Herstelbeheer soortenrijke natte heide
|
|
- Francisca de Veer
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Herstelbeheer soortenrijke natte heide Verslag veldwerkplaats --- nat zandlandschap Leemputten, 8 september 2010 Inleiders: André Jansen (Unie van Bosgroepen), Roland Bobbink (B-ware) 1, Henk-Jan Zwart (gemeente Ermelo), Ger Verwoerd (Het Geldersch Landschap) De oorspronkelijk soortenrijke natte heide is vaak aangetast door verzuring, verdroging en/of vermesting. Negentien jaar geleden is op het landgoed Staverden geplagd en zijn antiverdrogingsmaatregelen genomen om de soortenrijke natte heide van het Verbrande Bos te herstellen. Een unieke kans om de langetermijneffecten van deze combinatie van maatregelen te bekijken. 1 Roland Bobbink was helaas ziek deze dag. André Jansen heeft zijn verhaal overgenomen.
2 Natte heide en nat heischraal grasland André Jansen begint met een inleiding over de verschillende heidelandschappen. Heide is ontstaan door eeuwenlang menselijk gebruik. Afhankelijk van de plek op een helling en de aanwezigheid van voor water slecht doorlatende lagen, ontstaan verschillende typen heide en vennen. Van boven naar beneden: op de top natte heide; hoog op de helling een zuur ven; bovenaan de helling droge heide of droog heischraal grasland; vennen lager op de helling zijn zeer zwak gebufferd; lager op de helling nat heischraal grasland; onderaan de helling bij grondwaterinvloed zwak gebufferd ven. Deze veldwerkplaats behandelt natte heide en nat heischraal grasland. Natte heide ofwel de Associatie van Gewone dophei, heeft een ph van ongeveer 4 (3,6 tot 4,5), is s winters plasdras en in de zomer zit het water op 50 tot 80 centimeter diep. Bij een N- of P-limitatie is hij met enkele Rode Lijst soorten matig soortenrijk (rijker dan droge heide). Voor 1950 was er ook een orchideeënrijke natte heide met een ph van 4,5 tot 6,0. Natte heischrale graslanden zijn matig zuur met een ph van 5 (4,5 tot 6,4). Deze graslanden bevinden zich vaak in overgangen van natte heiden naar blauwgrasland, en is soortenrijk en bezit veel Rode Lijst soorten, met planten als Gevlekte orchis, Welriekende nachtorchis, Blauwe knoop, Stijve ogentroost en Klokjesgentiaan.
3 Wat de ver -thema s betreft zijn deze habitats (zeer) gevoelig voor verzuring (doort atmosferische depositie en door verminderde grondwaterinvloed), gevoelig voor vermesting en gevoelig voor verdroging (gedaalde grondwaterstanden, minder toestroming van (zwak) gebufferd grondwater met daaruit voortvloeiende grotere invloed van regenwater). Verdroging zet verschillende processen in werking. Het zorgt voor vermesting doordat de grond droger wordt kan er meer zuurstof in de bodem dringen. Daardoor neemt de afbraak (mineralisatie) van organsiche stof toe, waarbij voedingsstoffen vrijkomen. Doordat Ook er meer (zuur) regenwater in de bodem kan dringen wordt de bodem zuurder. Verzuring Verzuring treedt onder andere op door zwavel- en stikstofdepositie. De zwaveldepositie is in de jaren zestig tot tachtig heel hoog geweest, maar is nu weer op het niveau van rond Stikstof was tussen 1980 en 95 heel hoog, en is nu stabiel op een lager niveau, maar nog steeds aanzienlijk hoger dan de kritische depositiewaarden. Bij bodemverzuring nemen de bufferstoffen (Ca, Mg en K) af, waardoor metalen als aluminium (toxisch voor dieren en planten) beschikbaar komen. Door verzuring verandert het bodemleven en wordt ammoniak niet meer omgezet in nitraat. Kritische soorten van heiden en heischrale graslanden gebruiken nitraat als stikstofbron. De overmaat aan ammoniak onder invloed van verzuring is toxisch voor zulke soorten. Herstel Om te herstellen moet je de oorzaken wegnemen. Daarbij hangen je maatregelen af van de uitgangssituatie. Als het alleen vermest is, maar de hydrologie is nog intact en het is niet verzuurd, dan kun je kleinschalig plaggen, met uitsparing van restpopulaties. Als het verdroogd en verzuurd is, werkt plaggen minder goed. Je krijgt dan soortenarme natte heide met dophei en eventueel kleine zonnedauw en bruine snavelbies. Dat komt door de ammoniumpiek die 1 tot 1,5 jaar na het plaggen optreedt, als er geen nitrificatie meer optreedt. Bovendien dalen onder deze omstandigheden de waterstanden te snel en te vroeg en kan Pijpenstrootje snel terugkeren. Beter werkt het om te plaggen én te bekalken met 200 gram dolokal per vierkante meter, want dan blijft ammonium laag. Na plaggen én bekalken is de kieming en overleving veel beter. Bekalken kan overigens niet alleen direct op de heide, maar ook op het inzijggebied. In het Verbrande Bos is één keer bekalkt op het inzijggebied en dat was zeer succesvol. Op voormalige landbouwgronden kan de zaadvoorraad uitgeput zijn, zeker wanneer er diep moest worden afgegraven om overmaat aan fosfaat af te voeren. In zulke gevallen kan overwogen worden om strooisel van soortenrijke situaties te gebruiken. Via schapenbegrazing (rondtrekkend en
