De onderwijsvisitatie Economische Wetenschappen, Toegepaste Economische Wetenschappen en Handelsingenieur

Transcriptie

1 Brussel, december 2004 De onderwijsvisitatie Economische Wetenschappen, Toegepaste Economische Wetenschappen en Handelsingenieur Een evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen economische wetenschappen, toegepaste economische wetenschappen, handelsingenieur en handelsingenieur in de beleidsinformatica aan de Vlaamse universiteiten

2

3 De onderwijsvisitatie Economische Wetenschappen, Toegepaste Economische Wetenschappen en Handelsingenieur Een evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen economische wetenschappen, toegepaste economische wetenschappen, handelsingenieur en handelsingenieur in de beleidsinformatica aan de Vlaamse universiteiten

4 De onderwijsvisitatie Economische Wetenschappen, Toegepaste Economische Wetenschappen en Handelsingenieur Exemplaren van dit rapport kunnen tegen betaling verkregen worden op het VLIR-secretariaat Egmontstraat Brussel Tel Fax secretariaat@vlir.be - Wettelijk depot: D/2004/2939/7

5 Woord vooraf Dit rapport geeft de visie weer van de visitatiecommissie die de academische opleidingen economische wetenschappen, toegepaste economische wetenschappen, handelsingenieur en handelsingenieur in de beleidsinformatica evalueerde. De commissie verrichtte haar onderzoek en bezocht die opleidingen in Dit initiatief kadert mede in de opdracht die de Vlaamse overheid gaf aan de Vlaamse universiteiten en aan de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) wat betreft de externe kwaliteitszorg van het academisch onderwijs. Bij de onderwijsvisitatie van de tweede ronde drukken de visitatiecommissies hun oordeel over de opleidingen uit met een evaluatiescore voor zeventien kwaliteitskenmerken. Het is onverantwoord op basis hiervan een rangordening van universiteiten te maken of evaluatiescores van verschillende visitatiecommissies onderling te vergelijken. Elke visitatiecommissie bepaalt immers zelf de normen voor elk van de zeventien kwaliteitskenmerken en de gewogen gewichten van meerdere aandachtspunten die per kenmerk in één evaluatiescore moeten worden uitgedrukt. Daarom blijven ook de kwalitatieve oordelen in de tekst van het rapport zelf zeer belangrijk. In de nieuwe procedure legt elke visitatiecommissie vooraf ter discussie aan de opleidingen haar eigen referentiekader voor. Daarin verwoordt de commissie waaraan een goede opleiding in het betrokken studiegebied volgens haar zou moeten voldoen. Sterker dan in de eerste ronde wordt nu ook de onderzoeksgebondenheid van het onderwijs in de evaluatie betrokken door enkele extra aandachtpunten mee in rekening te brengen. Een ander nieuw element in de visitaties van de tweede ronde is dat de visitatiecommissie nagaat wat de opleidingen met de aanbevelingen van de commissie uit de eerste visitatieronde deden. Met de vernieuwde visitatieprocedure anticipeert de VLIR ook al enigszins op de invoering van de bachelor-masterstructuur, in het bijzonder op de invoering van systemen van kwaliteitszorg en accreditatie die meer en meer internationaal georiënteerd worden. Het visitatierapport is in de eerste plaats bedoeld voor de betrokken opleidingen en is vooral gericht op kwaliteitshandhaving en -verbetering. Daarnaast wil het 5

6 rapport ook de buitenwereld objectief inlichten over de kwaliteit van de geëvalueerde opleidingen. Daarom worden de visitatierapporten op de webstek van de VLIR geplaatst ( De lezer moet er echter rekening mee houden dat dit visitatierapport slechts een momentopname is van het academisch basisonderwijs in het studiegebied economische en toegepaste economische wetenschappen en slechts één fase is in het proces van blijvende zorg voor onderwijskwaliteit. Al na korte tijd kunnen de opleidingen immers grondig zijn gewijzigd en verbeterd, mede als antwoord op de resultaten van interne onderwijsevaluaties door de universiteiten zelf of als reactie op terecht geformuleerde aanbevelingen van visitatiecommissies. Graag danken we op de eerste plaats de voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor de geïnvesteerde tijd en voor de grote deskundigheid waarmee zij hun opdracht hebben uitgevoerd. Deze visitatie was enkel mogelijk dankzij de inzet van velen die binnen de universiteiten betrokken waren bij de voorbereiding en uitvoering ervan. Oprecht wil ik hen daarvoor danken. Hopelijk ervaren zij in de positieve opmerkingen van de visitatiecommissie een bevestiging voor hun inspanningen en vinden zij in terecht geformuleerde aanbevelingen tevens een bijkomende stimulans om de kwaliteit van het academisch onderwijs aan hun universiteit nog te verbeteren. A. Oosterlinck voorzitter VLIR 6

