by Instituut Fysieke Veiligheid Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst

Transcriptie

1 by Instituut Fysieke Veiligheid Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 1

2 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst

3 Inhoudsopgave Voorwoord: Netcentrisch Werken: een sprekend voorbeeld van innovatie Leo Zaal Noodzaak Netcentrisch Werken Moderne kijk op rampbestrijding: de Leidse buskruitramp uit 1807 Informatie delen is meer dan een draadje tussen organisaties Henri Lenferink De staat van Netcentrisch Werken anno 2013 Project Netcentrisch Werken: geslaagd verlengd lokaal bestuur Annemarie Jorritsma De meerwaarde van Netcentrisch Werken Paul Gelton Netcentrisch Werken geeft bestuurders een betere informatiepositie Snel de volgende stappen zetten Jos Stierhout Iedere crisis heeft nieuwe kenmerken Frans Schippers De informatiemanager in de praktijk, implementatie-ervaringen in Utrecht en Zeeland Standaardincidenten bestaan niet meer, operationeel leider 2.0 Column Willem Treurniet: De menselijke maat Het groeipad van Netcentrisch Werken Rijnland werkt als eerste waterschap netcentrisch Marleen de Lange Multidisciplinaire opleidingen onmisbaar voor Netcentrisch Werken Meer aandacht voor Opleiden Trainen en Oefenen Geo-informatie van toenemend belang bij Netcentrisch Werken Volop uitdagingen voor de komende drie jaar Begrippenlijst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 3

4 Voorwoord 1 Netcentrisch Werken: een sprekend voorbeeld van innovatie Het Instituut Fysieke Veiligheid (IFV) is van en voor de veiligheidsregio s en draagt bij aan de verdere ontwikkeling van de veiligheidsregio s. Voor onze partners moeten we het beste uit ons instituut halen. Daarbij speelt innovatie een belangrijke rol, zodat adequaat ingespeeld kan worden op maatschappelijke veranderingen en technologische ontwikkelingen. Netcentrisch Werken is een goed voorbeeld hoe innovatie leidt tot verandering en verbetering. De netcentrische werkwijze dwingt de veiligheidsregio s en dus ook het IFV tot innovatief denken en handelen op het gebied van informatiedeling, leiderschap en besluitvorming tijdens rampen en crises. Nu het landelijk project Netcentrisch Werken het stokje heeft overgedragen aan het Programma Netcentrisch Werken binnen het IFV, blijft innovatie een cruciale rol spelen. Dan heb ik het over de uitdaging voor het IFV om samen met de veiligheidsregio s de netcentrische werkwijze door te ontwikkelen en het proces van informatiemanagement verder te professionaliseren. Ik realiseer me dat dit een goed samenspel vereist en op een klantgerichte manier moet plaatsvinden tussen het IFV en de veiligheidsregio s. Waarbij respect en aandacht voor elkaars taken en verantwoordelijkheden centraal staan. Het IFV wil de verbindende en versterkende partner zijn die het beheer en de doorontwikkeling van Netcentrisch Werken in nauwe samenwerking met het veld uitvoert. De veiligheidsregio s ontwikkelen zich richting echte netwerkorganisaties, dé manier om beter te worden en snel in te spelen op nieuwe en onverwachte situaties. Uiterst belangrijk bij de crisisbeheersing en rampenbestrijding. Voor een goed resultaat moet het IFV een lerende organisatie zijn die de goede dingen goed moet doen, met het juiste gedrag om zo te komen tot slimme oplossingen voor het veld. Het IFV heeft de ambitie om voor de veiligheidsregio s uit te groeien tot hét kennisinstituut met betrekking tot Netcentrisch Werken in Nederland. Daarbij moeten we onze deuren wijd open houden, immers innovaties ontstaan meestal wanneer je met elkaar werkt aan het verbeteren van een vraagstuk, waar je in principe niet zelf uitkomt en bent aangewezen op de hulp van anderen. Je zou kunnen stellen dat de samenleving complexer aan het worden is, waarin voortdurende dynamiek en onvoorziene gebeurtenissen de hoofdrol spelen. Maar deze toenemende complexiteit moet niet beantwoord worden met nog complexere structuren. Het gaat om de uitdaging eenvoud te brengen in de complexiteit. Ook in de samenwerking met andere partners dan de veiligheidsregio s. Dat vereist van het IFV een ondernemende, verbindende en innovatieve houding zodat niet alleen de veiligheidsregio s, maar ook de vitale sectoren, Rijkswaterstaat, waterschappen en alle partijen die er toe doen op het gebied van crisisbeheersing de weg naar het IFV weten te vinden. Alleen dan kunnen we de volgende stap zetten binnen het netcentrische werken. Leo Zaal algemeen directeur IFV 4 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 5

5 2 Rampen als de aanslagen op de Twin Towers van het World Trade Center, de orkaan Katrina, verschillende tsunami s, maar ook dichterbij huis gebeurtenissen als de Herculesramp in Eindhoven (1996), de Vuurwerkramp in Enschede (2000), de Cafébrand in Volendam (2001) hebben diepe indruk achtergelaten in de Nederlandse maatschappij. Deze rampen waren mede aanleiding voor het aanscherpen van het crisismanagementproces en de onderzoeksrapporten die verschenen over de staat van de crisisbeheersing en de rampenbestrijding. Rapporten die aan de basis hebben gelegen voor de start van het landelijk project Netcentrisch Werken in Noodzaak Netcentrisch Werken Netcentrische informatiedeling De filosofie achter de netcentrische informatiedeling is dat crisismanagers op alle betrokken niveaus gelijktijdig toegang hebben tot de meest actuele informatie over een incident. Dit werd in 2007 verwerkt in de Basisvereisten Crisismanagement die vervolgens zijn opgenomen in de Wet en het Besluit veiligheidsregio s. In 2007 en 2008 heeft een samenwerkingsprogramma van zeven veiligheidsregio s, TNO en de ministeries van Binnenlandse Zaken en Koningrijksrelaties en Defensie geleid tot de ontwikkeling van een nieuwe werkwijze voor operationele informatievoorziening. De eerste versie van het informatiesysteem CEDRIC is getest tijdens de nationale crisisbeheersingsoefeningen Voyager in 2007 en Waterproef in In 2009 ging het project Netcentrisch Werken, als eerste landelijk project van het Veiligheidsberaad, van start. Alle 25 veiligheidsregio s, het NCC en het LOCC werden ondersteund en geholpen met de implementatie van de netcentrische werkwijze. De werkwijze wordt ondersteund door het Landelijke Crisis Management Systeem (LCMS). Alle veiligheidsregio s, het NCC en het LOCC werken nu inmiddels netcentrisch. Het beheer en de verdere doorontwikkeling van de netcentrische werkwijze vindt plaats binnen het Programma Netcentrisch Werken van het IFV. ACIR Een belangrijk rapport als het gaat om de aanleiding van de invoering van de netcentrische werkwijze is het Adviesrapport van de ACIR, Adviescommissie Coördinatie ICT Rampenbestrijding uit maart Het adviesrapport met de titel De vrijblijvendheid voorbij, concludeerde dat de informatievoorziening voor de rampenbestrijding onvoldoende op orde is en dat een goede informatievoorziening voor de rampenbestrijding gebaseerd moet zijn op goede informatievoorziening in de reguliere situatie. In juni 2005 stemde het kabinet in met het ACIR Rapport om een kwaliteitsslag te maken met de informatievoorziening voor de rampenbestrijding. Hiërarchische informatiedeling De informatievoorziening bij rampen en crises had een inhaalslag te maken. Relevante informatie werd niet meteen vastgelegd, was niet toegankelijk voor anderen of raakte door ad-hoc mondelinge uitwisseling snel vervormd en incompleet. De traditionele situatierapporten hadden vaak het karakter van een gestolde werkelijkheid en bereikten vaak niet alle personen die ze nodig hadden. Bovendien gebruikte het hoger hiërarchische niveau het per definitie achterhaalde rapport van het lagere niveau. Met name een goed inzicht in het aantal slachtoffers en een correct beeld van de situatie ontbraken vaak. Het kon voorkomen dat een ander team bezig was met besluitvorming over vraagstukken die in de praktijk al opgelost waren. Maar ook ontstond gemakkelijk miscommunicatie naar andere partners en burgers en ontbraken belangrijke samenwerkingspartners aan de overlegtafel. 6 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 7

