De onderwijsvisitatie Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Werktuigkunde-Elektrotechniek

Transcriptie

1 Brussel, december 2004 De onderwijsvisitatie Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Werktuigkunde-Elektrotechniek Een evaluatie van de kwaliteit van de eerste cyclusopleidingen Toegepaste Wetenschappen en de opleidingen Werktuigkunde-Elektrotechniek aan de Vlaamse universiteiten

2

3 De onderwijsvisitatie Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Werktuigkunde-Elektrotechniek Een evaluatie van de kwaliteit van de eerste cyclusopleidingen Toegepaste Wetenschappen en de opleidingen Werktuigkunde-Elektrotechniek aan de Vlaamse universiteiten

4 De onderwijsvisitatie Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Werktuigkunde-Elektrotechniek Exemplaren van dit rapport kunnen tegen betaling verkregen worden op het VLIR-secretariaat Egmontstraat Brussel Tel Fax secretariaat@vlir.be - Wettelijk depot: D/2004/2939/9

5 Voorwoord Dit rapport geeft de visie weer van de visitatiecommissie die de academische opleidingen eerste cyclus toegepaste wetenschappen en burgerlijk werktuigkundig-elektrotechnisch ingenieur evalueerde. De commissie verrichtte haar onderzoek en bezocht die opleidingen in Dit initiatief kadert mede in de opdracht die de Vlaamse overheid gaf aan de Vlaamse universiteiten en aan de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) wat betreft de externe kwaliteitszorg van het academisch onderwijs. Bij de onderwijsvisitatie van de tweede ronde drukken de visitatiecommissies hun oordeel over de opleidingen uit met een evaluatiescore voor zeventien kwaliteitskenmerken. Het is onverantwoord op basis hiervan een rangordening van universiteiten te maken of evaluatiescores van verschillende visitatiecommissies onderling te vergelijken. Elke visitatiecommissie bepaalt immers zelf de normen voor elk van de zeventien kwaliteitskenmerken en de gewogen gewichten van meerdere aandachtspunten die per kenmerk in één evaluatiescore moeten worden uitgedrukt. Daarom blijven ook de kwalitatieve oordelen in de tekst van het rapport zelf zeer belangrijk. In de nieuwe procedure legt elke visitatiecommissie vooraf ter discussie aan de opleidingen haar eigen referentiekader voor. Daarin verwoordt de commissie waaraan een goede opleiding in het betrokken studiegebied volgens haar zou moeten voldoen. Sterker dan in de eerste ronde wordt nu ook de onderzoeksgebondenheid van het onderwijs in de evaluatie betrokken door enkele extra aandachtpunten mee in rekening te brengen. Een ander nieuw element in de visitaties van de tweede ronde is dat de visitatiecommissie nagaat wat de opleidingen met de aanbevelingen van de commissie uit de eerste visitatieronde deden. Met de vernieuwde visitatieprocedure anticipeert de VLIR ook al enigszins op de invoering van de bachelor-masterstructuur, in het bijzonder op de invoering van systemen van kwaliteitszorg en accreditatie die meer en meer internationaal georiënteerd worden. Het visitatierapport is in de eerste plaats bedoeld voor de betrokken opleidingen en is vooral gericht op kwaliteitshandhaving en -verbetering. Daarnaast wil het 5

6 rapport ook de buitenwereld objectief inlichten over de kwaliteit van de geëvalueerde opleidingen. Daarom worden de visitatierapporten op de webstek van de VLIR geplaatst ( De lezer moet er echter rekening mee houden dat dit visitatierapport slechts een momentopname is van het academisch basisonderwijs in de eerste cyclusopleidingen toegepaste wetenschappen en de opleidingen burgerlijk werktuigkundigelektrotechnisch ingenieur en slechts één fase is in het proces van blijvende zorg voor onderwijskwaliteit. Al na korte tijd kunnen de opleidingen immers grondig zijn gewijzigd en verbeterd, mede als antwoord op de resultaten van interne onderwijsevaluaties door de universiteiten zelf of als reactie op terecht geformuleerde aanbevelingen van visitatiecommissies. Graag dank ik op de eerste plaats de voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor de geïnvesteerde tijd en voor de grote deskundigheid waarmee zij hun opdracht hebben uitgevoerd. Deze visitatie was enkel mogelijk dankzij de inzet van velen die binnen de universiteiten betrokken waren bij de voorbereiding en uitvoering ervan. Oprecht wil ik hen daarvoor danken. Hopelijk ervaren zij in de positieve opmerkingen van de visitatiecommissie een bevestiging voor hun inspanningen en vinden zij in terecht geformuleerde aanbevelingen tevens een bijkomende stimulans om de kwaliteit van het academisch onderwijs aan hun universiteit nog te verbeteren. A. Oosterlinck Voorzitter VLIR 6

7 Woord vooraf Op vraag van de VLIR bezocht de commissie aan drie Vlaamse universiteiten de eerstecyclusopleiding Burgerlijk Ingenieur en de opleiding Werktuigkundig-Elektrotechnisch Ingenieur. Het tijdstip van de visitatie viel samen met het scharniermoment waarop de universiteiten in volle overgang waren van het oude systeem naar de bamahervormingen. Tijdens de visitatie stelde de commissie vast dat zowel de eerstecyclusopleidingen als de opleidingen Werktuigkunde-Elektrotechniek van de drie bezochte universiteiten inhoudelijk sterk zijn en goede ingenieurs afleveren. Hoewel de opleidingen sterk in elkaars buurt komen op het vlak van onderwijskwaliteit, zijn ze toch verscheiden en leggen ze eigen klemtonen: de gewichtsverhouding van de vakdomeinen Werktuigkunde en Elektrotechniek is verschillend, programmahervormingen worden meer of minder resoluut doorgevoerd, de nagestreefde opleiding is breed of eerder gespecialiseerd, keuzes van richtingen of opties dienen vroeger of later gemaakt te worden, er wordt wel of geen stage aangeboden, de studentenbegeleiding is intensief of legt net de meeste verantwoordelijkheid in de handen van de student, De eerste cyclus vormt een heel andere opleiding dan de ingenieursopleiding Werktuigkunde-Elektrotechniek. Zowel naar inhoud, aanpak als studiebegeleiding toe is ze sterk verschillend van de tweedecyclusopleiding. Deze eerste cycli hebben een zwaar maar studeerbaar programma en bereiden studenten op een goede wijze voor op de verschillende vervolgrichtingen in de tweede cyclus. De commissie heeft belangrijke evoluties vastgesteld in de eerstecyclusopleiding. De tijd dat het onderwijs van de basiswetenschappen Wiskunde, Natuurkunde, Scheikunde een copie conforme was van de opleiding in de Faculteit Wetenschappen lijkt ver voorbij: overtollige ballast wordt overboord gegooid; behouden blijft slechts wat noodzakelijk is voor een goede, stevig gefundeerde ingenieursopleiding. De muur tussen wetenschappelijke opleidingsonderdelen en technische opleidingsonderdelen wordt gesloopt, wat herhalingen vermijdt, de toepasselijkheid aantoont en de interesse van de studenten aanscherpt. Daarnaast worden vakoverschrijdende practica ingevoerd, een tendens die in het kader van de bamastructuur aan momentum wint. Naast de bamahervorming is een andere belangrijke wijziging voor de eerstecyclusopleidingen het wegvallen van de toelatingsproef. Het academiejaar waarin 7