4 gescheperd) kan de verspreiding van soorten worden gestimuleerd. Op verzuurde heiden en natte heischrale graslanden kan via drukbegrazing met schapen de dominantie van soorten tijdelijkm worden doorbroken. Duurzaam en vollediger herstel (soortenrijker) treedt op wanneer de oorzaken van de verzuring worden weggenomen. Hoe bepaal je wanneer je wat moet doen? Je kunt het zien door te ph en de hoeveelheid uitwisselbaar calcium en magnesium te meten. Zijn die lager dan 4,5 tot 4,2.en is het gehalte aan uitwisselbare calcium en magnesium lager dan 30-40% dan is sprake van verzuring. Landschapsecologie Bij het herstellen van heide of vennen of welk natuurdoel ook, is het altijd belangrijk om niet op postzegelniveau bezig te zijn, maar te kijken naar het gehele systeem, het landschap. Ook heideterreinen zijn een onderdeel van een landschap, met hoge en lager gelegen gronden. Jansen neemt ons mee in een analyse op landschapsschaal van het Verbrande Bos. Als we op de hoogtekaart kijken ( van het Verbrande Bos zien we bijvoorbeeld dat het een laagte is omsloten door hogere gronden, een geïsoleerde laagte dus. Dit roept weer vragen op over hoe de waterhuishouding in elkaar kan zitten. Een bepalende factor daarbij is de bodem: hoe is de bodem opgebouwd? Op de website is informatie (grondboringen) te vinden van de Nederlandse ondergrond. Ondoorlatende lagen op een ondiepe hoogte op een terrein met veel hoogteverschillen kunnen lokale kwelsystemen veroorzaken. Ook kan opbouw van de bodem iets zeggen over waar de basenrijkdom in de bodem vandaan komt (in Staverden door de kalkhoudende leem). De belangrijkste boodschap is dat je niet moet kijken op postzegelniveau, maar naar het gehele landschap met z n hoogteverschillen en klei, zand en/of leem in de ondergrond. Ook moet je je niet blind staren op slechts één soort. Als er bijvoorbeeld knolrus staat, betekent dit niet dat er per definitie een ammoniumpiek is. Kijk wat er verder nog aan soorten staat. Een bedekkingsgraad van 30% knolrus of pijpenstrootje is helemaal niet erg. Eerste EGM Ger Verwoerd (Het Geldersch Landschap) en Henk-Jan Zwart (gemeente Ermelo) vertellen dat het Verbrande Bos hoorde bij de eerste tranche EGM-projecten, in 1989 uitgevoerd door Het Geldersch Landschap enradboud Universiteit. Het gebied was een voormalige
5 soortenrijke natte heide en heischraal grasland, ontwaterd via een hoofdsloot en greppels. Voor 1989 stonden er boompjes in slechte conditie en veel Pijpenstrootje. Wel stonden er wat mooie planten in en naast de hoofdsloot. De bodem had een ph van 4,3 (3,9 tot 4,7) en het water was schoon, zeer zwak gebufferd. Het hersteldoel was soortenrijke natte heide en nat heischraal grasland. De inschatting was dat het een kansrijke plek was door de nabijgelegen Leemputten en de invloed van zwak gebufferd schoon grondwater. Er werd gekozen om te plaggen (na het kappen van de bomen), greppels te dichten en de hoofdsloot regelbaar op te stuwen. Na 6 jaar ontstond er een mooie natte heide. Westhoff, die oorspronkelijk niets van graafmachines moest hebben, draaide bij toen hij de mooie resultaten zag. Het beheer bestaat nu uit jaarlijks maaien en afvoeren. Het veld in De eerste locatie die we bezoeken is het Verbrande Bos II, ingericht in Hier is geplagd tot centimeter diepte, net tot onder de dichtdoorwortelde zone. Er is hier vooral invloed van regenwater, wat minder zuur is (ph 5-7). Op de lagere plekken zijn de eerste natte heidesoorten te zien zoals ronde zonnedauw. Op de hogere plekken vindt veel struikvorming plaats. Het beheer wat hier uitgevoerd wordt is het uittrekken van de jonge boompjes en maaien met de rupsmaaier (in oktober). Ietsje verder, de tweede plek waar we even stilstaan, vinden we kenmerkende soorten van een gebufferd heischraal milieu. In de pionierfase zijn algen en wieren ook belangrijk. De algen houden het water goed vast en zorgen voor een goed kiemklimaat voor de pioniersoorten. Dit stuk is een paar jaar na het plaggen beleemd, wat buffercapaciteit geeft en dus minder verzuring. Na het plaggen (in 96-97) is 8 jaar later de eerste pol riet gegroeid, en nu loopt het helemaal onder het riet. Tijdens de veldwerkplaats van vorig jaar, toen we hier ook bij stilstonden is aan Verwoerd geadviseerd om vroeg te maaien. Dat advies heeft Verwoerd opgevolgd. Hij heeft uiteraard wel de hoogveenkern laten staan. Het is nu afwachten of dit gaat werken. Maar is dat riet wel zo erg? De deelnemers verschillen van mening over hoe erg riet is. Jansen wijst de deelnemers erop dat de rietvegetatie wel heel open is. Tussen het riet zijn nog allerlei natte heidesoorten te vinden. En in het midden is een hoogveen kern gesitueerd. Af en toe maaien is prima, zegt Jansen. Maar paniek vanwege eventuele eutrofiering is niet nodig. Als je echt van de riet af wilt, geeft een van de deelnemers mee, dan moet je in de zomer onderwater maaien met een onderwaterbosmaaier.