6 3 Op 12 januari 1807 ontplofte aan het Steenschuur in Leiden een vrachtschip geladen met 37 ton buskruit. Het was één van de grootste rampen uit de vaderlandse geschiedenis. Een ramp die in omvang vergelijkbaar is met de vuurwerkramp uit Enschede in Wel met meer doden en gewonden overigens. Een nadere analyse van de ramp levert volgens Henri Lenferink, burgemeester van Leiden en portefeuillehouder informatievoorziening van het Veiligheidsberaad, een voorbeeld van moderne rampenbestrijding op. De buskruitramp illustreert een mooi staaltje van moderne rampenbestrijding. Moderne kijk op rampbestrijding: de Leidse buskruitramp uit 1807 Veel slachtoffers door guur weer Het was guur weer op die fatale 12 januari in Een schip met aan boord 369 vaten buskruit, bedoeld voor het leger, week af van de normale route en meerde aan in de binnenstad van Leiden. Rond uur ontplofte de lading van het schip. Het hart van de stad veranderde door de klap, die volgens de overlevering tot in Groningen te horen was, in een ruïne. De meeste slachtoffers raakten bedolven onder het puin van de ingestorte woningen. Er waren bijna 160 doden te betreuren, ongeveer 2000 mensen raakten gewond en 218 huizen waren in één klap vernietigd of zo beschadigd dat ze moesten worden afgebroken. De getroffen gebieden in Enschede en Leiden waren ongeveer even groot. In Enschede bleef het aantal slacht offers beperkt mede omdat veel mensen buiten waren met het mooie weer. In Leiden zaten veel mensen door het gure weer binnen. Het is nog altijd niet precies bekend waardoor het schip explodeerde. Er wordt beweerd dat een en ander te wijten was aan onvoorzichtigheid van een bemanningslid bij het koken. Tot voor kort werd aangenomen dat de eigenaar van het schip bij de ramp werd gedood, maar recent onderzoek heeft uitgewezen dat hij op het moment van de klap thuis was, in zijn herberg in Delft. Zelfredzaamheid Lenferink: een ding was zeker, de regelgeving rond het vervoer van buskruit was volstrekt onvoldoende. Dat vond koning Lodewijk Napoleon ook, want vrijwel per direct voerde hij de Buskruitwet van 1807 in. Voor de rampenbestrijding was destijds eigenlijk niet veel geregeld. Er werd vooral gerekend op de zelfredzaamheid van de bevolking en de onderlinge hulp. Vandaag de dag zien we nog wel eens het omgekeerde en is het bestuur zo gericht op de inzet van eigen middelen dat vergeten wordt dat burgers zelf vaak heel goed in staat zijn eigen oplossingen te vinden. Door de vele slachtoffers in Leiden was er nog maar een beperkt stadsbestuur, van de acht politieagenten was slechts een beperkt deel inzetbaar, de brandweer en het materieel in de getroffen stadsdelen was zo goed als verdwenen. Het ziekenhuis in de stad was veel te klein waardoor de gewonden kris-kras door elkaar lagen, tot op de trap toe. De ambtelijke organisatie van het stadsbestuur functioneerde echter goed. Rond de ramp werd veel keurig geadministreerd, degenen die toegang hadden tot het rampgebied kregen armbanden. Zijden armbanden met sleutels voor stadbestuurders, smaller geweven banden met opschrift voor 8 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 9

7 opzichters, werklieden en eigenaars. De medici kregen een leren onderscheidingsteken op een leren riempje. Het stadsbestuur kwam vrijwel direct bijeen in het beschadigde stadhuis en nam onmiddellijk maatregelen. Het rampgebied werd afgezet, het blussen georganiseerd, er werd gezocht naar overlevenden en er werd een eerste regeling getroffen voor de berging van lijken, goederen en waarde papieren. Koning Lodewijk Napoleon Het verhaal gaat dat koning Lodewijk Napoleon de ontploffing hoorde in Den Haag. Hoe dan ook in de nacht na de ramp spoedde hij zich naar Leiden en nam direct de touwtjes in handen. Lenferink: feitelijk werd Leiden onder militair gezag geplaatst. De Koning leidde de operatie als een militaire campagne. Zijn eigen lijfarts kreeg de leiding over de geneeskundige hulpverlening en hij regelde de beschikbaarstelling van het militair hospitaal. De militairen van de koninklijke garde hielpen bij de bergingswerkzaamheden, het bluswerk en de ordehandhaving. Lodewijk Napoleon stelde geld beschikbaar, bood een van zijn paleizen aan als noodopvang en regelde brood uit andere steden omdat er in Leiden niet meer genoeg kon worden gebakken. Al heel snel startte de Koning met het maken van plannen voor schadevergoeding en de wederopbouw van de stad. Hij liet zelfs een nationale collecte organiseren die maar liefst ruim 1 miljoen gulden opleverde! De aanpak van de buskruitramp doet heel modern aan. De Koning begon al vroeg na te denken over de toekomst. Dat wordt ons als burgemeester ook geleerd bij rampenoefeningen. Tegelijkertijd vervulde Lodewijk Napoleon de rol als burgervader door zich gelijk naar de rampplek te begeven. De buskruitramp illustreert een mooi staaltje van moderne rampenbestrijding. 10 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 11

8 4 Als we geen aansluiting vinden bij de snelheid én de standaard waarmee de samenleving om ons heen communiceert, zullen we als overheid altijd blijven achterlopen. Henri Lenferink, portefeuillehouder informatievoorziening van het Veiligheidsberaad: Informatie delen is meer dan een draadje tussen organisaties Henri Lenferink is verheugd over de sprong voorwaarts die het crisisbeheersingsdomein de afgelopen tien jaar heeft gemaakt. Er is meer regie, meer samenwerking binnen en tussen regio s en het informatieproces heeft meer structuur gekregen. De Leidse burgemeester is als portefeuillehouder informatievoorziening van het Veiligheidsberaad de bestuurlijk ambassadeur voor netcentrisch crisismanagement, dus hij weet waarover hij spreekt. Genoeg reden dan ook om zijn boodschap bij de afsluiting van de ontwikkelfase van het landelijk project Netcentrisch Werken ter harte te nemen. We hebben al veel bereikt, toch ben ik niet onverdeeld positief, we staan nog maar aan het begin. De overheid loopt nog steeds achter bij de snelheid waarmee informatie in de samenleving wordt gedeeld. Aansluiten bij de standaard van de informatiesamenleving blijft een van onze grootste uitdagingen! Informatiesnelheid Lenferink is helder in zijn analyse over huidige status van Netcentrisch Werken. Prachtig dat er nu één landelijk crisis managementsysteem is en dat er een nieuwe doctrine groeit voor het delen van informatie door crisisteams. Maar we zijn er nog niet. Er mag in zijn ogen nog wel wat meer vaart in de doorontwikkeling, om de toenemende maatschappelijke vraag naar informatie bij crises en calamiteiten te kunnen bijbenen. Ik constateer dat de tijd die we als overheid hebben om informatie te verzamelen en te versturen steeds korter wordt, als gevolg van de enorme snelheid waarmee informatie in de samenleving wordt gedeeld. We liften nauwelijks mee op open source systemen, als overheid willen we altijd eigen Interview Henri Lenferink portefeuillehouder informatievoorziening van het Veiligheidsberaad besloten systemen ontwikkelen. Waarom sluiten we niet meer aan bij standaardtechnologie? Dat maakt het makkelijker om snel nieuwe ontwikkelingen in ons informatiemanagement te integreren. Als we geen aansluiting vinden bij de snelheid én de standaard waarmee de samenleving om ons heen communiceert, zullen we als overheid altijd blijven achterlopen. Ook al hebben we nog zo n mooi uniform landelijk crisis managementsysteem. In de verdere doorontwikkeling van Netcentrisch Werken komt er meer aandacht voor het proces, maar effectief crisismanagement steunt op functionarissen die op het uur u dat proces op gang moeten brengen en draaiende moeten houden. Want mensen zijn de motor achter crisismanagement en de techniek is een randvoorwaarde. We komen nu in de fase waarin we meer gaan investeren in de kennis en kunde van de functionarissen die als schakel in het informatieproces fungeren. De informatiemanager heeft zijn intrede gedaan in de crisisorganisatie en informatiemanage ment is een vak geworden. Maar ik zie nog grote verschillen in kwaliteit en inrichting van de organisatie, 12 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 13