8 de opleidingen gevisiteerd werden was het laatste jaar waarin de toelatingsproef werd georganiseerd. Het wegvallen hiervan wordt door sommigen betreurd, maar biedt tegelijkertijd kansen voor een hernieuwd studentenbeleid. De commissie stelt dan ook met genoegen vast dat alle universiteiten nieuwe initiatieven hebben uitgewerkt om aspirant-studenten te helpen zich te oriënteren op de studie van Burgerlijk Ingenieur. Zo wordt er in elke universiteit een oriënteringstest aangeboden, in de VUB worden ook brugcursussen gepland. De commissie waardeert de samenwerking tussen de UGent en de K.U.Leuven inzake de oriënteringstest. Wat de tweedecyclusopleiding betreft, stelt de commissie met tevredenheid vast dat de drie gevisiteerde universiteiten een brede opleiding nastreven, waarbij door het invoeren van opties en keuzeopleidingsonderdelen toch een (beperkte) specialisatie mogelijk gemaakt wordt. Deze aanpak garandeert de beste tewerkstellingskansen voor de afgestudeerden in de huidige Vlaamse industriële context. Ook internationaal staat de breedgevormde Vlaamse ingenieur sterk. Slechts in een zeer beperkt aantal richtingen, zoals Lucht en Ruimtevaart, blijkt een beperkte specialisatie een handicap te zijn t.o.v. buitenlandse, meer doorgedreven gespecialiseerde opleidingen. De commissie waardeert verder dat het meest essentiële aspect van de ingenieursopleiding, namelijk het ontwerpen, een steeds belangrijkere plaats inneemt in het ingenieursonderwijs. Het ontwerpen wordt geïntegreerd in projectonderwijs, een werkvorm die op verdienstelijke wijze creativiteit en teamwork stimuleert. Projectonderwijs verwerft ook zijn plaats naast ex cathedra onderricht.. Ontwerpen mag in de opleiding niet beperkt blijven tot het zuiver technische aspect. Economische haalbaarheid, ecologische aanvaardbaarheid, juridisch-administratieve inkadering maken ook deel uit van het ontwerp; disciplines zoals economie, bedrijfskunde, recht en milieukunde moeten (blijvend) deel uitmaken van een goede ingenieursopleiding. Tevens moeten ze de ondernemingszin van onze jong afgestudeerden stimuleren. Zoals reeds gezegd acht de commissie de kwaliteit van de opleidingen goed. Overal is er onderlegd en gemotiveerd academisch personeel aanwezig. Alle universiteiten hebben een doordacht kwaliteitszorg systeem uitgebouwd; de nodige labo- en computerfaciliteiten zijn beschikbaar. Toch ziet de commissie enkele algemene verbeterpunten: Door het stagnerend aantal studenten in de opleiding Werktuigkunde-Elektrotechniek, zijn bepaalde opties in de opleidingen eerder weinig bevolkt. De commissie pleit daarom voor een betere onderlinge afstemming en samenwerking tussen de universiteiten. De gemeenschappelijke opleiding Lucht-en Ruimtevaart van de K.U.Leuven en de VUB kan hier als voorbeeld gesteld worden. De voortdurende hervormingen, de toename van de administratieve taken, en de vermindering van het aantal ATP-leden veroorzaken een zekere vermoeidheid bij het academisch personeel; velen hopen op rustigere tijden na de bamahervorming. 8

9 De werkingsmiddelen uit de eerste geldstroom lijken aan alle universiteiten onvoldoende om degelijk onderwijs te verzorgen; er dient een beroep gedaan te worden op de onderzoeksgelden uit de tweede en derde geldstroom. Op enkele uitzonderingen na wordt de stage onvoldoende gewaardeerd in de opleidingen. De commissie pleit ervoor ruimte te maken voor een verplichte stage in het curriculum met aangepaste studiepunten. Een gemeenschappelijk werkpunt van de opleidingen is volgens de commissie de internationalisering. Niet alleen de studenten- maar ook de docentenmobiliteit is beperkt, ondanks de vele initiatieven en projecten. Alle universiteiten moeten extra inspanningen leveren In naam van de commissie wens ik de facultair coördinatoren, de leden van het academisch, administratief en technisch personeel en de (oud-)studenten van de gevisiteerde instellingen te bedanken voor hun medewerking. Hun bereidwilligheid en openheid heeft de taak van de commissie ten zeerste vereenvoudigd. Ook houd ik eraan de secretarissen van de commissie, Mevr. Anne Grimon, stafmedewerker kwaliteitszorg bij de VLIR, en Mevrouw Marleen Bronders, coördinator kwaliteitszorg bij de VLIR, te danken voor hun wezenlijke bijdrage tot de goede werking van de commissie en de totstandkoming van dit rapport. Tenslotte durf ik hopen dat dit rapport moge leiden tot het behoud en verbetering van de kwaliteit van de ingenieursopleiding in Vlaanderen, in het bijzonder in de richting Werktuigkunde-Elektrotechniek. Stan Ulens, Sint-Denijs-Westrem, 1 oktober

10 10

11 Inhoud Voorwoord 3 Woord vooraf 5 Deel 1: Algemeen deel 13 I. De onderwijsvisitatie Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Werktuigkunde-Elektrotechniek Inleiding De betrokken opleidingen De visitatiecommissie Samenstelling Taakomschrijving Werkwijze Voorbereiding Bezoek aan de instellingen Rapportering Korte terugblik op de visitatie Opzet en indeling van het rapport 19 II. Het referentiekader Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Werktuigkunde-Elektrotechniek Onderwijsvisie, doelstellingen en eindtermen Programma Eindverhandeling en stage Studenten Studeerbaarheid 27 11

