6,8. Samenvatting door een scholier 3327 woorden 6 november keer beoordeeld. Hoofdstuk 1; Ontwikkeling

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 3327 woorden 6 november ,8 5 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar Hoofdstuk 1; Ontwikkeling RECHERCHEWERK Als er een misdrijf is gepleegd gaat de recherche op zoek naar bewijzen. Dit kan door middel van getuigen. Technische rechercheurs gaan opzoek naar sporen of aanwijzingen op de plaats van het misdrijf. De bewijzen moeten betrouwbaar zijn en ze moeten de rechter kunnen overtuigen. Sporenonderzoek Rechercheurs stellen op de plaats van het misdrijf alles veilig. Ze gaan de bende fotograferen en opmeten. Ze gaan opzoek na afdrukken van vingers en schoenen. Ze bekijken de aanwezige voorwerpen zoals een wapen, kledingstuk en gereedschap. Ook bloed en speeksel zijn belangrijk. ALLES gaat naar het laboratorium voor onderzoek. De resultaten komen in een verslag. Getuigen Recherche praat met de naasten van het slachtoffer om achter het motief van de dader te komen. Gesprekken met buurtbewoners levert misschien getuigen op. Niet alle getuigenverklaringen zijn betrouwbaar! Tijdsverloop, alcoholgebruik & spanning kunnen daar een oorzaak voor zijn. De dader kan opgespoord worden als de recherche genoeg gegevens heeft voor n signalement. Het bewijs In het laboratorium vergelijken analisten het bloed van het slachtoffer en het bloed op de kleding van de verdachte. De analisten bepalen ook de bloedgroep; A, B, AB, O. Zo komen er steeds meer kenmerken te voorschijn. Je bent natuurlijk wel meer bewijzen nodig. Als de schoenmaat of het zoolprofiel van de verdachte overeenkomt met die van de gevonden afdruk wordt de verdenking sterker. Maar het zegt nog niets. Er zijn namelijk meer mensen die dezelfde maat hebben als die met de gevonden afdruk. 100% zekerheid heb je pas je unieke sporen vind; vingerafdrukken. Als er ook nog getuigen zijn gevonden, wordt die informatie nagetrokken. Als die overeenstemmen met het sporenonderzoek & met andere verklaringen, dan heb je een betrouwbaar beeld van de dader & het misdrijf. Vingerafdrukken Pagina 1 van 9

2 In 1823 gebruikte de politie het opmeten van lichaamsdelen nog als identificatiemethode. In 1892 kwam professor Francis Galton met overtuigende argumenten om vingerafdrukken te gebruiken; Het lijnenpatroon van je vingerhuid blijft je hele leven hetzelfde Er zijn machtig veel verschillende lijntekeningen Je kunt vingerafdrukken indelen in groepen De details van de huidlijnenpatroon zijn vertakkingen, een lus of een doorlopende lijn. Dat zijn typica. De overeenkomst van typica en de gevonden afdruk kan ook alweer n bewijs opleveren. De rechter wil wel dat er bij de vingerafdrukken minstens 12 punten overeenkomen. Dan pas is het bewijs 100% betrouwbaar. Een vingerafdruk kun je niet altijd direct zien. Rechercheurs gebruiken een poederkwast en zilverkleurig poeder. Na het poederen kun je de afdruk op plakband overbrengen en meenemen. Vingerafdrukken kun je ook zichtbaar maken met kleurstof. Met laserlicht zijn vingerafdrukken nóg beter te zien. Het vingerhuidpatroon is persoonsgebonden & blijft je hele leven hetzelfde. De recherche bewaart de vingerafdrukken van criminelen in een archief. Alles wordt ingevoerd in de computer. Als er dan een gevonden afdruk is, wordt deze gescand en wordt er een eigenaar bij gevonden. DNA Vroeger was bloed niet zo belangrijk bij het sporenonderzoek. Dat veranderde toen professor Jeffreys in 1985 een nieuwe techniek ontwikkelde. Hij wist het voor elkaar te krijgen om uit DNA-moleculen een klein kenmerkend stukje te halen. Huidcellen, zaadcellen, wangslijmvliescellen bevatten allemaal DNAmoleculen. Sommige stukjes bevatten erfelijke eigenschappen. De onderdelen uit een DNA-molecuul worden genen genoemd. Zo kun je vast stellen dat iemand blauwe ogen heeft. Dit is natuurlijk niet genoeg om iemand te veroordelen. Buiten de genen om tref je nog een bijzonder stukje DNA aan. Dit kun je zichtbaar maken als een soort streepjescode; DNA-fingerprint. Belangrijk voor de recherche!! 