsloten vanuit 7 aanlooproutes: Stationsstraat, Steenstraat en de Beestenmarkt; Lammermarkt, Nieuwe Beestenmarkt, Turfmarkt; Lammermarkt, Nieuwe Mare, Lange Mare; Ankerpark, Haven, Havenplein, Haarlemmerstraat; Kaasmarkt, Koppenhinksteeg, Hooglandse Kerkgracht, Hooglandse Kerksteeg; Garenmarkt, Korevaarstraat, Breestraat; Morssingel, Morsstraat. Kaart 1: route van de Leidse loper Kaart 5: hoofd looproutes (Stuctuurvisie Binnenstad) Met de ambitie van de Programma s Binnenstad en Mobiliteitsnota om van Leiden een toegankelijke en gastvrije stad te maken, is een bewegwijzering voor voetgangers een essentiele voorwaarde. Dat vraagt om een bewegwijzering die sober, maar efficiënt de bestemmingen voor voetgangers bewegwijzert zonder dat dit verwarring geeft met een toeristische wandelroute als de Leidse Loper of het Singelpark. Gezien de ambitie om de binnenstad beter te ontsluiten voor bezoekers wordt een systeem ontworpen met zo weinig mogelijk objecten en zo veel mogelijk samenhang een (zie H6 vormgeving). 5.6 Routes voor sloepen Het Sloepennetwerk is speciaal ontwikkeld om met een sloep (of ander vaartuig) de Hollandse Plassen te verkennen. Aan de hand van een website ( kaart, infopanelen en bordjes langs de route vaart men van knooppunt naar knooppunt, maar de bezoeker bepaalt zelf de te varen route.

19 6 Vormgeving De vormgeving van bewegwijzering is essentieel voor de herkenbaarheid voor de gebruiker. Omdat de gebruiker gebaat is bij een herkenbaar en consistent bewegwijzeringssysteem zijn vaste uitgangspunten hiervoor noodzakelijk. In dit hoofdstuk worden deze uitgangspunten besproken Vormgeving auto- en fietsbewegwijzering De vormgeving van auto- en fietsbewegwijzering is, zoals in paragraaf 2.2 beschreven, gebonden aan landelijke richtlijnen. Omdat automobilisten en fietsers gebaat zijn bij een herkenbaar en consistent landelijke bewegwijzeringssysteem worden de landelijke afspraken, vastgelegd in CROW publicatie 322 Richtlijn bewegwijzering 2014 gevolgd qua vormgeving. Standaard bermwegwijzer Standaard armwegwijzer Standaard fietswegwijzer Vormgeving van voetgangersbewegwijzering Omdat er meer vrijheid zit in de vormgeving van de bewegwijzering voor voetgangers is het goed om hier een aantal uitgangspunten te benoemen. De Leidse Loper is een begrip in de stad Leiden, nut en noodzaak staat niet ter discussie. De vormgeving echter, sluit niet aan bij de uitgangspunten voor een kwalitatief hoogstaande openbare ruimte. Met het uitrollen van een volledig en compleet bewegwijzeringssysteem bestaat het risico dat er meerdere systemen naast elkaar toegepast worden. Dit is niet wenselijk. Uitgangspunt is dan ook dat qua vormgeving gezocht wordt naar een ontwerp dat aansluit bij de historische binnenstad, maar tegelijk de mogelijkheid biedt om routes (Leidse Loper en Singelparkroute) aan te geven. Voorbeelden in Den Haag en Amersfoort wijzen uit dat dit mogelijk is. Wat de meest geëigende methode voor Leiden is, wordt nader uitgewerkt. 15 Den Haag driehoeksbord. Met Haags accent Ooievaar Malaga kleurcodes voor routes Amersfoort kleurcodes voor routes en accent op de top