7 Algemene Beschouwingen van de visitatiecommissie met betrekking tot de gevisiteerde opleidingen Dit was de laatste visitatiecommissie oude stijl die opmerkelijk genoeg voor het eerst het volledige spectrum van opleidingen aan de zeven Vlaamse universitaire instellingen in de economische wetenschappen, toegepaste economische wetenschappen, handelsingenieur en handelsingenieur in de beleidsinformatica bezocht, aan de vooravond als het ware van de grootste hervorming in het hogere onderwijs in Vlaanderen, de invoering van de nieuwe Bachelor-Master (bama) structuur. Omwille van dit brede spectrum van opleidingen werd deze commissie uitzonderlijk uitgebreid met extra leden. Deze leden hadden allen een zeer diverse achtergrond en beroepsprofiel en vertegenwoordigden de verschillende disciplines en beroepenvelden. De volledige consensus over het referentiekader was in die zin opvallend. De voltallige commissie heeft in dit referentiekader duidelijk gesteld dat alle gevisiteerde opleidingen in essentie economische opleidingen zijn, en als dusdanig geëvalueerd dienen te worden. De toegepaste economische opleiding in haar geheel en de studie van belangrijke functionele domeinen van de bedrijfseconomie moet expliciet gebaseerd zijn op en gevoed worden door algemeen economische principes en inzichten. Een opleiding vanuit deze invalshoek moet de studenten een scherp en paraat economisch-analytisch inzicht, een kritische reflex en een bijzondere aandacht voor empirische verificatie bijbrengen, naast uiteraard een aantal noodzakelijke professionele vaardigheden. Dit is de ogen van de commissie kenmerkend voor een universitaire of academische opleiding en vormt het onderscheidend criterium met een professionele of beroepsvoorbereidende opleiding. Deze visie van de commissie loopt als een rode draad doorheen de verschillende kwaliteitskenmerken die zij heeft beoordeeld. Op het eerste zicht was dit niet het ideale moment om een aantal reeds overbelaste onderwijsverantwoordelijken aan een spervuur van vragen te onderwerpen van een commissie die formeel slechts oog zou hebben voor onderwijsprestaties die 7

8 effectief binnen enkele maanden tot het verleden zouden behoren. Zoals de aanhef in één van de zelfstudie rapporten het wellicht algemene gevoel onder facultaire coördinatoren spreukwijs verwoordde: Dura lex, sed lex. De timing van deze visitatie zal de gevisiteerde faculteiten dan ook als vrij Pareto suboptimaal overgekomen zijn, en toegegeven, zeker in de voorbereidende fase, vooraleer het echte visitatiewerk plaatsvond, ons ook. Terugblikkend op onze zeven achtereenvolgende visitaties doorheen Vlaanderen van Antwerpen tot Koekelberg, van Diepenbeek tot Kortrijk, ontstaat echter een bijna diametraal tegenovergestelde indruk: dat dit mogelijk het ideale moment was voor een laatste, grondige doorkijk van hoe goed de Vlaamse opleidingen in de (bedrijfs-)economie voorbereid zijn voor het nieuwe Europese hogere onderwijsstelsel. Wij hebben dan ook dankbaar gebruik gemaakt van de mogelijkheid die ons geboden werd om tijdens de visitatie ook de verantwoordelijken voor de bama onderwijshervormingen in detail uit te vragen over hun nieuwe onderwijsplannen. In de instellingen die de commissie als eerste bezocht (november 2003) betrof het hier veelal nog niet-gefinaliseerde concepten; in de laatste visitaties (mei 2004) kon men al inschattingen geven van de interesse van studenten in de nieuwe opleidingen. Kortom, de commissie heeft haar opdracht ruim opgevat en van de unieke timing van deze visitatie gebruik gemaakt om met de vele vakgenoten binnen de verschillende (bedrijfs-) economische opleidingen niet alleen de onderwijsprestaties uit het verleden te bespreken maar ook uitvoerig en open van gedachten te wisselen over de toekomst en kwaliteit van het Vlaamse universitaire onderwijs. Als laatste visitatierapport oude stijl en in zekere zin als afscheid van een periode van opbouw en uitbouw van een Vlaamse universitaire onderwijs beoordelingssystematiek, wenst de commissie hier dan ook een aantal algemene beschouwingen mee te geven. 1. De kwaliteit van het Vlaamse universitaire onderwijs, zoals geïllustreerd in het geval van de visitatie van de zeven verschillende (bedrijfs-)economische disciplines, lijkt uitstekend. Het universitaire onderwijs behoort zonder meer tot één van de verborgen competitieve voordelen van Vlaanderen. Zoals soms het geval is in het buitenland, scoort geen van de opleidingen bij zowel de kleine als grote universitaire instellingen een onvoldoende op de kwaliteit van de aangeboden vakinhoud of de onderwijsstaf, integendeel de scores variëren amper tussen de verschillende universitaire instellingen van goed tot zeer goed. De hoge universitaire kwaliteitsnormen zijn vanuit dit perspectief in Vlaanderen uitgegroeid tot een publiek goed zoals ook perfect omschreven met deze Nederlandse woordspeling. De ene instelling trekt zich aan de andere op, grote inhoudelijke kwaliteitsverschillen tussen de universitaire instellingen zijn er, op het gebied van de (bedrijfs-)economische opleidingen niet. Vanuit dit perspectief heeft de systematiek van onderwijsvisitaties een duidelijk positieve impact gehad op het Vlaamse universitaire (bedrijfs-)economische onderwijs. 2. De (bedrijfs-)economische opleidingen in Vlaanderen staan dan ook klaar om in het nieuwe universitaire Europese bamalandschap de comparatieve voordelen van hun opleidingen ten opzichte van die in het buitenland ten volle te 8

