AFNAME / TRANSPORT VAN PATIËNTENMATERIAAL T.B.V. MICROBIËLE DIAGNOSTIEK BIJ INFECTIES VAN HET UITWENDIG OOG

Transcriptie

1 AFNAME / TRANSPORT VAN PATIËNTENMATERIAAL T.B.V. MICROBIËLE DIAGNOSTIEK BIJ INFECTIES VAN HET UITWENDIG OOG INLEIDING. Binnen de vakgroep oogheelkunde bestaat de behoefte om bij visusbedreigende infecties de behandeling te verbeteren d.m.v. protocollen. Door snelle herkenning en behandeling van (potentieel) pathogene micro-organismen kan schade aan het oog beperkt worden. In een dergelijk protocol dienen wijze van afname, transport en transportmateriaal, snelheid en wijze van verwerking te worden beschreven. Want door een adequate afname, het juiste transportmedium en een korte transporttijd kan het verlies van micro-organismen worden beperkt, zodat aantallen en soorten bij kweek representatief zijn voor de verhouding van deze microorganismen in de patiënt. Visusbedreigende infecties van het oog kunnen in verband met het afnemen, opsturen en inzetten van materiaal worden ingedeeld in: Conjunctivitis Keratitis Endolphtalmitis Perioculaire infecties Voor een indeling van verwekkers met bijbehorend klinisch beeld zie BIJLAGEN Het is raadzaam om bij ooginfecties waarbij een specifieke vraagstelling is overleg te plegen met een arts-microbioloog onder andere i.v.m. het maken van specifieke voedingsbodems en een snelle verwerking van het materiaal. LICHTINGSTIJDEN VERVOERSDIENST LABORATORIUM MICROBIOLOGIE IE Indien mogelijk dient met het afnemen van materiaal rekening te worden gehouden met de lichtingstijden van de vervoersdienst van het laboratorium. Informatie hierover vindt u op de site van het Laboratorium Microbiologie Twente Achterhoek: 1

2 WANNEER WELKE TRANSPORTMIDDELEN TE GEBRUIKEN Transportmiddel Transporttijd Opmerkingen Banale bacteriën Culturette Transporttijd < 4 uur M.b.v. vervoersdienst Culturette Transporttijd > 4 uur Zelf enten: bloedplaat, chocoladeplaat en sabouroud Schraapsel Liefst zelf enten Zelf enten: bloedplaat, chocoladeplaat en sabouroud Mesjes / naalden in Transporttijd < 4 uur Steriele handschoenen gebruiken sputum container M.b.v. vervoersdienst steriel Chlamydia Chlamydia-/ GO- Onafhankelijk van PCR; wattenstaafje niet in trachomatis / transportmedium transporttijd verzendmedium laten staan Gonokokken Ooguitstrijk. Evt cervix- en urethra-uitstrijk (pt zelf laten doen of huisarts) sputum container Onafhankelijk van PCR; urine steriel transporttijd Gonokokken Culturette Transporttijd < 4 uur M.b.v. vervoersdienst Alleen na overleg microbioloog! Virussen Wattenstaafje (geen Onafhankelijk van Evt ook: culturette) in GLY- transporttijd Serologie (stolbuis 10 e ziektedag medium en twee weken later) Feceskweek en Keelkweek in GLY-medium Schraapsel met mesje Onafhankelijk van Steriele handschoenen gebruiken of naald in GLY- transporttijd medium Gisten/Schimmels Culturette Onafhankelijk van M.b.v. vervoersdienst transporttijd Schraapsel (zie ook banale bacteriën) Zelf enten: Sabouroud M.b.v. vervoersdienst Parasieten Schroefdopcontainer Denk ook aan M.b.v. vervoersdienst zonder conservans serologie Tabel 1. 2

3 AFNAME VAN PATIËNTENMATERIAAL M.B.V: Culturettes Afname kweekmateriaal voor bacterieel en schimmelonderzoek met behulp van de Culturette EZ De culturette bestaat uit een plastic buisje met een paarse dop. In de dop zijn twee wattendragers bevestigd. Aan de uiteinden zijn deze voorzien van een polyurethaan "sponsachtig" tipje. Dit tipje bestaat uit microscopisch kleine poriën die patiëntenmateriaal in zich opnemen door capillaire werking. Het materiaal blijft hierdoor langer beschermd tegen omgevingsinvloeden als uitdroging maar ook tegen een te veel aan zuurstof. Er zitten twee wattendragers in het dopje zodat na afname van het materiaal deze in het laboratorium gesplitst kunnen worden: één wattendrager kan dan gebruikt worden om er een preparaat van te maken, de ander om een kweek van in te zetten. Beide wattendragers worden afgenomen van dezelfde plek met hetzelfde materiaal. Neem een Culturette EZ Was en droog de handen en trek wegwerphandschoenen aan. Bron: Sobotta. Atlas of human anatomy Voor een ooguitstrijk kan eventueel één van beide wattendragers worden verwijderd en weggegooid. De andere wattendrager weer stevig terugduwen in het paarse dopje. Hierbij alleen de bovenste 2 cm van het steeltje aanraken. Met een gehandschoende vinger wordt het onderste ooglid naar beneden getrokken zodat het wijkt van het oog. De binnenkant van het ooglid wordt, in 3