6 Vanwege het microreliëf in het Verbrande Bos is er veel variatie in heidemilieus. De volgende plek waar we even stil staan is een plek waar veel water (regenwater) op het maaiveld ligt. Hier is dan ook veelstengelige waterbies, veldrus en pijpenstrootje te vinden. Hier in het Verbrande Bos II is dus te zien dat na hooguit 20 cm plaggen de heischrale soorten vanzelf komen, als de waterhuishouding maar op orde is. Zelf in de natte maand augustus bleef hier niet veel water op het maaiveld staan. Bekijk het dus breed. Niet alleen kijken naar de nutriëntenhuishouding, maar ook naar de waterhuishouding! In het Verbrande Bos staan we even stil bij de hoofdsloot. Er is indertijd voor gekozen om er een stuw in te plaatsen, die bij nat weer overloopt, zodat er doorstroming blijft bestaan. Als je hem dicht zou gooien, raak je waarschijnlijk je natte heischrale vegetatie kwijt, en ontstaat er een zwakgebufferd ven. Maar zo n slootje betekent wel dat je de bodem licht ontwatert, en je daarmee hoogveenvorming kunt vergeten. Ten slotte bezoeken we de Leemputten. Dit terrein is niet heringericht, maar is ontstaan met goed beheer (1 keer in de 2/3 jaar maaien). Als de waterhuishouding maar goed is, gaat de rest (bijna) vanzelf en krijg je een hele stabiele vegetatiestructuur met witte snavelbies en Beenbreek. Op een geplagd en bekalkt stuk zien we meteen aan de vegetatie dat hier maatregelen zijn genomen. We zien een prachtig stukje met Blauwe knoop, Parnassia, Moeraswespenorchis, gevlekte orchis. De bekalkingsmaatregelen hebben 15 jaar geleden plaatsgevonden en nog kunnen we genieten van de resultaten. De kalk is dus niet in twee jaar weggespoeld. In de discussie na afloop blijkt dat verschillende beheerders toch ideeën hebben gekregen om misschien toch eens te bekalken. Maar ook de eye-opener ten aanzien van de landschapsecologie was heel waardevol. Meer informatie: Roland Bobbink, B-ware, R.Bobbink@science.ru.nl André Jansen, Unie van Bosgroepen, ajmjansen@yahoo.nl De presentaties van Jansen en Bobbink zijn te vinden op > Nat zandlandschap heide en vennen
Herstelbeheer van natte heiden en natte heischrale graslanden. Roland Bobbink B-WARE Research Centre
Herstelbeheer van natte heiden en natte heischrale graslanden. Roland Bobbink B-WARE Research Centre Opbouw Presentatie Inleiding - heide landschap - karakterisering natte heiden en heischrale graslanden
Nadere informatieVeldwerkplaats vochtige bossen
Veldwerkplaats vochtige bossen Hoe kan hydrologisch herstel (vermesting), verzuring en verdroging tegen gaan? Emiel Brouwer, onderzoekcentrum BWARE Rob van den Burg, Bosgroep Zuid Nederland Bos op de pleistocene
Nadere informatieWaterhuishouding en herstelbaarheid van hoogveenvennen
Waterhuishouding en herstelbaarheid van hoogveenvennen Verslag veldwerkplaats Nat zandlandschap Pikmeeuwenwater, 16 juni 2010 Inleiders: Michael van Roosmalen (Stichting Het Limburgs Landschap) Jan Streefkerk
Nadere informatieFosfaat en natuurontwikkeling
Fosfaat en natuurontwikkeling Verslag veldwerkplaats Laagveen- en zeekleilandschap Arcen, 28 augustus 2008 Inleiders: Fons Smolders, B-Ware Nijmegen en Michael van Roosmalen van Stichting Het Limburgs
Nadere informatieEffecten van verhoogde N- depositie op natuur: is herstel nog nodig? Roland Bobbink, Leon van den Berg, Hilde Tomassen, Maaike Weijters & Jan Roelofs
Effecten van verhoogde N- depositie op natuur: is herstel nog nodig? Roland Bobbink, Leon van den Berg, Hilde Tomassen, Maaike Weijters & Jan Roelofs Opbouw presentatie Inleiding - atmosferische depositie
Nadere informatieHeidebeheer in de 21 e eeuw
Heidebeheer in de 21 e eeuw Henk Siebel Met OBN-faunaonderzoek van Joost Vogels, Arnold van den Burg, Eva Remke, Henk Siepel Stichting Bargerveen, Radboud Universiteit Nijmegen Herstel en beheer van droge
Nadere informatieOnderzoekcentrum B-WARE BV
Onderzoekcentrum B-WARE BV Opgericht in 2002 Emiel Brouwer Natuur- en waterbeheer in Nederland - Biotoopvernietiging, versnippering, atmosferische depositie, verdroging, vervuiling van grond- en oppervlaktewater,
Nadere informatieBergvennen & Brecklenkampse Veld
Bergvennen & Brecklenkampse Veld Terugkoppeling resultaten onderzoek 15 november 2016 Programma 20:00 uur 20:10 uur 20:15 uur 20:45 uur 21.15 uur 21:20 uur 22:00 uur Opening door Aart van Cooten Proces
Nadere informatieVennensleutel. Verslag veldwerkplaats Nat zandlandschap Malpieven (Valkenswaard), 21 oktober 2009
Vennensleutel Verslag veldwerkplaats Nat zandlandschap Malpieven (Valkenswaard), 21 oktober 2009 Inleiders: Emiel Brouwer (B-ware), Rob van der Burg (Bosgroep) Beheerders en onderzoeker hebben al veel
Nadere informatieIs herstel hoogvenen succesvol? Bart van Tooren. Bjørn van den Boom, Senior beleidsmedewerker Natuurbeheer
Is herstel hoogvenen succesvol? Bart van Tooren Bjørn van den Boom, Senior beleidsmedewerker Natuurbeheer Agenda Inleiding Wat is hoogveen Degradatie van hoogveen in Nederland Herstel van hoogveen Resultaten
Nadere informatieMaatregelen voor bosherstel
Veldwerkplaats Voedselkwaliteit en biodiversiteit in bossen Maatregelen voor bosherstel Gert-Jan van Duinen Arnold van den Burg Conclusie OBN-onderzoek bossen Te hoge atmosferische stikstofdepositie Antropogene
Nadere informatieBiotoop heide. Cursus natuurmanagement, 2019
Biotoop heide Cursus natuurmanagement, 2019 Natura 2000 Wat doen we vandaag? Heide Heide in Vlaanderen Begin 19 de eeuw Grootste uitbreiding heidelandschap (woeste grond) De mens vecht om er te overleven.
