Alle vennen zijn hersteld, wat nu? 25 jaar ervaring met venherstel verwerken in het regulier beheer

Transcriptie

1 Alle vennen zijn hersteld, wat nu? 25 jaar ervaring met venherstel verwerken in het regulier beheer Emiel Brouwer Esther Lucassen Hilde Tomassen Onderzoekcentrum B-WARE

2 Inzicht in functioneren vennen : Rijke en specifieke flora & fauna Arm aan nutriënten Zuur of zwak gebufferd

3 1975: sterke achteruitgang gesignaleerd: Vermesting: contact met voedselrijk water, recreatie Verdroging: drooglegging door afwatering Verzuring: nog onbekend (maar wel aanwezig!)

4 > 1975: veel nieuwe inzichten, bijvoorbeeld: Verzuringsgevoeligheid (ph, Al, NH 4 ) Sturende rol beschikbaarheid kooldioxide (CO 2 ) Isoetiden als system-engineers Interne eutrofiering: zwavel en bicarbonaat Drijftilvorming: methaan en zwavel

5 Planten als indicatoren

6 Verzuring: winnaars en verliezers Naar: Schuurkes, J.A.A.R, Kok, C.J. & Den Hartog, C.,1986

7 Verzuring: aanvullende herstelmaatregelen nodig Uit: Brouwer, E., R. Bobbink, J.G.M. Roelofs & G. M. Verheggen.,1996

8 Koolstofhuishouding

9 Koolstofhuishouding: bicarbonaat en kooldioxide Land Kalkrijk (sterk gebufferd) water Zwak gebufferd & zuur water CO 2 CO 2 CO CO 2 2 CO 2 HCO 3 (CO 2 ) CO 2 (CO 2 ) CO 2 (CO 2 ) (CO 2 ) (CO 2 ) (CO 2 ) (CO 2 ) CO 2 O 2 CO 2

10 Herstel van koolstoflimitatie Zuur Grondwater CO2 (µmol/l) a b Maand na start inlaat Bergvennen, Oisterwijkse vennen, Landschotse heide Uit: Brouwer.E., G. M. Verheggen & J.G.M. Roelofs,2000

11 Veel kooldioxide waterlaag vullende vegetatie CO 2 CO 2 Fe 2+ Fe 3+ (O)(OH) ~PO 4 3- CO 2 Fe 2+, PO 4 Fe 3+ (O)(OH) ~PO 4 3- Fosforlimitatie ipv. koolstoflimitatie

12 Uit: Brouwer e.a.,1996

13 Isoetiden

14 Isoetiden: system engineers CO 2 O 2 CO 2 Decompositie O 2 O 2 NH 4 PO Fe 2+ PO 4 3- ~ Fe 3+ (O)(OH) NO 3 NO 3 N 2 (gas)

15 Bodemvocht herstelde vennen na + 15 jaar Duinplas (4x) A Ven met isoetiden (9x) B Ven zonder isoetiden (5x) B Niet opgeschoond ven (5x) A 0 0,5 1 1,5 Orthofosfaat (micromol/liter) Uit: E. Brouwer, H. van Kleef, H. van Dam, J. Loermans, G.H.P Arts & J.D.M. Belgers., 2009

16 Calcium + Magnesium (µmol/l Sulphate (µmol/l) Sulphate (µmol/l) Keyenhurk Average 6 lakes

17 Interne eutrofiering door gebiedsvreemd water De Banen; bodemvocht Bodem Water Ortho-phosphate (µmol l -1 ) D Tijd (dagen) A B C HCO 3 + SO 4 4 mmol SO 4 2 mmol HCO 3 Demi-water DOC (mg l -1 ) a x b y c xy d y Uit: Brouwer.E., Soontiens, J., Bobbink, R. & J.G.M. Roelofs,1999

18 Interne eutrofiering door nitraatuitspoeling Turnhoutse vennen grondwater inzijggebied, 2 meter diep Uit: Vanderhaeghe, F., Brouwer, E., Kleef, H. van, Broeck, S van den & B. Vercoutere, 2008

19 Droogval gaat (interne) eutrofiering tegen Sarsven De Banen Nat Na droogval Nat Na droogval ph * ** Alkaliniteit *** ** Aluminium *** 24 19* Calcium *** ** ijzer *** 25 77*** Sulfaat *** *** Ortho-P ** Ammonium * ** Nitraat ** Kalium *** ** Uit: Brouwer.E., Soontiens, J., Bobbink, R. & J.G.M. Roelofs,1999

20 Drijftillen Bieze (kroondomeinen)

21 Barkmansveen (Dwingelerveld)

22 Uit: Tomassen e. a. 2002

23 Uit:Smolders et al Remming methaanproductie door sulfaat 100 SO 4 2- (µm) Remming methaanproductie (%) Tijd (dagen)

24 Voldoende kennis voor succesvol herstel Herstel abiotiek in ven & inzijggebied Terugkeer oorspronkelijke flora Ook fauna kan profiteren

