Vechtenomstrekenpanel.nl Peiling 2 Woonlasten en Duurzaamheid

Transcriptie

1 Vechtenomstrekenpanel.nl 2009 Peiling 2 Woonlasten en Duurzaamheid

2 Colofon Uitgevoerd in opdracht van Opdrachtgever Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken Poeldijk CZ Breukelen T (0346) Uitgevoerd door Newcom Research & Consultancy B.V. Vestiging Enschede Vestiging Amsterdam Capitool 50 Herengracht PL Enschede 1017 CH Amsterdam T T F E info@newcomresearch.nl I Uitvoerende onderzoekers Drs. S. Boekee Drs. P. Wittendorp Met dank aan Mevr. Eva Althuës Enschede, Newcom Research & Consultancy B.V Newcom Research & Consultancy B.V. is aangesloten bij de MarktOnderzoekAssociatie (MOA) en is NEN-ISO 9001 gecertificeerd. Het auteursrecht op door Newcom Research & Consultancy B.V. geproduceerde voorstellen van onderzoek, meetinstrumenten, analyses van resultaten en instrumenten berust bij Newcom Research & Consultancy B.V. Overeengekomen wordt dat aan de opdrachtgever de bevoegdheid wordt overgedragen tot gebruik, vermenigvuldiging en/of opslag binnen de organisatie van de opdrachtgever. Ter voorkoming van misbruik mag niets uit de genoemde documenten in enige vorm of op enige wijze openbaar worden gemaakt, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Newcom Research & Consultancy B.V. Hierbij omvat openbaar maken ook het verspreiden binnen met opdrachtgever verbonden bedrijven en/of instellingen. 2

3 Vechtenomstrekenpanel.nl 2009 Peiling 2 Woonlasten en Duurzaamheid Inhoudsopgave 1 SAMENVATTING Samenvatting 5 2 AANLEIDING EN OPZET Inleiding Doelen en doelgroepen Onderzoeksvragen Aanpak van het onderzoek Leeswijzer 12 3 RESULTATEN PEILING Gedrag en Bewustzijn Communicatie Maatregelen en intentie 21 4 CONCLUSIES EN ADVIES De belangrijkste bevindingen De balans opgemaakt 26 5 BIJLAGEN Open antwoorden Energietips Meetinstrument Steekproeftrekking en betrouwbaarheidsanalyses 40 3

4 1 Samenvatting

5 1.1 Samenvatting Voor u ligt het rapport van de tweede peiling van vechtenomstrekenpanel.nl, het online panel van huurders van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken. Bij deze tweede peiling is het doel om inzicht te leveren op onderwerpen Gedrag en Bewustzijn en Communicatie binnen het kader Woonlasten en Duurzaamheid. De doelgroep van het onderzoek bestaat uit alle panelleden van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken (n=138). In totaal hebben voor deze peiling n=114 respondenten de vragenlijst volledig ingevuld. Hieronder zijn kort de resultaten op hoofdlijnen en onze aanbevelingen samengevat. Huurders zijn energiebewust vanuit financieel oogpunt Op basis van het onderzoek kan worden gesteld dat de huurders van de Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken energiebewust zijn. Een grote groep is vaak tot constant bezig met energiebesparing. De reden hiervoor is vooral een lagere energierekening. Veelal probeert men via praktische maatregelen de woning zelf energiezuiniger te maken. Energiebesparende maatregelen moeten (snel) worden terugverdiend Huurders zijn onzeker over het zelf financieel bijdragen aan duurzame investeringen. Men wil relatief snel (binnen een jaar) het voordeel terugzien. Huurders zien rol informatieverstrekking over energiebesparing Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken Hoewel de Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken nauwelijks wordt gebruikt om aan kennis over energiebesparing te komen, verwachten vrijwel alle huurders dat de Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken een duidelijke rol speelt in de informatievoorziening over energiebesparende maatregelen. Er is ook behoefte vanuit huurders aan informatie over energiebesparende maatregelen. Bijvoorbeeld over het energielabel, waar een deel van de huurders inhoudelijk niet bekend mee is. Op basis van deze resultaten zijn de volgende aanbevelingen geformuleerd waarmee de Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken nog beter haar dienstverlening kan afstemmen op haar huurders voor wat betreft energiezuinigheid en bewustzijn: 1. Communiceer financiële voordelen bij energiebesparende maatregelen 2. Communiceer duidelijk over financiële gevolgen bij duurzame investeringen 3. Neem initiatief tot informatieverstrekking over energiebesparing naar huurders toe 4. Informeer huurders over praktische tips van andere huurders 5

6 2 Aanleiding en opzet Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken is continu zoekende naar optimalisatie van de klantgerichtheid en bijhorende beleidsstrategie. Zo ook op het gebied van woonlasten en duurzaamheid. 6

7 2.1 Inleiding Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken en Vechtenonstrekenpanel.nl Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken bezit en verhuurt woningen in de gemeenten Breukelen en Loenen. Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken is continu zoekende naar optimalisatie van de klantgerichtheid en bijhorende beleidsstrategie. In het kader van participatie heeft Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken samen met Newcom Research & Consultancy een eigen vechtenomstrekenpanel.nl opgestart om deze optimalisatie goed van dienst te zijn. Met dit internetpanel is Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken in staat om huurders periodiek te benaderen over onderwerpen variërend van beleid tot dienstverlening van de corporatie. In dit rapport vindt u de resultaten van de tweede peiling onder het online panel van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken, vechtenomstrekenpanel.nl.nl. In deze peiling wordt ingegaan op het thema Woonlasten en Duurzaamheid. Het vechtenomstrekenpanel.nl is een online panel waar huurders van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken periodiek om hun mening worden gevraagd. 7

8 2.2 Doelen en doelgroepen Het Vechtenomstrekenpanel.nl Doel van het onderzoek is inzichten leveren op het gebied van woonlasten en duurzaamheid. Hoe denken huurders over energiebesparing? Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken wil graag weten hoe huurders denken over milieubewust wonen. Let men op het energieverbruik en oriënteert men zich op de mogelijkheden op het gebied van energiebesparing? Wat wordt van de Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken verwacht op het gebied van energie en milieu? De doelgroep van het onderzoek bestaat uit alle panelleden van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken. Hiertoe zijn de ingeschreven panelleden in het vechtenomstrekenpanel.nl benaderd. 8