Nadere informatieMineraalgift als maatregel tegen verzuring. Leon van den Berg (Bosgroep Zuid Nederland) Maaike Weijters (onderzoekcentrum B-WARE)
Mineraalgift als maatregel tegen verzuring Leon van den Berg (Bosgroep Zuid Nederland) Maaike Weijters (onderzoekcentrum B-WARE) Inleiding Mineralen Verzuring Wat is er bekend? Onderzoek Resultaten Wat
Nadere informatieFauna in de PAS. Hoe kunnen we effecten van N-depositie op Diersoorten mitigeren? Marijn Nijssen Stichting Bargerveen
Fauna in de PAS Hoe kunnen we effecten van N-depositie op Diersoorten mitigeren? Marijn Nijssen Stichting Bargerveen De Programatische Aanpak Stikstof Natuurdoelen en economische ontwikkelingsruimte 1600
Nadere informatieGrasland en Heide. Hoofdstuk 2.2 en 2.4
Grasland en Heide Hoofdstuk 2.2 en 2.4 Planning Grasland Voedselweb opdracht Heide Voedselweb opdracht Grasland Grasland is een gebied van enige omvang met een vegetatie die gedomineerd wordt door grassen
Nadere informatieNatuurontwikkeling op voormalige landbouwgronden; herstel van blauwgraslanden
Natuurontwikkeling op voormalige landbouwgronden; herstel van blauwgraslanden Verslag veldwerkplaats --- Nat zandlandschap Wijnjeterper Schar, 9 november 2010 Inleiders: Jan Streefkerk (Staatsbosbeheer),
Nadere informatieVan Witbolgrasland naar Dotterbloemgrasland
Van Witbolgrasland naar Dotterbloemgrasland Verslag veldwerkplaats ----laagveen en zeeklei Wageningen, 30 juni 2010 Inleider: Dick van der Hoek (WUR) Op deze middag namen we een kijkje in het blauwgrasland
Nadere informatieGROOT MALPIEVEN. Fotoreportage: een jaar na ven-herstelwerken. (ge VALKENSWAARD. Jacques van Kessel
GROOT MALPIEVEN (ge VALKENSWAARD Fotoreportage: een jaar na ven-herstelwerken. Jacques van Kessel September 2011 De Malpieheide is eigendom van de gemeente Valkenswaard, het gebied is in beheer bij de
Nadere informatieGagel-en wilgenstruwelen
Gagel-en wilgenstruwelen Knelpunten en beheer Bobbink et al. (2013) Preadvies kleine ecotopen in de hydrologische gradiënt. H7. Vormen en voorkomen Gagelstruweel RG Klasse der hoogveenbulten en slenken
Nadere informatieHeide als landschap: historie, bodem en ontwikkeling. Rienk-Jan Bijlsma & Rein de Waal
Heide als landschap: historie, bodem en ontwikkeling Rienk-Jan Bijlsma & Rein de Waal 1953 Nieuwe functies vragen om nieuwe beheermethoden Evenwicht tussen hei en gras wanneer ontwikkeling ongestoord verloopt
Nadere informatieTrosbosbes Effecten op het ecosysteem en mogelijkheden voor bestrijding
Trosbosbes Trosbosbes Effecten op het ecosysteem en mogelijkheden voor bestrijding GertJan van Duinen Vraagstelling Hoe beïnvloedt Trosbosbes ecosysteem? Peelvenen: veenontwikkeling, biodiversiteit Factoren
Nadere informatieHartelijk welkom. Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Holtingerveld
Hartelijk welkom Informatieavond Beheerplan Natura 2000 Holtingerveld Programma Opening Opzet en doel van deze avond Even terug kijken Hoe staat het met de Programmatische Aanpak Stikstof Korte samenvatting
Nadere informatieDrasland. Groot Wilnis-Vinkeveen
Groot Wilnis-Vinkeveen Drasland in de Zouweboezem, provincie Zuid-Holland Bron: provincie Utrecht Drasland Drasland is niet bemest kruidenrijk hooiland dat maximaal 30 cm boven het oppervlaktewaterpeil
Nadere informatieBronnen aan de basis van een goede natuurkwaliteit Over herstelbeheer in bronsystemen
Veldwerkplaats 16 mei 2012 Bronnen aan de basis van een goede natuurkwaliteit Over herstelbeheer in bronsystemen Rob van Dongen, Waterschap Regge en Dinkel & Marcel Horsthuis, Unie van Bosgroepen Bronnen
Nadere informatieBestuurlijke samenvatting. Laatste onderzoeksresultaten De Groote Meer op de Brabantse Wal
Bestuurlijke samenvatting Laatste onderzoeksresultaten De Groote Meer op de Brabantse Wal De Groote Meer, deels gevuld met water De Brabantse Wal: een afwisselend natuurgebied met een grote variatie aan
Nadere informatieDrukbegrazing en Chopperen als Alternatieven voor Plaggen van Natte heide
Drukbegrazing en Chopperen als Alternatieven voor Plaggen van Natte heide Effecten op middellange termijn: Fauna De Vlinderstichting Stichting Bargerveen B-Ware Experimenteel onderzoek Abiotiek: ph, buffercapaciteit,
Nadere informatieDotterbloemhooilanden
Dotterbloemhooilanden Verslag veldwerkplaats ---Laagveen en zeeklei Woerdense Verlaat, 26 augustus 2010 Inleiders: Bas van de Riet (Landschap Noord-Hollands) Martijn van Schie (Natuurmonumenten) Bij en
Nadere informatieAlle vennen zijn hersteld, wat nu? 25 jaar ervaring met venherstel verwerken in het regulier beheer
Alle vennen zijn hersteld, wat nu? 25 jaar ervaring met venherstel verwerken in het regulier beheer Emiel Brouwer Esther Lucassen Hilde Tomassen Onderzoekcentrum B-WARE Inzicht in functioneren vennen +
Nadere informatie(Ver)ken je tuinbodem. Annemie Elsen Stan Deckers
(Ver)ken je tuinbodem Annemie Elsen Stan Deckers Tuinbodems in Vlaanderen ZUURTEGRAAD (ph) 2/3 tuinen = overbekalkt 3/4 gazons = overbekalkt voedingselementen minder beschikbaar voor planten nooit blindelings
Nadere informatieHerstel en beheer van heideterreinen
Herstel en beheer van heideterreinen Gevolgen van verzuring, vermesting en verdroging en de invloed van beheer op levensgemeenschappen van heide. Een samenvattend rapport voor beheerders. Chris van Turnhout
Nadere informatieAndré Jansen NecoV N-symposium Antwerpen, 26 april 2016 Beheer op standplaatsniveau: een pas op de plaats.