12 6. Afgestudeerden De opleiding als organisatie Gebouwen en infrastructuur Personeel en personeelsbeleid Internationalisering Onderzoekscomponent van het onderwijs Interne kwaliteitszorg 29 III. De eerstecyclusopleidingen Toegepaste Wetenschappen en de opleidingen Werktuigkunde-Elektrotechniek in vergelijkend perspectief Situering van de opleidingen Onderwijsprofiel, doelstellingen en eindtermen Doelstellingen en eindtermen Ingenieursprofiel en onderwijsvisie Programma Opbouw en inhoud van het programma Eerstecyclusopleiding Tweedecyclusopleiding Onderwijsleersituatie Toetsing en evaluatie De eindverhandeling en stage De eindverhandeling De stage Studenten Studentenprofiel en studentenaantallen Eerstecyclusopleiding Tweedecyclusopleiding Slaagcijfers Eerstecyclusopleiding Tweedecyclusopleiding Rendementen en doorstroom Studeerbaarheid Studietijd Studievoorlichting en -begeleiding Afgestudeerden 54 12

13 7. Opleiding als organisatie Gebouwen en infrastructuur Personeel en personeelsbeleid Internationalisering Onderzoekscomponent van het onderwijs Interne kwaliteitszorg Organisatiestructuren interne kwaliteitszorg Curriculumevaluatie Onderwijskundige professionalisering staf Zelfevaluatierapport en opvolging vorige visitatie Bamastructuur 63 IV. Vergelijkende tabel kwaliteitsaspecten 65 Deel 2: Opleidingsrapporten Universiteit Gent De eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen en de opleiding Werktuigkunde-Elektrotechniek in de Faculteit Toegepaste Wetenschappen Katholieke Universiteit Leuven De eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen en de opleiding Werktuigkunde-Elektrotechniek, richting Mechanica in de Faculteit Toegepaste Wetenschappen Vrije Universiteit Brussel De eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen en de opleiding Werktuigkunde-Elektrotechniek in de Faculteit Toegepaste Wetenschappen 141 Bijlagen 175 Bijlage 1: Personalia van de leden van de visitatiecommissie 177 Bijlage 2: Bezoekschema s 181 Bijlage 3: Lijst van in het rapport gebruikte afkortingen 187 Bijlage 4: Reactie van de Faculteit Toegepaste Wetenschappen van de Universiteit Gent

14 14

15 Deel 1 Algemeen deel 15

16 16

17 I. De onderwijsvisitatie Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Werktuigkunde-Elektrotechniek 1. Inleiding In dit rapport brengt de visitatiecommissie Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Werktuigkunde-Elektrotechniek verslag uit van haar bevindingen over de eerste cyclusopleidingen Toegepaste Wetenschappen en de academische opleidingen Werktuigkunde-Elektrotechniek aan de Vlaamse universiteiten. Zij bezocht deze instellingen in de periode februari 2004 tot april 2004, in opdracht van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR). Dit initiatief kadert in de werkzaamheden van de VLIR op het vlak van de externe kwaliteitszorg, waarmee de Vlaamse universiteiten gevolg geven aan de decretale verplichting ter zake. 2. De betrokken opleidingen Ingevolge haar opdracht heeft de visitatiecommissie bezocht: 17 t.e.m. 19 februari 2004 Universiteit Gent Eerste cyclusopleiding Toegepaste Wetenschappen en Tweedecyclusopleiding Werktuigkunde-Elektrotechniek 22 t.e.m. 24 maart 2004 Katholieke Universiteit Leuven Eerste cyclusopleiding Toegepaste Wetenschappen en Tweedecyclusopleiding Werktuigkunde-Elektrotechniek, Richting Mechanica De onderwijsvisitatie Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Werktuigkunde-Elektrotechniek 17

18 21 t.e.m. 23 april 2004 Vrije Universiteit Brussel Eerste cyclusopleiding Toegepaste Wetenschappen en Tweedecyclusopleiding Werktuigkunde-Elektrotechniek De volgorde van de bezoeken is veelal bepaald door overwegingen van pragmatischorganisatorische aard. 3. De visitatiecommissie 3.1. Samenstelling De visitatiecommissie Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Werktuigkunde- Elektrotechniek werd ingesteld door de VLIR bij besluit van 28 oktober De commissie heeft de volgende samenstelling: Voorzitter: Dhr. ir. S. Ulens Oud-directeur-generaal Productie en Transport Electrabel nv Leden: Prof. dr. ir. A. de Boer hoogleraar Universiteit Twente Prof. dr. ir. R. De Doncker hoogleraar Rheinisch Westfälische Technische Hochschule Aachen Dr. C. Van Den Bogaert departementshoofd Onderwijs, Universiteit Antwerpen Dhr. ir. A. Van Hove voormalig afgevaardigd beheerder Flemish Aerospace Group, actief bestuurslid genootschap Lucht- en Ruimtevaart van KVIV Mevr. A. Grimon, stafmedewerker kwaliteitszorg verbonden aan het VLIR-secretariaat, trad op als secretaris van de visitatiecommissie. Mevr. M. Bronders, coördinator kwaliteitszorg verbonden aan het VLIR-secretariaat, nam haar taak over vanaf 1 september Voor een kort curriculum vitae van de leden van de visitatiecommissie wordt verwezen naar bijlage Taakomschrijving De opdracht van de visitatiecommissie, die in het instellingsbesluit is omschreven, luidde als volgt: a. op basis van de door de faculteiten aan te leveren informatie en door middel van ter plaatse te voeren gesprekken, een oordeel vormen over de kwaliteit van de opleiding (inclusief de kwaliteit van de afgestudeerden) en over de kwaliteit 18 De onderwijsvisitatie Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Werktuigkunde-Elektrotechniek

19 van het onderwijsproces (inclusief de kwaliteit van de onderwijsorganisatie), mede gelet op de eisen/verwachtingen die voortvloeien uit de facultaire taak iedere student voor te bereiden op de zelfstandige beoefening van de wetenschap of de beroepsmatige toepassing van wetenschappelijk kennis; b. het doen van aanbevelingen om te komen tot kwaliteitsverbetering Werkwijze Voorbereiding De visitatiecommissie hield haar installatievergadering op 3 februari Tijdens deze vergadering werden de commissieleden verder ingelicht over het visitatieproces en hebben zij zich voorbereid op de af te leggen bezoeken. Verder heeft de commissie op deze vergadering een referentiekader geformuleerd (zie II). Daarnaast werd ook het programma van de bezoeken overlopen (zie bijlage 2) Bezoek aan de instellingen De gesprekken die de commissie tijdens haar bezoek aan de betreffende faculteiten heeft gevoerd vormden de tweede bron van informatie. De gesprekspartners waren alle geledingen die betrokken zijn bij het onderwijs in de opleidingen Werktuigkunde-Elektrotechniek en de eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen. Ten slotte heeft de commissie kennis genomen van bijkomende informatie, zoals verslagen, voorbeelden van examenvragen, schriftelijk studiemateriaal, tijdschriften en handboeken, die door de opleidingen ter beschikking werden gesteld. Ook werden door de visitatiecommissie nog vóór de bezoeken per instelling en per commissielid twee eindverhandelingen opgevraagd en gelezen. Tevens werden onderwijsruimten, practicumlokalen, computerfaciliteiten en bibliotheken bezocht. Deze hebben de commissie een goed beeld gegeven van de omgeving waarin het onderwijs in de desbetreffende richtingen plaatsvindt. Aan het einde van elk bezoek werden, na intern beraad van de visitatiecommissie, de voorlopige bevindingen mondeling gepresenteerd aan de gevisiteerde opleiding Rapportering Als laatste stap in het visitatieproces heeft de commissie haar bevindingen, conclusies en aanbevelingen in voorliggend rapport vastgelegd. Bovendien heeft zij, overeenkomstig de bepalingen voor de visitaties in de tweede ronde, een letterscore toegekend aan 17 kwaliteitsaspecten. De faculteiten werden in de gelegenheid gesteld om op de concepten van het rapport te reageren. De commissie heeft de reacties van de faculteiten in de mate dat zij zich hierin kon vinden in het rapport verwerkt. De onderwijsvisitatie Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Werktuigkunde-Elektrotechniek 19

