Nat zandlandschap: herstel op landschapsschaal randvoorwaarde voor terugkeer van bedreigde flora.

Transcriptie

1 Nat zandlandschap: herstel op landschapsschaal randvoorwaarde voor terugkeer van bedreigde flora. This Side of Paradise 29 augustus 2015 André Jansen Unie van Bosgroepen

2 Nat zandlandschap Heiden Vennen Hoog- en hellingvenen Oorsprong beekdalen en afvoerloze laagten met Kleinezeggenmoerassen & Blauwgraslanden

3 Verdroging Gedaalde grondwaterstand & (langduriger) droogval oppervlaktewateren Afname kwelintensiteit incl. duur kwel in de wortelzone & omslag van kwel naar wegzijging Verzuring (neerslaglenzen) Vermesting (afname denitrificatie & toename mineralisatie)

4 Herstelmaatregelen Maaien en afvoeren Begrazen Plaggen Hydrologische herstelmaatregelen Herstel vanuit bos Herstel vanuit landbouwgronden 25 j

5 De regeling EGM? Aanleiding: zeer slechte toestand Nederlandse natuur eind jaren 1980; Subsidie gericht op herstel van biodiversiteit (soorten, gemeenschappen en landschappen) in bossen en natuurterreinen die lijden onder verdroging, verzuring en vermesting; Budget: 7 miljoen, maximaal 5% voor monitoring; Sinds 1989; intensivering in 1996, beëindigd in 2009; Niet eenmalig, wel tijdelijk totdat brongerichte maatregelen ze overbodig maken; Nadrukkelijk gekoppeld aan onderzoek / kennisontwikkeling (OBN) en kennisverspreiding (veldwerkplaatsen &

6 Doel Rode Lijst met Groene Stip Bepalen effectiviteit van effectgerichte maatregelen tegen verdroging, verzuring en vermesting; Maat voor effectiviteit is Rode-lijstsoort; Vaatplanten & dieren

7 De cijfers op hoofdlijnen RLS RLS in 16 ecologische groepen zonder EGM ( ) 258 te beschouwen RLS met EGM 358 aangetroffen in reeksen % waarvan een Groene Stip 87 50% 24% waarvan ephemere pioniers 7 waarvan oranje stip 37 totaal hoge mate positief % 37% geen of weinig effect %

8 Ligging onderzoeksterreinen planten dieren

9 1: Vennen, natte heide en natte en vochtige, open zandgrond Ondergedoken moerasscherm Valkruid Dubbelloof Draadzegge Dwergzegge Draadgentiaan Klein warkruid Gevlekte orchis Moerassmele Kleine zonnedauw Ronde zonnedauw Stijve moerasweegbree Kruipende moerasweegbree Gesteeld glaskroos Vlottende bies Stijve ogentroost Dwergviltkruid Kruipbrem Klokjesgentiaan Bosdroogbloem Moerashertshooi Grondsterretje Alpenrus Draadrus Oeverkruid Waterlobelia Drijvende waterweegbree Moeraswolfsklauw Wilde gagel Teer vederkruid Beenbreek Stippelvaren Parnassia Pilvaren Liggende vleugeltjesbloem Duizendknoopfonteinkruid Wateraardbei Bruine snavelbies Witte snavelbies Drijvende egelskop Loos blaasjeskruid Klein blaasjeskruid Heide-melkviooltje

10 % kenmerkende soorten Kenmerkende Rode-lijstsoorten 50% geen baat overige baat oranje stip groene stip 20 0 droge duinen (n=60) kalkgraslanden (n=84) droge heide (n=44) laagveenmoerassen (n=50) natte schraallanden (n =61) vennen & natte heide (n =80) duinwateren en -valleien (n=95) ecosysteemtype

11 Statistische toetsing (Van Dobben, 2009): Habitat code Nrec Effect* Blauwgraslanden H Zwakgebufferde vennen H Kalkmoerassen H Vochtige duinvalleien (kalkrijk) H2190B Pioniervegetaties met snavelbiezen H Vochtige heiden (hogere zandgronden) H4010A Grijze duinen (heischraal) H2130C Grijze duinen (kalkrijk) H2130A Vochtige duinvalleien (open water) H2190A Zeer zwakgebufferde vennen H Duinheiden met kraaihei (vochtig) H2140A Zure vennen H Droge heiden H Stroomdalgraslanden H Heischrale graslanden H Overgangs- en trilvenen (trilvenen) H7140A * Absolute aantal RLS vooruitgegaan (Nvooruit-Nachteruit) bij mediane reekslengte van 6 jaar; Effect habitattype = 0.7: niet significant afwijkend van overall gemiddeld effect;