André Jansen NecoV N-symposium Antwerpen, 26 april 2016 Beheer op standplaatsniveau: een pas op de plaats. Doel Rode Lijst met Groene Stip Bepalen effectiviteit van effectgerichte maatregelen tegen verdroging,
Nadere informatieNatte en Vochtige bossen. Hydrologisch herstel van natte en vochtige bossen: welke kansen liggen er?
Natte en Vochtige bossen Hydrologisch herstel van natte en vochtige bossen: welke kansen liggen er? Indeling Landschappelijke positie natte en vochtige bossen Verdroging Waar liggen de kansen? Hoe te herkennen
Nadere informatieGebiedsavond Bergvennen & Brecklenkampse Veld 13 juni 2017
Gebiedsavond Bergvennen & Brecklenkampse Veld 13 juni 2017 Presentatie Fons Eysink Landschapsecologische systeemanalyse (LESA) en maatregelenkaart Werkwijze hydrologische modellering (namens Margrietha
Nadere informatieOntwikkeling en beheer van natuurgraslanden in Utrecht: Nat schraalland
Provincie Utrecht, afdeling FLO, team NEL, 5 februari 2015 Nat is zeer laagproductief hooiland op natte, onbemeste, basenrijke veen- en zandgrond dat gewoonlijk een keer per jaar worden gemaaid in de nazomer.
Nadere informatieVeenvorming in beekdalen. Veldwerkplaats: Drentse Aa, 15 juni 2009 Willem Molenaar / Camiel Aggenbach
Veenvorming in beekdalen Veldwerkplaats: Drentse Aa, 15 juni 2009 Willem Molenaar / Camiel Aggenbach Veensystemen in beekdalen hoogvenen regenwater, zuur, arm laagvenen hellingvenen grondwater, zuur-zwak
Nadere informatieKleinschalig heidebeheer maatregelen diverse terreinen
Resultaten Uitgangssituatie Algemeen Kleinschalig heidebeheer maatregelen diverse terreinen Projectnummer: 2010_009 Projectnaam: Kleinschalig heidebeheer maatregelen diverse terreinen PMJP: B2 Kwaliteitsverbetering
Nadere informatieZwart Water_Inrichting Schaapsen Diepbroek incl. sanering stortlocaties
Uitgangssituatie Algemeen Zwart Water_Inrichting Schaapsen Diepbroek incl. sanering stortlocaties Projectnummer: 2009_015 Projectnaam: Zwart Water_Inrichting Schaaps- en diepbroek incl sanering stort 1
Nadere informatieDe nutriëntenbalans van droge
De nutriëntenbalans van droge heide De resultaten van experimenteel toevoegen van fosfaat en kalk na plaggen Joost Vogels Rienk-Jan Bijlsma & Rein de Waal Roland Bobbink Maaike Weijters Henk Siepel Veldkrekel
Nadere informatieHoogveenherstel in de Groote Peel
Hoogveenherstel in de Groote Peel Verslag veldwerkplaats Nat Zandlandschap 9 oktober 2009, De Groote Peel Inleiders: Gert-Jan van Duinen (Stichting Bargerveen/Afd. Dierecologie, Radboud Universiteit Nijmegen)
Nadere informatieActieplan redding heischrale graslanden
Actieplan redding heischrale graslanden Friso van der Zee m.m.v. Roland Bobbink, Roos Loeb, Maaike de Graaf, Maaike Weijters, Gerard Oostermeijer, Michiel Wallis de Vries, Sheila Luijten Op de foto s rust
Nadere informatieAbiotiek en beheer: hoe werkt stikstof en hoe gaan we er mee om? BIOGEOCHEMICAL WATER-MANAGEMENT & APPLIED RESEARCH ON ECOSYSTEMS
Abiotiek en beheer: hoe werkt stikstof en hoe gaan we er mee om? BIOGEOCHEMICAL WATER-MANAGEMENT & APPLIED RESEARCH ON ECOSYSTEMS De atmosfeer bestaat voor 80% uit niet-reactief stikstofgas (N 2 ) 2 Wat
Nadere informatieInrichting Straelensbroek/ Straelens Schuitwater
Uitgangssituatie Algemeen Inrichting Straelensbroek/ Straelens Schuitwater Projectnummer: 2008_009 Projectnaam: Inrichting Straelensbroek/Straelens Schuitwater PMJP: B1 Inrichting verworven EHS Natuurdoel:
Nadere informatieHerstel van hellingschraallanden
Herstel van hellingschraallanden Verslag veldwerkplaats Heuvelland Gulpen, 30 september 2009 Inleiders: Nina Smits (Alterra), Toos van Noordwijk (Stichting Bargerveen) en Patrick Kloet (Staatsbosbeheer)
Nadere informatiePijpenstrootje bestrijden of niet?