20 4. Korte terugblik op de visitatie De commissie heeft de haar toegekende opdracht met veel belangstelling uitgevoerd. De visitatie heeft de leden van de commissie niet alleen de kans geboden om het academisch onderwijs in de eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen en de opleidingen Werktuigkunde-Elektrotechniek in Vlaanderen van naderbij te bekijken, maar het was voor haar tevens een unieke gelegenheid om onder vakgenoten te reflecteren en te debatteren over de aard, de kwaliteit en de toekomst van dit onderwijs. Deze reflectie en dit debat luidden meteen het einde van een periode in het Vlaamse onderwijs in de de eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen en Werktuigkunde-Elektrotechniek. De hervormingen in het hoger onderwijs vanaf september 2004 zullen voor de opleidingen het begin zijn van een nieuwe toekomst. De opleidingen hebben hier echter reeds grondig op geanticipeerd door in het voorbije academiejaar, of zelfs eerder, nieuwe programma s te implementeren die aan de vereisten van de bamastructuur voldoen. Het tijdstip van de visitatie viel niettemin zeer moeilijk en de commissie was zich hiervan bewust. Door de huidige situatie met de merites en tekorten in de respectieve opleidingen te beschrijven, beschikken de opleidingen evenwel over een ijkpunt naar de toekomst toe. De commissie heeft tijdens de discussies steeds getracht om, vanuit een kritische ingesteldheid, op een constructieve wijze voorstellen tot verbetering te doen en bij te dragen aan de toekomstige hervormingen. Ze heeft bij haar beoordeling de eigenheid van elke universiteit en opleiding in acht genomen en de oordelen en suggesties steeds gesitueerd binnen de context van de uniciteit van de opleiding. Zo behoedde de commissie er zich voor om een opleiding met weinig studenten gelijk te stellen aan een opleiding met een groot aantal studenten. In sommige gevallen heeft de commissie na haar bezoeken nog bijkomende informatie vanwege de opleidingen gekregen of werd haar meegedeeld dat reeds (voornemens tot) aanpassingen naar aanleiding van haar aanbevelingen werden doorgevoerd. Waar relevant heeft de commissie deze informatie in de deelrapport opgenomen. Deze aanvullingen achteraf hebben evenwel geen invloed gehad op het oordeel van de commissie. Met het voorliggend rapport hoopt de commissie dan ook een bijdrage te leveren tot de verdere positieve ontwikkeling van het ingenieursonderwijs in Vlaanderen. De commissie wenst met het rapport in de eerste plaats een discussie op gang te brengen binnen de betrokken faculteiten met de bedoeling na te gaan op welke punten verbetering nodig is en in welke mate dit binnen de gegeven randvoorwaarden te verwezenlijken is. Verder hoopt de visitatiecommissie dat het rapport ook aan de buitenwereld nuttige informatie verschaft en een goed inzicht geeft in de eigenheid en de kwaliteit van de gevisiteerde opleidingen. 20 De onderwijsvisitatie Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Werktuigkunde-Elektrotechniek

21 Tot slot wenst de visitatiecommissie haar dank te betuigen aan al diegenen die binnen de universiteiten betrokken zijn geweest bij de voorbereiding en de uitvoering van de visitatie. 5. Opzet en indeling van het rapport Het voorliggend rapport bestaat uit twee delen, waarvan het eerste deel uit vier hoofdstukken bestaat. Naast onderhavig hoofdstuk I wordt in hoofdstuk II het referentiekader van waaruit de commissie de gevisiteerde opleidingen heeft beoordeeld, weergegeven. In hoofdstuk III zijn de belangrijkste conclusies en bevindingen van de commissie per thema in comparatief perspectief weergegeven. In hoofdstuk IV is deze vergelijking aan de hand van letterscores uitgedrukt. In het tweede deel van het rapport brengt de commissie per opleiding verslag uit over de vaststellingen die ze heeft gedaan. De aanbevelingen ten aanzien van de afzonderlijke universiteiten zijn eveneens in deze deelrapporten opgenomen. De deelrapporten zijn geordend volgens de chronologische volgorde van de bezoeken. De onderwijsvisitatie Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Werktuigkunde-Elektrotechniek 21

22 22

23 II. Referentiekader eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen en Werktuigkunde-Elektrotechniek Inleiding Ieder lid van de commissie heeft een eigen opvatting over de eisen waaraan een goede universitaire eerste cyclusopleiding Toegepaste Wetenschappen alsook een opleiding tot werktuigkundig-elektrotechnisch ingenieur zou moeten voldoen. Die opvattingen kunnen onderling verschillen en tezelfdertijd als zodanig allemaal valabel en verantwoord zijn. Hoe nuttig de diversiteit van opinie voor de ontwikkeling van de discipline ook is, ze is minder aan te bevelen als het gaat om een visitatie van de verschillende universitaire instellingen. Bij een dergelijke visitatie is het wenselijk dat de commissie haar onderzoek organiseert vanuit een gemeenschappelijk vertrekpunt, d.w.z. vanuit een referentiekader gebaseerd op algemeen aanvaarde normen en specificaties. Dit referentiekader duidt per kwaliteitsaspect de minimumeisen aan die de commissie vooropstelt als voorwaarden voor een goede eerste cyclusopleiding Toegepaste Wetenschappen alsook de opleiding tot werktuigkundig-elektrotechnisch ingenieur. Voorafgaand wil de commissie er op wijzen dat de bamahervorming die zich in de nabije toekomst in het hoger onderwijslandschap voordoet, het visitatiegebeuren tot een uiterst moeilijke en complexe opdracht maakt. De respectieve instellingen bevinden zich vooral wat de eerstecyclusopleiding betreft in een verschillende fase van hervorming, waardoor comparatieve beschouwingen langs de zijde van de commissie bemoeilijkt worden. Waar de ene opleiding immers reeds opties aanbiedt in het tweede jaar van de eerste cyclus, doet de andere opleiding dit (nog) niet. De commissie opteert er dan ook voor om een onderscheid te maken tussen de generieke en specifieke doelstellingen van de opleiding Toegepaste Wetenschappen. Zij wenst de eerste cyclus enkel te beoordelen op zijn generieke doelstellingen en opbouw en niet op de optiespecifieke doelstellingen en leerinhouden. Ook Referentiekader 23

