voor directies en alle personeelsleden

Transcriptie

1 Marialand Gent Werkgroep Gezondheidsbeleid Gezondheidsbeleid op school voor directies en alle personeelsleden A Inleiding De schoolomgeving is een bevoorrechte plaats om gezonde gewoonten aan te leren en om gezond gedrag te stimuleren. Het Ministerie van Onderwijs heeft daarom alle scholen opgeroepen vanaf september 2007 een gezondheidsbeleid uit te stippelen. Ondersteunen van pedagogische acties en strategieën zijn dan ook onontbeerlijk. Vanuit de ontwikkelingsdoelen, de vakgebonden en de vakoverschrijdende eindtermen werden scholen reeds opgeroepen om aandacht te hebben voor gezondheid. Deze doelen kregen hun vertaling in de leerplannen. Pedagogische begeleiding en CLB hebben in een gemeenschappelijke mededeling ( < gezondheidsbeleid) drie krachtlijnen aangehaald: - heel wat scholen zijn bewust of minder bewust met gezondheid bezig; - scholen vertrekken best van de eigen beginsituatie en behoefteanalyse; - ontwikkeling van het beleid gebeurt planmatig (cfr. bijlage Kenmerken van beleidsvoerend vermogen) B Begrippen en inzichten 1 Gezondheid: definitie van de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie) a Gezondheid is een toestand van een zo optimaal mogelijk fysiek, mentaal en sociaal welzijn, waarbij iedereen de kans moet hebben om als mens capaciteiten te ontwikkelen en te gebruiken met een maximum aantal vrijheidsgraden en keuzemogelijkheden, met aandacht voor de anderen en voor de omgeving. b Gezondheid op scholen: is een collectieve verantwoordelijkheid inherent verbonden met de opdrachtsverklaring en het opvoedingsproject. De school kan niet alleen verantwoordelijk worden gesteld voor het gezondheidsgedrag van haar leerlingen. In het totaalconcept van de gezondheidsbevordering kan zij echter een zeer belangrijke bijdrage leveren. 2 Van gezondheidseducatie en opvoeding naar gezondheidsbevordering via een goed gezondheidsbeleid. a Gezondheidseducatie en -opvoeding (voorheen: gezondheidsvoorlichting): georganiseerde leermogelijkheden om jongeren kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes m.b.t. gezondheid bij te brengen opdat zij een gezonde levensstijl ontwikkelen. b Gezondheidsbevordering houdt in: een omgeving creëren waarin individuen in staat worden gesteld meer controle te krijgen over hun gezondheid en de determinanten van hun gezondheid en heeft als doel de gezondheid te