Pijpenstrootje bestrijden of niet? Verslag veldwerkplaats Nat zandlandschap Dwingelerveld, 7 september 2007 Inleiders: onderzoeker Gert Jan Baaijens (Rijksuniversiteit Groningen/Baaijens Advies) en beheerder
Nadere informatieStikstofdepositie en Natura 2000: een PASsend antwoord. Dick Bal (ministerie EZ / Natura 2000)
Stikstofdepositie en Natura 2000: een PASsend antwoord Dick Bal (ministerie EZ / Natura 2000) Introductie Natura 2000 als kader voor de PAS (Programmatische Aanpak Stikstof) Europese wetgeving om soorten
Nadere informatieOerlandschap, gekneed door ijs en oorlog Samenvatting van het beheerplan Holtingerveld Concept
Oerlandschap, gekneed door ijs en oorlog Samenvatting van het beheerplan Holtingerveld Concept a Oerlandschap, gekneed door ijs en oorlog Samenvatting van het beheerplan Holtingerveld Colofon Deze samenvatting
Nadere informatieNatte Natuurparel Nemerlaer 1 20-10-2011
Overzicht situatie en maatregelen per perceel NNP Project: NNP = Perceel is op orde voor realisatie AmbitieNatuurbeheertype = AmbitieNatuurbeheertype is haalbaar door uitvoering maatregelen = AmbitieNatuurbeheertype
Nadere informatieVeldwerkplaats. Natuurontwikkeling op voormalige landbouwgronden: fosfaat als adder onder het gras
Veldwerkplaats Natuurontwikkeling op voormalige landbouwgronden: fosfaat als adder onder het gras Leon Lamers, Fons Smolders, Esther Lucassen en Jan Roelofs Eutrofiëring ring Bodem- en waterprocessen droog
Nadere informatieAccumulatie van C en N gedurende successie in kalkrijke en kalkarme duinen
Veldwerkplaats, 16 juni2015 1 Accumulatie van C en N gedurende successie in kalkrijke en kalkarme duinen Yuki Fujita & Camiel Aggenbach 2 Overzicht Wat zijn Grijze duinen? Atmosferische N-depositie en
Nadere informatieHerstel van hoogveenlandschap
Herstel van hoogveenlandschap Verslag veldwerkplaats Nat zandlandschap Engbertsdijksvenen, 7 oktober 2009 Inleiders: Gert-Jan van Duinen (Stichting Bargerveen), Fons Eijsink (Bosgroep Noord-Oost Nederland)
Nadere informatieWaardevol heidelandschap op de Hondsrug Samenvatting van het beheerplan Drouwenerzand Concept
Waardevol heidelandschap op de Hondsrug Samenvatting van het beheerplan Drouwenerzand Concept a Waardevol heidelandschap op de Hondsrug Samenvatting van het beheerplan Drouwenerzand Colofon Deze samenvatting
Nadere informatieNatuurherstel: van standplaats naar landschap
Natuurherstel: van standplaats naar landschap Hans Esselink (St. Bargerveen/RU) Wilco Verberk (St. Bargerveen/RU) Ab Grootjans (RU Groningen/RU Nijmegen) André Jansen (Unie van Bosgroepen) Verberk WCEP,
Nadere informatieRealisatie Eckeltse vennen
Uitgangssituatie Algemeen Realisatie Eckeltse vennen Projectnummer: 2008_008 Projectnaam: Realisatie Eckeltse vennen PMJP: B1 Inrichting verworven EHS Natuurdoel: Inrichting van 5 voedselarme licht gebufferde
Nadere informatieHandreiking bij de omvorming van voormalige landbouwgronden naar natuur
Handreiking bij de omvorming van voormalige landbouwgronden naar natuur Leo Norda Camiel Aggenbach Leo Norda Drs. C. Aggenbach Rudy van Diggelen, Tjisse Hiemstra, Ido Borkent, Matty Berg, Geert van Duinhoven,
Nadere informatienatuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN
natuurbeheer Jens Verwaerde Natuurpunt CVN indeling inleiding: voorstelling a geschiedenis van het natuurbeheer b - biotopen en soorten en hun beheer pauze c - beheer richt zich op de omgeving d - natuurbeheer
Nadere informatieSteenmeel in de praktijk: Van bodem via planten ook effecten op dieren?
Steenmeel in de praktijk: Van bodem via planten ook effecten op dieren? De bodemverzuringscascade Zure depositie Bekalken Besteenmelen Toename H + In de bodem Verlies basische kationen Verlies verweerbare
Nadere informatiePotenties voor vegetaties van Natte duinvalleien in het plangebied Hanenplas
reg.nr. 17.87199 17.100697 Potenties voor vegetaties van Natte duinvalleien in het plangebied Hanenplas 1. Hydrologie 1.1 Hydrologische voorwaarden voor Schoenetum : zomergrondwaterstanden die niet verder
Nadere informatieBeek of beekmoeras? Water stroomt waar het gaan kan, en anders niet. Veldwerkplaats Beekdallandschap Verslag Geeserstroomgebied, Gees, 13 mei 2008
Beek of beekmoeras? Water stroomt waar het gaan kan, en anders niet Veldwerkplaats Beekdallandschap Verslag Geeserstroomgebied, Gees, 13 mei 2008 Inleiders: Rients Hofstra, DLG en Piet Verdonschot, Alterra
Nadere informatieSchraal schraler schraalst
Schraal schraler schraalst Van landbouwgrond naar natuur. Maakt het uit hoe we dit aanpakken? Rudy van Diggelen Camiel Aggenbach Matty Berg Jan Frouz Tjisse Hiemstra Leo Norda Jan Roymans 2 Voorwaarden
Nadere informatieLIFE Dommeldal. Grensoverschrijdend werken aan Natura 2000. Van bron tot Hageven - De Plateaux
LIFE Dommeldal Grensoverschrijdend werken aan Natura 2000 Van bron tot Hageven - De Plateaux Colofon Overname uit deze publicatie om nog meer mensen warm te maken voor het Dommeldal is toegelaten en wordt
Nadere informatieHerstel van de hydrologie in natuurgebieden HANHART CONSULT
Herstel van de hydrologie in natuurgebieden In veel natuurgebieden zijn de botanische waarden achteruitgegaan door: - Vermesting - Verdroging -Verzuring In veel gebieden kan de vermesting worden verholpen
Nadere informatieSchraal schraler schraalst
Schraal schraler schraalst Van landbouwgrond naar natuur. Maakt het uit hoe we dit aanpakken? Rudy van Diggelen Camiel Aggenbach Matty Berg Jan Frouz Tjisse Hiemstra Leo Norda Jan Roymans Opmerking vooraf:
Nadere informatieTerug naar de bron. Verslag veldwerkplaats Beekdallandschap Dal van de Brunninkhuizerbeek, 22 april 2009
Terug naar de bron Verslag veldwerkplaats Beekdallandschap Dal van de Brunninkhuizerbeek, 22 april 2009 Inleiders: Marcel Horsthuis (Bosgroep Midden Nederland) en Fons Eysink (Bosgroep Noord-Oost Nederland)
Nadere informatiegrondwater doorgrond wat kunt u doen tegen grondwateroverlast?