9 2.3 Onderzoeksvragen De doelstellingen leidden tot de onderstaande onderzoeksvragen: Gedrag en Bewustzijn Energiebewustzijn van de huurder Redenen om bewust met energiebesparing om te gaan Bekendheid energielabel Kennis en verwachtingen over energielasten Bekendheid maatregelen energiebesparing Eigen uitgevoerde maatregelen energiebesparing Communicatie Informatieverzameling over energiebesparing Informatiebehoefte energiebesparing Verwachtingen t.a.v. woningbouwvereniging qua informatievoorziening Maatregelen en Intentie Gewenste duurzame investeringen Bereidheid eigen financiële bijdrage 9

10 2.4 Aanpak van het onderzoek Het Vechtenomstrekenpanel.nl ondervraagd In de periode september tot en met oktober 2009 zijn alle ingeschreven panelleden van het vechtenomstrekenpanel.nl via een benaderd om aan de peiling deel te nemen. Via de link in de kon men deelnemen aan deze vragenlijst. Stap 1 Ontwikkeling Newcom heeft in samenwerking met Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken het meetinstrument ontwikkeld. Het meetinstrument is in de online onderzoekstool van Newcom geprogrammeerd en gereedgemaakt voor afname. Stap 2 Dataverzameling De data is verzameld via online onderzoek. De respondent kreeg in zijn mailbox de uitnodiging voor het onderzoek en heeft de vragenlijst ingevuld. Non-respons kreeg na enkele dagen automatisch een reminder. Stap 3 Analyse en rapportage Zodra alle data binnen waren, zijn deze gereedgemaakt voor analyse. De analyses zijn uitgevoerd met het analyseprogramma SPSS en vervolgens naar kennis vertaald in een rapport. 10

11 Respons In totaal zijn 138 panelleden uit het vechtenomstrekenpanel.nl uitgenodigd. Hiervan hebben 114 panelleden de online vragenlijst volledig ingevuld. Tabel 1 geeft een overzicht van de steekproef weer op leeftijd en geslacht. Tabel 1 Steekproefopbouw (in procenten) Geslacht Leeftijd Man 54 Tot 35 jaar 10 Vrouw tot 55 jaar jaar en ouder 48 Representativiteit Om te bepalen of de onderzoeksresultaten van het onderzoek kunnen worden verbreed naar de totale doelgroep van het onderzoek, kijken we of aan de volgende criteria is voldaan: De respons in aantallen is voldoende groot; De respons in procenten is voldoende hoog; De opbouw van de steekproef komt overeen met de opbouw van de totale populatie. Ad.1) In totaal hebben 114 respondenten de vragenlijst volledig ingevuld. Dit geeft dit in het slechtste geval een foutmarge van 9,1 procent. Dit houdt in dat de resultaten uit de peiling maximaal 9,1 procent kunnen afwijken van de werkelijke populatie. Met deze foutmarge in gedachten is de respons in aantallen voldoende groot op het niveau van de totale steekproef. Bij voorkeur streven wij voor volgende peilingen naar een naar grotere steekproefomvang. Meer informatie over dit onderwerp is te vinden in bijlage 5.3 Ad.2) Er zijn 138 panelleden uit het vechtenomstrekenpanel.nl uitgenodigd om deel te nemen aan de peiling. Hiervan hebben 114 panelleden de vragenlijst volledig ingevuld. Dit geeft een responspercentage van 83 procent, wat ruim voldoende is om betrouwbare uitspraken te doen. Ad.3) Er zijn geen gegevens beschikbaar over de samenstelling van populatie van huurders op basis van leeftijd en geslacht. Wij kunnen hierdoor niet beoordelen in hoeverre de steekproef opbouw afwijkt van de populatie. Wij gaan er vanuit dat de steekproef en populatie overeenkomen qua opbouw. 11

12 2.5 Leeswijzer Wegwijs door de rapportage Om gemakkelijker de resultaten te vinden is deze leeswijzer opgenomen. De resultaten zijn weergegeven in figuren en tabellen Indien de resultaten betrekking hebben op een deelsteekproef, dan is dit bij de figuren vermeld. Hoofdstuk 3 o De resultaten uit de peiling opgedeeld in Gedrag en bewustzijn, Communicatie, Maatregelen en Intentie Hoofdstuk 4 o De conclusies en het advies Bijlage 5.1: Open antwoorden Energietips Bijlage 5.2: Het meetinstrument Bijlage 5.3: Steekproeftrekking en betrouwbaarheidsanalyses 12

13 3 Resultaten Peiling 2 In dit hoofdstuk staan de resultaten van het onderzoek Woonlasten en Duurzaamheid, de 2 e peiling in het Vechtenomstrekenpanel.nl, weergegeven.

14 3.1 Gedrag en Bewustzijn Inleiding In dit deel van de rapportage bespreken we de resultaten van het onderzoekdeel Gedrag en Bewustzijn. Gedrag en bewustzijn is gemeten ten aanzien van het onderwerp energie en hoe men omgaat met energie met betrekking tot de eigen woning. Energiezuinigheid is een actueel thema van de laatste jaren. Verbruik van energie en een toename hiervan dwingt mensen om na te denken over hoe zij omgaan met hun verbruik. Een belangrijke katalysator voor versnelde ontwikkelingen is het financiële aspect. Men wordt meer bewust wat men doet als producten en diensten meer geld gaan kosten. Voor Energie werkt dat precies hetzelfde. De toename van apparatuur in huishoudens en het verhoogde kostenbewustzijn van energiekosten maakt dat energiebesparing en milieubewustzijn als thema weer meer onder de aandacht ligt. De huurders is ondermeer gevraagd naar hun redenen om met energiebesparing bezig te zijn, in welke mate men bekend is met het energielabel en hoe tevreden men is met de energiezuinigheid van de eigen woning. Daarnaast is de huurder gevraagd in welke mate zij denken dat de energielasten zullen stijgen. Tot slot is gevraagd naar de mate waarin men bekend is met energiebesparende maatregelen, en welke maatregelen zij zelf genomen hebben. Bewustzijn Allereerst is de huurders gevraagd in hoeverre men zelf bewust bezig is met energiebesparing. Het overgrote deel van de huurders van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken is vaak tot constant bezig met energiebesparing. In totaal geeft driekwart van de huurders aan vaak tot constant bezig te zijn met energiebesparing (zie Figuur 1). Figuur 1 In hoeverre bent u zelf bewust met energiebesparing bezig? (in procenten; n=114) Nooit Af en toe Vaak Constant 58 14