9 binnen en tussen regio s. Ook moeten we nog routine kweken in het informatieproces. Trainen en oefenen is een must, ook voor de informatiemanagers. Maar routine heeft ook te maken met de plek die informatiemanagement binnen de organisatie heeft. Nu is er nog een kloof tussen de informatiesystemen die we voor crisismanagement gebruiken en de informatielijn rond de dagelijkse werkprocessen. LCMS wordt eigenlijk alleen maar ingezet bij opgeschaald crisismanagement. Daardoor wordt het te weinig gebruikt om er echte ervaring mee op te bouwen. Ik denk dat we op termijn moeten doorgroeien naar een integraal informatiesysteem, dat mensen ook voor hun dagelijkse werkzaamheden gebruiken. Dat eigenlijk net zo zou moeten werken als een programma. Dat bevordert de gebruiksroutine. Grotere rol meldkamer Ook de rol van de meldkamer in het informatieproces is nog een aandachtsgebied in het vervolgtraject. Want, zo betoogt Lenferink, dat is de plek waar de hulpverlening start en dus ook het informatieproces. De rol van meldkamers in het veiligheidsdomein verandert. Vroeger waren het doorgeefluiken van meldingen van burgers in nood aan hulpverleningseenheden, maar nu zijn het multidisciplinaire informatieknooppunten van veiligheidsregio s geworden. Ze regisseren niet alleen de operationele hulpverlening, maar ook het opstarten van de keten van crisisbesluitvorming. Vóórdat een CoPI of een regionaal operationeel team actief is, heeft de meldkamer het beste over-all beeld van de situatie. Burgers sturen tegenwoordig filmpjes en foto s naar de meldkamer. Daar komt de informatie uit het publieke domein en van de eerste operationele eenheden samen. In ruwweg het eerste uur is de meldkamer dus de spil in de operationele informatiestroom en van hieruit ontvangen ook het CoPI en het ROT hun startbeeld van een incident. Het is daarom goed dat in het ontwikkelproces van een nieuw meldkamersysteem ook de link voor informatiedeling via LCMS wordt gelegd. De meldkamer is een vitaal informatieknooppunt binnen de veiligheidsregio en moet daarom op enigerlei wijze aanhaken bij de netcentrische werkwijze. Grensoverschrijdend Het project tot dusver overziend stelt Lenferink vast dat we op de goede weg zitten en dat de basis is gelegd voor het daadwerkelijk inrichten van een uniforme landelijke structuur voor informatiedeling bij incidenten en crises. Nederland komt steeds meer op één lijn, overtuigd van de noodzaak door evaluaties van incidenten zoals de chemiebrand in Moerdijk. Die gebeurtenis, waarvan de effecten meerdere regio s besloegen, onderstreepten nog eens hoe belangrijk het is dat crisisteams snel informatie kunnen uitwisselen om op ieder moment een actueel en gedeeld beeld van de situatie te hebben. Maar rampen houden niet op bij de landsgrens. Hoe betrekken we onze buren over de grens bij de crisisbesluitvorming? Dit vraagstuk is actueel voor twaalf veiligheidsregio s langs de landgrens. Vooral de Limburgse regio s, die als een schiereiland liggen ingeklemd tussen Duitsland en België, hebben in hun dagelijkse praktijk vaak meer contact met buitenlandse grensregio s dan met andere regio s binnen Nederland. In de operationele hulpverlening is de samenwerking over de landsgrenzen heen in de meeste gebieden zondermeer prima. Maar grensregio s zullen vanuit hun wederzijdse afhankelijkheid bij calamiteiten op de landsgrens ook meer aandacht moeten schenken aan gezamenlijke crisisbesluitvorming. Het rechtstreeks koppelen van informatiesystemen lijkt geen afdoende optie, want qua cultuur en gezagslijnen is de werkwijze in Duitsland en België anders dan bij ons. Hoe we dit technisch en organisatorisch oplossen is nog onderwerp van studie. Veiligheidsregio als platform Henri Lenferink signaleert tot zijn tevredenheid dat de veiligheidsregio s zich steeds meer ontwikkelen tot brede netwerkplatforms voor veiligheid en crisisbeheersing. Precies zoals het was voorzien op de tekentafel toen de Wet veiligheidsregio s werd geschreven. Het zijn regieorganisaties geworden die met veel meer partners te maken hebben dan het klassieke operationele kwartet van brandweer, politie, GHOR en gemeenten. Ook tal van functionele organisaties hebben hun rol in het waarborgen van de veiligheid binnen de BV Nederland en dus raakt het vraagstuk van informatiemanagement ook die steeds verder uitdijende wolk ketenpartners. De veiligheidsregio s zijn de hoeder van de algemene kolom van crisis- en rampenbeheersing. Maar veel acties vinden plaats in het domein van functionele partners met hun eigen structuren en hun eigen beslislijnen. Neem de waterschapswereld, infrabeheerders en vitale bedrijfstakken. Al die organisaties hebben ook hun eigen informatielijnen en systemen. Nu we bezig zijn om de netcentrische werkwijze en het ondersteunende LCMS landelijk uit te rollen, ontdekken we steeds nadrukkelijker waar de algemene kolom raakvlakken heeft met die functionele partners. Zo groeit het inzicht dat we die partijen ook in het spel van netcentrisch crisismanagement moeten betrekken. Dat is nog een belangrijk ontwikkelgebied voor de komende jaren. Nu lopen de informatielijnen voor crisismanagement van die verschillende kolommen nog naast elkaar. Op termijn moeten we zorgen dat dit als één geheel gaat functioneren zodat de 25 regio s echt het karakter krijgen van een netwerkorganisatie. Of het ook betekent dat alle externe partners één op één een aansluiting op LCMS moeten krijgen betwijfelt Lenferink. Verschillende varianten van informatiedeling zijn mogelijk, maar net als binnen de overheidskolom zelf gaat het bij samenwerking en informatiedeling ook hier om meer dan techniek alleen. Lenferink: de techniek was nooit het grootste knelpunt, technisch kun je de hele wereld met elkaar verbinden. Veel belangrijker is de vraag wát we precies met elkaar willen en moeten delen en hoe crisismanagers omgaan met de informatie die zij uitwisselen. Daar zullen we nadere afspraken over moeten maken via de convenanten die het rijk en de veiligheidsregio s maken met hun functionele samenwerkingspartners. We moeten gezamenlijk scenario s uitwerken en raakvlakken vaststellen waarop we elkaar nodig hebben. Daaruit vloeit dan vanzelf voort welke informatie op welk moment door wie gedeeld moet worden. Alle partijen die de netcentrische werkwijze invoeren, delen het inzicht dat samenwerken en informatie delen veel meer is dan het verbinden van organisaties met een draadje. 14 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 15