9 benutten. Verwacht kan worden dat in de komende jaren nog meer studenten uit andere Europese landen via uitwisselingsprogramma s en eigen keuze, de kwaliteit van de Vlaamse (bedrijfs-)economische opleidingen zullen ontdekken en daar ook naar zullen toestromen, tenminste als de betrokken faculteiten een systematisch internationaliseringsbeleid zullen voeren. Een praktisch probleem daarbij is echter de beperking die het Vlaamse decreet met betrekking tot taalgebruik vooral aan (bedrijfs-) economische opleidingen oplegt. Weliswaar zou de ruimte die het decreet biedt in de huidige formulering al maximaal benut kunnen worden. Toch valt op, zeker bij de buitenlandse leden van deze visitatiecommissie, hoe dit decreet op gespannen voet staat met het vrij unieke kenmerk van de Vlaamse (bedrijfs-)economische opleidingen: de uitzonderlijke aandacht in, en ruimte binnen, deze opleidingen voor het aanleren van vreemde talen. Dit leidt tot een aantal paradoxale vaststellingen: zo kunnen de Vlaamse universitaire instellingen in het hoofdstedelijk gewest Brussel noch de voordelen van de meertaligheid van Vlaamse studenten, noch de oude, historisch opgebouwde tweetaligheid van staf en opleidingen in relatie tot hun vroegere Franstalige zusterfaculteiten, ten volle benutten, als competitief wapen in de strijd om Europese studenten. De onderwijstaal beperkingen voor opleidingen zoals (bedrijfs-)economie waarbij een groot deel van de studenten straks in een Engelse taalomgeving zal werkzaam zijn en zal moeten communiceren, waarin de recentste en de beste tekstboeken hoe dan ook slechts in het Engels beschikbaar zijn, remmen de instroom van niet-nederlandstalige buitenlandse studenten en staf. Tezelfdertijd ondergraven zij één van Vlaanderen s unieke comparatieve voordelen. Dit is en blijft dan ook een punt van zorg voor de commissie ook naar de toekomst toe. Ondanks de bijzondere aandacht voor vreemde talen in de (bedrijfs-)economische opleidingen aan de Vlaamse universiteiten, werd, en naar het laat aanzien, zal ook in de toekomst te weinig gebruik gemaakt worden van mogelijkheden tot Europese uitwisseling van studenten. Dit geldt zowel voor Vlaamse studenten richting buitenland als buitenlandse studenten richting Vlaanderen. Wat dit laatste betreft eist het Vlaamse decreet wellicht zijn hoogste tol. De commissie beveelt dan ook alle Vlaamse (bedrijfs-)economische faculteiten aan de uitzonderingen en bijzondere mogelijkheden die het decreet biedt, maximaal te benutten. Daarbij kan ook gedacht worden aan mogelijke allianties met buitenlandse universiteiten. 3. Tegenover de weinig te differentiëren, hoge kwaliteit van de inhoud en staf van de (bedrijfs-)economische opleidingen in Vlaanderen staat een sterk toegenomen differentiatie in onderwijsvorm en begeleiding. De Vlaamse universitaire instellingen bieden ongeveer alles wat er op onderwijskundig gebied te bieden valt. Van het traditionele hoorcollege onderwijs tot het kleinschalige projectmatige onderwijs; van massaonderwijs met de typische universitaire zelfdiscipline en onafhankelijkheidseisen die aan studenten gesteld moet worden tot het kleinschalige onderwijs met intensieve begeleiding en grote sociale controle door de studenten zelf. Kortom, het aanbod is groot en gediversifieerd. En ook naar de toekomst blijft deze variëteit ondanks de nieuwe gemeenschappelijke bamastructuur behouden. Zo willen de twee kleinere universitaire instellingen 9

10 die slechts de eerste cyclus van de opleiding aanbieden, zich in de nieuwe bamastructuur enerzijds (K.U.Brussel) uitbouwen tot universitaire bacheloropleiding en anderzijds (KULAK) tot tweejarige opstapcampus. Over de hele breedte beschouwd, juicht de commissie deze variëteit in onderwijsstructuur en onderwijsvormen zonder meer toe. Zij beantwoordt aan de behoefte tot meer alternatieve onderwijsvormen toegespitst op de sterk verschillende behoeften van studenten. Tezelfdertijd kan zij bijdragen tot een lagere uitstoot van studenten uit het universitaire onderwijs. 4. Deze differentiatie heeft natuurlijk ook haar prijs. Het Vlaamse landschap met zijn zeven (bedrijfs-)economische opleidingen wordt gekenmerkt door grote verschillen in studenten/staf ratio s en dus ook bekostiging van opleidingen. Deze verschillen worden slechts gedeeltelijk gecompenseerd door de schaalvoordelen en de bijdrage die (bedrijfs-)economische faculteiten leveren als toeleverancier van onderwijs aan andere faculteiten, in vooral de grote universiteiten. Zij leiden ertoe dat in de grote universitaire instellingen het universitair personeel zwaar belast wordt met onderwijstaken, weinig tijd heeft voor onderzoek en de keuze voor traditionele vormen van grote hoorcolleges niet echt een keuze is maar eerder ingegeven is door puur financiële noodzaak. In vele faculteiten ontbreekt in toenemende mate voldoende kritische massa op essentiële onderdelen van de (bedrijfs-)economie. De vraag dient dan ook gesteld of de financiële versnippering van opleidingen over zeven universitaire instellingen nog wel gerechtvaardigd is. 5. De nieuwe bamahervormingen roepen ook vragen op naar de positie van de universitaire (bedrijfs-)economische opleidingen ten opzichte van de opleidingen van commerciële bedrijfs- en beleidswetenschappen van de hogescholen, en dan vooral de opleidingen bij hogescholen van de tweede cyclus. Het onderscheid tussen beide opleidingen was tot op heden verankerd in de al dan niet universitaire inbedding van de opleiding. Wat de universitaire opleidingen betreft, kwam dit onder meer tot uiting in het sterk algemeen vormende karakter van de (bedrijfs-)economische opleidingen. Vraag is hoe dit onderscheid zich in de toekomst zal laten gelden binnen het kader van de nieuwe uniforme benaming bachelor. De meeste universitaire instellingen hebben dan ook allianties gesloten met hogescholen. De meeste van deze allianties lijken echter ingegeven door defensieve strategische, dikwijls top down geïnitieerde overwegingen eerder dan een reëel geloof in de complementariteit/synergie tussen beide soorten hoger onderwijs. Vanuit dit perspectief is het jammer dat deze visitatiecommissie geïnitieerd door de VLIR, ook niet de instellingen van hoger onderwijs van twee cycli mocht visiteren (een bevoegdheid van de VLHORA) al was het maar om de potentiële mogelijkheden voor samenwerking scherper tegen het licht te houden. 6. Deze commissie mocht als eerste de verschillende opleidingen economische wetenschappen, toegepaste economische wetenschappen, handelsingenieur en handelsingenieur beleidsinformatica als geheel visiteren. Voorheen werden deze opleidingen apart gevisiteerd. De benaming van deze opleidingen lijken 10