15 Een belangrijke reden om bewust met energiebesparing om te gaan, zoals in Figuur 2 is weergegeven, is dat men een lagere energierekening nastreeft (zes van de tien). Bijna een kwart van de huurders gaat bewust om met energiebesparing vanuit bescherming van het milieu (23 procent). Deze twee redenen zijn veruit de belangrijkste redenen voor de huurders. Figuur 2 Wat is voor u de belangrijkste reden om bewust met energiebesparing om te gaan? (in procenten; n=111) 1 Lagere energierekening 62 Bescherming van het milieu 23 Terugdringen CO2 uitstoot Het tegengaan van het opraken van natuurlijke bronnen zoals olie en aardgas Meer comfort (door bijvoorbeeld isolatie of betere ventilatie) Andere reden, namelijk: Weet niet Energielabel eigen woning Vrijwel alle huurders zijn bekend met het energielabel voor woningen (Figuur 3). Toch weet ruim de helft niet precies wat het label inhoudt (54 procent). Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken heeft slechts voor een deel van de woningen bekend gemaakt wat het label is. Dat blijkt ook uit het feit, dat zal bijna geen enkele huurder (94 procent) bekend is met het energielabel van hun eigen woning. De woningbouwvereniging ouwvereniging verwacht de labels waarschijnlijk binnen enkele maanden bekend te maken. Dit biedt ruimte om alle huurders meer inhoudelijk te informeren over wat het energielabel betekent. Figuur 3 Heeft u weleens iets gehoord van het energielabel voor woningen? (in procenten; n=114) 4 43 Ja, en ik weet wat het inhoudt 54 Ja, maar ik weet niet exact wat het inhoudt Nee 1 vraag is alleen gesteld aan respondenten die af en toe, vaak of constant hebben geantwoord op de vraag in hoeverre zij zelf bewust met energiebesparing bezig zijn. 15

16 Waardering energiezuinigheid eigen woning 5,6 Is het gemiddelde cijfer dat men geeft voor de energiezuinigheid van de eigen woning Huurders van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken geven hun eigen woning qua energiezuinigheid een krappe voldoende. Een derde (zie Figuur 4) geeft hun eigen woning een echte onvoldoende. Zoals in is weergegeven geeft 1 op de 5 huurders de eigen woning een goede beoordeling (8 of hoger). Figuur 4 Frequentie verdeling: In hoeverre bent u tevreden over de energiezuinigheid van uw woning (in procenten; n=114) Goed (8 of hoger) Voldoende (6 of 7) Onvoldoende (5 of lager) Energielasten Zes op de tien huurders geeft aan maximaal 150 per maand kwijt te zijn aan energiekosten voor gas en elektra. Een derde (33 procent) van de huurders geeft aan een hogere energielast te hebben dan 150 per maand. (zie Figuur 5) Figuur 5 Wat zijn op dit moment uw energielasten per maand (gas en elektra)? (in procenten; n=114) 2 Minder dan Tussen 100 en Tussen 151 en Meer dan Dit wil ik niet zeggen 2 Weet niet Indien men het niet exact weet is een schatting gegeven. 16

17 Energielasten zijn in de afgelopen jaren flink gestegen. In dit onderzoek is de huurders gevraagd in welke mate zij denken dat de energielasten de komende vijf jaren zullen stijgen. Volgens Een derde (35 procent) van de huurders zullen de energielasten met maximaal 10 procent stijgen ten opzichte van de huidige energielasten. Nog eens een derde (33 procent) verwacht dat de stijging maximaal 20 procent zal zijn. Slechts 10 procent verwacht dat de energielasten zullen stijgen tussen de 20 procent en 50 procent (zie Figuur 6). Figuur 6 In welke mate denkt u dat uw energielasten in de komende vijf jaren zullen toenemen? (in procenten;n=114) Minder dan 10 procent 35 Tussen 11 en 20 procent 33 Tussen 21 en 30 procent 8 Tussen 31 en 50 procent 2 Meer dan 50 procent 2 Weet niet Energiebesparende maatregelen De huurders geven in grote meerderheid aan te weten welke maatregelen zij moeten treffen om de energielasten zo laag mogelijk te houden (78 procent). Ongeveer één op de vijf (17) geeft aan niet te weten welke maatregelen de energielasten kunnen beperken (zie Figuur 7). Figuur 7 Weet u welke maatregelen u kunt nemen om uw energielasten zo laag mogelijk te houden? (in procenten; n=114) 17 5 Ja Nee 78 Weet niet 17

18 Veel huurders hebben zelf dan ook al maatregelen genomen om energie te sparen. In Figuur 8 staat een overzicht van alle maatregelen die men zelf heeft getroffen. De meest toegepaste maatregelen in de eigen woning zijn het gebruik van spaarlampen (84 procent), het uitzetten van elektrische apparaten c.q. het niet onnodig op stand-by laten staan zijn (eveneens 84 procent). In de top 5 van meest toegepaste maatregelen komen ook het eerder uitzetten van de verwarming (73 procent), het gebruik van energiezuinige apparaten (68 procent) en het gebruik van een waterbesparende douchekop bij een meerderheid naar voren. Deze lijst bevat allemaal praktische oplossingen, waarvan de meeste men vaak zelf eenvoudig kan toepassen. Het informeren van huurders over deze praktische toepassingen kan leiden tot een verdere toename van besparingen bij huurders. Figuur 8 Welke maatregelen heeft u zelf getroffen in uw woning? (in procenten; meerdere antwoorden mogelijk; n=114) Spaarlampen Elektrische apparaten niet onnodig stand-by Zelf eerder uit zetten verwarming 73 Energiezuinige apparaten ( A-label) 68 Waterbesparende douchekop 56 Tochtstrips 43 Groene stroom / Natuurstroom 33 Waterbesparende kranen Extra gordijnen Radiatorfolie 16 Afkoppeling hemelwater met bijvoorbeeld een regenton 9 Hergebruik spoelwater 4 Zonnecollectoren 0 Anders, namelijk: 4 Geen van deze maatregelen

