Versie 2: Versie 3: Richtlijnen inzenden materiaal voor medisch microbiologisch onderzoek: handleiding voor huisartsen

Transcriptie

1 Pagina 1 van 18 Gemaakt op Versie : INHOUDSOPGAVE 1 Voorwoord Profiel medisch microbiologisch laboratorium 3 Algemene informatie 3.1 Contact-en adresgegevens 3. Specialisten 3.3 Openingstijden medisch microbiologisch laboratorium Aanvraagformulieren en afnamematerialen Identificatie patiëntenmateriaal/ aanvraagformulier Aanvraagformulieren 4 4 Afnemen patiëntenmateriaal SOA-onderzoek, genitaal onderzoek Banale kweek, Gonokokken(GO) kweek, Candida kweek Bacteriële vaginose Chlamydia trachomatis, Gonokokken en Trichomonas onderzoek (moleculaire diagnostiek) Urine Vaginaal wattenstaafje Cervix Urethra Anus / rectum / proctum Oog (Chlamydia/ GO) 9 4. Bloed Feces Feces voor parasieten Triple Feces Test (TFT) Herpes PCR Keel MRSA Nasopharynx Neus Oog Oor Punctaten Schimmels Sinus Sputum Urine Viruskweken Wond- en/ of puskweken 15 1

2 Pagina van 18 Gemaakt op Versie : VOORWOORD Deze handleiding omvat instructies voor het juist afnemen van patiëntenmaterialen voor bacteriologisch, parasitologisch en virologisch onderzoek, zodat de resultaten optimaal zijn. PROFIEL MEDISCH MICROBIOLOGISCH LABORATORIUM De afdeling medische microbiologie is een afdeling die 4-uurs service verleent ten behoeve van patiënten behandeld door specialisten verbonden aan kliniek, polikliniek en spoedeisende hulp en patiënten behandeld door huisartsen, verpleeghuisartsen en verloskundigen. Tevens worden diensten verleend aan hygiënisten. Tevens worden diensten verleend aan hygiënisten. Het doel van de afdeling is het leveren van specifieke informatie bij infectieziekten ten behoeve van diagnose, ziekteverloop en therapie van patiënten en ter voorkoming van ziekenhuisinfecties. Dit met behulp van bacteriologische, virologische, serologische, mycologische en parasitologische technieken. Er wordt zo efficiënt mogelijk klinisch relevante diagnostiek bedreven binnen een bedrijfsmatig kader. 3 ALGEMENE INFORMATIE 3.1 Contact-en adresgegevens Medisch microbiologisch laboratorium Onze Lieve Vrouwe Gasthuis Oosterpark AC Amsterdam of Postbus HM Amsterdam Telefoonnummer laboratorium Faxnummer Specialisten dr. A.P. van Dam, arts-microbioloog mw. dr. M. Damen, arts-microbioloog drs. P. Gruteke, arts-microbioloog dr. D. Kwa, arts-microbioloog dr. M.L. van Ogtrop, arts-microbioloog drs. M. Scholing, arts-microbioloog drs. R.R. Jansen, arts-microbioloog mw. dr. S.Q. van Veen, arts-microbioloog dr. P. Peerbooms, arts-microbioloog dr. T.A.M. Oosterlaken, moleculair bioloog Voor direct intercollegiaal overleg bel , voor opvragen van uitslagen en algemene vragen bel

3 Pagina 3 van 18 Gemaakt op Versie : Openingstijden medisch microbiologisch laboratorium Op werkdagen van 8.30 uur tot uur. 3.4 Aanvraagformulieren en afnamematerialen Aanvraagformulieren en verzendmaterialen kunnen via het laboratorium kosteloos worden aangevraagd. Een goede afname en verzending bepaalt voor een belangrijk deel de waarde van het onderzoek. Sommige micro-organismen vereisen namelijk specifieke media om te overleven. Algemene aanwijzingen over afnemen en verzenden staan verderop in de handleiding weergegeven. 3.5 Identificatie patiëntenmateriaal/ aanvraagformulier Een volledig ingevuld aanvraagformulier is van belang voor een goede identificatie van de patiënt en de aanvrager. Gebruik bij voorkeur het ponsplaatje of stickers met patiëntengegevens. Relevante klinische gegevens zijn voor het laboratorium erg belangrijk voor een goede uitvoering van het onderzoek en een goede interpretatie van de uitkomsten daarvan. Aanvraagformulier moet minimaal voorzien zijn van de volgende gegevens: Naam, voorletter, geboortedatum, geslacht, polisgegevens, afnamedatum, aanvragend arts en klinische gegevens. Potjes of transportmedia moeten minimaal voorzien zijn van de volgende gegevens: naam, voorletter, geboortedatum plus aanduiding materiaal en afnamedatum. 3

