Herman van Dam, Adviseur Water en Natuur Lid Moeraswerkgroep KNNV. Inhoud

Transcriptie

1 Venherstel Herman van Dam, Adviseur Water en Natuur Lid Moeraswerkgroep KNNV Hoe raakte ik betrokken bij de vennen Herstel van verzuring en effecten klimaatverandering Effecten baggeren en bufferen Oisterwijkse vennen Effecten maatregelen op andere vennen Verwachtingen voor de toekomst 2 Paul Paris Inhoud 1

2 Vennen bij Oisterwijk Centrale Vennen Achterste Goorven Kolkven - Centrale vennen hadden via Kolkven verbinding met beekje de Rosep - Achterste Goorven is geïsoleerd ven 3 Euastrum Sieralgen Micrasterias E. humerosum E. insigne E. ampullaceum,1 mm M. jenneri M. truncata M. thomasiana M. rotata E. crassum M. oscitans,2 mm 4 Foto s Christophe Brochard (Koeman & Bijkerk) 2

3 Verarming sieralgen Centrale Vennen Achterste Goorven Kolkven 1926-' ' CV AG (Coesel et al. 1978) 5 Wat zijn kiezelwieren? Ééncellige (meestal,1 -,3 mm lang) microscopische algen, bruingeel gekleurd. Kolonies vooral in voorjaar goed zichtbaar In Nederland 15 3 soorten in alle milieus (droog nat, zoet zout, zuur alkalisch, voedselrijk voedselarm, schoon vuil) Lijsten met indicatiewaarden beschikbaar In sommige beoordelingssystemen waterkwaliteit 6 Herman van Dam Willem Kolvoort 3

4 C. Brochard 7 H. van Dam Bemonstering kiezelwieren en sieralgen simultaan Kiezelwieren onder het microscoop Geurt Verweij, Adrienne Mertens 8 4

5 Verschuiving ph-spectra kiezelwieren zwembad 192 Centrale vennen visvijver landbouw, visvijver geïsoleerde vennen : acidobiont, 2: acidofiel, 3: circumneutraal, 4: alkalifiel, 5: alkalibiont 9 (H. van Dam (198) Natura 77: Monitoring recovery from acidification precipitation monitoring station intensive monitoring station 6 Since samples each year for diatoms and chemistry in 3 pools ( ) 5 and each 4 years 1 sample in 8 extra pools (). Reference samples from ca 192. Land-use nearby now 4 often pine forest: about 192 much more heathland and sand dunes. extensive monitoring station intensive livestock breeding industrial emission area Kliplo NORTH SEA Amsterdam Gerritsfles Rotterdam Germany Goorven Duisburg (Ruhr-area) Antwerp Belgium 5 km

6 Diatom methods 192 J. Heimans H. van Dam co-workers Plankton tows over bottom and through macrophytes A. Mertens Identification of 4 specimens 11 Decreased atmospheric deposition 5-year moving averages stations Gilze, De Bilt, Witteveen/Valthermond (National Institute for Public Health and Environment) 12 6

7 Temperature increase 2º C Average values of 4 measurements each year (Feb. 1, May 1, Aug. 1 Nov. 1) in 3 pools. Temperature ( C) 16 Temp =,6 year - 113,91 r² =,18, p =,2 Three pools (water) De Bilt (air) Changes in 11 pools Medians and 25- and 75-percentiles (mmol/m³) (mmol/m³) 5 Chloride 4 trend deposition 3 (mmol/m³) 4 Sulphate trend deposition trend deposition (mmol/m³) 2 6 DOC ph (mmol/m³) 7, Ammonium P-total 15 6, 4 5, 1 4, 5 3,

8 Internal eutrophication Kliplo Kliplo: diatoms mean of two samples per year, other variables yearly means of monthly samples 15 Strong decrease of diversity by acidification 1 µm 192 Mixture of taxa from acid and low-alkalinity water 1978 Monoculture of 1 acidobiontic species (Eunotia exigua) 16 8

9 Changes of ecological groups of diatoms (11 isolated pools, 13 samples, 19 taxa) EQR: Ecological Quality Ratio (Water Framework Directive) 17 Vegetatieveranderingen Oisterwijkse vennen Reconstructie met oude foto s, artikelen van J.P. Thijsse, SOL-rapporten, etc. Centrale vennen 1923 (J.P. Strijbosch) Voorste Goorven 1975 (Gebr. Spanjersberg) 18 9

10 Drastische maatregelen 195 Centrale vennen sterk geeutrofiëerd door toevoer Rosepwater en afvalwater café Venkraai Verbindingssloot afgedamd Voorste Goorven en Witven uitgebaggerd Gemonitord door leden Hydrobiologische Vereniging Na maatregelen gedeeltelijk herstel (o.a. Moerashertshooi, maar geen Teer guichelheil en Slank wollegras) 19 J. van Dijk et al. (196) Nog eens drastische maatregelen 1995 Centrale vennen sterk verzuurd Vennen uitgebaggerd Gebufferd grondwater opgepompt en toegevoerd Geen bos verwijderd! 2 1

11 Effect herstel 1995 chemie Alkaliniteit (meq/l) Jaar Voorste Goorven Achterste Goorven Radbouduniversiteit / H. van Dam 21 Effect herstel 1995 sieralgen Ooit 143! 22 Van Tooren & Brouwer (21) 11