4 de richting van de neus uitgestreken Geadviseerd wordt om twee uitstrijken te maken: één van het aangedane en één van het gezonde oog. Dit om kolonisatie (in het niet-geïnfecteerde oog) te onderscheiden van pathogene flora. Meestal volstaat het om de culturette binnen 4 uur met de vervoersdienst van het Laboratorium Microbiologie te vervoeren. Echter als de vermoedelijke verwekker een moeizame of veeleisende groeier is (zie bijlage), of als de transporttijd de 4 uur overschrijdt, is het mogelijk om het materiaal direct te verwerken. Zie hiervoor de tekst onder de kop; Voedingsbodems: bloedagar, chocoladeplaat en sabouroud. Schimmels overleven goed in de culturette. Dus transporttijden zijn niet zo kritiek. ChlamydiaChlamydia- / GOGO-transportmedium Met een gehandschoende vinger wordt het onderste ooglid naar beneden getrokken zodat het wijkt van het oog. De binnenkant van het ooglid wordt, in de richting van de neus, krachtig (tot bloedens toe) uitgestreken. Sla krachtig uit in het bijgeleverde transportmedium d.m.v. roterende beweging gedurende 3 5 sec. Gooi de wattendrager daarna weg. Indien de wattendrager te lang in contact blijft met het transportmedium kan dit het testresultaat negatief beïnvloeden. Het onderzoek bestaat uit een PCR-reactie (Polymerase kettingreactie) waarbij bacterieel DNA wordt aangetoond. Aangezien ook dode micro-organismen of delen hiervan worden aangetoond is de transporttijd niet van groot belang. De test kan bij aangetoonde infectie met Chlamydia trachomatis gedurende lange tijd positief blijven ondanks adequate therapie. GLYGLY-medium 4

5 Het GLY-medium wordt gebruikt voor het transport van patiëntenmateriaal waarvan een viruskweek is gewenst (GLY = gelatine, lactalbuminehydrolysaat en extract van gist (Yeast) in Hank s zoutoplossing met antibiotica). Met het apart meegeleverde wattenstaafje wordt een uitstrijk gemaakt. Het wattenstaafje wordt in het ontdooide medium gestopt. Het houten staafje is te lang dus moet dat worden afgebroken. In tegenstelling tot bij het Chlamydia-onderzoek moet hier het wattenstaafje wel in het medium blijven. Denk bij virus-onderzoek ook aan: Serologie (stolbuis 10 e ziekte dag en twee weken later) Feceskweek en Keelkweek in GLY-medium sputum container steriel / vacutainer sputum container steriel te gebruiken voor onderzoek van: Urine op Chlamydia trachomatis en Gonorrhoe, Parasieten of Mesjes nr 15 (indien de platen niet zelf worden ge-ënt) De vacutainers kunnen worden gebruikt voor: (Pus)punctaten, Maar ook voor het vervoer van naalden. Om groei van huidflora te voorkomen is het zinvol om bij het afnemen van patiëntenmateriaal met mesjes of naalden steriele handschoenen te dragen. Omdat het hele mesje of de naald dan in bouillon kan worden geïncubeerd (bebroed). 5

6 Voedingsbodems: bloedagar, chocoladeplaat en sabouroud Nodig voor algemeen bacteriologische kweek van beide ogen: Afvalcontainer voor gebruikt en besmet materiaal. 2 x culturettes / mesjes nr 15 of naalden. Op kamertemperatuur laten komen: Bloedagarplaat Chocoladeplaat Sabouroudplaat Ent met de wattendrager eenderde van de plaat: iets boven het midden beginnen door met een draaiende beweging van de ene naar de andere kant te vegen en zo langzaam naar boven tot net voor de rand (alle kanten van de culturette moeten in aanraking komen met de platen). Zie Fig 1. In het lab wordt naderhand met een steriele entnaald nog een verdunning gemaakt. Zie fig 2. Gooi de culturette niet weg, er kan door het laboratorium nog een preparaat van gemaakt worden. Fig 1. Fig2. 6