12 Statistische toetsing (Van Dobben, 2009) Maatregel Nrec Effect* Dempen sloten met gebiedseigen minerale grond Ontgronden Plaggen Maaien en afvoeren Begrazing Baggeren Oevers vrijstellen Stimuleren winderosie, verstuiven Kalk/mergel toevoegen Hydrologische maatregelen Aanvoer (gebufferd) grondwater Omvorming * absolute aantal RLS vooruitgegaan (Nvooruit-Nachteruit) bij mediane reekslengte van 6 jaar; 0.7 = overall gemiddelde effect over alle habitattypen en alle maatregelen (incl. géén); Effect maatregel = 0.7: niet significant afwijkend van overall gemiddeld effect;

13 Herstel natte heiden & vennen Twente

14 Grondwaterregime heiden Twente Stroothuizen S8 natte heide Punthuizen S3 natte heide

15 Deelensche Veld Hoge Veluwe Plaggen? Verdroging?

16 Een omgekeerde wereld: hoog is nat; laag is droog Schijngrondwaterspiegel

17 Positie grondwaterafhankelijke vegetatie Veentje Pijpenstrootje-begroeiingen: Grondwaterstanden IJzeren locaties Man en omgevingmet een Pijpenstrootje vegetatie 40 behoorlijk dunne zandlaag boven een slecht 20 doorlatende laag; 0 Natte heiden en veentjes: locaties met een relatief dikke -20 zandlaag d.w.z. in slenken of overstoven veentjes en natte heiden. grondwaterstanden tov maaiveld groundwater table (cm ss) Veentje slenk ten oosten Heiweg slenk ten westen Heiwe ven IJzeren Man datum date

18 Degradatie vegetatie Pijpenstrootje begroeiingen zijn natuurlijk fenomeen Verdroging is lokaal probleem: Ontginning (graven sloten): Naadhoutbebossingen (verminderde aanvulling grondwater): Afammen slenken door wegen & paden stagnatie afstromend water bovenstroomns geforceerde inundatie, benedenstroons verdroging Verzuring: Niet meer inwaaaien van stuifzand (met leem en mineralen); Zwavel- en stijstofdepositie

19 Herstelmaatregelen Winter : Dempen sloten; Kappen naaldbos Verwijderen dammen; aanleggen bruggen & voorde.

20 Eerste resultaten Kwel van schijngrondwater; stagnatie in depressies, In slenken weer oppervlakkige afvoer van water; Op langere termijn zullen natte heide en hoogveentjes profiteren.

21 Plaggen heide Analyseer eerst of vergrassing met Pijpenstrootje gevolg is van verdroging; Alleen succesvol wanneer grondwaterregime op orde is (gebracht); Anders alleen tijdelijk succes.

22 Grondwaterregime vennen Twente Stroothuizen S11 ven goed ontwikkeld Stroothuizen ven slecht ontwikkeld, verzuurd S13 & S14

23 Waterlobelia-vennen

24 Vennen Waterlobelia-associatie

25 Indeling naar buffering Zuur ven: ph < 4,5; alkaliniteit < 50 µeq/liter. Knolrus, veenmossen, Vensikkelmos Zeer zwak gebufferd ven: ph 4,5 6,5; alkaliniteit µeq/liter. Waterlobelia, Vlottende bies, Zwak gebufferd ven: ph 5 7; alkaliniteit µeq/liter Stijve moerasweegbree, Ongelijkbladig fonteinkruid, Pilvaren

26 Functioneren hydrologie en waterkwaliteit Lokaal grondwater (zeer) zwak gebufferd Bergvennen Oortven vroeger Stroothuizen Oortven thans Regenwater, ongebufferd Gewijzigd naar Brouwer (2009)

27 Conclusies (zeer) zwak gebufferde vennen Opschonen alleen succesvol indien grondwaterregime en waterkwaliteit op orde zijn; Oppompen en inlaten zwak gebufferd water helpt, maar is natuur aan het infuus