4 Pagina 4 van 18 Gemaakt op Versie : Aanvraagformulieren 4

5 Pagina 5 van 18 Gemaakt op Versie :

6 Pagina 6 van 18 Gemaakt op Versie :

7 Pagina 7 van 18 Gemaakt op Versie : AFNEMEN PATIËNTENMATERIAAL Algemeen: Bij het afnemen van kweken dienen handschoenen gedragen te worden. Na afname en opruimen materialen de handen desinfecteren met handenalcohol. 4.1 SOA-onderzoek, genitaal onderzoek Banale kweek, Gonokokken(GO) kweek, Candida kweek Benodigdheden: wattenstok met zwarte dop en transportkoker met transportmedium. Materiaal afnemen met een wattenstok. Wattenstok in transportkoker met transportmedium plaatsen en na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren. Voor GO kweek bewaren bij kamertemperatuur Bacteriële vaginose Voor onderzoek op bacteriële vaginose een uitstrijk op een objectglas maken en in beschermhuls opsturen. Na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren Chlamydia trachomatis, Gonokokken en Trichomonas onderzoek (moleculaire diagnostiek) Urine Benodigdheden: APTIMA urine specimen collection kit (buis met geel etiket) en urinecontainer (bijv. steriel potje). De urine afname dient bij voorkeur op uw praktijk te gebeuren. Patiënt dient het laatste uur niet geürineerd te hebben en vrouwen mogen zich niet wassen vlak voor het plassen. De patiënt moet de allereerste 10 à 0 ml urine van de urineplas opvangen in een urinecontainer (dus eerste deel van de plas). De doktersassistente brengt een deel van de urine met de bijgeleverde pipet over in de bijgeleverde buis met geel etiket (tot de urine tussen de twee zwarte streepjes komt, zie afbeelding). Let op: er zit al vloeistof (transportmedium) in het plastic buisje, giet het buisje niet eerst leeg. Draai de dop waterdicht op het buisje. Noteer naam, geboortedatum en afnamedatum op het etiket van de buis. Na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren. 7

8 Pagina 8 van 18 Gemaakt op Versie : N.B. De afname van de urine en het vaginale wattenstaafje kunnen ook door de patiënt zelf worden uitgevoerd, bij voorkeur in uw praktijk. Hiervoor is een instructiefolder gemaakt. Na afname door de patiënt dient u zelf voor controle en verzending te zorgen Vaginaal wattenstaafje Benodigdheden: APTIMA vaginal swab specimen collection kit (buis met oranje etiket). 1. De afname van het vaginale wattenstaafje dient bij voorkeur op uw praktijk te gebeuren.. Scheur de bovenkant van de verpakking van het wattenstaafje op roze stok een stukje open, raak het watje niet aan. Leg het wattenstaafje ook niet ergens neer. 3. Breng het wattenstaafje voorzichtig in de vagina. 4. Draai het wattenstaafje ongeveer 0 seconden rond. Het watje moet de vaginawand raken zodat er voldoende vocht wordt opgenomen. 5. Breng het wattenstaafje over in de bijgeleverde buis met oranje etiket. Let op: er zit al vloeistof (transportmedium) in het plastic buisje, giet het buisje niet leeg. 6. Breek de bovenkant van het wattenstokje voorzichtig af tegen de wand van het plastic buisje. 7. Draai de dop waterdicht op het buisje. 8. Noteer naam, geboortedatum en afnamedatum op het etiket van de buis. 9. Na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren. N.B. De afname van de urine en het vaginale wattenstaafje kunnen ook door de patiënt zelf worden uitgevoerd, bij voorkeur in uw praktijk. Hiervoor is een instructiefolder gemaakt. Na afname door de patiënt dient u zelf voor controle en verzending te zorgen Cervix Benodigdheden: APTIMA unisex specimen collection kit (buis met witte etiket). 1. Verricht speculum onderzoek. Verwijder met het bijgeleverde witte wattenstaafje eventueel overtollig slijm, gooi dit wattenstaafje weg!. 3. Neem nu het dunnere wattenstaafje op blauwe stok en breng deze in het cervixkanaal, draai het wattenstaafje ongeveer 0 seconden rond. 4. Vermijd bij verwijdering van dit wattenstaafje contact met de vaginawand. 5. Breng het wattenstaafje over in de bijgeleverde buis met witte etiket. Let op: er zit al vloeistof (transportmedium) in het plastic buisje, giet het buisje niet leeg! 6. Breek de bovenkant van het wattenstaafje voorzichtig af tegen de wand van het plastic buisje. 7. Draai de dop waterdicht op het buisje. 8. Noteer naam, geboortedatum en afnamedatum op het etiket van de buis. 9. Na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren. 8