24 worden doelstellingen die verband houden met de afstudeerfinaliteit van de (toekomstige) bacheloropleiding niet in acht genomen. Enkel zo acht zij een vergelijking van de drie universiteiten mogelijk. 1. Onderwijsvisie, doelstellingen en eindtermen De eerstecyclusopleiding en de opleiding tot werktuigkundig-elektrotechnisch ingenieur is een georganiseerd onderwijsproces dat bestaat uit een samenhangend geheel van opleidingsonderdelen met stijgende diepgang Onderwijsvisie De opleiding stimuleert de zelfstudie, naast het klassieke lesgeven. De opleiding dient ook het probleemoplossend vermogen, het kritisch denken en teamwerk te stimuleren. De opleiding denkt in termen van competenties. Zij dient op een evenwichtige wijze aandacht te besteden aan kennis, vaardigheden en attituden. Door het gebruik van of het regelmatig verwijzen naar internationaal erkende standaardwerken naast eigen cursussen dient het open en internationaal gerichte karakter van de opleiding te worden bevorderd. De opleiding dient een actief beleid van uitwisseling van studenten en docenten met buitenlandse universiteiten te voeren, b.v. in het kader van het Socrates/ Erasmusprogramma. De opleiding dient een goede wisselwerking tussen onderzoek en onderwijs te bewerkstelligen door onderzoeksvraagstellingen en -resultaten te integreren in het onderwijs. Door wisselwerking en samenwerking met de industrie dient de opleiding haar gerichtheid op het bedrijfsleven en de maatschappij vorm te geven Doelstellingen Eerste cyclus De opleiding in de eerste cyclus dient het fundament te leggen waarop elke studierichting van de tweede cyclus kan verder bouwen. Zij verfijnt de selecterende werking van het ingangsexamen, zodat de uitval tot een minimum beperkt wordt. Zij maakt het mogelijk dat studenten die in dit stadium vaststellen dat zij minder geschikt of gemotiveerd zijn voor het beroep van universitair ingenieur met een 24 Referentiekader

25 minimum tijdverlies/inspanning overschakelen op een andere studierichting. Tevens oriënteert zij de studenten bij de keuze van hun studierichting in de tweede cyclus. Tweede cyclus De optie werktuigkunde-elektrotechniek moet een brede vorming bieden waarbij enerzijds het onderzoek, het ontwerp, de bouw en de aanwending van systemen, werktuigen, machines en producten en anderzijds het onderzoek en ontwerp betreffende de opwekking, verdeling, conversie en opslag van elektrische energie en het gebruik ervan in technische systemen wordt behandeld. De opleiding dient een werktuigkundig-elektrotechnisch ingenieur te vormen die geschikt is voor zijn taak in de maatschappij, meer bepaald in zijn vakgebied innoverend te werken en toegevoegde waarde te creëren. De universitair gevormde ingenieur doet dit ofwel in een bedrijfsomgeving, waar hij bijdraagt tot het sturen, onderhouden en aanpassen van technische systemen en processen, met oog op de verbetering van de betrouwbaarheid, veiligheid, efficiëntie en milieuvriendelijkheid. ofwel in een onderzoeksomgeving, waar hij bijdraagt tot de verklaring van het gedrag van technische systemen, processen en materialen, met oog op de verbetering van de eigenschappen ervan en het ontwikkelen van nieuwe toepassingen. ofwel in een ontwerpomgeving, waar hij bijdraagt tot het ontwerpen van technische systemen en processen. Een brede inzetbaarheid van de universitaire gevormde ingenieur is dus vereist en een goede afweging tussen breedte en diepgang van de opleiding is noodzakelijk. Ook moet hij in staat zijn kennis en vaardigheden, typisch voor één omgeving, naar andere werkomgevingen over te brengen. De universitair gevormde werktuigkundig-elektrotechnisch ingenieur dient tevens voorbereid te zijn op het vervullen van managementtaken in de bedrijfswereld, hetzij als werknemer hetzij als zelfstandig ondernemer. Zijn brede technische vorming en zijn kennis van de werkvloer liggen aan de basis van een geleidelijke evolutie van zijn carrière in die richting. Tenslotte moeten de middelen die in voldoende mate ter beschikking moeten gesteld worden om het onderwijs te realiseren met een zo optimaal mogelijk rendement benut worden Eindtermen Studenten die de eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen en de opleiding Werktuigkunde-Elektrotechniek volgen, dienen de volgende eindtermen, uitgedrukt in kennis, vaardigheden en attituden te bereiken: Referentiekader 25

26 Kennis en inzichten Eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen Kennis op het gebied van de wiskunde, natuurkunde, scheikunde en algemene ingenieursvakken in de mate waarin deze kennis nodig is voor de studierichting in de tweede cyclus. Basiskennis van kansrekening/statistiek, informatica. Tweede cyclus Werktuigkunde-Elektrotechniek Grondige kennis (richting Werktuigkunde)/ basiskennis (richting Elektrotechniek) van de kernvakken op gebied van de werktuigkunde. Grondige kennis (richting Elektrotechniek)/basiskennis (richting Werktuigkunde) van de kernvakken op gebied van de elektrotechniek. (richting Werktuigkunde): Grondige kennis van de specialisatievakken op gebied van de werktuigkunde, volgens de gekozen optie. (richting Elektrotechniek): Grondige kennis van de specialisatievakken op gebied van de elektrotechniek, volgens de gekozen optie. Basiskennis met betrekking tot niet-technische aspecten van het ingenieursberoep, zoals economische, juridische en bedrijfskundige aspecten en kwaliteitsborging Vaardigheden Vaardigheid in het gebruik van computer-, meet- en testapparatuur; laboratoriumvaardigheid. Vaardigheid in het zelfstandig vergaren van nieuwe kennis. Vaardigheid tot schriftelijke en mondelinge communicatie in het Nederlands, Engels en indien mogelijk een derde taal (Frans, Duits). Vaardigheid tot probleemoplossing. Vaardigheid tot project- en teamwerking, ook in een interdisciplinaire context Attituden Kritische zin en wetenschappelijke eerlijkheid. Creativiteit en leergierigheid. Belangstelling voor wetenschappelijk onderzoek. Aandacht voor de veiligheids- en milieuaspecten. Aandacht voor de ethische aspecten van het beroep. Erkenning van de maatschappelijke rol van de ingenieur. 26 Referentiekader