10 5 De veiligheidsregio s hebben de kracht van Netcentrisch Werken ontdekt. Twee jaar proeftuinexperimenten en vier jaar concept ontwikkeling en implementatie hebben aantoonbare winst in informatiedeling opgeleverd. De praktijk ervaringen tot dusver smaken maar meer, maar er is nog wel een flinke professionali seringsslag nodig. Netcentrisch Werken is nooit af, maar begin 2013 heeft het project wel een kantelpunt bereikt. De ontwikkelf ase wordt afgesloten en het IFV als gemeenschappelijk kennis instituut van en voor de veiligheidsregio s neemt nu de verdere doorontwikkeling van Netcentrisch Werken op in zijn programma. Tijd om de balans op te maken. Welke resultaten zijn tot dusver geboekt en welke uitdagingen liggen er nog? De staat van Netcentrisch Werken anno 2013 Collegiale toetsing Om de staat van Netcentrisch Werken in het Nederlandse veiligheidsdomein te peilen heeft het landelijk project Netcentrisch Werken in 2012 een landelijke scan gehouden. Daarvoor is een toetsingskader ontwikkeld waarin informatiemanagement als proces centraal staat. Tijdens een viertal workshops zijn vertegenwoordigers van alle veiligheidsregio s met dit toetsingskader om de tafel gegaan. Het doel van de workshops was een goed inzicht te krijgen in de wijze waarop regio s het Netcentrisch Werken in hun crisisbeheersingsorganisatie hebben geïmplementeerd en hoe functionarissen met het nieuwe concept en het nieuwe informatiesysteem werken. Het toetsingskader was niet bedoeld om individuele regio s een rapportcijfer te geven, maar om een landelijk over-all beeld van de stand van zaken en verbeterpunten te genereren. Collegiale toetsing voor inzicht in de inhoudelijke aspecten van Netcentrisch Werken en de borging van de nieuwe werkwijze. Vijf thema s, die op de agenda staan voor verdere doorontwikkeling van het netcentrisch informatieconcept, zijn tijdens de workshops verder uitgediept: professionalisering van het informatiemanagement, de rol van de meldkamer en de calamiteitencoördinator, informatiemanagement in beleidsteams, grensoverschrijdende samenwerking en tot slot de scope van het begrip Netcentrisch Werken. Een nieuwe professie Gaandeweg de implementatiefase van de afgelopen jaren hebben de veiligheidsregio s en de landelijke crisiscentra ontdekt dat informatiemanagement een vak is geworden. Een nieuwe professie in het crisisbeheersingsdomein, maar wel een professie die nog naar volwassenheid moet groeien en waaraan het veld nog moet wennen. Alle regio s hebben in enige vorm het Netcentrisch Werken in de crisisbesluitvorming ingevoerd, maar niet allemaal op dezelfde manier. Het opleidingsniveau van informatiemanagers wisselt, structuur en werkwijze zijn nog niet overal uniform en de routine in het nieuwe informatie delen moet nog groeien. Veel doen lijkt het devies, maar grootschalige multidisciplinaire operaties, waarvoor de netcentrische werkwijze primair is ontworpen, zijn niet dik gezaaid. Het risico van ervaringsverdunning ligt daardoor op de loer, de kans dat leidinggevende functionaris sen en informatiemanagers daadwerkelijk bij een groot multi-incident van GRIP 2 of hoger aan de bak moeten is niet in alle regio s even groot. Routine moet dan ook vooral in de sfeer van opleiden, trainen en oefenen worden gekweekt, is een van de aanbevelingen om de professionaliteit te borgen. Tekenend voor het breed onderken de belang voor de crisisbesluitvorming is dat informatiemanagement een belangrijke plek heeft gekregen in vrijwel alle oefeningen op het niveau CoPI en ROT. 16 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 17

11 Vanuit het oogpunt van professionaliteit is ook aandacht nodig voor het opleidingsniveau en de benodigde competenties voor informatiemanagers. Want, dat heeft de praktijk van crisismanagement 2.0 inmiddels ook aangetoond, een informatiemanager moet stevig in zijn schoenen staan om zijn spilfunctie in de informatiestroom binnen en tussen crisisteams goed te kunnen invullen. Een aanbeveling is dat voor deze sleutelfunctie een HBO-niveau eigenlijk wel gewenst is. Maar dat moet dan wel passen binnen de budgetten voor werving van de regio s en dat is in een tijd van toenemende bezuinigingsdruk op sommige plaatsen een knelpunt. De meldkamer als informatiebron Wat het project ook heeft opgeleverd is de onderkenning van de spilfunctie van de meldkamer in het informatieproces bij calamiteiten. Dat is de plek waar de informatiestroom rond een incident begint. Meldingen van burgers en berichten van eenheden ter plaatse komen hier samen, dus de meldkamer is in de beginfase de schakel waar zich de meeste informatie bevindt waarmee het startbeeld voor het CoPI en ROT kan worden opgebouwd. Maar de druk in de meldkamer is in die fase groot en dat brengt de verantwoordelijke calamiteitencoördinator (CaCo) in een soort spagaat. Hij moet het meldkamerproces regisseren, de opschaling leiden en tegelijk ook informatie verzamelen om een startbeeld voor LCMS te maken. Per saldo komt de CaCo in deze fase handen tekort, dus ondersteuning is gewenst. Regio s blijken hiervoor verschillende oplossingen te hebben bedacht, zoals het toevoegen van een informatiemanager uit de regionale pool aan de CaCo, zodat hij zijn handen vrij heeft voor zijn meldkamergerelateerde taken. De functie van calamiteiten coördinator is dus nog een aandachtspunt voor verdere ontwikkeling. Overigens heeft slechts een beperkt aantal regio s 24/7 de beschikking over een calamiteitencoördinator die zich volledig vrij kan maken voor deze rol. Sommige veiligheidsregio s nemen een afwachtende houding in, in afwachting van de verdere ontwikkelingen rond de landelijke meldkamer organisatie, waarbij het aantal meldkamers op termijn wordt teruggebracht van de huidige 25 naar tien locaties. Informatiebronnen Netwerk in beeld? Aanspreken op verantwoordelijkheid snel en breed te delen? Regievoering Overdracht? Consistentie, validatie, relevantie? Samenhang/ overzichtelijkheid? Inbedding IM Volwaardige rol tov rest van de staf? Functioneren BOB-cyclus? Vraagsturing? De werkelijkheid van het beleidsteam Bij de invoering van het netcentrisch gedachtegoed is informatiegestuurd crisismanagement het uitgangspunt. Dat geldt voor de operationele lijn van CoPI en ROT, maar evenzeer voor beleidsteams. Op dat punt is nog wel een ontwikkelslag nodig, blijkt uit de verkenning van de staat van Netcentrisch Werken. Beleidsteams hebben hun eigen dynamiek en hun eigen werkelijkheid. Er is nog een mismatch tussen vraag en aanbod van informatie voor de beleidsteamfunctionarissen. Wat hebben zij nu exact nodig aan informatie om hun bestuurlijke en strategische beslissingen te onderbouwen? De systematiek van de informatiestroom en het Landelijk CrisisManagement Systeem (LCMS) is nu nog sterk gericht op flitsrampen en operationele informatie, terwijl het beleidsteam vooral gevoed wil worden met informatie die van belang is voor het managen van maatschappelijke onrust en sturing op de langere termijn. Grensoverschrijdende informatiestromen Ook op de agenda voor verdere doorontwikkeling staat de grensoverschrijdende samenwerking. Daarbij gaat het zowel om samenwerking tussen regio s onderling en met de landelijke crisiscentra (NCC en LOCC) als om internationale samenwerking. Rampen en crises houden zich niet aan territoriale en bestuurlijke grenzen, maar voor de informatiestromen zijn die grenzen nog een behoorlijke barrière. Over het belang van grensoverschrijdende informatiedeling bestaat geen twijfel. De ervaringen met het informatiemanagement tijdens de chemiebrand in Moerdijk spreken duidelijke taal. Meerdere regio s schaalden op naar GRIP 2 of hoger omdat zij in het benedenwinds effectgebied lagen. Maar wie was in charge over de interregionale informatie-uitwisseling? En hadden alle regio s wel hetzelfde gedeelde beeld? De structuur van crisismanagement en het ondersteunende informatiemanagement zijn nu nog sterk regionaal georganiseerd. Een belangrijke aanbeveling vanuit het project Netcentrisch Werken is dat de netcentrische werkwijze meer wordt toegespitst op inter- en bovenregionale informatie-uitwisseling. Daarbij blijft uiteraard ook de rol van de nationale coördinatiecentra niet onbelicht. 18 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 19