9 Pagina 9 van 18 Gemaakt op Versie : Urethra Benodigdheden: APTIMA unisex specimen collection kit (buis met witte etiket). 1. Gebruik altijd alleen het dunne wattenstaafje op blauwe stok.. Breng dit wattenstaafje 3 à 4 cm in de urethra in, en draai het ongeveer 3 seconden rond. 3. Breng het wattenstaafje over in de bijgeleverde buis met witte etiket. Let op: er zit al vloeistof (transportmedium) in het plastic buisje, giet het buisje niet leeg! 4. Breek de bovenkant van het wattenstaafje voorzichtig af tegen de wand van het plastic buisje. 5. Draai de dop waterdicht op het buisje. 6. Noteer naam, geboortedatum en afnamedatum op het etiket van de buis. 7. Na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren Anus / rectum / proctum Benodigdheden: APTIMA unisex specimen collection kit (buis met witte etiket). 1. Gebruik altijd alleen het dunne wattenstaafje op de blauwe stok.. Breng dit wattenstaafje in de anus/ rectum/ proctum, (indien mogelijk strijk zoveel mogelijk een aangedane laesie van het slijmvlies uit) 3. Breng het wattenstaafje over in de bijgeleverde buis met witte etiket. Let op: er zit al vloeistof in het plastic buisje, giet het buisje niet leeg! 4. Breek de bovenkant van het wattenstaafje voorzichtig af tegen de wand van het plastic buisje. 5. Draai de dop waterdicht op het buisje. 6. Noteer naam, geboortedatum, afnamedatum en locatie op het etiket van de buis. 7. Na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren Oog (Chlamydia/ GO) Benodigdheden: APTIMA unisex specimen collection kit (buis met witte etiket). 1. De afname van het wattenstaafje dient op uw praktijk te gebeuren.. Scheur de bovenkant van de verpakking van het wattenstaafje op blauwe stok een stukje open, raak het watje niet aan. Leg het wattenstaafje ook niet ergens neer. 3. Strijk voorzichtig de conjunctiva uit. 4. Houd het wattenstaafje ongeveer 0 seconden in contact met de conjunctiva, zodat er voldoende vocht wordt opgenomen. 5. Breng het wattenstaafje over in de bijgeleverde buis met witte etiket. Let op: er zit al vloeistof (transportmedium) in het plastic buisje, giet het buisje niet leeg. 9

10 Richtlijn Pagina 10 van 18 Versie : Gemaakt op Breek de bovenkant van het wattenstokje voorzichtig af tegen de wand van het plastic buisje. 7. Draai de dop waterdicht op het buisje. 8. Noteer naam, geboortedatum, afnamedatum en locatie op het etiket van de buis. 9. Na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren. 4. Bloed Benodigdheden: set bloedkweekflesjes (aërobe flesje met groen dop en anaërobe flesje met oranje dop). 1. Verwijder de (bescherm)dopjes van de beide bloedkweekflesjes.. Vul de beide bloedkweekflesjes elk met ongeveer 10 ml bloed (kijk voor indicatie van het volume op de zijkant van het flesje, een streepje is 5 ml). Gebruik voor afname bij voorkeur de bijgeleverde vleugelnaald met adapterhuls. 3. Noteer naam, geboortedatum en afnamedatum op de flesjes of plak een sticker met de patiëntengegevens hierop. 4. Na afname bloedkweekflesjes zo snel mogelijk naar het laboratorium brengen, maximaal 4 uur bewaren bij kamertemperatuur. N.B.: plak nooit een sticker over de barcodes van de bloedkweekflesjes en/ of verwijder nooit een gedeelte van de barcode. Voor kinderen is er ook een pediatrische flesje (flesje met gele dop). Dit flesje hoeft slechts met 0,5 à 4 ml bloed worden gevuld. TBC kan hiermee niet worden gedetecteerd, stuur hiervoor een grote heparinebloedbuis in met als aanvraag TBC bloedkweek. Indien verdenking op endocarditis, dit graag vermelden bij de klinische gegevens ivm verlengde incubatie flesjes. 4.3 Feces Benodigdheden: niet steriel fecespotje met blauw dekseltje. Zowel voor kweek op banale bacteriele verwekkers van gastroenteritis (Salmonella, Shigella, Yersinia, Campylobacter) als voor onderzoek op Clostridium difficile, Helicobacter antigeen, parasieten en virale verwekkers een hoeveelheid feces ter grootte van een hazelnoot (maximaal halfvol) inzenden in een potje met een blauw dekseltje. Sluit het potje waterdicht. Clostridium difficile onderzoek wordt niet verricht van vaste feces. Het materiaal mag na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaard worden. 10