11 sterk ingebed in het Vlaamse landschap. Ook deze commissie vindt dat de benaming Toegepaste Economische Wetenschappen de bedrijfseconomische lading van de opleiding niet echt dekt, maar zij onderkent het gegeven dat de TEW-benaming een duidelijk studenten aantrekkingspremium kent. Hetzelfde geldt voor de unieke Belgische opleidingsbenaming van Handelsingenieur waarin ook nog de vijfjarige duur van de studie verankerd ligt. Ook hier geldt zoals de ervaring van de Universiteit Gent met de opleiding technische bedrijfskunde illustreert, dat de benaming handelsingenieur een belangrijk studentenaantrekkingspremium kent. Maar ook hier stelt zich de vraag hoe in het verdere harmonisatieproces van universitaire diploma s binnen Europa, deze specifiek Vlaamse (Belgische) diploma s binnen de (bedrijfs-)economie behouden kunnen blijven en attractiepolen kunnen blijven, ook voor buitenlandse studenten, of zich eerder zullen moeten aanpassen, met een transparantere benaming die beter de lading dekt. Vanuit dit perspectief valt het de commissie ook op hoe verschillend de opleidingen wel worden ingevuld. Dit geldt zowel voor de TEWals de HI-opleidingen. In het ene geval domineren in de TEW-opleiding bedrijfseconomische vakken, in het andere geval algemeen economische vakken. Op eenzelfde manier wordt in de ene HI-opleiding veel en gediversifieerd aandacht besteed aan technische vakken zoals natuurkunde, scheikunde, biologie, inclusief practica, in het andere geval wordt volstaan met een minimum hoeveelheid natuurkunde. Kortom, de opleiding- en diplomabenamingen TEW en HI, hoe populair ook bij studenten en bedrijfsleven, bestaan uiteindelijk uit weinig vergelijkbaar onderwijsmateriaal. 7. Het was niet de taak van deze commissie om ook het onderzoek uitgevoerd in de bezochte faculteiten te beoordelen. Onderzoek in de faculteiten kwam alleen indirect aan de orde in de beoordeling van de Onderzoekscomponent van het onderwijs in de opleidingen. Op dat punt scoren de opleidingen van voldoende tot zeer goed. Toch wil de commissie wijzen op de afwezigheid van de faculteiten op hoge plekken op recente Europese ranglijsten van kwaliteit van (bedrijfs-)economisch onderzoek. De commissie is daarover bezorgd. Gebrek aan onderzoekskwaliteit zal op den duur ook de kwaliteit van de opleidingen gaan aantasten en dus de concurrentiepositie van de opleidingen binnen Europa. De commissie spoort daarom de faculteiten aan een gericht beleid te gaan voeren ter verbetering van de kwaliteit van het onderzoek. Dat kan op een aantal manieren in de ogen van de commissie op grond van haar waarnemingen tijdens de visitatie. De commissie heeft daar op diverse plaatsen ook op gewezen. Ten eerste kan de kwaliteit van de doctoraatsopleidingen (voor assistenten) verbeterd worden door een sterkere structurering ervan in termen van een echte uitgebouwd (gevorderd) onderwijsdeel. Op een aantal plekken wordt nu overwogen om doctoraats-bursalen te gaan aannemen in plaats van assistenten. De commissie ondersteunt deze ontwikkeling omdat bursalen preciezer hun activiteiten zullen gaan richten op het schrijven van een proefschrift. Daardoor zal de doorlooptijd van het schrijven van een doctoraat verkorten. Omdat er ook meer bursalen dan assistenten kunnen aangenomen worden zal zo de output aan doctoraten 11

12 gevoelig kunnen stijgen. Die is nu eerder laag, gezien in een Europees perspectief. Daarnaast kan ook het personeelsbeleid voor docenten gericht worden op een grotere onderzoeksoutput door het invoeren van een tenure-track systeem. Tenslotte, en de commissie maakt daar in een aantal deelverslagen ook opmerkingen over, wordt in de ogen van de commissie aan de faculteiten op alle niveaus (docent, hoofddocent, hoogleraar en gewoon hoogleraar) te vaak lokaal geworven. De commissie beveelt aan om op het punt van de werving van faculteitsleden de ramen open te gooien. Mobiliteit hier, ook internationale werving, is volgens de commissie essentieel om de onderzoekskwaliteit binnen de Vlaamse (bedrijfs-)economische faculteiten te verhogen. Daarbij zou nadrukkelijk ook gekeken worden naar het terughalen van de omvangrijke diaspora van Vlaams (bedrijfs-)economisch onderzoekstalent uit het buitenland, op zich de kwaliteit van de Vlaamse opleidingen onderstrepend, met name uit de Verenigde Staten. Het voorliggende, laatste rapport van de VLIR van de visitatiecommissie Economische Wetenschappen, Toegepaste Economische Wetenschappen en Handelsingenieur sluit een lange periode af van visitaties van universitaire opleidingen in Vlaanderen die een belangrijke impuls hebben gegeven aan de kwaliteit van het universitaire onderwijs in Vlaanderen. De (bedrijfs-)economische opleidingen zijn daar een goed voorbeeld van. Als voorzitter van deze commissie en voorzitter van de vorige visitatiecommissie Economische Wetenschappen (1997) heb ik zelf op een aantal punten de soms indrukwekkende vooruitgang kunnen vaststellen die werd gerealiseerd over de afgelopen zeven jaar. Wat daaruit blijkt, is dat onderwijs ondanks het toenemende gebruik van allerlei technische hulpmiddelen, nog steeds mensenwerk is. Dat de interne, intrinsieke motivatie van het academisch onderwijzend en ondersteunend personeel veelal de doorslag geeft in de positieve kwaliteitsbeoordeling van een opleiding. Een externe beoordeling van onderwijsprestaties zoals deze van een visitatiecommissie heeft optimaal nut wanneer zij erin slaagt in die gevallen waar het noodzakelijk is, de vicieuze cirkel van interne motivatie opnieuw op gang te brengen. Onze commissie had, wat dat betreft, een gemakkelijke taak. Zoals hierboven reeds vermeld, is de kwaliteit van de universitaire (bedrijfs-)economische opleidingen in Vlaanderen bijzonder goed. In naam van de hele visitatiecommissie wil ik ook mijn oprechte waardering uitspreken richting onderwijscoördinatoren in de verschillende universitaire instellingen voor de kwaliteit van de zelfstudies, de ontvangst en organisatie, en de openheid waarmee de gesprekken met staf, studenten en facultaire en universitaire beleidsverantwoordelijken gevoerd konden worden. Tenslotte, en opnieuw in naam van de hele visitatiecommissie wil ik de secretaris bijzonder bedanken voor de uitmuntende ondersteuning, en de zeer stipte verslaglegging van de verschillende visitaties en vergaderingen. Namens de visitatiecommissie, Luc Soete, 15 juni