19 3.2 Communicatie Kennisvergaring Figuur 9 Hoe komt u aan uw kennis over energiebesparing? (in procenten; meerdere antwoorden mogelijk; n=114) Media (kranten, radio, televisie) 85 Energieleverancier(s) 39 De Gemeente 9 Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken 5 Andere overheidsinstellingen 7 Weet niet/geen antwoord Ik ontvang nooit informatie over energiebesparing Zoals blijkt uit Figuur 9 komt de meeste kennis over energiebesparing voornamelijk vanuit algemene bronnen als kranten, radio en televisie. Voor 85 procent van de huurders is dit een informatiebron over energiebesparing. Bij één op de vier is ook de energieleverancier informatieverschaffer (39 procent). De rol van de gemeente, de woningbouwvereniging en andere overheidsinstellingen lijkt zeer beperkt. Deze drie zijn bij minder dan één op de tien een bron van informatie over energiebesparingen. In hoeverre verwacht men, dat de woningbouwvereniging zich bezig houdt met het verstrekken van informatie over energiebesparing aan huurders? En, in hoeverre hebben huurders behoefte aan meer informatie over maatregelen waarmee men thuis energie kan besparen? Deze vragen worden beantwoord in de figuur op de pagina

20 Informatiebehoefde en -verwachting Figuur 10 Stellingen informatievoorziening (in procenten; n=114) Ik verwacht van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken, dat zij zich bewust bezig houdt met het geven van informatie over energiebesparing aan huurders Helemaal van toepassing Grotendeels van toepassing Enigszins van toepassing Ik heb behoefte aan meer informatie over maatregelen waarmee ik thuis energie kan besparen Nauwelijks van toepassing Helemaal niet van toepassing Weet niet 0% 20% 40% 60% 80% 100% Figuur 10 laat zien dat zeven van de tien huurders 3 verwacht dat de woningbouwvereniging zich bewust bezig houdt met het verstrekken van informatie over energiebesparing. Daarnaast is een derde 4 sterk van mening dat men behoefte heeft aan meer informatie over maatregelen waarmee men thuis energie kan besparen. Nog eens een derde geeft aan hier enigszins behoefte aan te hebben. Qua informatievoorziening over energiebesparing is er een duidelijke behoefte aan de kant van de huurder. Dit gecombineerd met de verwachtingen die de huurders hebben ten aanzien van de rol van de Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken op het gebied van informatieverstrekking, lijkt de woningbouwvereniging een mogelijkheid te hebben om de service naar huurders verder te optimaliseren. 3 Een totaal van 68 procent antwoordt helemaal tot grotendeels van toepassing op de stelling: Ik heb behoefte aan meer informatie over maatregelen waarmee ik thuis energie kan besparen. 4 Een totaal van 32 procent antwoordt helemaal tot grotendeels van toepassing op de stelling: Ik verwacht van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken, dat zij zich bewust bezig houdt met het geven van informatie over energiebesparing aan huurders. 20

21 3.3 Maatregelen en intentie Energiebesparende prioriteiten De huurders is gevraagd met welke maatregelen de Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken de woningen energiezuinig kan maken. Hiermee draagt de woningbouwvereniging bij aan de vermindering van woonlasten. Figuur 11 Welke van de onderstaande maatregelen zouden voor u prioriteit hebben? (in procenten; maximaal 3 antwoorden; n=114) Gevel en/of dakisolatie 50 Aanbrengen Hoog Rendement CV-ketels 46 Aanbrengen zonnecollectoren 45 Gebruik van duurzame energiebronnen (zon, aardwarmte) 40 Aanbrengen dubbel glas 21 Weet niet/geen antwoord De helft van de huurders geeft de meeste prioriteit aan het aanpakken van gevel- en/of dakisolatie, zoals blijkt uit Figuur 11. Deze wordt kort gevolgd door de installatie van Hr-ketels (46 procent), zonnecollectoren (45 procent), en het gebruik van duurzame energiebronnen (40 procent). Het aanbrengen van dubbelglas krijgt de minste prioriteit en komt met 21 procent op de vijfde en laatste plaats. Dit zijn vaak kostbare investeringen en dit soort maatregelen kan een huurverhoging tot gevolg hebben. In welke mate zijn huurders bereid mee te betalen via een huurverhoging? Bereidheid eigen financiële bijdrage Als het aankomt op de vraag of de huurder zelf financieel via de huur wil bijdragen aan aanpassingen aan de woning, blijkt de bereidheid bij ruim de helft onzeker. Uit Figuur 12 blijkt, dat 52 procent misschien bereid is via huurverhoging extra te betalen. Voor één op de vier is het duidelijk dat zij dit niet via een extra huurverhoging willen betalen, tegenover één op de tien die dat wel op die manier wil betalen om de woning energiezuiniger te maken. 21

22 Figuur 12 Bent u bereid een extra huurverhoging te betalen om uw woning energiezuiniger te maken? (in procenten; n=114) Ja Nee Misschien Weet niet De onzekerheid bij huurders over het wel of niet financieel bijdragen kan het gevolg zijn van onzekerheid over de werkelijke lasten die een huurverhoging met zich mee brengt. Energiezuinigheid leidt immers tot een lagere energierekening. Duidelijke informatievoorziening (rekenvoorbeelden) zou de situatie voor huurders duidelijker maken en onzekerheid wegnemen. Twee derde (61 procent) vindt dat een huurverhoging als gevolg van het zuiniger maken van de eigen woning snel moet worden terugverdiend (Figuur 13). Hieruit blijkt wel hoe gevoelig dit onderwerp ligt. Voor een kwart mag dat ook langer duren omdat de huurverhoging zichzelf terugverdient. Figuur 13 Vindt u dat een eventuele huurverhoging direct moet worden terugverdiend door een verlaging van uw energierekening? (in procenten; n=114) 7 8 Ja, nog in hetzelfde jaar als de huurverhoging ingaat Nee, op langere termijn verdient de huurverhoging zichzelf ruimschoots terug Nee, als er maar energie bespaard wordt Weet niet 22