11 Pagina 11 van 18 Gemaakt op Versie : Feces voor parasieten Triple Feces Test (TFT) (zelden, alleen in overleg met microbioloog) Benodigdheden: TFT set met instruktieformulier. In potje1 en potje3 zit fixatievloeistof (SAF) (N.B. deze vloeistof niet weggooien), potje is een leeg potje. Doe op 3 achtereenvolgende dagen, feces in de TFT potjes. Dus feces van dag 1 in potje1, feces van dag in potje, feces van dag 3 in potje3. Vul potje1 en potje3 zodanig met feces dat het vloeistofniveau tot aan de rode pijl komt. Vul potje met drie grote scheppen feces. Sluit de potjes waterdicht en schud potje1 en potje3 rustig, totdat de fixatievloeistof goed is verdeeld over de feces in het potje. Het materiaal kan na afname op kamertemperatuur bewaard worden. N.B. de fixatievloeistof (SAF) is giftig. 4.5 Herpes PCR Benodigdheden: rayon wattenstokken met witte dop, zie afbeelding. Maak met beide watten een uitstrijk van de bodem van de verdachte lesie. Maak bij een intact blaasje eerst het blaasje kapot met een naald, voordat de lesie wordt uitgestreken. Wattenstok in transportkoker (zonder transportmedium) terugplaatsen en na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren. 4.6 Keel Benodigdheden: wattenstok met zwarte dop en transportkoker met transportmedium, tongspatel. Bij goed zicht en goed licht en met behulp van een tongspatel in één keer een zo groot mogelijk oppervlak van de pharynxboog (of van eventuele lesies) afstrijken met een wattenstok. Wattenstok in transportkoker met transportmedium plaatsen en na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren. 11

12 Pagina 1 van 18 Gemaakt op Versie : MRSA Benodigdheden: wattenstok met zwarte dop en transportkoker met transportmedium. Meestal volstaat afzonderlijke uitstrijken van neus, keel, perineum en eventuele wonden (voor instructie zie aldaar). Wattenstokken na afname liefst zo snel mogelijk verzenden, maximaal 7 dagen in de koelkast bewaren. Overleg in gecompliceerde gevallen met de arts-microbioloog. 4.8 Nasopharynx Benodigdheden: flexibele wattenstok met blauwe dop. Uitstrijk nasopharynx afnemen via de neus (pernasaal). Dit gaat het beste met een flexibele wattenstok van metaal. Deze wijze van afname is vooral geschikt voor onderzoek naar respiratoire virussen en Bordetella (para)pertussis (kinkhoest) met behulp van PCR. Wattenstok in transportkoker (zonder transportmedium) terugplaatsen en na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren. 4.9 Neus Benodigdheden: wattenstok met zwarte dop en transportkoker met transportmedium. Met een wattenstok het vestibulum nasi uitstrijken (het zogenaamde neuspeutergebied). Wattenstok in transportkoker met transportmedium plaatsen en na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren Oog Benodigdheden: wattenstok met zwarte dop en transportkoker met transportmedium. Eventueel aanwezige korsten eerst verwijderen, daarna met een wattenstok bevochtigd met steriel fysiologisch zout materiaal afnemen. Wattenstok in transportkoker met transportmedium plaatsen en na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren. 1