12 Het thema van grensoverschrijdende informatiedeling raakt in het bijzonder de twaalf grensregio s, die in de dagelijkse veiligheidszorg frequent zaken doen met partners over de landsgrens. Als het gaat om grootschalige calamiteiten met effecten op de openbare veiligheid in het buurland, moeten ook crisisteams in de betrokken landen elkaar weten te vinden en soepel informatie kunnen delen. Een standaardoplossing is er voor dit internationale aspect van informatie-uitwisseling nog niet. Dit is bij uitstek iets waar grensregio s niet individueel afspraken over moeten maken met hun buren, maar wat door de betrokken nationale overheden geregeld moet worden. Scopeverbreding Bij het project Netcentrisch Werken draait het om het implementeren van een werkwijze en structuur om sneller en beter informatie te delen. Daarbij heeft de projectorganisatie een bepaalde scope voor ogen gehouden. Centraal staan de begrippen multidisciplinaire leiding en coördinatie, grootschalig optreden, informatiemanagement en de hoofdstructuur voor rampenbestrijding en crisisbeheersing. Uitgangspunten die aan het begin van het project valide waren, maar gedurende het project zijn nieuwe inzichten ontstaan en hebben deelnemende organisaties eigen wensen en doelen aan het ontwikkeltraject toegevoegd. Resultaat: de oorspronkelijke scope is te beperkt geworden. Zo blijkt dat regio s in de netcentrische werkwijze en LCMS ook perspectief zien voor de monodisciplinaire coördinatie, voor de koude fase (crisispreparatie) en voor het faciliteren van de informatie-uitwisseling met ketenpartners buiten de hoofdstructuur. Crisisbeheersing is al lang niet meer uitsluitend een feestje voor de algemene kolom van de operationele hulpdiensten en de gemeenten. Ook functionele organisaties van overheid en bedrijfsleven krijgen steeds nadrukkelijker een rol in de veiligheidszorg en crisisbeheersing. Dat betekent dat zij ook moeten aanhaken bij de crisisbesluitvormingsstructuur. Daarover worden onder de vlag van het programma Private partnerschappen voor veiligheid van het Veiligheidsberaad bestuurlijke en ambtelijke afspraken gemaakt. Nu het informatiemanagement nog. Hoe verbinden we de informatiestromen van de algemene kolom en de functionele kolom met elkaar, met inachtneming van de eigen verantwoordelijkheden en gezagslijnen van de partnerorganisaties? Ook dit is een belangrijk dossier in de verdere doorontwikkeling van de netcentrische werkwijze. De crisisbeheersing door de overheid staat niet op een eiland, maar kan alleen functioneren als ook informatie vanuit de crisisorganisaties van vitale sectoren en andere externe samenwerkingspartners kan worden geïntegreerd in het gedeelde beeld en de besluitvormingsinformatie. innovator TNO Willem Treurniet Informatiemanagement wordt volwassen discipline Willem Treurniet was als innovator van TNO, coördinator van de landelijke scan naar de staat van Netcentrisch Werken in Nederland. Hij constateert dat de beweging naar een nieuw model crisisbesluitvorming goed op gang is gekomen en dat zowel landelijk als binnen regio s enorm veel energie in het project is gestopt. Er is een onomkeerbare beweging op gang gekomen in crisisbeheersingsland, stelt Treurniet vast. Er is een sterke drive binnen regio s om handen en voeten te geven aan de netcentrische werkwijze. Het draagvlak is in de loop der jaren ook enorm gegroeid. De meerwaarde van netcentrische informatiedeling is onomstreden. Daar hebben praktijkervaringen, onder andere tijdens het hoog water in Groningen begin 2012, aan bijgedragen. Functionarissen in crisisteams zien in de praktijk dat een gedeeld operationeel beeld daadwerkelijk winst oplevert. Verschillende teams zitten sneller op één lijn en het proces van beeldvorming kost aanzienlijk minder tijd. Het resultaat van vier jaar ontwerpen van een doctrine en een ondersteunend informatiesysteem is volgens Treurniet zeer bemoedigend. Alle regio s hebben een vorm van Netcentrisch Werken geïmplementeerd en hebben informatiemanagers opgeleid. Informatiemanagement begint daarmee een volwassen discipline te worden. De kracht van Netcentrisch Werken is ontdekt en er is een beter inzicht ontstaan in het belang van een goed gestructureerd informatieproces om de nieuwe werkwijze te ondersteunen. Maar tijdens het project zijn ook nieuwe vraagstukken aan de orde gekomen, zoals het aansluiting zoeken bij de informatiestroom van functionele partners, grensoverschrijdende informatiedeling en het omgaan met gevoelige informatie uit justitiële bronnen die niet met iedereen kunnen worden gedeeld. Die vraagstukken komen aan bod bij de verdere doorontwikkeling van de netcentrische werkwijze onder de vlag van het IFV. Als we nu een tussenbalans opmaken kunnen we vaststellen dat er een stevige basis is gelegd voor netcentrische crisisbesluit vorming. Maar de doorontwikkeling van echte informatiegestuurde crisisbesluit vorming gaat ook na de nu afgesloten ontwikkelfase verder. 20 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 21

13 6 Annemarie Een goede informatievoorziening helpt gemeenten slagvaardig op te treden Jorritsma, voorzitter VNG: Project Netcentrisch Werken: geslaagd verlengd lokaal bestuur Annemarie Jorritsma sinds 2003 burgemeester van Almere en vanaf 2008 voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) noemt het een heuglijk feit dat het Netcentrisch Werken inmiddels gemeengoed is geworden in de veiligheidsregio s. Het project Netcentrisch Werken is daarin volgens Jorritsma een belangrijke aanjager geweest. Gemeenten plukken de vruchten De netcentrische werkwijze biedt duidelijke meerwaarde. Uit landelijke ervaringen is gebleken dat het voor alle teams die in de crisisbeheersing een rol hebben van groot belang is om over een gedeeld en actueel totaalbeeld van een incident te kunnen beschikken. Informatievoorziening op basis van Netcentrisch Werken levert een versnelling van de beeldvorming op, waardoor er betere besluitvorming kan plaatsvinden en er sneller en effectiever kan worden opgetreden. Bovendien is de betrouwbaarheid van de informatie veel hoger. Netcentrisch Werken heeft een hoge vlucht gekregen doordat gemeenten en veiligheidsregio s verenigd in het Veiligheidsberaad hierop nauw hebben samengewerkt. De netcentrische werkwijze is inmiddels gemeengoed geworden, omdat alle regio s zich gecommitteerd hebben aan het project. Gemeenten plukken hier uiteindelijk ook de vruchten van. Een goede, snelle en adequate informatievoorziening helpt gemeentebesturen slagvaardig op te treden, individueel en gezamenlijk. Inhoudelijk is er op het terrein van rampen- en crisisbestrijding de afgelopen jaren een geweldige kwaliteitsslag ingezet, waarbij regionale samenwerking steeds vanzelf sprekender is geworden. Dat betekent voor gemeenten dat zij meer en meer een netwerkorganisatie worden. Interview Annemarie Jorritsma voorzitter VNG 22 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 23