2 Pg. 2/10 c verbeteren. We focussen op gedragsverandering en gedragsbehoud. Er is niet alleen aandacht voor educatie maar ook voor structurele maatregelen en afspraken. Daarbij intervenieert men op verschillende niveaus: leerlingen-, klas-, school- en omgevingsniveau. (cfr. matrix gezondheidsbeleid VIG) Gezondheidsbeleid: optimaal ontwikkelen van het beleidsvoerend vermogen van de school in het kader van gezondheid. Ontwikkelen van een gezondheidsbevorderend beleid en visie gaan samen met systematisch en planmatig werken, met het creëren van een draagvlak voor een stapsgewijze evolutie en met de nadruk op participatie en samenwerkingsverbanden. De schoolorganisatie, het schoolklimaat, en de schoolomgeving hebben aandacht voor een gezondheidsbevorderende leer- en leefomgeving. 3 Een veelheid van partners a Onderwijspartners: de DPB en de CLB s zijn bevoorrechte partners die kunnen helpen bij beleidsondersteuning, procesbegeleiding en netwerking in het kader van een goed gezondheidsbeleid op school. Ook het VSKO en Departement Onderwijs bieden verschillende vormen van ondersteuning aan. b Niet-onderwijspartners: Binnen de lokale en regionale gezondheidspartners (de LOGO s - LOkaal GezondheidsOverleg, de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg, de Centra Algemeen Welzijnswerk, ) bestaat een aanbod van concrete acties en projecten. Gespecialiseerde organisaties zoals het VIG (Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie), SVS (Stichting Vlaamse Schoolsport), Kind en Gezin, VAD (Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen) en Sensoa (Vlaams service- en expertisecentrum voor seksuele gezondheid en hiv), hebben een breed aanbod naar onderwijs. c De acties en de doelstellingen van de niet-onderwijspartners komen tot stand vanuit een andere invalshoek. Dit aanbod moet met de nodige kritische zin en met aandacht voor planlast afgewogen worden. 4 Nationaal voedings- en gezondheidsplan voor België a Heel wat maatschappelijke actoren zijn door de Hoge Gezondheidsraad aangespoord engagementen op te nemen zodat de aandacht voor gezonde levensstijl de ganse bevolking kan bereiken. Het zijn gezondheidsorganisaties, medische sector, mutualiteiten, industrie en productiebedrijven, en ook onderwijs. Hierdoor ontstaan een veelheid aan publicaties, acties, laagdrempelige initiatieven, studiedagen, b Op Vlaams niveau vertaalt zich dit in een Commissie Gezondheidsbevordering binnen de VLOR en de aanstelling van een gezondheidscoördinator. Het VIG heeft het mandaat gekregen, met steun van de Koning Boudewijnstichting, de veelheid aan initiatieven te stroomlijnen. c De overheid voorziet in een arsenaal van ondersteunende diensten op alle gezondheidsdomeinen. Een oplijsting van deze diensten kan u vinden op 5 Prioritaire aandacht voor evenwichtige voeding en beweging wordt aangemoedigd door de overheid a De Hoge Gezondheidsraad roept alle maatschappelijke actoren op tot gezondheidsbevorderende acties en dit met 7 strategische krachtlijnen (zie bijlage Krachtlijnen). Enkel krachtlijn 2A kreeg een vertaling naar het onderwijs: het creëren van een omgeving die leidt tot evenwichtige voedings- 2

3 Pg. 3/10 en bewegingsgewoonten bij de bevolking en in het bijzonder bij kinderen en jongeren. Zij baseren zich hierbij op volgende vaststellingen: - obesitas zwaarlijvigheid breidt zorgwekkend uit en dreigt binnen Europa de vorm van een pandemie aan te nemen; - daaraan gerelateerde chronische aandoeningen bedreigen de bevolking; - een evenwichtige voeding en meer beweging kunnen reeds veel onheil voorkomen. b Een evenwichtige voeding op school vormt zelf ook een belangrijke factor om bij kinderen en jongeren goed voedingsgedrag te stimuleren. Vandaar dat de aandacht voor schoolmaaltijden, dranken en tussendoortjes prioritair wordt gesteld binnen het gezondheidsbeleid. c Een bewegingsgezinde school 1 geeft aanzetten tot een gezonde, veilige levensstijl wat beweging betreft. d In het kader van de gezondheidsbevordering heeft de leraar een voorbeeldfunctie te vervullen. 6 De school bepaalt zelf haar prioriteiten in relatie tot alle gezondheidsthema s a Naast bovenvermelde gezondheidsthema s zijn er nog een heel arsenaal aan thema s die opgenomen zijn in de VOET zoals hygiëne, middelengebruik, stress en emoties, b Al deze gezondheidsthema s zijn niet los te koppelen van het eigen zorg- en GOK-beleid en de leerlingenbegeleiding in haar totaliteit. c Vanuit de leerlingenpopulatie, de context en de noden bepalen de scholen zelf hun prioriteiten. Het is duidelijk dat scholen niet op hetzelfde ogenblik aan alle gezondheidsthema s even intensief kunnen werken. Een mogelijk beginanalyseinstrument vindt u op ontwikkeld door VCLB, VIG en LOGO s. C De DPB helpt door het bos de bomen zien. a De DPB wil helpen een gids te zijn voor scholen om inzake gezondheidsbeleid de bestaande stappenplannen te vertalen naar de eigen schoolcontext. Een visie op gezondheid en grondige analyse zijn de funderingen van een goed gezondheidsbeleid. b De DPB kiest net als de vrije CLB s voor een holistische benadering van gezondheid: toestand van zo optimaal mogelijk fysiek, mentaal en sociaal welbevinden. c De DPB wil helpen om de vakoverschrijdende doelen in te passen in het pedagogisch project van de scholen. d Het gezondheidsbeleid is nooit af. Regelmatige evaluatie en bijsturing zijn nodig. e De DPB wil de scholen en de scholengemeenschappen ondersteunen bij het verhogen van betrokkenheid op gezondheidsbeleid. Het thema gezondheid leeft zowel in de klas, op school, als in de schoolomgeving. Vele partners werken hieraan samen: het schoolteam, de leerlingen, de ouders en externen. f De DPB heeft voornamelijk een pro-actieve rol te vervullen. Schoolbegeleiders kunnen aangesproken worden bij de uitbouw van het gezondheidsbeleid. Vakbegeleiders kunnen adviseren vanuit vakgebonden eindtermen en vanuit de leer- en ontwikkelingsplannen, al of niet vakoverschrijdend. 1 Sport en spel, ergonomie, beweging, 3