13 Richtlijn Pagina 13 van 18 Versie : Gemaakt op N.B.: Voor onderzoek op Chlamydia of Gonokokken zie SOA-onderzoek, oog (Chlamydia/ GO) Oor Benodigdheden: wattenstok met zwarte dop en transportkoker met transportmedium. Oorwatten worden alleen afgenomen bij een loopoor en bij otitis externa. Materiaal afnemen met een wattenstok. Wattenstok in transportkoker met transportmedium plaatsen en na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren. 4.1 Punctaten Benodigdheden: steriel potje, bloedkweekflesjes (aëroob en anaëroob). Het beste materiaal wordt verkregen door aspiratie na punctie (bij voorbeeld pus, ascites-, pleura-, gewrichtsvocht), door een intacte huid na grondige reiniging. Dit materiaal opvangen in een steriel potje. Materiaal in spuiten wordt alleen geaccepteerd als de naald verwijderd is en de spuit afgesloten is met een dopje. Het verdient aanbeveling, naast materiaal in een steriel potje, ook een deel van het materiaal in een set bloedkweekflesjes te spuiten. Na afname potje in koelkast en bloedkweekflesjes bij kamertemperatuur maximaal 4 uur bewaren. Spoedeisende materialen direct naar het medisch microbiologisch laboratorium brengen of buiten normale werktijden hiervoor de dienstdoende arts-microbioloog oproepen Schimmels Benodigdheden: steriel potje of petrischaal. Haar: verzamel met een pincet tenminste 10-1 aangetaste haren, met de haarschacht intact. Verzamel, indien aanwezig, tezamen met schraapsels van de actieve randen van de laesies, ook hoofdhuidschilfers. Doe deze in een steriel potje. 13

14 Pagina 14 van 18 Gemaakt op Versie : Huid: reinig het geïnfecteerde gebied met 70% ethanol. Schraap voorzichtig het huidoppervlak rond de actieve rand van de laesie af zonder daarbij bloedingen te veroorzaken. Doe het materiaal in een steriel potje. Nagel: Veeg de nagel schoon met gaasje (geen watje) gedrenkt in 70% ethanol. Knip of schraap een flinke hoeveelheid van aangetast gebied af. Verzamel ook materiaal van onder de nagelrand. Doe het materiaal in een steriel potje. Na afname materiaal maximaal 4 uur bij kamertemperatuur bewaren Sinus Benodigdheden: steriel potje of wattenstok met zwarte dop en transportkoker met transportmedium. Vloeibaar materiaal insturen in steriel potje. Anders kweek afnemen met een wattenstok. Wattenstok in transportkoker met transportmedium plaatsen. Voor onderzoek op anaërobe micro-organismen materiaal zo spoedig mogelijk naar het medisch microbiologisch laboratorium brengen, anders na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren Sputum Benodigdheden: steriel potje. Materiaal uit de diepere luchtwegen opvangen in steriel potje en na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren. Ochtendsputum verdient de voorkeur, omdat het gewoonlijk minder gecontamineerd is met mond- en keelflora dan sputum dat overdag wordt opgehoest. Het sputum kan op verschillende onderzoeken aangevraagd worden: banale kweek, eventueel aangevuld met kweek op gisten, schimmels, Legionella, Bordetella en Tuberculose. 14

15 Pagina 15 van 18 Gemaakt op Versie : Urine Benodigdheden: steriel potje. Na grondig wassen van de genitalia eerste gedeelte van de urinelozing weg laten lopen, tweede gedeelte opvangen in steriel potje. Catheterurine opvangen in steriel potje. Materiaal na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren Viruskweken Benodigdheden: rayon wattenstok met witte dop, virusmedium (dit moet bewaard worden bij -0 ). Voor afname per afnameplaats, zie bij gewone kweken. Virusmedium ontdooien en wattenstok afknippen in potje met virusmedium. NB deze afzonderlijke wattenstok teruggeplaatst in de transportkoker of de afgeknipte wattenstok in virusmedium kan ook gebruikt worden voor moleculair diagnostisch onderzoek (PCR). Materiaal zo snel mogelijk naar het medisch microbiologisch laboratorium brengen, anders materiaal na afname maximaal 4 uur in de koelkast bewaren Wond- en/ of puskweken Benodigdheden: steriel potje of wattenstok met zwarte dop en transportkoker met transportmedium. Bij wondinfecties en abcessen bij voorkeur vloeibaar materiaal insturen in een steriel potje. Materiaal in spuiten wordt alleen geaccepteerd als de naald verwijderd is en de spuit afgesloten is met een dopje. In andere gevallen materiaal afnemen met een wattenstok. Wattenstok in transportkoker met transportmedium plaatsen. Voor onderzoek op anäerobe micro-organismen materiaal zo spoedig mogelijk naar het medisch microbiologisch laboratorium brengen, anders maximaal 4 uur in de koelkast bewaren. 15

16 Pagina 16 van 18 Gemaakt op Versie :

17 Richtlijn Pagina 17 van 18 Versie : Gemaakt op

18 Richtlijn Pagina 18 van 18 Versie : Gemaakt op