Een eeuw monitoring van vennen in Midden-Brabant

Transcriptie

1 Een eeuw monitoring van vennen in Midden-Brabant basis voor adequaat beheer VOORLOPIGE RESULTATEN Gesubsidieerd door de Provincie Noord-Brabant

2 Doel inventarisatie 2015 abiota (atmosferische depositie beheer, hydrologie, chemie) en biota in 30 vennen in Midden-Brabant vergelijking resultaten 2015 met gegevens vanaf 1912 vaststellen van de samenhang tussen langetermijnveranderingen van biota en abiota adviseren van Provincie en water- en natuurbeheerders over duurzaam herstel

3 Team en expertise Herman van Dam Adviseur Water en Natuur Projectleiding Atmosferische depositie, Beïnvloeding en beheer, Chemie oppervlaktewater, Plantengroei, Kiezelwieren David Tempelman Stichting Semblis Plantengroei, Macrofauna, Libellen, Vissen, Amfibieën Emiel Brouwer Onderzoekcentrum B-WARE Chemie bodem- en grondwater, Plantengroei Karel Hanhart Eelerwoude B.V. Hydrologie Frans van Erve Van Erve Natuuronderzoek Broedvogels Bart van Tooren Sieralgenwerkgroep Nederland Sieralgen Adrienne Mertens Diatomella Kiezelwieren

4 Aanpak Veldinventarisatie 2015 van alle biota en abiota Opzoeken van oude gegevens in boeken, tijdschriften, rapporten, NDFF, computerbestanden en archieven van water- en natuurbeheerders, onderzoekinstituten en adviesbureaus verwerken en rapporteren van gegevens, met standaard- en aangepaste methoden

5 Natte atmosferische depositie 5-jaars voortschrijdende gemiddelden, metingen van KNMI/RIVM op stations Gilze-Rijen en Biest-Houtakker

6 Hydrologische dwarsdoorsneden

7 Hydrologische tijdreeksen (voorbeeld) m + NAP 7,0 BEELDVEN opzetten waterpeil 6,6 6, x meting model (Menyanthes) Model berekent peil uit neerslag en verdamping

8 Typenindeling Ongebufferd, zuur Alkal. < 0,1 meq/l, ph 4,1 5,6 Pijpenstrootje, Knolrus, Waterveenmos, Zonnedauw, Beenbreek Zwak gebufferd Alkal. 0,5 1,0 meq/l ph 6,7 7,1 Gesteeld glaskroos, Duizendknoopfonteinkr., Onderged. moerasscherm Zeer zwak gebufferd Alkal. 0,1 0,5 meq/l, ph 5,4 6,6 Oeverkruid, Waterlobelia, Moerashertshooi, Drijvende waterweegbree Matig gebufferd Alkal. 1,0 2,0 meq/l ph 6,8 7,8 Krabbenscheer, Waterdrieblad, Bronmos, Loos blaasjeskruid

9 Dertig vennen en hun typen VRM Oisterwijk Kampina Tilburg

10 Chemie oppervlaktewater (medianen) niet tot zeer zwak gebufferd (n = 24) zwak tot matig gebufferd (n = 5) ph SO 4, NH 4 en Alk metingen ~1500 metingen kwaliteitsgrenzen

11 Kwaliteit poriewater en bodem (fosfaat) Niet tot zeer zwak gebufferde vennen Poriewater Bodem zeer goed goed matig slecht Alle zeer goed 6 6 goed matig slecht Alle Zwak tot matig gebufferde vennen Poriewater Bodem zeer goed goed matig slecht Alle zeer goed 1 1 goed 1 1 matig 1 1 slecht Alle

12 Aantal zeldzame plantensoorten waarnemingen

13 23 van de 64 zeldzame soorten Uitgestorven (x) Zeer zeldzaam (xx) Slijkzegge Teer guichelheil Witte waterranonkel Uiterst zeldzaam (xxx) Breed wollegras Tamelijk zeldzaam (z) Moerassmele Eenarig wollegras Veenbloembies Klein fonteinkruid Waterlobelia Kleine veenbes Lavendelhei Zeer zeldzaam (xx) Oeverkruid Galigaan Pilvaren Gesteeld glaskroos Rond wintergroen Groenknolorchis Spaanse ruiter Kleinste egelskop Veenbies Rossig fonteinkruid Vlottende bies Stijve moerasweegbree = recent niet meer in het gebied