14 Voor een eigentijdse rampenbestrijding en crisisbeheersing is het heel belangrijk, dat burgemeesters elkaar in een gebied goed kennen en gemakkelijk weten te vinden. Om een crisis voortvarend te lijf te gaan, is het snel voorhanden hebben van een gedeeld beeld (dezelfde informatie) cruciaal en daar voorziet Netcentrisch Werken in. Volgende uitdagingen In de veiligheidsregio s zullen gemeenten en andere partijen zich nog meer moeten ontwikkelen tot gelijkwaardige, goed opgeleide en goed getrainde organisaties. Ik zie daarbij nog wel uitdagingen op het verdere pad die de nodige inspanningen vereisen. Zo is het van groot belang dat Netcentrisch Werken en het ondersteunende Landelijke CrisisManagement Systeem (LCMS) in de dagelijkse praktijk steeds breder wordt toegepast. Een mooie stap hierin is het ontsluiten van evenementgegevens. Via het LCMS is evenementinformatie straks direct binnen handbereik. Hierdoor ontstaat een betere samenwerking tussen gemeenten, toezichthouders, hulpverleners en organisatoren van evenemenenten. Het wordt daardoor gemakkelijker in te schatten wat vanuit het oogpunt van veiligheid verantwoord is en waarop geanticipeerd moet worden. Goed om dan ook te weten wat in andere gemeenten binnen- en aangrenzend aan de veiligheidsregio speelt. Al bij de discussie over de evaluatie van de Wet veiligheidsregio s is aandacht gevraagd voor de operationele rol van gemeenten bij de rampenbestrijding en crisisbeheersing. De gemeenten als operationele partner zijn zich volop aan het professionaliseren, waarbij de coördinerend gemeentesecretarissen, verenigd in het Landelijk Overleg Coördinerend Gemeentesecretarissen (LO CGS), een belangrijke rol spelen. Het is voor een gezamenlijk optreden bij rampen en crises noodzakelijk dat gemeenten volwaardig mee doen. Dat doen gemeenten onder meer door informatie beschikbaar te stellen, uit te wisselen en op basis van een gezamenlijk totaalbeeld acties te ondernemen. 24 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 25

15 7 Deze lange tijd was nodig gelet op de complexiteit van de implementatie: een nieuwe werkwijze, nieuwe opleidingen en een nieuw systeem. Paul Gelton, directeur Weerbaarheidverhoging, Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid: De meerwaarde van Netcentrisch Werken Paul Gelton, directeur Weerbaarheidverhoging, Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid constateert dat Netcentrisch Werken een stevig fundament vormt om bij opschalingsituaties tot een eenduidig en actueel beeld van de situatie te komen. En daarmee dus aan de basis staat voor te nemen besluiten en in te zetten acties tijdens crisissituaties. Belangrijk voor een gestroomlijnde crisisbeheersing, maar zeker ook bij evenementen en incidenten die zich lang niet altijd tot gemeente- en regiogrenzen beperken. Het ministerie van Veiligheid en Justitie (VenJ) is het coördinerende ministerie op het gebied van crisisbeheersing en trad op als financier van het landelijk project Netcentrisch Werken. Compleet nieuwe werkwijze Al in 2006 berichtte de toenmalige minister van BZK, Remkes voor het eerst de Tweede Kamer, dat het ministerie de introductie van het Netcentrisch Werken ter hand nam. Een nieuw concept van informatie delen, ontstaan vanuit de civiel militaire samenwerking. Geen hiërarchische lijnen van informatie delen, maar informatie-uitwisseling volgens een netwerkbenadering. De juiste informatie, op de juiste plaats, op de juiste tijd, zo luidde het devies. Nu, ruim zeven jaar verder, zijn wij zover gekomen dat de netcentrische werkwijze in alle veiligheidsregio s, het NCC en LOCC is geïmplementeerd. Deze lange tijd was nodig gelet op de complexiteit van de implementatie: een compleet nieuwe werkwijze, waaraan mensen moesten wennen, waarvoor nieuwe opleidingen moesten worden gemaakt en gegeven en waarvoor een nieuw systeem moest worden ingevoerd. Ik wil de veiligheidsregio s en het Veiligheidsberaad complimenteren met dit mooie resultaat. Interview Paul Gelton directeur Weerbaarheidverhoging, Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid Een resultaat dat tot stand is gekomen, niet onder regie van het ministerie, maar onder regie van de veiligheidsregio s zelf. Voor het ministerie een rol op afstand. Een rol die wij als ministerie bewust gekozen hebben en past bij het stelsel van verlengd lokaal bestuur. Het Veiligheidsberaad heeft de handschoen voortvarend opgepakt, wat heeft geresulteerd in een professionalisering van de informatievoorziening voor crisisbeheersing en rampenbestrijding. Duidelijke meerwaarde De netcentrische werkwijze heeft bij verschillende crisissituaties zijn meerwaarde al bewezen, zoals bij het hoogwater in Groningen in het voorjaar van Netcentrisch Werken is daarmee een begrip geworden wat niet meer weg te denken is binnen de rampenbestrijding en crisisbeheersing. 26 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 27

16 Recente incidenten hebben ons ook geleerd dat er vaak samenwerking tussen veiligheidsregio s nodig is in de bestrijding van het incident. Het is daarom van groot belang dat er op één en dezelfde manier wordt opgetreden. In de komende tijd zal de aandacht hierop gericht moeten zijn. Ook vanuit het landelijke perspectief is dat noodzakelijk om zo op éénduidige manier de afstemming te kunnen doen tussen ministerie en veiligheidsregio s. Naast een nieuwe manier van informatie delen, ondersteund door een crisismanagementsysteem, heeft Netcentrisch Werken ook een netwerk van mensen opgeleverd, waarin alle ervaringen tussen de veiligheidsregio s worden gedeeld. Het is goed om te zien dat alle veiligheidsregio s maandelijks bijeen komen om ervaringen te delen ten aanzien van het netcentrische werken en deze werkwijze verder vorm te geven en door te ontwikkelen. Vanuit het ministerie wordt hieraan deelgenomen door het NCC en LOCC, om zo ook de informatie-uitwisseling met het ministerie te adresseren. Deze informatie-uitwisseling wordt mogelijk gemaakt door het koppelen van het crisismanagementsysteem van de veiligheidsregio s met het Informatieknooppunt. Voorbeeldproject De implementatie van de netcentrische werkwijze inclusief het daarbij behorende Landelijk CrisisManagement Systeem heeft ons ook laten zien dat de veiligheidsregio s in staat zijn om in gemeenschappelijkheid een groot project uit te voeren en deze succesvol af te ronden. Het project is nu afgerond en binnen het Instituut Fysieke Veiligheid geborgd. Het werk van Netcentrisch Werken is daarmee echter niet beëindigd. Zo wordt de netcentrische doctrine en het systeem verder doorontwikkeld en de netcentrische werkwijze tot diep in de organisaties verder verankerd. In de meldkamer bijvoorbeeld. De eerste informatie over een incident komt binnen op de meldkamer. Die meldkamer kan de brug vormen tussen de normale situatie en de opgeschaalde situatie. Van netcentrische informatievoorziening moet nu de stap worden gemaakt naar genetwerkt werken. Ik heb er alle vertrouwen in dat de veiligheidsregio s onder leiding van het Veiligheidsberaad en ondersteund door het IFV hier verder voortvarend mee aan de slag gaan en wens iedereen hier vanuit zijn of haar eigen rol veel succes mee. 8 Voor het beleidsteam betekent Netcentrisch Werken dat zij zich eerder dan voorheen een goed beeld kan vormen van de situatie doordat alle teams in de keten hun informatie met elkaar delen. Naast de operationele informatie heeft het beleidsteam, om haar taak goed te kunnen uitvoeren, ook nog andere informatie nodig, namelijk omgevings informatie en bestuurlijke informatie. De burgemeester en zijn adviseurs krijgen een betere informatiepositie. Dit stelt wel eisen aan de rolvastheid van de burgemeester en aan de invulling van de rol van de adviseurs en de informatie manager van het beleidsteam. Netcentrisch Werken geeft bestuurders een betere informatiepositie Informatiebehoefte beleidsteam Om de informatiebehoefte van het beleidsteam te ondersteunen is het belangrijk om goed de rol van het beleidsteam voor ogen te hebben. Deze rollen zijn gerelateerd aan die van de burgemeester in crisistijd: boegbeeld, burgervader, beslisser en bestuurder. Het beleidsteam heeft behoefte aan informatie waarmee zij deze rollen kan uitvoeren. Het gaat om informatie vanuit de omgeving, media en bevolking (omgevingsinformatie), informatie over de operationele situatie (operationele informatie) en informatie over de mogelijke ontwikkelingen en bestuurlijke dilemma s (bestuurlijke informatie). Deze laatste vorm van informatie brengt bijvoorbeeld de bevoegdheden van de burgemeester en gemeente in beeld. De omgevingsinformatie in het beleidsteam is meer dan alleen de mediawatching die op operationeel niveau gebeurt. De omgevingsanalyse gaat onder andere ook in op de emoties en gevoelens die leven bij de bevolking en de maatschappelijke impact. Dit heeft te maken met de steeds grotere nadruk die er wordt gelegd op de rol van de burgemeester in het geven van duiding aan een incident. 28 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 29