grondwater doorgrond wat kunt u doen tegen grondwateroverlast? grondwater doorgrond Grondwater bestaat uit regenwater en oppervlaktewater dat in de bodem is weg gezakt en kwelwater dat onder druk uit lager
Nadere informatieNut en noodzaak fosfaatonderzoek natuurinrichting WaalenBurg
Nut en noodzaak fosfaatonderzoek natuurinrichting WaalenBurg HASKONINGDHV NEDERLAND B.V. RIVERS, DELTAS & COASTS Aan : Provincie Noord-Holland Van : Joost Rink en Tom van den Broek Datum : 9 januari 2015
Nadere informatieSteenmeel als maatregel tegen verzuring in heide en bossen
Steenmeel als maatregel tegen verzuring in heide en bossen Roland Bobbink, Leon van den Berg, Huig Bergsma, Henk Siepel, Joost Vogels, Evi Verbaarschot, Bas van de Riet & Maaike Weijters BIOGEOCHEMICAL
Nadere informatieReptielen in de heide
Reptielen in de heide Verslag veldwerkplaats Droog zandlandschap Hoge Veluwe, 23 juni 2009 Inleiders: Ton Stumpel (WUR), Joost Vogels (Stichting Bargerveen/ Radboud Universiteit Nijmegen), Jeroen van Delft
Nadere informatieDe Peelvenen. Hoogveenherstel op het randje. Gert-Jan van Duinen en vele anderen
De Peelvenen Hoogveenherstel op het randje Gert-Jan van Duinen en vele anderen 1. Op de grens van Brabant en Limburg 2. Ontstaan rondom de Peelrandbreuk De Verheven Peel op de Peelhorst: hoog en nat De
Nadere informatieKwaliteit van de natuur. Hoe spoor je aantastingen op?
Kwaliteit van de natuur Hoe spoor je aantastingen op? Ecosystemen en levensgemeenschappen Zoek vergelijkende gebieden (oerbossen, intacte riviersystemen, ongerepte berggebieden, hoogveenmoerassen, etc)
Nadere informatiePAS herstelmaatregelen en monitoring Wat kan en moet de kleine beheerder daarmee?
PAS herstelmaatregelen en monitoring Wat kan en moet de kleine beheerder daarmee? Beheerdersdag 2015 Jan Willem van der Vegte, BIJ12 - PAS-bureau Leon van den Berg, Bosgroepen Programmatische Aanpak Stikstof
Nadere informatiePlaggen ten behoeve van natuurontwikkeling. Fosfaatverzadiging als uitgangspunt
Plaggen ten behoeve van natuurontwikkeling Fosfaatverzadiging als uitgangspunt fosfaatverzadigingsindex (PSI) Plaggen en fosfaatverzadiging van de grond Plaggen is een veelgebruikte methode om de voedingstoestand
Nadere informatieNatura 2000-gebied 57 - Veluwe
Natura 2000-gebied 57 - Veluwe Toelichting en legenda Lees de Toelichting en legenda voor methode van de analyse en uitleg over de verschillende onderdelen. Wanneer u niet beschikt over de Toelichting
Nadere informatieNatura 2000 gebied 44 - Borkeld
Natura 2000 gebied 44 - Borkeld Toelichting en legenda Lees de Toelichting en legenda voor methode van de analyse en uitleg over de verschillende onderdelen. Wanneer u niet beschikt over de Toelichting
Nadere informatieVan landbouwgrond naar schrale natuur: leiden alle wegen naar Rome?
Van landbouwgrond naar schrale natuur: leiden alle wegen naar Rome? Evaluatie strategieën omgang met overmatige voedingsstoffen OBN-2014-60-NZ Rudy van Diggelen Camiel Aggenbach Matty Berg Jan Frouz Tjisse
Nadere informatieVerzuring en vermesting
Verzuring en vermesting Computer Ondersteund Onderwijs oefen- en zelftoetsmodule bij Ecologie eerste jaar versie 2 - juni 2004 Luchtverontreiniging in Noordwest-Europa 1. Zure regen wordt met name veroorzaakt
Nadere informatieVegetatieontwikkeling van schraalland op fosfaatrijke grond
Vegetatieontwikkeling van schraalland op fosfaatrijke grond Verslag veldwerkplaats ----algemeen Meppen, 20 april 2010 Inleiders: Rolf Kemmers (Alterra, WUR), Bernard de Jong (Staatsbosbeheer), Felix van
Nadere informatieSysteemanalyse Volther-Agelerbroek
Systeemanalyse Volther-Agelerbroek Systeemanalyse Volther-Agelerbroek Systeemanalyse Volther-Agelerbroek 1783 AD 1848 AD >1876 AD Systeemanalyse Volther-Agelerbroek 1899 AD 1935 AD Systeemanalyse Volther-Agelerbroek
Nadere informatieOntwikkeling en beheer van natuurgraslanden in Utrecht: Kruiden- en faunarijk grasland
Provincie Utrecht, afdeling FLO, team NEL, 5 februari 2015 is het basis-natuurgrasland. Het kan overal voorkomen op alle grondsoorten en bij alle grondwaterstanden, maar ziet er dan wel steeds anders uit.
Nadere informatieOp weg naar een levend hoogveen Samenvatting van het beheerplan Fochteloërveen Concept
Op weg naar een levend hoogveen Samenvatting van het beheerplan Fochteloërveen Concept a Op weg naar een levend hoogveen Samenvatting van het beheerplan Fochteloërveen Colofon Deze samenvatting is een
Nadere informatieHerstelstrategie Zuur ven (leefgebied 4)
Herstelstrategie Zuur ven (leefgebied 4) Bouwman, J.H., M.E. Nijssen, sen, H.M. Beije, D. Groenendijk,, D. Bal & N.A.C. Smits Dit leefgebied is afgeleid van het natuurdoeltype 3.23 (Zuur ven; Bal et al.