1 op de 100 mensen heeft dezelfde fingerprint. De kans dat de rechter dus iemand fout beschuldigd is 1:100. Later is dit verbeterd. Deskundigen schatten de kans op het voorkomen van dezelfde fingerprint 1: De rechter accepteert dit, ondanks het feit dat het niet zo uniek is als de vingerafdruk. Als de verdacht de dader blijkt te zijn, wordt het DNA in het archief geflikkerd en 30 jaar bewaard. Sommige mensen vinden dat hierdoor hun privacy gevaar loopt. Er kunnen bijvoorbeeld eigenschappen boven water komen waarvan je zelf nog niets wist. Zoals erfelijke ziektes. DE PIL Pil is het betrouwbaarste voorbehoedsmiddel. Vroeger waren voorbehoedsmiddelen niet betrouwbaar en moeilijk om aan te komen. Het pessarium; wordt ingebracht in de vagina tegen de baarmoedermond. Hierdoor raakt een vrouw niet zwanger. Door Aletta Jacobs. Pagina 2 van 9

3 Één van de eerste voorbehoedsmiddelen was de condoom. Oorspronkelijk diende het ook tegen geslachtsziekten. Vroeger werd daarvoor de darm van een geit of schaap gebruikt. In vorige eeuw rubber & nu latex waardoor ze sterker en dunner zijn. Betrouwbaarheid In veel landen was het gebruik van voorbehoedsmiddelen verboden. Zelfs nu is dat in sommige landen nog steeds zo. Ze zijn daar ook niet openlijk te koop. De eerste condooms en pessarium waren ook niet betrouwbaar. Er werden toch nog veel vrouwen ongewenst zwanger. Margaret Sanger kwam op voor deze vrouwen. Ze bleef zoeken na betere voorbehoedsmiddelen. Ze stelde al haar geld ter beschikbaar aan het onderzoek. Het resultaat dat uit dit onderzoek kwam was de pil. In de pil zitten stoffen die op vrouwelijke hormonen lijken. Hormonen regelen in minimale hoeveelheid allerlei dingetjes in je lichaam. Bijv: eirijping, de eisprong etc. Men kwam dit te weten door dierproeven. Kunstmatige hormonen = oestrogeen of progestagenen. Door middel van proefpersonen kregen onderzoekers steeds meer ervaring met deze kunstmatige hormonen. De eerste pil werd in een kliniek in Porto Rico getest. 800 vrouwen kregen dit voorbehoedsmiddel en geen van hen werd zwanger. Vrouwenartsen schreven de pil ook voor bij menstruatieklachten. De bijwerkingen werden ook onderzocht. In korte tijd werd de pil in Europa & de VS voorbehoedsmiddel nr. 1. WERKING V/D PIL; 1. Oestrogeen uit de pil misleidt de hypofyse. Daardoor wordt de eirijping in de eierstok afgeremd. 2. Transport van eicel door eileider wordt vertraagd. Hierdoor sterft de eicel af. 3. Door hormoontekort ontwikkelt de baarmoederwand zich niet goed & kan de eicel zich niet innestelen. 4. De slijmprop tussen vagina & baarmoeder wordt taai door progestageen. Zaadcellen worden tegengehouden. KENNIS V/D WERKING VAN VROUWELIJKE HORMONEN MAAKTE DE ONTWIKKELING V/D PIL MOGELIJK. Fabrikanten hadden er veel voor over om het ontdekte hormoon mogelijk te maken. Je kon er donders mee verdienen. Sommige hormonen waren per gram zelfs meer waard dan goud. Doordat een aantal nu de techniek wisten, daalde de prijzen door concurrentie. Wetenschapper Pincus en het bedrijf waar hij mee samenwerkte brachten in 1962 de eerste pil op de markt. De eerste pil gebruikers waren erg enthousiast. De bijwerkingen; Zwaarder worden Hogere bloeddruk Stemmingswisselingen Namen ze graag voor lief. Toch werden ze na enkele jaren kritischer. Onderzoekers verlaagden de hoeveelheid oestrogeen, zonder dat de betrouwbaarheid minder werd. Pagina 3 van 9