20 6.1.3 Locatieherkenning voetgangersbewegwijzering De leesbaarheid van de stad wordt versterkt door een kwalitatief hoogwaardige en herkenbare inrichting van de hoofdlooproutes. Gezien de complexiteit van de stad, is het ook wenselijk dat de bezoeker op de belangrijke kruispunten zijn of haar positie kan bepalen. Niet alleen waar hij of zij zich bevindt ten opzichte van de doelbestemming, maar ook waar hij of zij zich bevindt en waar de plek van de wegwijzer is ten opzichte van andere bestemmingen. In steden als Den Haag en Utrecht wordt daarvoor op strategische plekken gebruik gemaakt van driehoeksborden, die rond de paal met de wegwijzers zijn bevestigd. (Zie afbeelding 1) 2 kanten tonen de eerder beschreven kaarten, de derde kant kan op verschillende manieren worden ingezet. Bij een keuze voor dergelijke borden zullen deze ook worden ingezet om de Leiden app onder de aandacht te brengen, al was het maar om dat die ter plekke informatie geeft over winkels, horeca en culturele evenementen in de stad. De stadsplattegronden in de mupi s kunnen dan wellicht komen te vervallen. In principe worden de diverse locaties aangegeven met een icoontje op de bewegwijzering. De looptijd in minuten kan op de driehoeksborden worden weergegeven. Hiermee behoudt men het overzicht.

21 7 Saneren Naast de keuzes die gemaakt moeten worden om een verwijzings- bebordings- en later een uitvoeringsplan op te stellen is het wenselijk om de huidige bewegwijzering te saneren. De inhoudelijke en technische staat van de huidige bewegwijzering geeft daar alle aanleiding toe. Hieronder wordt een onderscheid gemaakt tussen saneren vanuit de inhoud en saneren omdat het technisch beter moet of kan. In de alinea s over techniek worden voorwaarden opgenomen die de duurzaamheid van de bewegwijzering moet verbeteren. Hierbij wordt nog niet vooruit gelopen op invoering van systemen voor dynamisch verkeersmanagement. Dit is onder meer in de tijd en financieel afhankelijk werkzaamheden voor de verbetering van de infrastructuur. Gezien het tempo waarin de digitalisering van mobiele navigatie en dynamisch verkeersmanagement zich voltrekt, wordt op dat moment bepaald wat technisch voor Leiden de beste en de meest duurzame oplossing is. 7.1 Saneren vanuit de inhoud Ook zonder verwijzingsplan of bebordingsplan kunnen dubbele, overbodige en onlogische borden worden weggehaald. Dat draagt niet alleen direct bij aan een zichtbare verbetering van de kwaliteit van de openbare ruimte, het draagt ook bij aan de veiligheid van de weggebruikers. Bovendien levert het een directe besparing op in het beheerbudget. Dat vraagt om een beheerplan dat inzicht geeft in welke borden er zijn, naar welke bestemmingen wordt verwezen en de restlevensduur Inrichting van kruispunten Armwijzers zijn met name bedoeld om op kleinere kruispunten richtingen aan te geven. Op grotere kruispunten met voorsorteervakken zijn de armwijzers veelal overbodig. Immers, ze zijn pas leesbaar wanneer men al voorgesorteerd staat. Op dat moment is het niet wenselijk dat men van rijstrook wisselt. Indien voorwegwijzers of bermwegwijzers aanwezig zijn kunnen de armwijzers veelal worden weggelaten PRIS Verschillende bewegwijzeringssystemen komen naast elkaar voor, waardoor er meer borden en palen zijn dan noodzakelijk. Het meest in het oog springende voorbeeld is het Parkeer Informatie Systeem (PRIS). Het PRIS wijst automobilisten die een bestemming in de binnenstad willen bezoeken naar een parkeerterrein of -garage. In opzet is dit identiek met de wijze waarop de bewegwijzering zal worden ingericht. In de huidige situatie wordt elke wegwijzer voor het centrum vergezeld van een PRIS-paal. Dit levert een druk en onoverzichtelijk beeld op. Dit wordt opgelost door op middellange termijn PRIS en de bewegwijzering te integreren. Dit is mogelijk aangezien digitale navigatie systemen de bezoeker aan de stad beter en efficiënter naar de beschikbare parkeergarages zullen leiden. De Leiden app doet dit al. Op initiatief van het ministerie van Infrastructuur en Milieu wordt er aan een landelijk dekkende app gewerkt die automobilisten naar de beschikbare vrije parkeerplekken zal leiden. In het concept van de bewegwijzering als robuuste basisvoorziening worden dan de hoofdbestemmingen (centrum, Bio Science park en het stationsgebied) en de daar aanwezig parkeervoorzieningen bewegwijzerd Navigatie systemen De digitale navigatie systemen hebben een eigen systematiek van verwijzen. Zo is het wegnummer voor een aantal systemen relevant. Het wegnummer als raamwerk voor een bewegwijzering bespaart veel borden. De nieuwe bewegwijzering houdt hier rekening mee, zonder dat dit verzandt in onbegrijpelijke borden voor degenen die zich op plaatsnamen en niet 17