13 Inhoud Voorwoord van de voorzitter van de VLIR 3 Algemene beschouwingen van de visitatiecommissie 5 Deel 1: Algemeen deel 15 I. De onderwijsvisitatie economische wetenschappen, 17 toegepaste economische wetenschappen, handelsingenieur en handelsingenieur in de beleidsinformatica 1. Inleiding De betrokken opleidingen De visitatiecommissie Samenstelling Taakomschrijving Werkwijze Voorbereiding Bezoek aan de instellingen Rapportering Korte teugblik op de visitatie Opzet en indeling van het rapport 22 II. Het referentiekader Doelstelling van de verschillende opleidingen Minimumeisen ten aanzien van de opleidingen Algemene didactische vereisten Minimumeisen die aan de afgestudeerden gesteld worden Eisen met betrekking tot de aansluiting op de arbeidsmarkt 27 13

14 III. De opleidingen in vergelijkend perspectief Onderwijsprofiel, doelstellingen en eindtermen Programma De volledige opleidingen TEW De volledige opleidingen HI De kandidaatsinstellingen Werkvormen / Onderwijsleersituatie Toetsing en examinering De bamahervormingen Eindverhandeling en stage Eindverhandeling Stage Studenten Instroom hoofdinschrijvingen generatiestudenten Slaagcijfers studierendementen Studeerbaarheid Studietijd Studievoorlichting en -begeleiding Afgestudeerden Opleiding als organisatie Gebouwen en infrastructuur Personeel en personeelsbeleid Internationalisering Onderzoekscomponent van het onderwijs Interne kwaliteitszorg 52 IV. Vergelijkende tabel kwaliteitsaspecten 55 14

15 Deel 2: Opleidingsrapporten Universiteit Antwerpen 61 De opleidingen toegepaste economische wetenschappen, handelsingenieur en handelsingenieur in de beleidsinformatica 2. Katholieke Universiteit Brussel 87 De opleidingen toegepaste economische wetenschappen en handelsingenieur (kandidaturen) 3. Katholieke Universiteit Leuven 105 De opleidingen economische wetenschappen, toegepaste economische wetenschappen, handelsingenieur en handelsingenieur in de beleidsinformatica 4. Vrije Universiteit Brussel 133 De opleidingen toegepaste economische wetenschappen en handelsingenieur 5. Katholieke Universiteit Leuven, campus Kortrijk 157 De opleiding toegepaste economische wetenschappen (kandidaturen) 6. Limburgs Universitair Centrum 175 De opleidingen toegepaste economische wetenschappen, handelsingenieur en handelsingenieur in de beleidsinformatica 7. Universiteit Gent 201 De opleidingen economische wetenschappen en toegepaste economische wetenschappen Bijlagen 227 Bijlage 1: Personalia van de leden van de visitatiecommissie 229 Bijlage 2: De bezoekschema s 233 Bijlage 3: Reactie van de faculteit TEW van het LUC op het visitatierapport

16 16

17 Deel 1 Algemeen deel 17

18 18

19 I. De onderwijsvisitatie Economische Wetenschappen Toegepaste Economische Wetenschappen Handelsingenieur Handelsingenieur in de Beleidsinformatica 1. Inleiding In dit rapport brengt de visitatiecommissie Economische Wetenschappen Toegepaste Economische Wetenschappen Handelsingenieur verslag uit van haar bevindingen over de academische opleidingen Economische Wetenschappen, Toegepaste Economische Wetenschappen, Handelsingenieur en Handelsingenieur in de Beleidsinformatica aan de Vlaamse universiteiten, die zij in de periode november 2003 mei 2004, in opdracht van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) heeft bezocht. Dit initiatief kadert in de werkzaamheden van de VLIR op het vlak van de externe kwaliteitszorg, waarmee de Vlaamse universiteit gevolg geven aan de decretale verplichtingen terzake. 2. De betrokken opleidingen Ingevolge haar opdracht heeft de visitatiecommissie bezocht: van 17 november t.e.m. 19 november 2003: Universiteit Antwerpen - Toegepaste Economische Wetenschappen - Handelsingenieur - Handelsingenieur in de Beleidsinformatica De onderwijsvisitatie Economische Wetenschappen Toegepaste Economische Wetenschappen Handelsingenieur Handelsingenieur in de Beleidsinformatica 19