4 Pg. 4/10 g De DPB wil helpen de bomen door het bos te zien en inventariseert de initiatieven die voor onderwijs waardevol kunnen zijn In een overzichtelijke mindmap bieden we een overzicht van een veelheid aan items en relaties die allemaal met dit gezondheidsbeleid te maken hebben. De takken E-S-R (educatie-structuur-regulatie) steunen op de matrix ontwikkeld door het VIG. U kan deze mindmap hanteren door in groen te plaatsen waar de school al sterk mee begaan is, in oranje als er nog wel wat werk aan de winkel is of in rood als het item nog heel wat aanpak nodig heeft. Items die niet van toepassing zijn kan u eenvoudig wissen. Op deze manier maakt u dit overzichtelijk schema tot een schooleigen schema over het gezondheidsbeleid in uw school. Dit instrument kan de school helpen bij het maken van keuzes en het bepalen van prioriteiten binnen de actuele specificiteit, de noden van de leerlingen, de eigen mogelijkheden en steunend op een beginsituatie-analyse. Bijlagen: - Matrix gezondheidsbeleid VIG - Kenmerken van beleidsvoerend vermogen van scholen - Bewegingsgezinde school - Krachtlijnen Hoge Gezondheidsraad - Nadenken over gezondheidsbeleid - Mindmap gezondheidsbeleid 4

5 Pg. 5/10 Leerling Klas School Omgeving Educatie Structurele maatregelen Regulatie Afspraken gekend (kennis) en uitgeprobeerd (bewustwording, eigen effectiviteit) samen (sociale norm) en geïntegreerd (attitudevorming) evenwichtige keuzes toegankelijker maken barrières installeren voor onevenwichtige keuzes stimuleren van gezonde evenwichtige keuzes

6 Pg. 6/10 Bijlage: DE KENMERKEN VAN BELEIDSVOEREND VERMOGEN 1 De werking van de school is geïnspireerd door een duidelijke visie op de opdracht van de school. 2 Er is een hoge betrokkenheid van de verschillende geledingen van de school. 3 Er is het vermogen en er is de wil om samen te werken. 4 De school is in staat om met haar omgeving te communiceren en ze heeft een hoog responsief vermogen. 5 De school heeft de capaciteit ontwikkeld om over haar eigen werking te reflecteren en om daarbij aansluitend haar werking bij te sturen. 6 De school besteedt zorg aan het proces van implementatie van vernieuwingen. 7 De school maakt werk van de professionalisering van haar mensen, via interne en externe ondersteuning. 8 De school weet de verantwoordelijkheden van haar geledingen te bepalen en consequent aan te wenden. 9 Het beleid van de school komt de vorming of het leren van de leerlingen ten goede.