22 op wegnummers oriënteren. De namen van eindbestemmingen zullen (deels) gebruikt blijven worden.

23 7.2 Saneren vanuit de techniek Vooruitlopend op het bebordings- en uitvoeringsplan zal het nodig zijn om palen en armen schoon te maken. In een enkel geval zal het toch nodig zijn om de bewegwijzering van auto s op de hoofdinfrastructuur te vervangen als verder uitstel niet mogelijk is en repareren tot kapitaalvernietiging leidt Schoonmaken, herstellen en vervangen De bewegwijzering die buiten de grote infrastructurele werken van Mobiliteitsnota valt moet worden schoon gemaakt. Vaak gaat het over de armwijzers voor de fietsers, maar ook armen van de ANWB wegwijzers en de armwijzers van de Leidse Loper die onder de algen zitten. Het reinigen van de armwijzers voor fietsers en voetgangers vraagt minder organisatie dan de armwijzers van de ANWB wegwijzers voor auto s. Bewegwijzering die kapot is moet hersteld worden. In een groot aantal gevallen gaat dat om slijtage, bijvoorbeeld van de reflecterende laag. Versleten borden, armen en palen moeten worden vervangen door onderhoudsvriendelijke materialen. Aluminium borden, armen en dragers hoeven niet geschilderd te worden en zijn daarmee goedkoper in onderhoud. Voorafgaand aan de daadwerkelijke vervanging van de bewegwijzering wordt altijd de afweging gemaakt of de verkeersveiligheid in het geding is, of de verantwoordelijkheid van de wegbeheerder. Ook blijft het moment waarop vervanging wordt voorzien in het uitvoeringsprogramma van de Mobiliteitsnota een belangrijk criterium Materiaalkeuze en opbouw Indien mogelijk wordt gekozen voor borden die opgebouwd zijn uit lamellen. Dergelijke borden kunnen tegen lagere kosten worden aangepast. Bovendien zijn de reparatiekosten lager. In plaats van een heel nieuw bord hoeft slechts een deel te worden vervagen. Veel van de grotere en duurdere armen worden met TL verlicht terwijl LED-verlichting inmiddels de norm is. De kosten voor het stroomverbruik van de LED-verlichting zijn lager en hier is op termijn een kostenbesparing mogelijk. Ook is LED minder storingsgevoelig. Dergelijke armwijzers en borden zijn vaak onderdeel van de hoofdinfrastructuur. Desondanks hoeft de overgang van TL naar LED niet geheel afhankelijk te zijn van de werkzaamheden aan de hoofdinfrastructuur. Ombouwsets zijn relatief goedkoop. De afweging die dan gemaakt wordt is ombouwen of vervangen. 19