Nadere informatieOnkruiden overzicht HortiNova blad 1 Naam: Afbeelding Ca Mg O.s. Fosfaat Kalium Ijzer Aluminium Structuur Vermeerdering Overige informatie Mogelijke oplossing Kweekgras Laag hoog Nat Zaad en ondergrondse
Nadere informatieNatuurmanagement Biotoop- Heide
Natuurmanagement Biotoop- Heide Begin 19 de eeuw Grootste uitbreiding heidelandschap (woeste grond) De mens vecht om er te overleven. schapen geen bomen constant bezig Armoedige kledij hond Struikhei Begin
Nadere informatieHerstel van een soortenrijk zandlandschap. Jaap Bouwman (Unie van Bosgroepen)
Herstel van een soortenrijk zandlandschap Jaap Bouwman (Unie van Bosgroepen) Gert-Jan van Duinen Jaap Bouwman Hein van Kleef Michiel Wallis de Vries Achterliggende vraag Waarom hebben sommige soorten wel
Nadere informatieOBN-onderzoek Randvoorwaarden voor het herstel van kenmerkende en bedreigde soorten in het natte zandlandschap
OBN-onderzoek Randvoorwaarden voor het herstel van kenmerkende en bedreigde soorten in het natte zandlandschap Gert-Jan van Duinen Jaap Bouwman Hein van Kleef Michiel Wallis de Vries Hoofdpunten uit OBN-rapport
Nadere informatieoverlevingsplan bos+natuur
Duurzaam natuurherstel voor behoud van biodiversiteit overlevingsplan bos+natuur 15 jaar herstelmaatregelen in het kader van het Overlevingsplan Bos en Natuur Redactie: Gert-Jan van Duinen, Roland Bobbink,
Nadere informatieBemesting. Fosfaatgebruiksnormen. Mestwetgeving Wettelijk op maisland: 112 kg N/ha/jaar en bij hoge PW 50 kg P205/ha/jaar 1-2-2016.
Even Voorstellen Pascal Kleeven Akkerbouw/vollegrondgroentebedrijf Sinds1999 in dienst bij Vitelia-Agrocultuur Bemesting Wie teelt er maïs? Vragen Wie heeft er een mestmonster? Wie heeft er actuele grondmonsters?
Nadere informatieBodem en Water, de basis
Bodem en Water, de basis Mogelijkheden voor verbeteringen 5 febr 2018 Aequator Groen & Ruimte bv Het jaar 2017 April tot 30 juni April tot sept Aequator Groen & Ruimte bv 2 Jaar 2017 2017 Zomer warmer
Nadere informatieInformatieblad grondwaterkwaliteit Natte Natuurparel. Strabrechtse Heide
Informatieblad grondwaterkwaliteit Natte Natuurparel Strabrechtse Heide Aanleiding Waterschap Aa en Maas heeft onvoldoende inzicht hoe de grondwaterkwaliteit is in de Natte Natuurparels in haar beheergebied
Nadere informatieZand en klei 1. Van veen tot weiland 2. Blad 1. Heide Een lage plant met paarse bloemen.
5 Lastige woorden Blad Zand en klei Heide Een lage plant met paarse bloemen. Voedingsstoffen Voedsel dat planten nodig hebben om te groeien. Boomgaard Een stuk land met fruitbomen. Greppel Een kleine droge
Nadere informatieKleine schorseneer aan het infuus voortgang herstelplan in Drenthe
Kleine schorseneer aan het infuus voortgang herstelplan in Drenthe WFD-dag, 28 februari 2015 Edwin Dijkhuis Dit project wordt uitgevoerd en mogelijk gemaakt door: Foto: Peter Meininger Portret: Kleine
Nadere informatieHierna volgend artikel is afkomstig uit:
Hierna volgend artikel is afkomstig uit: Doelstelling van De Levende Natuur Het informeren over ontwikkelingen in onderzoek, beheer en beleid op het gebied van natuurbehoud en natuurbeheer, die van belang
Nadere informatieGebiedswijzer De Bruuk
Programmatische Aanpak Stikstof Gebiedswijzer De Bruuk Nederland heeft ruim 160 natuurgebieden aangewezen als Natura 2000-gebied. Samen met de andere landen van de Europese Unie werkt Nederland zo aan
Nadere informatieONTWERPBESLUIT NATUURBESCHERMINGSWET 1998 VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN GELDERLAND
ONTWERPBESLUIT NATUURBESCHERMINGSWET 1998 VAN GEDEPUTEERDE STATEN VAN GELDERLAND Datum : 8 oktober 2014 Onderwerp : Natuurbeschermingswet 1998-2010-005930- gemeente Harderwijk Activiteit : Uitbreiding
Nadere informatieBranden als beheermaatregel
Branden als beheermaatregel Verslag veldwerkplaats ----Droog zandlandschap t Harde, 16 september 2010 Inleiders: Joost Vogels (Stichting Bargerveen), Roland Bobbink (B-ware) en Brand Timmer (Defensie)
Nadere informatieHerstel kwaliteit van natte heide in het zandlandschap
Herstel kwaliteit van natte heide in het zandlandschap natuurherstel heide abiotische condities vegetatie fauna Het verspreidingsgebied van natte heiden is in omvang min of meer gelijk gebleven sinds de
Nadere informatieDeelgebied Kalmthoutse Heide 2009 Biezenkuilen - Drielingvennen
Klein warkruid Foto: Dré Vansteenvoort Planteninventarisatie Grenspark 2009 Deelgebied Kalmthoutse Heide 2009 Biezenkuilen - Drielingvennen Rapport planteninventarisatie aandachtssoorten Beleidsplan 2
Nadere informatieHoofdvraag: Hoe kan een gebied of een landschap milieuaantasting door verdroging optreden en hoe kan dit worden tegengegaan?
Praktische-opdracht door een scholier 1523 woorden 16 januari 2006 6,4 18 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Wereldwijs Stap 1: De onderzoeksvraag Hoofdvraag: Hoe kan een gebied of een landschap
Nadere informatieRob van der Burg 6 april 2017 Vochtige bossen Tussen verdrogen en nat gaan
Rob van der Burg 6 april 2017 Vochtige bossen Tussen verdrogen en nat gaan Opzet presentatie Brochure Toelichting op de brochure Wat zijn vochtige bossen Emiel: hydrologische herstel en achterliggende
Nadere informatie