4 50 ųg - vijftigers beneden 50 ųg - subvijftigers beneden 30 ųg - subdertigers In 42 pillen van nu zit evenveel hormoon als 1 pil van vroeger. Behalve door hormoonvermindering is er nog een manier om de bijwerking te minderen; Door de pil meer te laten lijken op het natuurlijke cyclus. NAVIGATIE Ontdekkingsreizen Het kompas is al vele eeuwen gruwelijk belangrijk bij zeevaart. Het lijkt simpel: je wilt na t westen, dus je vaart naar het t westen. Toch is t niet zo eenvoudig. Het zeewater stroomt & er is wind. Zonder het kompas kun je ver van koers raken zonder dat je het zelf weet. Als je echt grote afstanden wilt afleggen, heb je aan een kompas niet meer genoeg. Je weet namelijk alleen maar dat je naar het noorden gaat. Je weet niet waar je precies bent. Je bent dus meer hulpmiddelen nodig. Tegen het einde v/d middeleeuwen was het vooral erg belangrijk. Toen wou men nieuwe gebieden ontdekken omdat het veel opleverde. Als je als ontdekkingreiziger iets had ontdekt, was het natuurlijk belangrijk dat je kon vertellen waar je heen was gegaan. Daarvoor zijn er in de loop van de tijd hulpmiddelen gevonden. Het systeem met de twee getallen heet: coördinaten. Dat zijn de geografische breedte en lengte. (Noorderbreedte etc.) Zo kun je uitrekenen waar je bent geweest & hoever je nog moet. Om te bepalen waar je precies bent, heb je aan de zon, de maan & de sterren houvast. De aarde draait om een denkbeeldige as die door de Noordpool & Zuidpool gaat. Precies boven de Noordpool staat een ster. Deze wordt de poolster genoemd. Als je op de Noordpool staat, staat de ster precies boven je. Hoe hoger je de poolster aan de hemel ziet staan, hoe dichter je dus bij het noordpool komt. Door behulp van de poolster worden dus de geografische breedte gemeten. Voor de lengte gaat dit niet op. ASTROLABIUM. Hiermee navigeerden ontdekkingsreizigers zich. Ze konden hiermee de zonshoogte meten en dus de geografische breedte. Plaatsbepaling is mogelijk door het meten van hoeken waaronder hemellichamen, zoals de zon, boven de horizon staan. Hoe nauwkeuriger de zonshoogte & de tijd gemeten wordt, hoe preciezer je de coördinaten kunt bepalen. Het ontwerpen van instrumenten & technieken om op schepen wel nauwkeurig hoeken te kunnen meten, speelde de afgelopen eeuwen een grote rol in de zeevaart. Navigeren door te meten aan de zon & sterren is niet eenvoudig. Leerlingen op de zeevaartschool krijgen Pagina 4 van 9

5 nu nog steeds les in de traditionele technieken. Een radiobaken is een radiostation dat een speciaal signaal uitzendt. Op verschillende plaatsen op aarde zijn die bakens. De plaatsen daarvan zijn dus precies bekend. Als een schip zich tussen 3 radiobakens wordt gemeten, kun je dus precies de plaats bepalen. Dit is ook bij vliegtuigen mogelijk. Met een sextant kun je heel nauwkeurig hoeken meten. Het wordt nu nog steeds gebruikt bij navigatie. Ook door middel van satellieten kun je precies bepalen waar je zit. Dit komt doordat de plaatsen van de satellieten precies bekend zijn. Als je dan wilt weten waar je zit wordt de afstand tussen de satellieten precies uitgemeten. GPS is een navigatiesysteem. Je koppelt dan een computer aan het roer en de gewenste route kun je automatisch varen. RUIMTEVAART 100 jaar geleden dacht men als na over ontdekkingsreizen buiten de aarde. Ze waren nieuwsgierig na de achterkant v/d maan. De 