12 Effect herstel 1995 vegetatie Aanvankelijk ontwikkeling Ongelijkbladig en Duizendknoopfonteinkruid en Doorschijnend glanswier en veel Knolrus (CO2) Later veel Moerashertshooi en veel minder Oeverkruid, Pilvaren, Drijvende waterweegbree en Gesteeld glaskroos Van Tooren & Brouwer 21, Lucassen et al Knelpunten en maatregelen Hoge nutriëntenconcentraties (kappen bos minder N-depositie, meer Fe-toevoer door lokale kwel voor Pbinding) Anaerobe condities in sliblaag (meer droogval, grotere waterpeilfluctuaties voor kieming waterplanten) Bruinkleuring (lastig punt) Steile oevers (afvlakken oevers) Beschaduwde oevers (kappen bos) Lage beschikbaarheid van kooldioxide (meer grondwatertoevoer door kappen bos en meer windwerking) Van Tooren & Brouwer 21, Lucassen et al

13 Vooronderzoek Winkelsven (stroomdalven) ± Knelpunten Maatregelen verdroging eutrofiëring verzuring opschonen toevoer kalk- en ijzerrijk water dam tegen inundatie 25 Wessels, Van Dam, Tempelman, Oomen & Verlinden 24. AquaSense-rapport Soorten van zwak gebufferde wateren in het Winkelsven Kleinst glanswier (Nieuw voor Ned.!) Sieralgen (Bruinsma & Aptroot 213) 22 Rode-Lijstsoorten (Van Tooren 211) Bruine snavelbies, draadzegge, drijvende waterweegbree, galigaan, kleine zonnedauw, moerashertshooi, moerassmele, oeverkruid, ondergedoken moerasscherm, stijve moerasweegbree, vlottende bies, wateraardbei, witte waterranonkel, etc. 26 (De Bruin e.a ) 13

14 OBN (overlevingsplan Bos en Natuur) in 1989 ingesteld als noodplan voor redding bijzondere flora en fauna voor gevolgen van verzuring, verdroging en vermesting Veel maatregelen uitgevoerd (EGM = Effectgerichte Maatregelen) tot 21. Organisaties en particulieren konden tot 9% subsidie krijgen voor uitvoeren vooronderzoek en nemen van maatregelen OBN in 25 omgevormd tot Kennisnetwerk Ontwikkeling en Beheer Natuurkwaliteit 27 Knelpunten en herstelmaatregelen Knelpunt Maatregelen Brongericht Depositie S en N Emissies landbouw, industrie en huishoudens beperken Effectgericht Verdroging Meer water vasthouden ven of omgeving (dempen sloten) Beperking verdamping in het inzijggebied (bv. kappen naaldbos) Verzuring Inlaat van gebufferd grond- of oppervlaktewater Direct bekalken van opgeschoonde vennen Bekalken van inzijggebieden van vennen Vermesting Verwijderen van slib (baggeren) (en alkalinisering) Plaggen van oevers Verwijderen van bos op oevers Beperking van de inlaat van gebiedsvreemd water 28 14

15 ot aa l Type maat- Maatregel regel W a Bo ter d Si em er a Ki lge n ez el w ie re n Fl o M ra ac ro fa un a T Effectiviteit na ± 15 jaar N Brongericht Vermindering atmosf. depositie -/ 3 - Vernatten hoogveenven 2 Baggeren verzuurd ven 5 / Direct bekalken 1 / Baggeren en bekalken 2 Baggeren, bekalken inzijggebied 2 Baggeren, waterinlaat 9 Baggeren gebufferd water 3 Alle effectgerichte maatregelen 24 / /- Effectgericht Brouwer, Van Kleef, Van Dam, Loermans, Arts & Belgers. 29. Rapport DKI 29 Effecten maatregelen (EGM) op Rode-Lijstsoorten Totaal 316 reeksen van 2 2 jaar soort reeksen %vooruit Zeer zwak en zwak gebufferde vennen Drijvende waterweegbree Duizendknoopfonteinkruid Gesteeld glaskroos Kleine stekelbiesvaren Kleinste egelskop Kruipende moerasweegbree Moerashertshooi Moerassmele Oeverkruid Ondergedoken moerasscherm Ongelijkbladig fonteinkruid Pilvaren Stijve moerasweegbree Teer vederkruid Vlottende bies Waterlepeltje Waterlobelia Witte waterranonkel soort reeksen %vooruit Hoogveenvennen Wateraardbei Draadzegge Drijvende egelskop Kleine veenbes Loos blaasjeskruid Draadrus Klein blaasjeskruid Eenarig wollegras Natte heide Beenbreek Bruine snavelbies Veenbies Kleine zonnedauw Moeraswolfsklauw Ronde zonnedauw Wilde gagel Witte snavelbies Jansen e.a. 21. Rode Lijst met Groene Stip 15

16 Effecten maatregelen op Rode-Lijstsoorten 193 reeksen uit vennen, natte heiden, natte en vochtige open zandgrond Jansen e.a. 21. Rode Lijst met Groene Stip 31 Libellen Kalkman & Termaat smaragdlibel Wikipedia Ger Wouters speerwaterjuffer 32 16

17 Toekomstige ontwikkelingen Verzuring is voorbij, maar er kan nog nalevering zijn uit inzijggebied en bodem (slib!) Maatregelen hiertegen nog onderzoeken Stikstofdepositie blijft te hoog Broeikaseffect kan afbraak slib versterken Behouden/versterken droogval daar waar mogelijk (geef oever de ruimte!) Exoten (zonnebaars, ganzen, watercrassula, schijngenadekruid) blijven bedreiging Regulering en onderzoek reduceren effecten nodig 33 Met dank aan Emiel Brouwer Dank voor uw aandacht 34 17