27 2. Programma 2.1 Opbouw en inhoud van het programma Het slagen voor het toegangsexamen dient een goede garantie te zijn voor de studeerbaarheid van de eerste cyclus. Het programma moet toelaten de eindtermen te realiseren en moet op een logische en coherente wijze opgebouwd zijn, zonder hiaten noch overlappingen. De eerste cyclus dient oriënterend te zijn voor de verdere studie en de tweede cyclus dient inhoudelijk aan te sluiten op de eerste cyclus. Het programma dient voldoende keuzemogelijkheden te voorzien om een diepgaande studie in een deelgebied van de werktuigkunde-elektrotechniek mogelijk te maken. Er dient een evenwicht te bestaan tussen verplichte opleidingsonderdelen en keuzeopleidingsonderdelen, evenals tussen theoretische en praktische bestanddelen. Aangepaste programmavarianten dienen te bestaan voor deeltijdse studenten en studenten met specifieke vooropleidingen. Het programma dient voldoende aandacht te besteden aan het bijbrengen van interesse en vaardigheden inzake wetenschappelijk onderzoek. 2.2 Onderwijsleersituatie In overeenstemming met de voorgestelde onderwijsvisie, dient er een diversiteit te bestaan van verschillende werkvormen, zoals hoorcolleges, werkcolleges, oefeningen, practica en zelfstudie. Effectief gebruik van informatie- en communicatietechnologie. De kwaliteit van het studiemateriaal en syllabi dient deze van internationale standaardwerken te evenaren. Het (gedeeltelijk) gebruik van studiemateriaal in vreemde talen zal de kennis van het specifieke vakjargon bevorderen. De studiebegeleiding dient een gestructureerd karakter te hebben en tevens de zelfwerkzaamheid en verantwoordelijkheidszin bevorderen. Voor buitenlandse studenten dienen taalstudiefaciliteiten te worden voorzien. 2.3 Toetsing en evaluatie De toetsing en evaluatie dienen betrekking te hebben op alle deelaspecten van de opleiding (theorie, praktijk, oefeningen, vaardigheden etc). Het evaluatiesysteem dient transparant te zijn. Regels en criteria moeten voldoende bekend zijn. Referentiekader 27

28 Meer belang dient gehecht te worden aan inzicht dan aan weten, aan kunnen dan aan kennen. Examens en toetsen moeten efficiënt studiegedrag bevorderen, niet hinderen. Problematische opleidingsonderdelen verdienen aandacht. Indien de resultaten van een bepaald opleidingsonderdeel systematisch lager zijn dan het gemiddelde van alle vakken van een studiejaar, dient voor het desbetreffende opleidingsonderdeel onderzocht te worden of de opbouw en didactische aspecten ervan verantwoord zijn. De beoordelingsfilosofie moet een weerspiegeling zijn van de onderwijsvisie die de opleiding voorstaat. 3. Eindverhandeling en stage 3.1 Eindverhandeling In het opleidingsprogramma dient voldoende tijd voor de eindverhandeling voorzien te worden. De tijd die men nodig heeft om de eindverhandeling tot een goed einde te brengen moet in verhouding zijn met het gewicht dat de eindverhandeling in het eindresultaat heeft. De studenten dienen ingelicht te worden betreffende de eisen gesteld aan de eindverhandeling, zowel op gebied van inhoud als van vorm. De eindverhandeling doet een beroep op het vermogen tot synthese van verworven kennis, het zelfstandig verwerven van nieuwe kennis, het zelfstandig verrichten van wetenschappelijk onderzoek of het ontwerpen van een origineel product of proces (VSNU, 2004, in publicatie) 1. In het geval dat de eindverhandeling ontstaat uit de onderzoeksactiviteiten van de staf, dient er een wisselwerking te zijn tussen de eindverhandeling van de student en het lopend wetenschappelijk onderzoek van de staf. De begeleiding van de eindverhandeling dient efficiënt en inspirerend te zijn. 3.2 Stage De stage zou een verplicht deel van de opleiding (of ten minste een keuzevak) moeten zijn. Dit veronderstelt een systeem van stagebegeleiding en stage-evaluatie. De stage moet aansluiten bij de gekozen richting en vindt bij voorkeur in de industrie plaats. 1 Deze minimumeis werd gebaseerd op de ontwerptekst van Het referentiekader van de VSNUvisitatiecommissie Elektrotechniek Referentiekader

29 4. Studenten 4.1 Studentenaantallen Het beleid van de opleiding inzake het aantrekken en de opvang van binnenlandse en buitenlandse, mannelijke en vrouwelijke studenten, evenals de aangeboden studiefaciliteiten, dient bekend te zijn. 4.2 Slaagcijfers en rendementen Gegeven de preselectie door het ingangsexamen zijn voor generatiestudenten slaagcijfers van minstens 60% haalbaar. Mits een goede oriëntatie tijdens de eerste cyclus zijn in de tweede cyclus werktuigkundig-elektrotechnisch ingenieur slaagcijfers van 80% haalbaar. 4.3 Gemiddelde studieduur Een gemiddelde studieduur in de kandidaturen van 2,4 jaar is haalbaar. Een gemiddelde studieduur voor de totale opleiding van 5,5 jaar is haalbaar. 5. Studeerbaarheid De studeerbaarheid van de opleiding dient geëvalueerd te worden aan de hand van studietijdmetingen, enquêtes en slaagcijfers. Didactische problemen en knelpunten in het programma worden door de opleiding onderzocht en correctief aangepast. Het programma dient gelijkmatig gespreid te zijn over en in de studiejaren, rekening houdend met de impact van eindverhandeling en de eventuele stage. Gestructureerde selectie en verwijzing bij de aanvang van de opleiding en studiebegeleiding tijdens het verloop van de opleiding dienen de studeerbaarheid te verbeteren. 6. Afgestudeerden De opleiding dient na te gaan of de afgestudeerden voldoen aan de huidige en korte termijnbehoeften van de arbeidsmarkt. De afgestudeerden zijn in staat om zich gemakkelijk te integreren in de arbeidsmarkt of het wetenschappelijk onderzoek. De terugkoppeling van ervaringen van de afgestudeerden naar de opleiding dient op gestructureerde wijze te geschieden. Referentiekader 29