7 Indien een mesje of een naald wordt gebruikt kan het materiaal in het midden van de plaat worden opgebracht. De analist zal dan het materiaal met een spiralplater verdelen Fig. 3 REAGENTIA, MEDIA EN HULPSTOFFEN Voorraad aanvragen via. (per ziekenhuis zelf invullen) Bloedagar (Bloed) Chocoladeplaat (CHOC) Sabouroudplaten (SAB) Koelkast.. Koelkast.. Koelkast.. Verzendmateriaal en inzetmateriaal Inzendformulieren Laboratorium Microbiologie Culturettes GLY-media en droge wattenstaafjes Chlamydia trachomatis / GO-sets Steriele schroefdopcontainers voor schraapsel Steriele buis (Vacuette )voor schraapsel Ampullen steriel fysiologisch zout Overige materialen: Mesjes nr 15 Kast.. Kast.. Diepvriesvakje Koelkast. Kast.. Kast.. Kast... KWALITEITSBEHEERSING Culturette EZ : Zie vervaldatum op culturette. Chlamydia / GO-afname set: Zie vervaldatum op het buisje. GLY-medium: Ongebruikt medium moet bevroren bewaard worden en is dan 12 maanden houdbaar. (zie vervaldatum op de verpakking). Steriele schroefdopcontainer / vacutainer: Zie vervaldatum op het buisje 7

8 Voedingsbodems: Bloedagar: Chocoladeplaat : sabouroud: Iedere 2 weken wordt door de vervoersdienst van het Laboratorium Microbiologie een setje platen geleverd bestaande uit 4 bloedplaten, 4 chocoladeplaten en 4 sabouraudplaten. De oude (niet gebruikte platen) kunnen bij het normale afval worden gedeponeerd. 8

9 ETIOLOGISCHE AGENTIA Bacterien: Conjunctivitis Keratitis Endolphtalmitis infecties Perioculaire Speciaal onderzoek Gram positieve e kokken: Staphylococcus spp Algemeen bacterieel Streptococcus spp Algemeen bacterieel Peptostreptococcus anaeroob Gram positieve staven: Actinomyces israelii Verlengd anaeroob incuberen Clostridium spp anaeroob Corynebacterium spp Cave difterie (membranen) Listeria monocytogenes Propionibacterium acnes Gram neg.cocco(bacillen) Moraxella spp Algemeen bacterieel Moraxella Neisseria spp N.gonorrhoea, N.cinerea Pasteurella multocida - + Hondenbeet Gram negatieve staven Aeromonas + + Bacillus spp Bartonella henselae unilateraal Enterobacteriaceae Yersinia enterocolitica Syndroom Flavobacterium Haemophilus spp Nonfermenters Borrelia Burgdorferi Chlamydia trachomatis Chlamydia transportmedium Francisella tularensis unilateraal Mycobacterium spp (TBC en MOTT) unilateraal, PCR Treponema pallidum (Lues) serologie Leptospira spp + (ziekte van Weill) zeldzaam Tropheryma whippii Whipple disease. Niet in culture 9

10 Schimmels Conjunctivitis is Keratitis infecties Endolphtalmitis Perioculaire Speciaal onderzoek: Sabouroud plaat Acremonium spp Alternaria spp - + Aspergillus spp Biporasis spp - + Blastomyces dermatitidis Candida spp Cladosporium spp Coccidioides immitis Cryptococcus neoformans Curvularia spp - + Exophiala jeanselmei Fusarium spp Graphium spp Histoplasma capsulatum Mucor spp Neurospora Neurospora spp - + Paecilomyces spp Penicillium spp Phialophora spp - + Pneumocystes spp Pseudallescheria boydii Rhinosporidium seeber + + Rhizopus spp Sporothrix schenckii Trichosporon spp Volutella spp

11 Parasieten Conjunctivitis Keratitis Endolphtalmitis infecties Perioculaire Speciaal onderzoek Acanthameuba spp Castellani / polyphaga Naegleria fowleri Encephalitozoon spp Leismania brasiliensis Loa loa Microsporidiosis Nosema spp. - - Oestrus ovis (myiasis) Onchocerca volvulus Taenia solium Toxocara cani/cati Toxoplasma gondii Trypanosoma spp Wuchereria bancrofti

12 Virussen Conjunctivitis Keratitis infecties Endolphtalmitis Perioculaire Speciaal onderzoek Adenovirus + - Membraanvorming. serologie Herpesvirus (herpes simplex, serologie varicella-zoster, Epstein-Barr virus en Cytomegalovirus) Influenza A and B virus serologie Papillomavirus Paramyxovirus (mazelen,bof, serologie Newcastle disease virus) Picornavirus (echovirus, enterovirus, coxsackievirus, and poliovirus) Pokkenvirus (variola, vaccinia, molluscum contagiosum) Rubellavirus serologie LITERATUUR Mandell 6th edition CH 107, 108,