24 8 Financiën De financiën voor een verbetering van de bewegwijzering valt uiteen in drie fasen: de adviesfase, de uitvoeringsfase en het beheer. 8.1 Advies De kosten voor de adviesfase worden geraamd op ongeveer Daarbij wordt rekening gehouden met een bedrag van ongeveer om de werkzaamheden aan te besteden en te begeleiden. De bewegwijzering van Leiden wordt bij voorkeur in één keer door een geheel nieuw systeem vervangen. Dat is deels kapitaalvernietiging, maar leidt in één klap tot een optimaal systeem. Daarnaast wordt de kapitaalvernietiging deels teniet gedaan doordat er slechts één keer uitgevoerd hoeft te worden. In een uitvoeringsplan, dat aangeeft waar gesaneerd kan en moet worden en waar het wordt meegelift met de grote ingrepen, wordt een optimalisatie voorgesteld. De adviesfase bestaat uit een inventarisatie, een verwijzingsplan, een bebordingsplan en een uiteindelijk uitvoeringsplan. Dekking voor deze werkzaamheden is reeds vastgetsteld binnen het Programma Bereikbaarheid. 8.2 Uitvoeringsfase Voor de uitvoering is een goede coördinatie tussen de afdeling beheer en de coördinator van het Investeringsprogramma Infrastructuur belangrijk. De kosten voor de uitvoering moeten immers gedekt worden uit de ingrepen aan de infrastructuur en verkeersmanagement. De uiteindelijke investeringskosten voor uitvoering worden inzichtelijk gemaakt bij het opstellen van het uitvoeringsplan. Op basis van kengetallen en een 1 op 1 vervanging van de huidige bewegwijzering worden deze kosten op circa ingeschat. Deze kosten worden na uitvoering van de voorbereidende werkzaamheden nader vastgesteld en worden meegenomen in het op te stellen investeringsprogramma infrastructuur. 8.3 Beheer Het onderhoud van de bewegwijzering is op dit moment een blinde vlek binnen de organisatie. Er is geen structureel budget in de begroting van Cluster Beheer voor het onderhoud en beheer van de bewegwijzering. Hiervoor zullen structurele kosten gereserveerd moeten worden. Daarbij is het belangrijk dat de borden die zijn toegevoegd vanuit de knooppuntenroutes (fietsers), de stadlandverbindingen en het sloepennetwerk worden opgenomen in het beheersysteem. Het is lastig om in beeld te krijgen wat er nodig is op de bewegwijzering goed te beheren. De ANWB schat de jaarlijkse werkzaamheden op Dit betreft echter vooral schilderwerkzaamheden. Hiervoor worden borden niet schoongespoten of vervangen. Een raming uit de Grip op Kwaliteit komt veel hoger uit. In de stukken van de dienst Milieu en Beheer van de gemeente Leiden uit 2006, wordt rekening gehouden met een bedrag van meer dan om alleen de borden op bedrijventerreinen en de Leidse Loper op orde te houden. Voor het beheer van het Pris is een bedrag van per jaar gereserveerd (VAG). Voor de fietsknooppuntenroute loopt de coördinatie en verzorging van beheer & onderhoud via de regionale samenwerking Holland Rijnland. Jaarlijks betaalt de gemeente Leiden (team Stadskennis & Cultuur) een onderhoudsbijdrage van De Coördinatie en verzorging van beheer & onderhoud van het Sloepennetwerk loopt via de regionale samenwerking Holland Rijnland. Op basis van het uitvoeringsplan worden eveneens de structurele lasten van beheer en onderhoud inzichtelijk gemaakt. De financiële effecten daarvan worden, inclusief dekkingsvoorstel, inzichtelijk gemaakt als onderdeel van de kaderbrief 2016.

25 Na uitvoering van de aanpassingen in de bewegwijzering, op basis van deze nota, wordt het onderhoud en beheer structureel geregeld. Cluster Beheer zal e.e.a. opnemen in de nieuwe beheerplannen, zodat een toekomstbestendig geheel ontstaat. 21