1e wetenschappelijke experimenten met rakketen zijn pas aan het begin van 20e eeuw gedaan. De rakketen waren klein & gingen niet hoog. Het waren n soort onbestuurbare vuurpijlen. Tijdens WOII werd deze techniek verder ontwikkeld door de Duitsers. Na de oorlog hebben de VS en de Sovjet Unie veel raketbouwers met hun kennis overlaten komen. Beide landen wisten dat je er zeer gevaarlijke rakketen mee kon bouwen. Er was dus ook politiek belang bij de ontwikkeling van ruimtevaart. Tussen de VS en de Sovjet Unie ontstond een race om de beste wapens. In 1957 brachten de Russen de hun 1e satelliet in de ruimte. De VS ers schrokken hier van. Ze dachten dat de Russen veel verder waren met hun ontwikkeling in de ruimtevaart & dus betere wapens hadden. Vanaf dat moment stak VS er heel veel geld in. President John F. Kennedy beloofde in 1962 zelfs dat de eerste mens voor 1970 op de maan zou landen. Toen dat was gelukt, werden er ook rakketen na Mars en Venus gelanceerd, zonder bemanning. In de ruimte kan een raket zich nergens op afzetten om de remmen of te sturen. Door verbranding komen er met grote kracht gassen uitgestoten aan de onderkant. Hierdoor beweegt een raket in principe. Naast de wetenschappelijke nieuwsgierigheid was de wapenwedloop tussen Amerika en de Sovjet Unie een belangrijke reden voor de snelle ontwikkeling van de ruimtevaart. Voorwerpen die in een baan om de aarde draaien noemen we satellieten of kunstmanen. Alle voorwerpen in een baan om de aarde zijn gewichtloos. Pagina 5 van 9

6 Satellieten bevinden zich buiten de dampkring. Ze hebben geen last van luchtwrijving. Hoogte en richting van een baan waarop n satelliet zich bevind hangt af v/d functie. De waargenomen informatie van een satelliet wordt omgezet & opgeslagen in een computer. Daar worden de gegevens omgezet naar bijvoorbeeld weerkaarten die je op t journaal ziet. Om de aarde draait behalve werkende satellieten ook wel kapotte satellieten en andere prut van ruimtevaarders die ze zijn verloren. DIT WORDT RUIMTESCHROOT GENOEMD! Om te zorgen dat satellieten & rakketen er geen last van hebben, wordt gemeten waar alles ligt. De meeste satellieten worden gelanceerd door onbemande rakketen. Ruimteschepen mét mensen moeten aan hele andere eisen voldoen dan ruimteschepen zónder mensen. De bemanning moet vreemd genoeg ook nog kunnen ademen. Langdurig verblijf in een ruimteschip is niet goed voor het menselijk lichaam. Je spieren verslappen door de gewichtloosheid. Je hoeft zelf namelijk geen flikker meer uit te voeren. Op lange duur kunnen zelfs je botten ontkalken, waardoor je sneller iets breekt. In de ruimteschepen waar bemanning zit voor langere tijd zijn daarom fitness apparaten. Toch kunnen mensen die weken in de ruimte zijn geweest niet meer lopen als ze op aarde komen. Dat duurt dan weer een paar dagen. De Amerikanen hebben eens honderdduizenden guldens uitgegeven aan een balpen voor in de ruimte. De Russen vonden hen losers. Zij gebruikten namelijk gewoon een potlood. Hoofdstuk 2; Techniek Cassettes en Cd s Een cassettebandje is kwetsbaarder dan een cd. Als het contact tussen het bandje en de afspeelkop slecht is, gaat de geluidskwaliteit snel achteruit. Ook door kopiëren neemt de kwaliteit af. Hoe langer je het bewaart, hoe meer de kwaliteit ook afneemt. Je krijgt dan een ruis. Een cd is niet onkwetsbaar, maar n cd is niet zo vatbaar voor slijtage. Het plastic van de cd kan wel gemakkelijk smelten. Het nadeel ervan is dat je hem alleen kunt kopiëren dmv speciale apparatuur. Edison leefde van 1847 tot Hij was uitvinder van de grammofoon, de eerste machine die geluid kon