23 4 Conclusies en advies Woonlasten en Duurzaamheid 23

24 4.1 De belangrijkste bevindingen Gedrag en Bewustzijn Bewustzijn Driekwart van de huurders van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken is vaak tot constant bezig met energiebesparing Een belangrijke reden om met energiebesparing bezig te zijn is dat men een lagere energierekening nastreeft Energielabel eigen woning Vrijwel alle huurders zijn bekend met het energielabel voor woningen. Ruim de helft weet niet precies wat dit energielabel inhoudt Waardering energiezuinigheid eigen woning De eigen woning krijgt qua energiezuinigheid gemiddeld een krappe voldoende. Een derde geeft hun eigen woning een echte onvoldoende Energielasten De energielasten zullen volgens een derde van de huurders met maximaal 20 procent stijgen ten opzichte van de huidige energielasten Nog eens een derde verwacht een maximale stijging van 10 procent Bekendheid energiebesparende maatregelen Een grote meerderheid van de huurders weet welke maatregelen zij moet treffen om de energielasten zo laag mogelijk te houden Veel praktische oplossingen worden door huurders al gebruikt. In de top meest toegepaste maatregelen staan: spaarlampen en elektrische apparaten uitzetten c.q. niet onnodig op stand-by laten staan Communicatie Kennisvergaring De meeste kennis over energiebesparing verkrijgt men voornamelijk vanuit algemene bronnen als kranten, radio en televisie Informatiebehoefde en verwachting Veel huurders verwachten van de Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken dat zij zich bewust bezighoudt met het geven van informatie over energiebesparing Vanuit de huurders bestaat behoefte aan meer informatie over maatregelen waarmee men thuis energie kan besparen 24

25 Maatregelen en intentie Energiebesparende prioriteiten Gevel en dakisolatie krijgt de hoogste prioriteit van de huurders als naar een top 5 van maatregelen wordt gevraagd Bereidheid eigen financiële bijdrage Huurders zijn onzeker over hun eigen financiële bijdrage aan duurzame investeringen. De helft geeft aan misschien zelf bij te willen dragen. Een grote meerderheid vindt dat een eventuele huurverhoging om de woning energiezuiniger te maken snel moet worden terugverdiend door een verlaging op de energierekening. Volgens twee derde moet de huurverhoging binnen één jaar worden terugverdiend. 25

26 4.2 De balans opgemaakt Hoe denken de huurders van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken over energiebesparing? Wat weten de huurders zelf over energiebesparing? In dit onderzoek is gekeken naar het gedrag en bewustzijn ten aanzien van energiebesparing en lasten. Deze en ander vragen zijn gesteld aan de huurders van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken. Op basis van de resultaten kan een aantal aanbevelingen worden opgesteld. Deze zijn hieronder weergegeven en toegelicht 1. Communiceer financiële voordelen bij energiebesparende maatregelen De huurders van de Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken zijn veelal omwille van de financiën bewust bezig met energiebesparing. De huurder vindt vooral een lagere energierekening een belangrijke reden om bewust met energiebesparing bezig te zijn, en in veel mindere mate het milieu. Spreek de huurder bij promotie van energiebesparing aan op de financiële voordelen die men kan behalen. 2. Communiceer duidelijk over financiële gevolgen bij duurzame investeringen De helft van de huurders is onzeker over wel of niet financieel bij te willen dragen aan duurzame investeringen. Verhoging van lasten is vaak een gevoelig onderwerp. Een grote meerderheid van de huurders geeft daarbij aan dat zij een huurverhoging om de woning energiezuiniger te maken snel willen terugverdienen. Door duidelijke communicatie (bijvoorbeeld rekenvoorbeelden) over de financiële gevolgen bij duurzame investeringen wordt zekerheid gegeven aan de huurders over de financiële gevolgen, zodat men een weloverwogen beslissing kan nemen. 3. Neem initiatief tot informatieverstrekking over energiebesparing naar huurders toe Vrijwel alle huurder verwachten dat de woningbouwvereniging een duidelijk rol speelt in informatievoorziening over energiebesparing. Bovendien heeft men behoefte aan meer informatie over maatregelen die men zelf kan nemen. Dat blijkt ook uit de beperkte bekendheid over het energielabel van een deel van de huurders. Hier ligt een rol voor de woningbouwvereniging waarmee zij haar dienstverlening verder kan optimaliseren. 4. Informeer huurders over praktische tips van andere huurders Veel huurders hebben zelf al bepaalde maatregelen genomen om energie te besparen. Dit zijn veelal praktische aanpassingen die relatief eenvoudig uit te voeren zijn. Het publiceren van deze lijst van praktische oplossingen kan leiden tot een verdere toename van besparingen bij huurders.. 26

27 5 Bijlagen

28 5.1 Open antwoorden Energietips Open antwoorden vraag 16: Heeft u bruikbare tips om energielasten zo laag mogelijk te houden? Beter overgaan tot daden ipv alleen enquêtetest houden Bij verkoop van woningen graag informeren naar de achtergrond van de koper(s) omdat is gebleken dat er door verkeerd in de maatschappij staande personen kopen en niet passen in de buurt. De w.b.v. Moet meer verantwoordelijkheid nemen op isolatie gebied. Doe er wel wat mee Door postcode is dit onderzoek niet anoniem Gaat er wel iets mee gebeuren? Neemt u uw verantwoordelijkheid? Geen vocht onder de vloeren,dat scheelt ook in de stook kosten, weerstein 68 is het luikschot altijd vochtig aan de onderzijde. Goed onderzoek Ik krijg CV als het goed is en ik zou het fijn vinden als dit voor de koude periode gebeurd. Mijn gaskachel is namelijk niet betrouwbaar en wil ik niet meer aandoen omdat er gaslucht bij vrijkomt Is dit nuttig? Ja, bij prioriteiten staat in principe het gebruik van zonne-energie dubbel Nee, ziet er erg goed uit, ik wilde u complimenteren. Wil graag het resultaat spoedig vernemen. Woningb.Ver. Zou zelf woningen regelmatig moeten controleren op warmteverlies Woningbouw doet toch niets met deze info... Woningbouwvereniging is schandalig laat met isolatie maatregelen Ze hebben me dak nog niet gemaakt al weer een week geleden jammer dat het zo lang moet duren de herfst komt er aan Nuttig 28