30 7. De opleiding als organisatie De organisatiestructuur, voornamelijk de plaats van de opleiding binnen de faculteit, dient helder te zijn, met een duidelijke lokalisatie van advies- en beslissingsorganen. De omvang van de door de opleiding ontvangen middelen en de mechanismen voor de allocatie ervan binnen faculteit/opleiding dienen bekend te zijn bij de staf. De opleiding onderhoudt relaties met gelijkaardige departementen van andere binnen- en buitenlandse universiteiten, met de bedrijfswereld en met haar alumni. Deze ervaringen worden periodiek in het curriculum verwerkt. 8. Gebouwen en infrastructuur De onderwijs-, practicum-, studie- en laboratoriumruimten, de bibliotheek en de computer- en netwerkfaciliteiten dienen aan hedendaagse kwaliteitseisen op gebied van omvang, comfort, veiligheid en bereikbaarheid te voldoen. 9. Personeel en personeelsbeleid De opleiding dient ondersteund te worden door een voldoende uitgebreide staf, evenwichtig verdeeld over alle leeftijds- en personeelscategoriën (ZAP, AAP en ATP). De verhouding tussen de onderwijsomvang/onderzoeksomvang moet voldoende ruimte laten voor het lesgeven. De opleiding stimuleert de professionalisering van de staf op didactisch vlak. De bevorderingscriteria dienen bekend te zijn. De didactische kwaliteiten van de staf dienen systematisch geëvalueerd te worden en naast louter wetenschappelijke aspecten in overweging genomen te worden bij bevorderingen. De aanstellingsprocedures moeten gelijkwaardige kansen bieden aan kandidaten die in een andere instelling/organisatie opgeleid zijn. Hoogleraren en gewoon hoogleraren dienen in voldoende mate betrokken te zijn bij de studenten en het onderwijs. De staf dient voldoende voeling te hebben met de bedrijven, andere onderzoeksinstellingen en administraties en beschikt hierdoor over de mogelijkheden om gastprofessoren aan te trekken. 30 Referentiekader

31 10. Internationalisering De opleiding dient een actief internationaliseringbeleid te voeren en de uitwisseling van studenten te promoten. De internationale contacten en deelname aan netwerken van het zelfstandig en assisterend personeel, evenals de uitwisseling van docenten dienen actief te worden gestimuleerd. De opleiding participeert actief in internationale onderwijs- en onderzoeksnetwerken (vb. kaderprogramma s). De onderwijsactiviteit dient in belangrijke mate geïntegreerd te zijn in internationale onderzoeksprogramma s. 11. Onderzoekscomponent van het onderwijs De opleiding dient, naast haar onderwijsactiviteit, een significante en kwaliteitsvolle onderzoeksactiviteit uit te bouwen, zowel in het kader van vragen en samenwerkingsakkoorden met de overheid en bedrijfswereld als door eigen projecten. De band tussen onderzoek en onderwijs moet verzekerd blijven via praktische oefeningen, projecten en eindverhandelingen. De verhouding onderwijsomvang/onderzoeksomvang moet evenwichtig blijven voor stafleden. De omvang en kwaliteit van het onderzoek van de opleiding kan gemeten worden aan de hand van: - het aantal internationale publicaties van de wetenschappelijke staf in gezaghebbende vaktijdschriften, - het aantal spin-offbedrijven die ontstaan zijn vanuit het onderzoek van deze afdeling. 12. Interne kwaliteitszorg De procedures voor curriculumherziening en onderwijsevaluaties dienen de verantwoordelijkheden duidelijk af te lijnen tussen de verschillende niveaus (opleiding/faculteit/universiteit) en beslissings- en/of adviesorganen. Zowel het ZAP en het AAP als de studenten en de afgestudeerden dienen bij de onderwijsevaluaties en curriculumvernieuwing betrokken te worden. Er dient een kwaliteitsmanagementsysteem aanwezig te zijn. Referentiekader 31

32 32

33 III. De eerste cyclusopleidingen Toegepaste Wetenschappen en de opleidingen Werktuigkunde-Elektrotechniek in vergelijkend perspectief In dit hoofdstuk geeft de visitatiecommissie een overzicht van de situatie aan de drie bezochte universiteiten met betrekking tot 17 kwaliteitsaspecten inzake onderwijs, onderwijsorganisatie en de randvoorwaarden van een academische opleiding. Per onderwerp geeft zij haar bevindingen weer en vergelijkt deze over de verschillende opleidingen. De commissie besteedt in dit hoofdstuk voornamelijk aandacht aan de meest opvallende elementen en aan vaststellingen die zij in meer dan één faculteit heeft gedaan. Het is niet de bedoeling de opleidingsrapporten in dit hoofdstuk in detail te herhalen, al zullen bepaalde delen wel terugkeren. 0. Situering van de opleidingen Bij deze visitatie zijn enerzijds de eerstecyclusopleidingen Toegepaste Wetenschappen en anderzijds de opleidingen tot Burgerlijk Werktuigkundig-Elektrotechnisch Ingenieur betrokken zoals deze worden aangeboden aan de UGent, de K.U.Leuven en de VUB. De eerste cyclus Toegepaste Wetenschappen is een academische opleiding van twee jaar. Werktuigkunde-Elektrotechniek is één van de richtingen binnen de tweedecyclusopleiding tot Burgerlijk Ingenieur. Het gaat om een academische opleiding van drie jaar die eveneens toegankelijk is voor industrieel ingenieurs. Zij kunnen zowel in het eerste jaar als in het tweede jaar van de tweedecyclusopleiding instromen. De opleidingen in vergelijkend perspectief 33

34 Zowel de eerste als de tweede cyclus bevonden zich op het ogenblik van de visitatie in een fase van hervorming. Voor de eerste cyclus wordt het programma beoordeeld dat tijdens het academiejaar in voege was in de eerste kandidatuur. Concreet betekent dit: Voor UGent, het programma dat tijdens het academiejaar startte in de eerste kandidatuur; dit programma is vrijwel identiek aan de eerste twee jaren van het bama systeem dat start in ; de door de opleiding georganiseerde bevragingen refereren naar dit programma. Voor K.U.Leuven, het programma dat in startte in de eerste kandidatuur; ook dit programma is vrijwel identiek aan de eerste twee jaren van het bama systeem; de bevragingen refereren uiteraard grotendeels naar het oude programma. Voor de VUB, het programma dat sinds het academiejaar vernieuwd werd en verschillen vertoont met het programma in de bama structuur; de bevragingen hebben uiteraard betrekking op het huidige, vernieuwd programma. Toch wordt, daar waar mogelijk en relevant, ook over het bama systeem dat start in advies verleend; dit wordt dan uitdrukkelijk vermeld. Wat betreft de tweede cyclus wordt in dit rapport de opbouw van het huidige (oude) programma beschreven en beoordeeld. In de tweede cyclus specialiseren de studenten zich in een richting of optie naar keuze 1. Aan de UGent moet in het tweede jaar van de tweede cyclus gekozen worden voor Werktuigkunde, Elektrotechniek of Maritieme Techniek. Aan de K.U.Leuven wordt de opleiding tot Burgerlijk Werktuigkundig-Elektrotechnisch Ingenieur al van het eerste jaar van de tweede cyclus opgesplitst in een opleiding Werktuigkunde-Elektrotechniek, Elektrotechniek en Werktuigkunde-Elektrotechniek, Mechanica. Enkel deze laatstgenoemde opleiding wordt betrokken in de visitatie. Binnen de opleiding Mechanica kiezen studenten in het tweede jaar voor Energietechnieken, Productietechnieken en productiemanagement, Mechatronica en productontwikkeling, Lucht- en ruimtevaart of Biomedische Ingenieurstechnieken. Aan de VUB kiest de student in het tweede jaar van de tweede cyclus voor Werktuigkunde, Elektrotechniek of Lucht- en ruimtevaart. 1. Onderwijsprofiel, doelstellingen en eindtermen 1.1. Doelstellingen en eindtermen De visitatiecommissie is van oordeel dat de doelstellingen en eindtermen van de zes opleidingen voor beide cycli overeenstemmen met de doelstellingen en eind- 1 Het begrip optie in deze tekst verwijst in algemene termen naar een afstudeerrichting als keuzemogelijkheid binnen een opleidingsprogramma. 34 De opleidingen in vergelijkend perspectief