afspelen. Hij had een record aantal octrooien op zijn naam. Techniek v/d cassettespeler De cassetteband is bedekt met materiaal waarop een magnetisch patroon is aangebracht. Bij het afspelen wordt dat patroon omgezet in geluid. Bij het opnemen breng je ordening aan op de magnetische prut. Als je elke keer weer opnieuw ordent (opneemt), dan wordt de kwaliteit slecht en krijg je een ruis. In het begin van de jaren 60 had Philips veel kennis. Zij ontwierpen een schijfje. De bedoeling was om de schijf af te lezen met licht. Daarvoor was je een groot licht nodig; de laser. Samen met Sony werd een Pagina 6 van 9

7 compact en bruikbaar apparaat uitgevonden. De cd-speler. Philips en sony overtuigden muziekliefhebbers van de voordelen van een cd-speler; prachtig geluid & niet zo kwetsbaar & de schijfjes waren in álle cd-speler af te spelen. Geen ruis en geen direct contact tussen schijfje en ontvanger. Door digitalisering en lasertechniek konden fabrikanten een nieuwe generatie geluidsdragers ontwikkelen. Behalve muziek kun je ook foto s, filmpjes, tekeningen & tekst erop duwen. Dat gebeurt veel Cd-rom. ROM staat voor Read Only Memory. Je kunt de informatie dus wel aflezen, maar niet veranderen. Film vraagt meer opslagruimte dan muziek. Teksten hebben het minste ruimte nodig. Je kunt ook lege cd s kopen. En zelf kopiëren of vullen. Het is wel illegaal. Toilet & riolering In de 1e helft van de vorige eeuw werd informatie bijgehouden over ziektegevallen en doodsoorzaken. Daaruit bleek dat mensen op de ene plek eerder stierven dan mensen van een andere plek. Dat kwam door een slecht hygiëne. De riolering eindigde in de gracht, en het grachtwater werd weer gebruikt als drinkwater. Daaruit kwamen ziektes als tyfus en cholera. Ze wisten toen nog weinig af van ziektes en veroorzakers! Een belangrijke conclusie uit een onderzoek was dat een betere hygiëne zorgde voor gezondere mensen. Dat men het verband tussen ziekte & slechte hygiëne eindelijk wist was wel belangrijk. Toch werd er niet direct wat aan gedaan. Niemand zag er n belang van in en ze wisten überhaupt niet wát ze eraan moesten doen. Halverwege de vorige eeuw tot begin 20e eeuw had met een kiebelton. Stront werd in tonnen opgevangen. 1x per week werd het leeggehaald. De inhoud ging na de boeren en t werd verkocht als mest. Mest was schaars. Daardoor was de kiebelton soms zelfs winstgevend. Een andere oplossing was een closetpot aan de muur. Die waren aangesloten op een reservoir onder de straat. Die werd overgepompt in een tank en ook weer verkocht als mest. Na 1880 kwamen er langzaamaan waterleidingen. Die konden de prut ook wegspoelen. De uiteindelijke oplossing is de wc-pot zoals we die nu hebben. De invoering van toilet en riolering leverde een belangrijke bijdrage aan de volksgezondheid Aan een wc-pot heb je niet genoeg. Je moet water hebben om alles weg te spoelen en aangesloten zijn op een riool. In Nederland hebben we 10duizenden km rioolbuis onder de grond. Door die buizen gaan afwaswater, toiletten, en wasmachines. Ook veel regenwater wordt erdoor afgevoerd. Al het rioolwater Pagina 7 van 9