20 van 10 december t.e.m. 11 december 2003: Katholieke Universiteit Brussel - Toegepaste Economische Wetenschappen (kandidaturen) - Handelsingenieur (kandidaturen) van 18 februari t.e.m. 20 februari 2004: Katholieke Universiteit Leuven - Economische Wetenschappen - Toegepaste Economische Wetenschappen - Handelsingenieur - Handelsingenieur in de Beleidsinformatica van 29 maart t.e.m. 31 maart 2004: Vrije Universiteit Brussel - Toegepaste Economische Wetenschappen - Handelsingenieur van 8 april t.e.m. 9 april 2004: Katholieke Universiteit Leuven, campus Kortrijk - Toegepaste Economische Wetenschappen (kandidaturen) van 28 april t.e.m. 30 april 2004: Limburgs Universitair Centrum - Toegepaste Economische Wetenschappen - Handelsingenieur - Handelsingenieur in de Beleidsinformatica van 12 mei t.e.m. 14 mei 2004: Universiteit Gent - Economische Wetenschappen - Toegepaste Economische Wetenschappen De volgorde van de bezoeken is veelal bepaald door overwegingen van pragmatischorganisatorische aard. De commissie is er zich van bewust dat deze volgorde, zij het impliciet, een invloed kan hebben gehad op de visitatie. Ze heeft er evenwel zorgvuldig over gewaakt dat in alle opzichten vergelijkbare beoordelingen en adviezen tot stand kwamen. 3. De visitatiecommissie 3.1. Samenstelling De visitatiecommissie Economische Wetenschappen Toegepaste Economische Wetenschappen Handelsingenieur werd ingesteld door de VLIR bij besluit van 13 oktober De onderwijsvisitatie Economische Wetenschappen Toegepaste Economische Wetenschappen Handelsingenieur Handelsingenieur in de Beleidsinformatica

21 De commissie had de volgende samenstelling: Voorzitter: Prof. dr. L. Soete, gewoon hoogleraar internationale economische betrekkingen, Universiteit Maastricht. Leden: Prof. dr. ir. J.W. Bertrand, gewoon hoogleraar technische bedrijfskunde, Technische Universiteit Eindhoven. Prof. dr. W. Buijink, gewoon hoogleraar bedrijfseconomie, Universiteit van Tilburg. Prof. dr. em. H. Mevissen, gewoon hoogleraar bestuurlijke informatiekunde, Vrije Universiteit Amsterdam. Dhr. K. Van Goethem, onderwijsdeskundige, socioloog, ere-directeur academische planning Universitaire Instelling Antwerpen. Dhr. F. Verdonck, doctor in de Rechten en licentiaat in de Economische Wetenschappen, bestuurder van vennootschappen, bankier, ex-gedelegeerd bestuurder Almanij. Dr. P. Van Der Voort, stafmedewerker kwaliteitszorg verbonden aan het VLIR-secretariaat, trad op als secretaris van de commissie. Voor een kort curriculum vitae van de commissieleden wordt verwezen naar bijlage Taakomschrijving De opdracht aan de visitatiecommissie, die in het instellingsbesluit is omschreven, luidde als volgt: a) op basis van de door de faculteiten aan te leveren informatie en door middel van ter plaatse te voeren gesprekken, zich een oordeel te vormen over de kwaliteit van de opleiding (inclusief de kwaliteit van de afgestudeerden) en over de kwaliteit van het onderwijsproces (inclusief de kwaliteit van de onderwijsorganisatie), mede gelet op de eisen/verwachtingen die voortvloeien uit de facultaire taak iedere student voor te bereiden op de zelfstandige beoefening van de wetenschap of de beroepsmatige toepassing van wetenschappelijk kennis; b) het doen van aanbevelingen om te komen tot kwaliteitsverbetering. De onderwijsvisitatie Economische Wetenschappen Toegepaste Economische Wetenschappen Handelsingenieur Handelsingenieur in de Beleidsinformatica 21

22 3.3. Werkwijze Voorbereiding De visitatiecommissie hield haar installatievergadering op 31 oktober Tijdens deze vergadering werden de commissieleden verder ingelicht over het visitatieproces en hebben zij zich voorbereid op de af te leggen bezoeken. Verder heeft de commissie op deze vergadering een referentiekader geformuleerd (zie hoofdstuk II). Daarnaast werd het programma van de bezoeken opgesteld (zie bijlage 2) en werd een eerste bespreking gehouden van de zelfevaluatierapporten Bezoek aan de instellingen De tweede bron van informatie wordt gevormd door de gesprekken die de commissie tijdens haar bezoek aan de betreffende faculteiten heeft gevoerd met alle geledingen die zijn betrokken bij het onderwijs in de Economische Wetenschappen Toegepaste Economische Wetenschappen Handelsingenieur. De gesprekken zijn verhelderend geweest en waren een goede aanvulling bij de lectuur van de zelfevaluatierapporten. Verder heeft de commissie kennis genomen van bijkomende informatie, zoals verslagen, voorbeelden van examenvragen, schriftelijk studiemateriaal, tijdschriften en handboeken, die door de opleidingen ter beschikking werden gesteld. Ook werden door de visitatiecommissie nog vóór de bezoeken een aantal eindverhandelingen opgevraagd en gelezen. Tevens werden onderwijsruimten, practicumlokalen, computerfaciliteiten en bibliotheken bezocht. Deze hebben de commissie een goed beeld gegeven van de omgeving waarin het onderwijs plaatsvindt. Aan het einde van elk bezoek werden, na intern beraad van de visitatiecommissie, de voorlopige bevindingen mondeling gepresenteerd aan de hand van een presentatie door de voorzitter aan de gevisiteerde opleiding Rapportering Als laatste stap in het visitatieproces heeft de commissie haar bevindingen, conclusies en aanbevelingen in voorliggend rapport vastgelegd. Bovendien heeft zij, overeenkomstig de bepalingen voor de visitaties in de tweede ronde, een letterscore toegekend aan 17 kwaliteitsaspecten. De faculteiten werden hierbij in de gelegenheid gesteld om op de concepten van het rapport te reageren. De commissie heeft de reacties van de faculteiten in de mate dat zij zich hierin kon vinden in het rapport verwerkt. 22 De onderwijsvisitatie Economische Wetenschappen Toegepaste Economische Wetenschappen Handelsingenieur Handelsingenieur in de Beleidsinformatica