26 Bijlage 1 - Doelenplan

27 Bijlage 2 Beknopt stappenplan Ins amenwerking met een extern gespecialiceers bureau worden de volgende stappen genomen: Inventarisatie een inventarisatie van de bestaande bewegwijzering; Verwijzingsplan het verwijzingsplan. Door de bestemmingen en routes goed te analyseren wordt een samenhangend bewegwijzeringsplan uitgewerkt voor alle verkeersmodaliteiten (auto s, fietsers, voetgangers en sloepen). Per verkeersmodaliteit wordt uitgewerkt wat, wanneer en hoe bewegwijzerd wordt. Het verwijzingsplan geeft inzicht in hoeveel ruimte op borden of armwegwijzers nodig is en wat het systeem aan kan. De verwachting is dat met fors minder borden een betere service aan de weggebruiker wordt geboden; Bebordingsplan. Het bebordingsplan is een technische uitwerking van het verwijzingsplan. Het beschrijft hoe de borden er uit moeten zien; Vormgevingsstudie Uitvoeringsplan. Het uitvoeringsplan beschrijft welke borden, armen en palen, wanneer worden vervangen. 23

28 Bijlage 3 Leiden App Met de toename van mobile digitale navigatie systemen verandert de wijze waarop mensen zich door de stad bewegen. Onderzoekjes van Leiden marketing laten zien dat de oudere generatie vooral gebruik maakt van stadsplattegronden, en de jongeren vooral google earth gebruiken. Een duurzame bewegwijzering speelt in op deze verandering. Er zijn steeds meer landelijke systemen die bezoekers van de snelwegen naar parkeergelegenheden in de stad leiden. Daarnaast komen ook de lokale navigatie systemen op. Zo heeft Leiden Marketing een app voor de bezoekers van Leiden ontwikkeld. De app is geschikt voor mobiele telefoons 6 en gratis te downloaden. 7 De app geeft de gebruiker in Nederlands of Engels een snel overzicht over bestemmingen in Leiden. Een bezoeker kan kiezen uit 9 thema s waaronder, hotels, restaurants, winkels, musea en monumenten. 8 Bij de keuze voor een bestemming krijgt de gebruiker een kaart met de eigen positie te zien ten opzichte van de bestemming. Hij of zij kan kiezen uit routes voor voetgangers, automobilisten of het openbaar vervoer. De app toont bovendien welke parkeergarages of - terreinen in de buurt zijn en hoeveel parkeerplekken er beschikbaar zijn. Als extra informatie worden nog de spoednummers, taxi, en het OV-informatie nummer gegeven. Ook de adressen en telefoonnummers van politie, de huisartsenpost, het LUMC en Diaconessenhuis, autoverhuur, het geldwisselkantoor en het gemeentehuis worden gegeven. Tot slot geeft de app geeft informatie over bestemmingen en activiteiten. De bezoeker van Leiden heeft daarmee een krachtig hulpmiddel ter beschikking dat niet alleen een overzicht geeft van interessante bestemmingen, maar ook actief naar de plaats van bestemming leidt. De doelgerichte service van de Leiden app biedt voor de lokale bestemmingen maatwerk van een kwaliteit waaraan het statische systeem van wegwijzers nooit zal kunnen voldoen. Binnen het systeem van bewegwijzering wordt gezocht naar een goede combinatie van een grof raamwerk van statische borden dat wordt aangevuld door digitale navigatie systemen. De opzet is van grof naar fijn. Het voorziet een robuust stelsel op de hoofdlijnen dat verfijnt als de bestemming binnen bereik komt. In dat systeem wordt de hoofdstructuur door bebording verzorgd. Voor het maatwerk zijn er de digitale navigatie systemen, waarvan de Leiden app het beste op de Leidse situatie is toegesneden. Als digitale navigatie een onderdeel vormt van het systeem van bewegwijzering, hoort een controle op de samenhang met de borden tot het beheer van het systeem. 6 Android en OSX. 7 De app is te downloaden via de QR-code of via m.leiden.nl. Als je dit intypt in je mobiele telefoon krijg je een melding dat de app beschikbaar is en gedownload kan worden. 8 De 9 thema s zijn: eerste keer Leiden, Uitagenda, Musea, Parkeren & bereikbaarheid, Winkels, Hotels, Restaurants, Monumenten, en Handige adressen.