28 Hoogvenen 1. Centrum: zeer nat, meerstallen, slenken, vlakke veenmostapijten, lage bulten; 2. Helling: bulten en slenken haaks op stromingsrichting water 3. Rand: hoge bulten eenarig wollegras, hoogveenbossen, afvoergeulen 4. Lagg overgang naar de minerale gronden

29 Veenlandschappen op 48 km hoogte Khanty-Mansjiesk (Siberië) Drents-Overijsselse venen

30 Minirestanten Het Bargerveen Het Bourtangermoor

31 Ongerept, afgetakeld, herstellend Grootjans et al. (2015)

32 Het gaat om behoud en herstel

33 Waterhuishouding afgetakelde toestand Meer wegzijging door afname waterdruk in de minerale ondergrond onder het veenrestant door de ontwatering in de omgeving; Oase-effect: meer verdamping vanuit het restant doordat de uitgestrekte ontwaterde omgeving minder verdampt dan in de vroegere, natte situatie. Regionale lucht is droger geworden waardoor de resterende natte gebieden meer verdampen.

34 Interne maatregelen Hoge blok afgraven, waterstand ongeveer als omgeving lekverliezen verminderen vernietiging van de nog goede hydraulische structuur witveen; Aanleg dammetjes, lage kades, sloten en greppels dempen lokaal verbeteringen, maar voortschrijdende aftakeling op landschapsschaal door externe ontwikkelingen Verwijderen boomopslag

35 Externe maatregelen nodig Onmogelijk vroegere functionele veenstructuur van fijnmazige gecombineerde stagnatie en berging op landschapsschaal terug te brengen. Deze functies ruimtelijk scheiden door de aanleg van keileemwallen en bufferbassins. Keileemwallen zorgen voor een betere stagnatiewerking water niet te snel weg uit hoogveenrestant; Bufferbasins kunnen ruimtelijk effectiever water bergen dan het voormalige veen, net als uitgestrekte zijdelingse veenpakketten vroeger. Net als zijdelingse veenpakketten vroeger, zorgen bufferbassins dat: de verschillen in waterstandshoogte tussen hoogveenrestant en omgeving geringer zijn. Ze ondersteunen daarmee de dijken de waterstand op de laagste plekken weer stijgt minder wegzijging uit het hoogveenlichaam naar deze lage plekken meer verdamping in de omgeving hoogveenvegetaties minder last verdampingsverlies

36 Waar actief (levend) hoogveen (H7110A)? Totaal 7,58 hectare.

37 Hoogveenherstel Goed nieuws: sneller dan gedacht en niet alleen in de grote hoogveengebieden; ook in de kleinere. Meestal: hoe eerder met herstelmaatregelen begonnen, hoe groter het areaal actief hoogveen; positie in het grondwatersysteem belangrijk in de mate van herstel: Gunstige ontwikkelingen daar waar voeding door wat basenrijker, (zeer) zwak gebufferd grondwater optreedt, En hydrologische externe herstelmaatregelen zijn genomen, Verwachting: ook in de Deurnsche en Maria Peel, de Engbertsdijkvenen en het Fochteloërveen op de middellange termijn grotere arealen Actief hoogveen

38 Rode Lijstsoorten (n) PLAGGEN Oorsprongen & afvoerloze laagten - hydrologisch herstel en plaggen Punthuizen Stroothuizen 10 0 maaien plaggen Jaren

39 Stroothuizen

40 Rode Lijstsoorten (n) Plaggen (en vernatten) landbouwgronden - Groener Heidenhoekse vloed Jaren Achterhoek 1. Koolmansdijk 2. Hagenbeek 3. Kienven 4. Zumpe 5. Beekvliet-Stelkamps Veld

41 Conclusies oorsprongen & afvoerloze laagten Succesvol ecologisch herstel In- en externe hydrologische herstelmaatregelen (antiverdrogingsmaatregelen); Herstel reliëf stuurt stroming grondwater, stagnatie en oppervlakkige afvoer; schraal genoeg (plaggen / ontgronden zijn additionele maatregelen)

42 Herstel landschapsschaal In natte gebieden vaak externe hydrologische herstelmaatregelen nodig, naast interne; Of dat nodig is, welke en waar is te bepalen met een landschapsecologische systeemanalyse (LESA); Verschralen door maaien en afvoeren en beweiden zijn geen-spijtmaatregelen; plaggen, ontgronden en vennen opschonen wel; Of die succesvol kunnen zijn is te bepalen via een LESA, eventueel gevolgd door onderzoek op standplaatsschaal