35 termen uit haar referentiekader. De formulering is evenwel niet overal helder. Zo zijn in het zelfevaluatierapport van de K.U.Leuven de eindtermen onvoldoende uitgewerkt. De commissie is vervolgens van mening dat de doelstellingen en eindtermen van de K.U.Leuven en de UGent van een academisch niveau zijn. Met betrekking tot de VUB, is de commissie ervan overtuigd dat de opleidingen eindtermen met hoog wetenschappelijk niveau bereiken, maar meent ze dat inzake de formulering ervan de lat niet op voldoende hoog wetenschappelijk niveau gelegd wordt. De commissie stelt verder vast dat een aantal aspecten onvoldoende wordt verwerkt in de doelstellingen en eindtermen. Zo verwijzen de VUB en de K.U.Leuven slechts beperkt naar de niet-technische kennis terwijl ook dit een belangrijk element van de opleiding tot burgerlijk ingenieur vormt. De K.U.Leuven besteedt in haar formulering ook nog te weinig aandacht aan praktijkervaring en communicatievaardigheden. Aan de UGent mist de commissie dan weer een aantal afwegingen die noodzakelijkerwijs zouden moeten worden gemaakt (de balans tussen brede of gespecialiseerde vorming, tussen het bijbrengen van kennis en vaardigheden, ). Opvallend aan alle sets van doelstellingen en eindtermen is volgens de commissie de brede vorming die men zowel in de eerste cyclus als de tweede cyclus wil nastreven, wat zij zeer weet te waarderen. Alle opleidingen voldoen verder aan de eis die de commissie in haar referentiekader heeft gesteld dat de opleidingen een samenhangend geheel van opleidingsonderdelen met toenemende diepgang moeten vormen. De doelstellingen en eindtermen zijn ten slotte aan de drie universiteiten raadpleegbaar voor studenten en de staf, maar nergens vormen ze een onderdeel van de parate kennis. De eindtermen worden volgens de commissie overal bereikt, enkel op het vlak van sociaal-communicatieve vaardigheden en bedrijfskundige kennis zijn er tekorten Ingenieursprofiel en onderwijsvisie Elke opleiding heeft een overdacht ingenieursprofiel neergeschreven, waarin de nadruk op een breed gevormde ingenieur wordt gelegd. Zoals reeds vermeld vindt de commissie deze klemtoon zeer belangrijk. De ingenieursprofielen zijn ook verder compatibel met het profiel dat de commissie voor ogen heeft. Het profiel van de UGent mist wel een internationale gerichtheid. De beperkte of zelfs afwezige samenwerking met het werkveld bij het opstellen van dit beroepsprofiel valt evenwel op en de commissie betreurt dit. Ook de zeer beperkte of afwezige verwijzing naar enig beroepsprofiel in de tweedecyclusopleiding verwondert de commissie. De drie universiteiten worden aangeraden een samenwerking tot stand te brengen met KVIV voor het gemeenschappelijk opstellen van een algemeen beroepsprofiel. De opleidingen in vergelijkend perspectief 35

36 Inzake de verscherping en verfijning van het ingenieursprofiel hebben alledrie de opleidingen een dubbele opdracht te vervullen. Enerzijds is het nodig zichzelf (verder) te positioneren in de associaties en meer bepaald de positie ten aanzien van de industrieel ingenieurs te definiëren. De VUB lijkt hier het verst in te staan. Anderzijds moeten de contacten met de industrie verder uitgebreid worden. Zowel de K.U.Leuven als de VUB hebben een geëxpliciteerde onderwijsvisie die goed overeenkomt met de criteria uit het referentiekader van de commissie (aandacht voor zelfstudie, aandacht voor competenties, integratie van onderzoek in onderwijs). Aan de K.U.Leuven komt de onderwijsvisie duidelijk naar voor uit het programma van de kandidaturen. Ook aan de VUB komt de onderwijsvisie vooral tot uiting in de eerste cyclus. Voor de tweede cyclus moet ze evenwel verder geïmplementeerd worden. Aan de UGent blijft een dergelijke visie afwezig. 2. Programma 2.1. Opbouw en inhoud van het programma Eerstecyclusopleiding Met de eerste cyclus wordt bedoeld, de huidige kandidaturen ( ) (twee jaar) met de overgang naar de bachelor (drie jaar). De eerstecyclusopleidingen Toegepaste Wetenschappen hebben zich zeer goed voorbereid op de bamahervorming. Reeds sinds enkele jaren vernieuwen zij hun programma in de richting van de toekomstige bacheloropleiding. De vernieuwde programma s zijn van een voldoende wetenschappelijk en hoog technisch niveau en hebben een transparante en logische opbouw. De eindtermen zijn op goede wijze in het programma vertaald. In het begin van de opleiding wordt het effect van de voorkennis zo goed als mogelijk geminimaliseerd doordat alle opleidingsonderdelen aanvangen op het basisniveau. De commissie is verheugd te merken dat de drie opleidingen hun programma grondig hebben hervormd sinds de vorige visitatie. Er is een tendens om in diverse opleidingsonderdelen basiswetenschappen en ingenieurstechnieken meer en meer te koppelen. Zo verdwijnen zware, detaillistische benaderingen in de basiswetenschappen en komt de toepassingsgerichtheid op de voorgrond. De commissie ondersteunt deze evolutie en moedigt de universiteiten aan de ingeslagen weg verder te zetten. Deze toepassingsgerichtheid komt ook tot uiting in de vakoverschrijdende practica die zijn ingevoerd. Aan de UGent heeft men een vakoverschrijdend practicum in het tweede jaar, aan de K.U.Leuven het onderdeel Probleemoplossen en ontwerpen en aan de VUB Ingenieursvaardigheden (in het eerste jaar van het huidig en bama 36 De opleidingen in vergelijkend perspectief