29 5.2 Meetinstrument Additionele Subtitel Vechtenomstrekenpanel.nl Meetinstrument 2 e peiling 2009 Woonlasten en Duurzaamheid Uitgevoerd door Newcom Research & Consultancy In opdracht van de opdrachtgever 29

30 Newcom Research & Consultancy B.V. Newcom Research & Consultancy B.V. is aangesloten bij de MarktOnderzoekAssociatie (MOA). Het auteursrecht op door Newcom Research & Consultancy B.V. geproduceerde voorstellen van onderzoek, meetinstrumenten, analyses van resultaten en instrumenten berust bij Newcom Research & Consultancy B.V. Overeengekomen wordt dat aan de opdrachtgever de bevoegdheid wordt overgedragen tot gebruik, vermenigvuldiging en/of opslag binnen de organisatie van de opdrachtgever. Ter voorkoming van misbruik mag niets uit de genoemde documenten in enige vorm of op enige wijze openbaar worden gemaakt, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Newcom Research & Consultancy B.V. Hierbij omvat openbaar maken ook het verspreiden binnen met opdrachtgever verbonden bedrijven en/of instellingen. Newcom Research & Consultancy is ISO 9001 gecertificeerd.

31 tekst aan actieve panelleden Afzender: Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken en Onderwerp: Uitnodiging nieuwe peiling Vechtenomstrekenpanel.nl 1 e uitnodiging Geachte %geslacht% %achternaam%, Graag willen we u uitnodigen om deel te nemen aan deze nieuwe peiling van Vechtenomstrekenpanel.nl. In deze peiling willen we u enkele vragen stellen over woonlasten en duurzaamheid. Het invullen van de vragenlijst duurt ongeveer 5 minuten. Wanneer u op onderstaande link klikt, komt u in de vragenlijst terecht: %link% (Bij problemen met de vragenlijst verwijzen we naar de tips onderaan deze ). Uiteraard is uw anonimiteit gegarandeerd in het onderzoek. De antwoorden die u geeft worden uitermate vertrouwelijk behandeld en resultaten worden zo gerapporteerd dat ze niet tot individuele personen te herleiden zijn. Alvast hartelijk dank voor uw deelname! Met vriendelijke groet, Het team van Vechtenomstrekenpanel.nl Wanneer u problemen ondervindt met het openen van de vragenlijst, dan heeft u wellicht baat bij één of meerdere van onderstaande suggesties: 1. Het kopiëren van de link uit uw bericht naar de adresbalk van uw internet browser. 2. Eventuele pop-up blokkeerders uitzetten. 3. Het beveiligingsniveau van uw internet browser op Standaard of (in het Engels) Default zetten. (Internet Explorer -> extra, internet opties, security of beveiliging). 4. Het installeren van een nieuwe versie van uw internet browser. 5. Wanneer bovenstaande tips niet helpen, kunt u altijd een sturen naar webmaster@vechtenomstrekenpanel.nl. Reminder Geachte %geslacht% %achternaam%, Onlangs heeft u een uitnodiging ontvangen om deel te nemen aan deze nieuwe peiling van Vechtenomstrekenpanel.nl. Uit onze gegevens blijkt dat u de vragenlijst nog niet helemaal heeft afgerond of nog niet bent begonnen. Uw mening telt. Wij willen u verzoeken om alsnog de vragenlijst volledig in te vullen. 31

32 In deze peiling willen we u enkele vragen stellen over woonlasten en duurzaamheid. Het invullen van de vragenlijst duurt ongeveer 5 minuten. Wanneer u op onderstaande link klikt, komt u in de vragenlijst terecht: %link% (Bij problemen met de vragenlijst verwijzen we naar de tips onderaan deze ). Uiteraard is uw anonimiteit gegarandeerd in het onderzoek. De antwoorden die u geeft worden uitermate vertrouwelijk behandeld en resultaten worden zo gerapporteerd dat ze niet tot individuele personen te herleiden zijn. Alvast hartelijk dank voor uw deelname! Met vriendelijke groet, Het team van Vechtenomstrekenpanel.nl Wanneer u problemen ondervindt met het openen van de vragenlijst, dan heeft u wellicht baat bij één of meerdere van onderstaande suggesties: 1. Het kopiëren van de link uit uw bericht naar de adresbalk van uw internet browser. 2. Eventuele pop-up blokkeerders uitzetten. 3. Het beveiligingsniveau van uw internet browser op Standaard of (in het Engels) Default zetten. (Internet Explorer -> extra, internet opties, security of beveiliging). 4. Het installeren van een nieuwe versie van uw internet browser. 5. Wanneer bovenstaande tips niet helpen, kunt u altijd een sturen naar webmaster@vechtenomstrekenpanel.nl. 32

33 Introductie bij de vragenlijst Welkom bij dit tweede onderzoek van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken Hoe denkt u over energiebesparing? Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken wil graag weten hoe u als bewoner denkt over milieubewust wonen. Let u op uw energieverbruik en oriënteert u zich op de mogelijkheden op het gebied van energiebesparing? Wat verwacht u van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken op het gebied van energie en milieu? Wij horen graag uw mening, zodat wij ons beleid daar op aan kunnen passen. Het invullen van deze vragenlijst neemt ongeveer 5 minuten van uw tijd in beslag. Uiteraard is uw anonimiteit gegarandeerd in het onderzoek. De antwoorden die u geeft worden vertrouwelijk behandeld en de resultaten worden zo aan Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken gerapporteerd dat ze niet tot individuele personen te herleiden zijn. Alvast hartelijk dank voor uw deelname. Klik op de groene pijl om te starten met het onderzoek. 33