17 Betere informatiepositie Een belangrijk effect van Netcentrisch Werken voor bestuurders is dat het beleidsteam al in de eerste vergadering kan beschikken over een actueel beeld van de situatie. De afstemmingslijn tussen het operationeel team en het beleidsteam verandert omdat beide teams gelijktijdig over dezelfde informatie beschikken. Dat is belangrijk voor bestuurders omdat zij sneller in hun rol als boegbeeld en beslisser moeten komen. De verbeterde informatiepositie van de burgemeester betekent dat de rol van de adviseurs in het beleidsteam meer komt te liggen op oordeelsvorming en advisering omdat sneller de bestuurlijke dilemma s moeten worden afgewogen en een deskundig advies moet worden gegeven. En voor de informatiemanager betekent het dat hij de bestuurlijke aspecten van de crisis uit de continue informatiestroom moet filteren die voor de burgemeester van belang zijn. Van een burgemeester mag je immers niet verwachten dat hij zelf van minuut tot minuut de informatiestroom in een crisismanagement systeem bijhoudt. Rolvastheid van de burgemeesters en zijn adviseurs is bij Netcentrisch Werken essentieel. De belangrijkste focus is wat de langetermijneffecten van het incident zijn en hoe de burgemeester de maatschappelijke onrust en het publieke vertrouwen kan managen. De adviseurs moeten samen met de informatiemanager in hun ondersteuning van de burgemeester de operationele informatie snel zien te vertalen in bestuurlijke en juridische consequenties. De opbouw van het beleids assessment gebeurt niet alleen in geval van klassieke rampen, maar ook in geval van sociale onrust en maatschappelijke impact. Het opzetten van het beleids assessment zal zich in de komende jaren geleidelijk ontwikkelen. Door de complexe combinatie van informatie zal het beleidsassessment niet door één persoon opgesteld kunnen worden, maar door een combinatie van deskundigen. Het is wel belangrijk dat er één persoon de coördinatie voert op de samenstelling. Het ligt voor de hand dat de informatiemanager in het beleidsteam dit proces van informatievergaring begeleidt en zorgt voor een goede sturing om te komen tot een goede invulling van het beleidsassessment. Het is van belang dat de informatie manager bekend is met de organisatie rond crisisbeheersing, rampenbestrijding en de organisaties die hierin participeren en de nodige kennis en ervaring heeft op bestuurlijk niveau. De rol van informatiemanager in het beleidsteam is een volledige taak, die nauwelijks te combineren valt met andere werkzaamheden, zeker bij incidenten die veel bestuurlijke aandacht vragen. Beleidsassessment Het landelijke project Netcentrisch Werken is samen met kennispartner TNO in 2011 gestart met een onderzoek naar het thema Bestuurders en Netcentrisch Werken. Samen met beleidsmedewerkers en informatiemanagers van het beleidsteam is een eerste aanzet gegeven over de nieuwe manier van informatievoorziening aan het beleidsteam in de vorm van een beleidsassessment. 30 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 31

18 Jos Stierhout, voorzitter regiegroep Netcentrisch Werken: Interview Jos Stierhout voorzitter regiegroep Netcentrisch Werken 9 Bij iedere vervolgstap op het netcentrische groeipad is de inzet van mensen uit het veld cruciaal. Snel de volgende stappen zetten Alle 25 veiligheidsregio s committeerden zich in 2010 aan de invoering van Netcentrisch Werken. Voor het eerst in de historie werden de afspraken in een convenant opgenomen. Volgens Stierhout, voorzitter van de regiegroep Netcentrisch Werken mogen de veiligheidsregio s zichzelf een applaus geven voor het feit dat Netcentrisch Werken nu ook overal in de veiligheidsregio s is ingevoerd. Maar waarschuwt hij: nu het project is overgegaan in het IFV programma Netcentrisch Werken is wel een nieuwe fase aangebroken. Een nieuwe fase waarin we overigens niet opeens geheel nieuwe dingen gaan doen maar een nieuwe fase waarin we snel de volgende stappen moeten zetten op het groeipad van de netcentrische werkwijze. Regiegroep De regiegroep Netcentrisch Werken treedt namens het Veiligheidsberaad op als gedelegeerd opdrachtgever van het programma Netcentrisch Werken. De regiegroep wordt geadviseerd door een netwerk Netcentrisch Werken en een netwerk Functioneel Beheer LCMS en verschillende (tijdelijke) werk- of ontwikkelgroepen. Het IFV ondersteunt deze netwerken. In het dagelijkse leven is Stierhout algemeen directeur van de Veiligheidsregio Noord-Holland Noord, een van de eerste regio s die het LCMS in de praktijk invoerde. Stierhout: Zowel de regiegroep als het IFV moeten groeien in de nieuwe rollen. Het programma Netcentrisch Werken is een goede testcase voor het IFV, het besef leeft heel erg dat het wel goed gedaan moet worden. Het IFV is als kennisplatform in de wereld van veiligheid en crisisbeheersing de geschikte plaats om het beheer en de verdere doorontwikkeling van Netcentrisch Werken gestalte te geven. Veel leden van de voormalige Stuurgroep Netcentrisch Werken zijn overgegaan naar de regiegroep waaronder ikzelf. In 2011 volgde ik wijlen Don Berghuijs op als voorzitter van de toenmalige Stuurgroep. Een eer, Berghuijs was voorloper van het multidisciplinaire denken binnen het veiligheidsdomein en stond aan de basis van Netcentrisch Werken. Ik zag het als een persoonlijke missie om een bijdrage te leveren aan de landelijke implementatie van Netcentrisch Werken. Nu met de regiegroep zijn we in een andere fase van Netcentrisch Werken beland, maar we zijn niet gestart met een nieuw project. Dat moeten we ons goed realiseren. Het gaat nu echt om belangrijke vervolgstappen op de ingeslagen weg. Voortgang in het project Netcentrisch Werken is niet altijd eenvoudig geweest. Zo hebben we een fase gehad met veel onvrede over de verdere uitrol van het LCMS, waarbij de wensen van de gebruikers niet goed vertaald waren. Eigenlijk lag er toen te veel focus op het ondersteunende systeem en veel te weinig op de werkwijze. Dat tij is gekeerd en er is weer veel positieve energie om gezamenlijk vervolgstappen te zetten. Het moet duidelijk zijn dat het ambitieniveau veel hoger ligt dan een gemeenschappelijke systeem en gemeenschappelijke opleidingen. 32 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 33