23 4. Korte terugblik op de visitatie De commissie heeft de haar toegekende opdracht met veel belangstelling uitgevoerd. De visitatie heeft de leden van de commissie niet alleen de kans geboden om het academisch onderwijs in de opleidingen economische wetenschappen toegepaste economische wetenschappen handelsingenieur en handelsingenieur in de beleidsinformatica in Vlaanderen van naderbij te bekijken, maar het was voor haar tevens een unieke gelegenheid om onder vakgenoten te reflecteren en te debatteren over de aard, de kwaliteit en de toekomst van dit onderwijs. Deze reflectie en dit debat luiden meteen het einde van een periode in het Vlaamse hoger onderwijs in. De hervormingen in het hoger onderwijs vanaf september 2004 zullen voor de opleidingen het begin zijn van een nieuwe maar voorlopig onzekere toekomst. De commissie is er zich van bewust dat ze voor de opleidingen op een ongunstig moment kwam. Nochtans is de commissie van oordeel dat deze visitatie uitermate relevant en leerrijk kan zijn: door de huidige situatie met de merites en tekorten in de respectieve opleidingen te beschrijven, beschikken de opleidingen over een ijkpunt voor accreditatie-aanvraag na het verstrijken van de overgangsaccreditatie over 8 jaar. De commissie heeft tijdens de discussies steeds getracht om, vanuit een kritische ingesteldheid, op een constructieve wijze voorstellen tot verbetering te doen en bij te dragen tot de toekomstige hervormingen. Ze heeft bij haar beoordeling de eigenheid van de universiteit en de opleiding in acht genomen en de oordelen en suggesties steeds gesitueerd binnen de context van de unieke opleiding. Met het voorliggend rapport hoopt de commissie dan ook een bijdrage te leveren tot de verdere positieve ontwikkeling van het onderwijs in de economische wetenschappen in Vlaanderen. De commissie wenst met het rapport in de eerste plaats een discussie op gang te brengen binnen de betrokken faculteiten met de bedoeling na te gaan op welke punten verbetering nodig is en in welke mate dit binnen de gegeven randvoorwaarden te verwezenlijken is. Verder hoopt de visitatiecommissie dat voorliggend rapport in zijn geheel ook aan de buitenwereld nuttige informatie verschaft en een goed inzicht geeft in de eigenheid en de kwaliteit van de gevisiteerde opleidingen. Naast de vergelijking van de verschillende opleidingen zou het voor de commissie interessant geweest zijn om de situatie in de hogescholen, met name de te academiseren 4-jarige opleidingen, nader te kennen. Op die wijze zou het Vlaams economisch onderwijs als geheel kunnen worden gekaderd en beoordeeld. Tot slot wenst de visitatiecommissie haar dank te betuigen aan al diegenen die binnen de universiteiten betrokken zijn geweest bij de voorbereiding en de uitvoering van de visitatie. De onderwijsvisitatie Economische Wetenschappen Toegepaste Economische Wetenschappen Handelsingenieur Handelsingenieur in de Beleidsinformatica 23

24 5. Opzet en indeling van het rapport Het voorliggend rapport bestaat uit twee delen. In het eerste deel van het rapport beschrijft de visitatiecommissie in hoofdstuk II het referentiekader van waaruit zij de gevisiteerde opleidingen heeft beoordeeld. In hoofdstuk III worden de belangrijkste conclusies en bevindingen van de commissie per thema vergelijkenderwijs weergeven. In het tweede deel van het rapport brengt de commissie verslag uit over de verschillende opleidingen die zij heeft gevisiteerd. De aanbevelingen die de commissie doet ten aanzien van de afzonderlijke universiteiten worden in deze deelrapporten achteraan opgenomen. De deelrapporten werden geordend naar de chronologische volgorde van de bezoeken. 24 De onderwijsvisitatie Economische Wetenschappen Toegepaste Economische Wetenschappen Handelsingenieur Handelsingenieur in de Beleidsinformatica

25 II. Referentiekader van de visitatiecommissie economische wetenschappen, toegepaste economische wetenschappen, handelsingenieur en handelsingenieur in de beleidsinformatica Bij de beoordeling van de verschillende opleidingen economische wetenschappen, toegepaste economische wetenschappen en handelsingenieur heeft de visitatiecommissie kennis genomen van de doelstellingen die de verschillende opleidingen zichzelf hebben gesteld. De commissie gaat uit van haar eigen referentiekader, dat in tegenstelling tot de visitatie eerste ronde werd vastgelegd voorafgaandelijk aan de visitaties van de opleidingen. Het spreekt voor zich dat de commissie het nodige respect betoont voor de eigenheid van een opleiding en voor de diversiteit van de opleidingen binnen het Vlaams universiteitslandschap. Dit neemt echter niet weg dat van de opleidingen mag worden verwacht dat zij een aantal minimumeisen verwezenlijken. Het referentiekader, dat voor de commissie als het ware de basis vormt voor haar visitatie wordt hieronder in meer detail omschreven en bevat: de doelstellingen van de opleiding economische wetenschappen, toegepaste economische wetenschappen, handelsingenieur en handelsingenieur in de beleidsinformatica; de minimumeisen ten aanzien van de opleidingen; een aantal algemeen didactische vereisten; de minimumeisen die aan de afgestudeerden worden gesteld; de minimumeisen met betrekking tot de aansluiting op de arbeidsmarkt. Referentiekader 25