7 Pg. 7/10 Bijlage: BEWEGINGSGEZINDE SCHOOL Een bewegingsgezinde school vertrekt vanuit de algemene visie op opvoeding en onderwijs, namelijk de aandacht voor de harmonische ontplooiing van elk kind. De motorische component is daarbij het vertrekpunt. Een bewegingsgezinde school heeft aandacht voor motorische activiteiten waarin vreugde, ontmoeting en eenvoudige fysieke inspanningen aan bod komen en als deugddoend worden ervaren. Een bewegingsgezinde school doet een aanbod van verzorgde activiteiten bewegingsopvoeding, met aandacht voor het principe van de geïntegreerde bewegingsopvoeding. Een bewegingsgezinde school heeft aandacht voor bewegingsintegratie (bewegend leren). De beweging wordt dus als middel geïntegreerd in andere domeinen van leren. Een bewegingsgezinde school zal bij de inrichting van haar lokalen en infrastructuur rekening houden met het scheppen van maximale bewegingskansen. ( bewegingsvriendelijke lokalen) Een bewegingsgezinde school stimuleert gevarieerde zithoudingen en heeft aandacht voor doordacht meubilair dat algemeen een gezonde houding bevordert en dagdagelijkse rugscholing mogelijk maakt. Een bewegingsgezinde school heeft aandacht voor voldoende bewegingspauzes in en rond de klas(school). Dit gaat samen met aandacht voor een bewegingsvriendelijke speelplaats. Een bewegingsgezinde school gaat uit van een gezondheidsfilosofie: dat wil zeggen dat ze doelgerichte ontladingsactiviteiten inlast en dat ze bewegings- en sportactiviteiten ter bevordering van de gezondheid en het welbevinden aanbiedt. Er wordt rugsparend gedrag aangeleerd bij gewoontehandelingen als bukken, heffen en dragen van lasten, (ook van schooltassen), werken en schrijven, TV kijken, computerarbeid Er is aandacht voor gezondheidsbewuste verplaatsingen van en naar de school (te voet of met de fiets daar waar het enigszins kan). Een bewegingsgezinde school zorgt voor het dagelijks activeren van het organisme door het zinvol inschakelen van bewegingsmomenten. Een bewegingsgezinde school organiseert geregeld activiteiten, waarbinnen bewegen ook zijn plaats krijgt: bvb. muzo-namiddagen, sportdagen, projectdagen en weken, uitstappen, openluchtklassen Het zou aanstekelijk werken mocht elk lid van het schoolteam een bewegingsgezinde houding uitstralen. De teamleden zijn immers samen betrokken partij. Directie en schoolbestuur hebben vooral een ondersteunende rol. Zij moedigen het personeel aan om bewegingsgezind te zijn in zijn (haar )klas, maar ook in de school: d.w.z. zij integreren best geregeld beweging in hun lessen, maar ook daarbuiten is er best aandacht voor beweging, dit kan zelfs naschools.

8 Pg. 8/10 Bijlage: KRACHTLIJNEN HOGE GEZONDHEIDSRAAD De Hoge Gezondheidsraad is het wetenschappelijk adviesorgaan van de F.O.D. Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu en fungeert zo als de poort tussen het beleid en de wetenschappelijke wereld op het vlak van de volksgezondheid. In deze hoedanigheid geeft de Raad onafhankelijk wetenschappelijk advies en aanbevelingen: dit gebeurt zowel op eigen initiatief als op vraag van de Minister, zijn medewerkers of de administratie. De Hoge Gezondheidsraad is bevoegd voor alles wat de volksgezondheid aanbelangt. Dat geldt in het bijzonder voor de volgende zes domeinen: Geestelijke gezondheid: gedrag, verslaving, psychosociale factoren in de volksgezondheid, opleiding van beroepsmensen, psychotherapie, etc. Fysische omgevingsfactoren: ioniserende straling, niet-ioniserende straling, geluid, etc. Chemische omgevingsfactoren: chemicaliën, polluenten, biociden en pesticiden, etc. Voeding en gezondheid, voedselveiligheid inbegrepen, etc. Biologische Problemen type 1: bloed en derivaten, cellen, weefsels en organen van menselijke en dierlijke oorsprong, weefsel- en celbanken, etc. Biologische problemen type 2: infectiologie, vaccins, hygiëne, etc Enkele passages uit de omzendbrief betreffende de structuur en organisatie van het Nationaal Voedings- en Gezondheidsplan: Krachtlijn 1: informatie en communicatie; Krachtlijn 2a: engagement van de Maatschappelijke Actoren : Maatregelen ter ontwikkeling van een omgeving ter bevordering van goede voedingsgewoonten en fysieke activiteit bij de bevolking en in het bijzonder bij jongeren; Krachtlijn 2b: engagement van de Maatschappelijke Actoren : Maatregelen ter bevordering van fysieke activiteit; Krachtlijn 3: engagement van de actoren uit de private sector; Krachtlijn 4a: voeding van zuigelingen en jonge kinderen; Krachtlijn 4b: voedingstekorten en supplementen : mineralen, vitaminen en andere componenten; Krachtlijn 5: preventie en aanpak van ondervoeding Krachtlijn 6: evaluatie van de voedingsinname bij de bevolking; Krachtlijn 7: wetenschappelijk onderzoek betreffende voeding, voedingsgedrag en fysieke activiteit. Als contactpunt en centraal aanspreekpunt fungeren om België te vertegenwoordigen voor deze aspecten op internationaal niveau : WHO, FAO, EU, Raad Van Europa, OESO, etc. om te verzekeren dat de acties en de aanbevelingen van deze instituties op een zorgvuldige manier in rekening gebracht worden op alle niveaus: nationaal, gemeentelijk en gemeenschappelijk.