19 Verdere professionalisering In de wet worden nadrukkelijk eisen gesteld aan het informatiemanagement. Het Veiligheidsberaad benoemde daarom de invoering van Netcentrisch Werken als prioriteit. Op 11 september 2009 besloot de Veiligheidsraad tot uitvoering van het landelijk project Netcentrisch Werken. Stierhout: in het project Netcentrisch Werken hebben we goed gekeken hoe deze werkwijze bij Defensie is geïmplementeerd en daar zagen we dat het concept van Netcentrisch Werken was vertaald naar Informatie Gestuurde Besluitvorming. Gelet op het belang van informatiemanagement in dat kader, betekent dat het echt een vak is, niet iets dat je er zo maar bij doet. Nu het project is afgelopen zien we ons voor de uitdaging gesteld om de nieuwe professie van informatiemanagement verder te professionaliseren. Dat stelt eisen aan het opleidingsniveau. Ook bij Defensie zagen we dat, daar zijn de mensen die rollen vervullen binnen het domein van informatiemanagement HBO of universitair geschoold. Ook mag de rol van informatiemanager niet te veel afhankelijk zijn van de persoon. In de veiligheidsregio s is er in de samenwerking tussen informatiemanagers en de operationeel leiders nog veel winst te behalen, er is behoefte aan meer leiderschap 2.0. Dan is het resultaat van vooral veel doen en leren van eventueel gemaakte fouten belangrijk. Veel meer samen optrekken in gemeenschappelijke OTO activiteiten is essentieel. Een complicerende factor bij de verdere professionalisering is dat binnen veel veiligheidsregio s, ook binnen de monodisciplines, het proces van informatiemanagement nog verder uitgekristalliseerd moet worden. Het gaat om verbinding maken binnen de kolommen en tussen de kolommen. Tot nu toe lag bij de implementatie van de netcentrische werkwijze veel nadruk op grootschalig optreden in GRIP-situaties, maar die komen in de meeste veiligheidsregio s niet heel vaak voor. Het automatisme van de dagelijkse praktijk en de netcentrische werkwijze moeten daarom steeds meer in elkaars verlengde komen te liggen. Ook de discussie over de meldkamer moeten we aangaan. De meldkamer is dé 24/7 organisatie van waaruit de opschaling plaatsvindt. Ook daar moet de netcentrische werkwijze gemeengoed worden. Meer dan rood, wit, blauw en oranje De scope van het project Netcentrisch Werken was vooral gericht op de hoofdstructuur van de crisisbeheersing en rampenbestrijding. Maar ieder incident of crisis van enige omvang vraagt al snel inzet van veel verschillende partijen. Naast de traditionele veiligheidspartners brandweer, politie, GHOR en gemeente gaat het dan om diverse ketenpartners. Stierhout: vaak zijn bij een crisis of ramp vitale infrastructuren betrokken. In het vervolgtraject staan de ketenpartners nadrukkelijk op de agenda, denk hierbij aan de vitale sectoren, Prorail, Rijkswaterstaat, energieleveranciers, waterschappen en Defensie. De waterschappen zijn een belangrijke stap aan het zetten op het gebied van Netcentrisch Werken, maar ook waterpartijen zoals de Kustwacht en de KNRM hebben zich nadrukkelijk uitgesproken voor de netcentrische werkwijze. Het project Waterrand destijds (afgerond in 2009) richtte zich al op eenduidige organisatie van hulpverlening en crisisbeheersing bij incidenten op het water, nadrukkelijk geïnspireerd op de netcentrische werkwijze. Voor een goede netcentrische samenwerking met ketenpartners moet het duidelijk zijn dat ieder zijn eigen professie heeft en dat je niet op elkaars stoel moet gaan zitten. Informatie moet worden uitgewisseld op een manier die door alle partijen wordt begrepen. Het gaat dan niet alleen over het over en weer toegang verlenen tot elkaars informatiesystemen. Veel belangrijker zijn de afspraken over de manier waarop met de informatie wordt omgegaan, hoe de regie over het totaalbeeld en over de verschillende deelbeelden is belegd en wie aanspreekbaar is op de kwaliteit en de actualiteit van informatie. Op dit vlak moet er nog veel werk worden verricht en doorontwikkeld. Als voorzitter van de regiegroep ben ik ook lid van de Stuurgroep Netcentrisch Werken van de waterkolom met daarin vertegenwoordigd de waterschappen en Rijkswaterstaat. Zo zijn we over en weer in dialoog met elkaar om de verdere samenwerking te intensiveren. Wat we voor ogen moeten houden is dat bij iedere vervolgstap op het netcentrische groeipad de inzet van mensen uit het veld cruciaal is. Ik kijk positief terug naar de behaalde resultaten van het project Netcentrisch Werken omdat keer op keer de mensen er stonden en hun commitment toonden. Ook al zat het project soms tegen. Daar wil ik echt iedereen nog een groot compliment voor geven. Ik hoop dat we in het vervolgtraject net zo hard op ze mogen rekenen. 34 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 35

20 Frans Schippers, directeur Veiligheidsregio Kennemerland: Interview Frans Schippers directeur Veiligheidsregio Kennemerland 10 Iedere crisis heeft nieuwe kenmerken Onzekerheid is hét kenmerk van elke crisis De veiligheidsregio s zijn in zekere zin makelaars in veiligheid. Kennis en kunde voor rampen- en crisisbeheersing zit niet alleen bij de traditionele operationele kolommen en de gemeenten, maar in steeds grotere mate ook bij andere organisaties. Het linken van die externe partners aan de crisis beheersingsstructuur van de overheid is de opgave waar de veiligheidsregio s voor staan. Dat is geen technisch trucje maar een kwestie van cultuur, is de visie van Frans Schippers, directeur van de Veiligheidsregio Kennemerland. Informatiemanagement loopt als een rode draad door zijn carrière als brandweerofficier. Een man met visie op hoe informatiestromen de relatie tussen de overheid en de samenleving in crisistijd beïnvloeden. De manier waarop de overheid en functionele ketenpartners informatie delen met elkaar en met de samenleving en hoe zij duiding geven aan die informatie, bepaalt of we betrouwbare partners zijn in het spel van crisisbeheersing. De roep om informatie bij burgers is groot, maar in de samenleving zelf is ook heel veel informatie aanwezig. De enorme snelheid waarmee via moderne massamedia informatie over incidenten wordt verspreid, dwingt de overheid tot snellere besluitvorming en crisiscommunicatie. De veiligheidsregio s krijgen met de implementatie van de netcentrische werkwijze kansen om bij incidenten en crises in een veel eerder stadium en krachtiger de regie te nemen, proactiever te werken en sneller beslissingen te nemen. Kwestie van cultuur Informatiemanagement bij rampen en crises leidt nogal eens tot kritische conclusies en aanbevelingen in evaluatierapporten. Goed om van te leren en het een volgende keer beter te doen. Maar lessen trekken uit crises die geweest zijn biedt geen garantie voor de toekomst, stelt Schippers. Want iedere crisis is een nieuw fenomeen met nieuwe kenmerken en brengt nieuwe partners op het speelveld van de veiligheidsregio s. Ook partners waaraan we nu misschien nog niet denken. De regio s moeten hun organisatie qua informatiemanagement dan ook zodanig inrichten dat bedrijven, instanties en burgers beter aan de crisisbeheersingsorganisatie van de overheid kunnen worden gelinkt. Zo kan alle relevante kennis en informatie die in de samenleving aanwezig is en die van nut kan zijn voor de beheersing van een ramp of crisis worden ontsloten. 36 Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst Netcentrisch Werken: nu en in de toekomst 37