14 Nutriëntenindicaties planten

15 Beheer en zeldzame plantensoorten in de ongebufferde vennen Beheer: opschonen venranden, terugzetten bos, verwijderen bagger, vooral in periode

16 Sieralgen Zeer soortenrijke groep, voornamelijk in zwak gebufferde en matig voedselrijke wateren Vanaf 1916 veel onderzoek in Oisterwijkse vennen, door J. Heimans, P. Coesel en studenten In 2015 intensieve bemonstering door Bart van Tooren en anderen

17 Sieralgen en maatregelen Aantal vennen met veranderingen in aantallen bijzondere soorten tussen 1975 en 2015 in relatie tot type en maatregelen (opschonen oevers, baggeren, aanvoer van gebufferd water, etc.) aantal bijzondere soorten type maatregelen afname blijft gelijk toename ongebufferd nee ongebufferd ja 2 (zr) zwak gebuff. nee 1 (zr) zwak gebuff. ja matig gebuff. nee 1 instabiel ja 1

18 Macrofauna (voornamelijk insecten en larven) In 2015 intensief onderzocht: kevers (85 soorten), wantsen (36), libellenlarven (24), kokerjuffers (28) en haften (4). Winkelsven en Belversven (veel gradiënten) soortenrijkst, ook meeste zeldzame soorten. In sommige vennen: flora mooi, macrofauna arm, andere vennen: flora arm, macrofauna rijk Afname verzuring heeft positieve effecten Effect beheersmaatregelen moeilijk te bepalen, te weinig meting vooraf. Amer. hondsvis mogelijk nu meest bepalend.

19 Libellen Dank aan Mily Verpraet Meer soorten dan in jaren 80: minder zuur en warmer Toename typische vensoorten als Tengere pantserjuffer Nu ook veel soorten uit laagveenplassen, zoals Grote roodoogjuffer (Zeer) zeldzame soorten: Speerwaterjuffer, Maanwaterjuffer en Sierlijke witsnuitlibel.

20 Vissen Belversven : bodemwoelers weg door uitbaggeren, nu Kleine modderkruiper en Snoek. Positief Langs ontsluitingswegen introducties (Goudkarper ) Uitzetten Graskarpers zet ven op zijn kop Kolkven: te veel vis, ook bodemwoelers Amerikaanse hondsvis in meeste ongebufferde vennen. Ongevoelig voor beheersmaatregelen. Is zelf vogelvoedsel, maar eet inheemse fauna op.

21 Aantallen broedvogelparen 2015 Habitat Soort Ongebuff (Zr) zwak gebuff. Matig gebuff. Voedselarm Dodaars tot matig Geoorde fuut voedselrijk water Wintertaling Ondiep (matig) Grauwe gans voedselrijk Kokmeeuw open water Krakeend Voedselrijk Wilde eend open water Kuifeend Canadese gans Meerkoet Fuut Nijlgans paren per ven 0,05-0,2 0,2-0,5 0, Riet- en Rietgors verlandings- Blauwborst vegetaties Waterral Kleine karekiet Waterhoen Roerdomp

22 Tijdreeksen aantal paren in de Huisvennen '50- '70- '80- '90- '00- '10- Soort '69 '79 '89 '99 '09 '15 Kokmeeuw Canadese gans Grauwe gans 1 2 Nijlgans Zwarte stern 8 1 Geoorde fuut Wintertaling Dodaars Fuut 3* Kuifeend Roerdomp 1 1 *Amerikaanse hondsvis uitgezet

23 Conclusies Onderlinge afstemming monitoring en opslag gegevens kan sterk worden verbeterd Jaren tachtig waren dieptepunt voor biodiversiteit Er is toenemende overlast van ganzen Libellen nemen toe door vermindering verzuring en mogelijk opwarming Sommige vennen hebben bijzondere macrofauna, maar geen bijzondere flora Soortenrijkdom sieralgen neemt toe, maar zeldzame soorten zijn (nog) niet terug Flora is gedeeltelijk hersteld, door vermindering zure depositie èn uitgevoerd beheer Ammoniumdepositie moet omlaag om verdere accumulatie te voorkomen