34 A. Gedrag en bewustzijn 1. In hoeverre bent u zelf bewust met energiebesparing bezig? Nooit Vraag 3 Af en toe Vaak Constant Weet niet Vraag 3 2. Wat is voor u de belangrijkste reden om bewust met energiebesparing om te gaan? U mag slechts één antwoord geven. Lagere energierekening Bescherming van het milieu Terugdringen CO2 uitstoot Het tegengaan van het opraken van natuurlijke bronnen zoals olie en aardgas Meer comfort (door bijvoorbeeld isolatie of betere ventilatie) Andere reden, namelijk: Weet niet 3. Heeft u weleens iets gehoord van het energielabel voor woningen? Ja, en ik weet wat het inhoudt Ja, maar ik weet niet exact wat het inhoudt Nee Vraag 5 Weet niet Vraag 5 4. Weet u welk label uw woning heeft? Label A Label B Label C Label D Label E Label F Label G Weet niet 34

35 5. In hoeverre bent u over het geheel genomen tevreden met de energiezuinigheid van uw woning? Geeft u een rapportcijfer van 1 t/m 10, waarbij een 1 betekent dat u helemaal niet tevreden bent en een 10 betekent dat u volkomen tevreden bent. Energiezuinigheid woning Weet niet 6. Wat zijn op dit moment uw energielasten per maand (gas en elektra)? Indien u het niet exact weet probeert u dan een schatting te geven. Minder dan 100 Tussen 100 en 150 Tussen 151 en 200 Meer dan 200 Weet niet Dit wil ik niet zeggen 7. In welke mate denkt u dat uw energielasten in de komende vijf jaren zullen toenemen? Minder dan 10 procent Tussen 11 en 20 procent Tussen 21 en 30 procent Tussen 31 en 50 procent Meer dan 50 procent Weet niet 8. Weet u welke maatregelen u kunt nemen om uw energielasten zo laag mogelijk te houden? Ja Nee Weet niet 35

36 9. Welke energiebesparende maatregelen heeft u zelf getroffen in uw woning? U mag meer dan één antwoord geven. Spaarlampen Tochtstrips Radiatorfolie Elektrische apparaten (TV, computer, magnetron, etc.) niet onnodig op stand-by stand Energiezuinige apparaten (wasmachine, koelkast / diepvries, etc. van A-label) Groene stroom / Natuurstroom Zelf eerder uit zetten verwarming (eventueel via klokthermostaat) Extra gordijnen Hergebruik spoelwater Waterbesparende douchekop Waterbesparende kranen Afkoppeling hemelwater met bijvoorbeeld een regenton Zonnecollectoren Geen van deze maatregelen Anders, namelijk: Weet niet/geen antwoord 36

37 B. Communicatie 10. Hoe komt u aan uw kennis over energiebesparing? U mag meer dan één antwoord geven. Energieleverancier(s) Media (kranten, radio, televisie) De Gemeente Andere overheidsinstellingen Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken Ik ontvang nooit informatie over energiebesparing Weet niet/geen antwoord 11. In welke mate is de volgende stelling volgens u van toepassing? Ik heb behoefte aan meer informatie over maatregelen waarmee ik thuis energie kan besparen Helemaal van toepassing Grotendeels van toepassing Enigszins van toepassing Nauwelijks van toepassing Helemaal niet van toepassing Weet niet 12. In welke mate is de volgende stelling volgens u van toepassing? Ik verwacht van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken, dat zij zich bewust bezig houdt met het geven van informatie over energiebesparing aan huurders Helemaal van toepassing Grotendeels van toepassing Enigszins van toepassing Nauwelijks van toepassing Helemaal niet van toepassing Weet niet 37

38 C. Maatregelen en intentie 13. Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken wil haar verantwoordelijkheid nemen om de woningen energiezuinig te maken en daarmee de woonlasten zo laag mogelijk te houden. Welke van de onderstaande maatregelen zouden voor u prioriteit hebben? U mag maximaal 3 antwoorden aankruisen Aanbrengen dubbel glas Gevel en/of dakisolatie Aanbrengen Hoog Rendement Cv-ketels Aanbrengen zonnecollectoren Gebruik van duurzame energiebronnen (zon, aardwarmte) Weet niet/geen antwoord Een extra investering in uw woning op het gebied van energiezuinigheid kan leiden tot huurverhoging 14. Bent u bereid een extra huurverhoging te betalen om uw woning energiezuiniger te maken? Ja Nee Misschien Weet niet 15. Vindt u dat een eventuele huurverhoging direct moet worden terugverdiend door een verlaging van uw energierekening? Ja, nog in hetzelfde jaar als de huurverhoging ingaat Nee, op langere termijn verdient de huurverhoging zichzelf ruimschoots terug Nee, als er maar energie bespaard wordt Weet niet 16. Heeft u bruikbare tips om energielasten zo laag mogelijk te houden? Wanneer u geen tips heeft, dan kunt u het veld leeg laten 38

39 C. Achtergrondkenmerken Tot slot zouden we graag nog enkele gegevens van u weten, die wij nodig hebben voor de statistische verwerking van de vragenlijst. Voor de goede orde: de gegevens zullen anoniem worden verwerkt. 17. Wat is uw geslacht? Man Vrouw 18. Wat is uw geboortejaar? Jaar:. 19. Wat is uw postcode 20. Heeft u verder nog opmerkingen of suggesties over dit onderzoek? Dit was de laatste vraag van deze peiling. Hartelijk dank voor uw medewerking. Een prettige dag nog en graag tot een volgende peiling van het vechtenomstrekenpanel.nl! Het Team van het Vechtenomstrekenpanel.nl! 39