9 Pg. 9/10 Bijlage: NADENKEN OVER GEZONDHEIDSBELEID Onderstaande vragen kunnen scholen inspireren bij het nadenken over hun gezondheidsbeleid: 1 Wat verstaan wij als school onder gezondheidsbeleid? - Gezondheidseducatie? - Gezondheidsopvoeding? - Gezondheidsbevordering? - Echt gezondheidsbeleid? Delen wij allemaal dezelfde definities? 2 Besteden wij voldoende aandacht aan het fysiek én het psychisch én het sociaal welzijn van medewerkers én leerlingen? 3 Wie houdt zich voornamelijk waar mee bezig? Is er bij ons voldoende knowhow aanwezig? 4 Zit ons huidig gezondheidsbeleid ingebed in de totale schoolwerking (missie, opvoedingsproject, GOK-werking, zorgbeleid, leerlingenbegeleiding, )? 5 Hebben wij aandacht voor een gezondheidsbeleid dat - ingrijpt als er iets misgaat? - er ook op gericht is om zoveel mogelijk te voorkomen wat kan misgaan? - ook focust op de aanwezige positieve en sterke kanten van gezondheidsgewoonten en tracht die nog te versterken? 6 Vertrekt onze huidige werking rond gezondheid van onze eigen reële beginsituatie? Hebben wij onze behoeften in dat verband geanalyseerd? Welke gegevens hebben wij in dat verband reeds ter beschikking? 7 Zijn leerlingen, personeel en ouders betrokken bij ons gezondheidsbeleid? Pakken wij die zaken intern samen aan? 8 Doen wij ook een beroep op externe deskundigen? Is dat aangewezen / nodig? Wat verwachten wij van hen? Zijn wij voldoende op de hoogte van wie we waarvoor kunnen aanspreken? 9 Welke punten van een algemeen gezondheidsbeleid nemen wij als school op? Welk tijdpad voorzien we hiervoor? Wat laten we over aan anderen? 10 Is onze school een gezonde leer- en leefomgeving? Welke elementen in ons schoolreglement zijn gezondheidsbevorderend en / of gezondheidsremmend? 11 Hoe kunnen we trachten te bereiken dat een gezonde vaardigheid / kennis leidt tot een gezonde attitude en een gezonde attitude tot een langdurig gezond gedrag? 12 Werken wij op een systematische en een planmatige manier aan de verschillende aspecten van gezondheidsbeleid?

10 Pg. 10/10 13 Is ons eten- en drankenaanbod voldoende gezond? 14 Is er een bewegingsbeleid in het kader van het gezondheidsbeleid? 15 Hoe is het gesteld met de voorbeeldfunctie van opvoeders, leerkrachten en directie? Bij alle vorige punten horen telkens volgende bijkomende vragen: Bij welke punten dringen bijsturingen zich op? Waarom (niet)?