25 Evaluatie projecten SLL ( ) 28 deelprojecten in 13 natuurgebieden (uitgevoerd ) Maatregelen 1. Herstel voormalig open water: verwijderen opgehoogde bodem 2. Herstel schraalgraslanden: afgraven P rijke bodem 3. Herstel hydrologie 4. Herstel basenverzadiging middels bekalken 5. Aanbrengen maaisel of plagsel van doelvegetatie 6. Aanvullend maaibeleid Vegetatie: 1. Bedekkingen van soorten 2. Indeling van soorten op vegetatietype 3. Gemiddelde relatieve bedekkingen van vegetatietypen (voorlopige resultaten) Lucassen, E.C.H.T.M. & J.G.M. Roelofs,2012 BIOGEOCHEMICAL WATER-MANAGEMENT & APPLIED RESEARCH ON ECOSYSTEMS

26 De Grashut, Weert 2012

27 5%

28 Evaluatie 40 herstelde vennen na jaar (2007) Naar: E. Brouwer, H. van Kleef, H. van Dam, J. Loermans, G.H.P Arts & J.D.M. Belgers., 2009

29 Van succesvol herstel naar optimaal beheer Herstel referentiesituatie: behoud deel biodiversiteit Herstel oorspronkelijke successie is essentieel voor behoud alle biodiversiteit Focus op herstel gunstige randvoorwaarden

30 Zwak gebufferd, koolstofarm ven: isoetidenfasen (honderden jaren) = heide = helofyten = knolrus/veenmos = isoetiden = vegetatie gebufferd water Hoog water Laag water Extreem laag water

31 Zwak gebufferd, koolstofarm ven: overgangsfase = heide/bos = helofyten = knolrus/veenmos = isoetiden Hoog water Laag water Extreem laag water

32 Zwak gebufferd ven: climaxvegetatie = bos = helofyten/veenmos = Elzenbroek = Berkenbroek Hoog water Laag water Extreem laag water

33 Bijsturen & verjongen gebufferd ven Bodem niet toxisch (NH 4, H 2 S) Kranswieren, Helofyten waterlaagvullers (drijftil) Kooldioxide, ijzer Isoetiden Arme bodem Helder water Isoetiden Afvoer organisch materiaal Successie Helofyten, Laagveen Successie Hoogveen Wilgenbroek Berkenbroek Elzenbroek Randvoorwaarde Consequenties beheer Kooldioxide, ijzer Goede & voldoende grondwateraanvoer / venige bodem Bodem niet toxisch (grond-)water en organisch materiaal arm aan stikstof en zwavel Arme bodem, helder water Geen eutrofiëringsbronnen, weinig afbraak (humuszuren) Afvoer organisch materiaal Windwerking, peilfluctuatie (ook voor N en P) Successie Compensatie voor hoge N-depositie?

34 Bijsturen & verjongen hoogveenven Knolrus Bodem niet toxisch Stabiel peil Veenmos + Helofyten Successie Hoogveen Veenmos Helder water Kooldioxide Veenmos waterlaagvullend Gagelstruweel Kaal Methaanproductie Drijftil Berkenbroek Geen droogval Randvoorwaarde Consequenties beheer Bodem niet toxisch (grond-)water en organisch materiaal arm aan stikstof en zwavel Stabiel peil/geen droogval Goede doorstroom en/of goede ondoorlatende laag Helder water Geen algenbloei (N&P laag), weinig afbraak (humuszuren) Kooldioxide Veenbodem of kwel Methaanproductie NO3 en SO4 laag, voldoende afbreekbaar organisch materiaal Successie Compensatie mogelijk voor hoge N-depositie?

35 Afname depositie: van overleven naar bijsturen 1989 EGM: EffectGerichte(<->brongerichte) Maatregelen 1994 OBN: Overlevingsplan Bos & Natuur 2000 OBN: Ontwikkeling & Beheer Natuurkwaliteit

36 Van succesvol herstel naar optimaal beheer Herstel referentiesituatie behoud deel biodiversiteit Herstel oorspronkelijke successie is essentieel voor behoud alle biodiversiteit Focus op herstel gunstige randvoorwaarden Bijsturen; kan dankzij afname depositie steeds meer gefaseerd en/of kleinschalig Uitzondering: baggeren (vermestingsbronnen onvoldoende aangepakt!) Verjongen: nieuw aanleggen of successie terugzetten Ingrijpend: aanpak op landschapsschaal

37

38 Bijsturen: gunstige randvoorwaarden Geen afbraak organische bodem: Droogval: Stabiel peil: IJzer- en CO 2 rijke kwel: Windwerking: Geen eutrofieringsbronnen: Methaanvorming: Minerale bodem: Isoetiden -> laag CO 2 ->

39 Bijsturen: windwerking NO ZW ZW NO

40 Bijsturen: bos (naaldbos Ravenvennen) ongedund gedund open veld 800 hoeveelheid doorval (mm) Tijd (dagen)