40 5.3 Steekproeftrekking en betrouwbaarheidsanalyses Om de steekproef te bepalen bij kwantitatief onderzoek hanteert Newcom Research & Consultancy voor de bepaling van de grootte van de steekproef (n) de volgende statistische formule: S = 1,96 * ( P * (100 - P) / n ), waarin S = de steekproefmarge, P = het gevonden percentage, n = de werkelijke steekproefgrootte en 1,96 = factor voor berekening op 95%-niveau. Voorgaande formule wil zeggen dat de voorspelling van het werkelijke antwoord (indien elke respondent zou worden ondervraagd) nauwkeuriger is naarmate de steekproef groter is en naarmate het antwoord extremer is. Voorgaande formule betekent dat bij een 95 % - betrouwbaarheidsinterval en een maximale foutmarge van 5 % er circa 385 respondenten moeten worden ondervraagd. Voor een twee keer zo hoge nauwkeurigheid heeft men vier keer zoveel respondenten nodig. Hierbij geldt de regel: hoe meer respondenten, hoe groter de betrouwbaarheid. De grootte van de steekproef is eveneens van invloed op de diepgang van de statische analyses. Voorgaande betekent dat de celvullingen bij elke gewenste statistische analyse hoger liggen dan de gebruikelijke minimale grens van vijftig respondenten. Desondanks kunnen de uitkomsten die verkregen worden via een steekproef, afwijken van de uitkomsten die verkregen zouden zijn als de Totale populatie in het onderzoek was betrokken. Afhankelijk van een aantal factoren, blijven deze afwijkingen echter binnen bepaalde marges. Bij de interpretatie van de resultaten moet onder andere rekening worden gehouden met de volgende factoren: Het aselecte karakter van de steekproef De grootte van de steekproef De maximale foutmarge c.q. de afgesproken mate van waarschijnlijkheid Het gevonden percentage Onder de voorwaarde dat de steekproef inderdaad aselect is gekozen, kan met 95 procent zekerheid worden voorspeld hoe de antwoorden op de gestelde vragen zouden luiden als zij aan de gehele populatie zouden zijn gesteld. Als voorbeeld vullen we de bovenstaande formule hieronder in: Als de steekproef bestaat uit 400 respondenten, een maximale foutmarge van 5 procent wordt gehanteerd en op een stelling door 50 procent van de respondenten ja wordt geantwoord, dan is de bandbreedte 1.96 (50*50)/ 400 = 4.9. Kortom: in werkelijkheid ligt het antwoord tussen de 45 en 55 procent (50-4.9; ). Als de steekproef bestaat uit 1000 respondenten, er eveneens een maximale foutmarge van 5 procent wordt gehanteerd en op een stelling eveneens door 50 procent van de respondenten ja wordt geantwoord, dan is de bandbreedte 1.96 (50*50)/ 1000 = 3.1. Kortom; in werkelijkheid ligt het antwoord tussen de 47 en 53 procent (50 3.1; ). De formule op grond waarvan deze voorspelling kan worden uitgerekend bestaat uit de constante 1,96 die moet worden gehanteerd bij voorspellingen met een zekerheid van 95% (max. foutmarge = 5). Gebruiken we een ander zekerheidspercentage, dan hoort hier een andere constante waarde bij op grond waarvan de voorspelling kan worden berekend. 40

41 Op een zelfde wijze kan de berekening uitgevoerd worden indien het antwoord extremer is. Indien de steekproef bestaat uit 400 respondenten, een maximale foutmarge van 5 procent wordt gehanteerd en op een stelling door 90 procent van de respondenten ja wordt geantwoord, dan is de bandbreedte 1.96 (90*10)/ 400 = 2.9. Kortom: in werkelijkheid ligt het antwoord tussen de 87 en 93 procent (90 2.9; ). In onderstaand figuur is een voorbeeld opgenomen van een nomogram voor gewone steekproeven. Wanneer bij een steekproefomvang van n = 500, een percentage van 80 wordt gevonden, kan in het nomogram worden afgelezen, dat in 95% van de gevallen de werkelijke uitkomst zal liggen in het interval tussen 76,5% en 83,5% (80 3,5; ,5). Nomogram bij 95 % waarschijnlijkheid Bandbreedte in procenten n=50 n=100 n=150 n=500 n=1000 n= Waargenomen percentage Bij gevallen waar meer dan 5% van de te onderzoeken populatie in de steekproef is opgenomen wordt nog een correctie toegepast (de zogenaamde eindige populatie correctie). Deze correctiefactor wordt berekend met de volgende formule: EPC = ((N-n)/(N-1)), waar N de grootte van de totale populatie is en n de grootte van de steekproef. De eerder gevonden foutmarge S wordt vermenigvuldigd met deze correctiefactor. Naarmate een groter deel van de populatie in de steekproef is opgenomen worden de resultaten dus betrouwbaarder. Wanneer een steekproef bestaat uit 400 respondenten uit een totale populatie van 2000, dan wordt de correctiefactor als volgt berekend: (( )/(2000-1))=0,89. Uit het eerste voorbeeld op de vorige pagina bleek een bandbreedte van 4,9 wanneer 50% van 400 respondenten ja op een stelling beantwoord. Door toepassing van de gevonden correctiefactor op deze bandbreedte (4,9*0,89 = 4,4) wordt de werkelijke bandbreedte berekend. Kortom: in werkelijkheid ligt het antwoord tussen de 46 en 54 procent (50-4.4; ). 41

42 Over dit onderzoek In dit document wordt de concept vragenlijst voor de tweede peiling in het Vechtenomstrekenpanel.nl behandeld. Het betreft de peiling over woonlasten en duurzaamheid in opdracht van Woningbouwvereniging Vecht en Omstreken. Newcom Research & Consultancy Elk probleem en elke informatiebehoefte vraagt om een eigen aanpak en benadering. Daarom leveren wij een breed aanbod aan diensten. Naast het gedegen uitvoeren van fundamenteel onderzoek assisteren wij u bij veranderingstrajecten, strategiebepalingen en implementatieprocessen. Fundamenteel meten is een eerste stap. Het vertalen naar beleid, strategie en visie is een tweede. Ons specialisme valt uiteen in vier expertisegebieden: strategische positioneringvraagstukken, de effectiviteit van marketingcommunicatie, interne corporate communicatie en marktverkenning. Op basis van de aanwezige expertise wordt het onderzoek wetenschappelijk verantwoord uitgevoerd en worden de resultaten in een breder kader uiteengezet. Newcom Research & Consultancy is gelieerd aan de Universiteit Twente en aangesloten bij de MarktOnderzoekAssociatie (MOA). Newcom Research & Consultancy is ISO 2001-gecertificeerd en heeft vestigingen in Amsterdam en Enschede. Newcom Research & Consultancy B.V. Vestiging Enschede Vestiging Amsterdam Capitool 50 Herengracht PL Enschede 1017 CH Amsterdam T T F E info@newcomresearch.nl I 42