8 wordt afgevoerd naar een plek buiten de bebouwde kom & daar wordt het weer gezuiverd. Het rioolwater wordt gezuiverd in een rioolwaterzuiveringsinstallatie. Meestal in een paar stappen. Eerst alle grote bestandsdelen worden eruit gehaald. Dit afval wordt na de afvalstort gebracht. Daarna wordt kleine bestandsdelen eruit gehaald. Zoals zand en etensresten. Het water is dan ong. 30% gezuiverd. Dan wordt het water in een beluchtingtanks geflikkerd. Hier zitten bacteriën in die het organische afval afbreken. Die bacteriën hebben veel zuurstof nodig. Daar door wordt er steeds lucht door de tank geblazen. Dan gaat het naar de nabezinkbak. Daar zakken de bacteriën en is het water voor 99% schoon. Afvalwater en regenwater door hetzelfde riool laten gaan heeft ook nadelen. Bij n zware regenval worden een deel van het vuile water geloosd in de natuur. Ook wordt het redelijke schone water vervuild door het smerige water. Een ander nadeel is dat het regenwater niet als grondwater in de grond komt. Gescheiden regenwater en afvalwater is dus beter voor het milieu. In Nederland gebeurt dit nog niet omdat het duur is, maar in Zwitserland hebben ze het al wel. Bij het doortrekken van de wc gebeuren een aantal handelingen. 1. afvoerpijp in de stortbak wordt geopend. 2. Stortbak loopt leeg en bende wordt weggespoeld. 3. Als stortbak leeg is wordt de afvoerpijp weer gesloten 4. Kraan gaat open en de stortbak kan weer vol lopen 5. De bak is vol en de kraan gaat weer dicht. De stortbak is een voorbeeld van een regelsysteem. Er wordt gemeten hoe hoog het water staat & dan gaat de kraan weer dicht. Een ander voorbeeld van een regelsysteem is een verwarmingsthermostaat. Als de temperatuur in de kamer daalt, slaat dat ding aan totdat de gewenste temperatuur weer bereikt is. Techniek op menselijke maat Producten zoals wekker, afwasborstel en voordeur kan iedereen gebruiken. Kleuterfietsen of skateboards kan niet iedereen gebruiken. Die zijn speciaal gericht op een doelgroep. Hier dus jongeren of kinderen. Een ontwerper moet er rekening mee houden dat zoveel mogelijk mensen uit de doelgroep er gebruik van kunnen maken. De ontwerpers vragen zich af op wat voor n manier heb product gebruikt worden. Op n bureaustoel moet je makkelijker en langer kunnen zit dan op een bankje in een bushokje. Een ontwerper moet goed op de hoogte zijn van alle technieken en materialen die hij kan gebruiken. Ook moet het makkelijk te snappen zijn voor de gebruikers. Gebruiksvriendelijk ontwerpen stelt de toekomstige gebruiker centraal. De 1e computers waren nog onhandig. Je kon er geen muis op aansluiten en je moest alles wat je wou Pagina 8 van 9

9 uittypen. Sindsdien kan dat allemaal met een uiterst simpele muisklik J Als je als ontwerper een badkuip moet maken, moet je er rekening mee houden dat er lange, dunne, korte en dikke mensen in moeten kunnen liggen. Je moet dus wel weten hoe groot mensen zijn. Daarvoor gebruik je de P -waarden. P staat voor percentiel. Bij het ontwerpen wordt gebruik gemaakt van ontwerpstrategieën. Dikwijls door elkaar heen gebruikt. - Laag percentiel-strategie. Bijv> kleine mensen moeten ook bij een brievenbus kunnen. - Hoog percentiel-strategie. Bijv> deuropeningen waar ook lange mensen onderdoor kunnen. - Gemiddelde als maatstaf. Bijv > Hoogte v. wc. Zowel voor kleine als lange mensen. - Verstelbare strategie. Bijv > een fietszadel. - Varianten-strategie. Bijv > dezelfde auto met meer mogelijkheden. Hoe ergonomisch een product is hangt voor een groot deel af van economische afwegingen. Ontwerpen Ontwerpers zijn voortdurend bezig om nieuwe dingen uit te vinden en te verbeteren. Ook proberen ze om uit wetenschappelijk onderzoeken een nieuw product uit te vinden. In 1820 ontdekte de Deense wetenschapper dat een magneetnaald van richting veranderde, als hij er een draad bij hield waar elektrische stroom doorheen ging. Door die stroom ging de naald bewegen. 11 jaar later werd er ontdekt dat een magneet elektrische stroom in een spoel veroorzaakt. Deze ontdekkingen zorgden ervoor dat het verschil tussen magnetisme en elektriciteit aan. Pagina 9 van 9