26 1. Doelstellingen van de verschillende opleidingen De commissie ziet de opleidingen economische wetenschappen, toegepaste economische wetenschappen en handelsingenieur als economische opleidingen. Dit betekent dat verwacht kan worden dat deze opleidingen uiteindelijk bekwame economen, bedrijfseconomen, handelsingenieurs en handelsingenieurs in de beleidsinformatica zullen vormen, met een kritische geest, die economische en andere maatschappelijke verschijnselen zelfstandig kunnen duiden en probleemsituaties vanuit een economische invalshoek kunnen ontleden en tot een oplossing brengen, en dus zowel analytisch als synthetisch kunnen redeneren. 2. Minimumeisen ten aanzien van de opleidingen De visitatiecommissie is van mening dat de opleidingen economische wetenschappen, toegepaste economische wetenschappen en handelsingenieur minimaal aan volgende eisen dienen te voldoen: In de eerste plaats moet de opleiding een algemene en economische vorming geven, die stoelt op een brede basis en gericht is op de toepassing van deeconomische theorie: - met betrekking tot micro-, meso- en macro-economische problemen binnen het gebied van de economische wetenschappen; - met betrekking tot interne problemen en externe omgevingsproblemen waarmee verschillende soorten bedrijven en organisaties geconfronteerd worden binnen het gebied van de toegepaste economische wetenschappen; - en specifiek met betrekking tot bedrijfstechnische en informatica problemen voor de handelsingenieur opleiding. De opleiding moet studenten afleveren die in staat zijn tot autonoom en effectief onderkennen, structureren en oplossen van economische problemen, vanuit welke herkomst dan ook, steunend op een degelijke theoretische en methodologische onderbouw en creatief en innovatief gebruik makend van de wetenschappelijke kennis. Daarnaast is het wenselijk dat de student de kans krijgt om zich te specialiseren in subdomeinen van elke opleiding. Voor de commissie is de breedheid van de opleiding een essentieel kenmerk. Dat houdt ook in dat er voldoende aandacht wordt besteed aan het juridisch, sociaal, politiek, psychologisch, historisch kader van economische problemen als aan het onderzoeksmethodologisch kader. 26 Referentiekader

27 De inhoud van de opleiding moet gevoed worden vanuit het eigen onderzoek van de docenten, zodat de studenten, via seminaries, practica en dergelijke voldoende in contact komen met wetenschappelijk onderzoek, met het oog op het ontwikkelen van de vaardigheden en attitudes die vereist zijn om actief deel te nemen aan wetenschappelijke activiteiten van de discipline. De opleiding moet zelfstudie aanleren en aanmoedigen, met het oog op het onontbeerlijke levenslang leren. De opleiding moet voldoende functionele mondelinge en schriftelijke taalvaardigheid bijbrengen, naast in het Nederlands, ook in het Frans en het Engels, evenals voldoende relevante computervaardigheden. De opleiding moet de nodige aandacht besteden aan de persoonlijkheidsvorming en sociale vaardigheden van de student. De opleiding moet door middel van een voldoende contact met de praktijk de studenten een zicht bieden op de samenhang tussen de opleiding en de latere beroepsuitoefening; de eindverhandeling is hiervoor een instrument dat de studenten een aanzet geeft tot het zelfstandig beoefenen van de wetenschap, het beroepsmatig toepassen van de opgedane wetenschappelijke kennis of een combinatie van beide. In deze context wordt de eindverhandeling gezien als een naar inhoud en vorm verzorgd rapport dat een kritisch geargumenteerde en oplossingsgerichte reflectie weergeeft op een economische en/of technologische probleemstelling, steunend op literatuuronderzoek en bij voorkeur enig verantwoord veldonderzoek. 3. Algemene didactische vereisten De opleiding is verantwoordelijk voor de wetenschappelijke en de beroepsvoorbereidende relevantie, de effectiviteit en de efficiëntie van het opleidingsprogramma. Het opleidingsprogramma moet aansluiten bij de doelstellingen en minimumeisen zoals hierboven geformuleerd, het moet een goede samenhang vertonen, waarbij de grondige opleiding van de eerste cyclus de nodige basisvaardigheden bijbrengt die een zekere differentiatie en specialisatie tijdens de tweede cyclus mogelijk maken, zonder evenwel het zicht op de totaliteit van het vakgebied te verliezen. De studenten zijn verantwoordelijk voor de studiekeuze, het leerproces, de effectiviteit en de voortgang van hun studie. De verantwoordelijken van de opleidingen dienen aan de studenten de gelegenheid te geven deze verantwoordelijkheid op te nemen, door een naar vorm en inhoud kwalitatief hoogstaand aanbod, mede gebaseerd op eigen onderzoekservaring. Een dergelijk aanbod dient zowel te beantwoorden aan de eisen die aan een universitair opleidingsprogramma in het algemeen kunnen worden gesteld, met name eisen betreffende de te realiseren doelstellingen, de vormgeving en de invulling van het feitelijke leer- en vormingsproces en van de evaluatie, als aan de specifieke eisen die met betrekking tot het vakgebied Referentiekader 27

28 vooropstaan, zoals wetenschappelijk gehalte, koppeling met onderzoek, actualiteit, beroepsgerichtheid enzovoort. De kwaliteit van het aanbod moet regelmatig worden geëvalueerd, bijvoorbeeld door de organisatie van onderwijsenquêtes bij studenten en afgestudeerden. Wat de doelstellingen betreft, staat de relevantie voorop. Deze relevantie kan worden afgewogen aan het wetenschappelijk actualiteitsgehalte en de beroepsvoorbereidende kwaliteit van de doelstellingen. Bovendien dienen de eind- en intermediaire doelstellingen van de opleiding van meet af aan duidelijk te zijn voor de studenten, en dienen de afzonderlijke opleidingsonderdelen aan de student bekend gemaakt te worden.. Wat het feitelijke leer- en vormingsproces betreft, zijn overwegend volgende aspecten beslissend: - De inhoudelijke invulling van het leer- en vormingsproces genereert eisen naar de kwaliteit van het beschikbare studiemateriaal en de bredere documentaire ondersteuning van het proces, evenals naar de coherentie waarmee het feitelijk proces de vooropgestelde doelstellingen dekt. - Het opleidingsmanagement (inhoudelijk, werkvormen, infrastructuur) dient op een adequate wijze te gebeuren. Een centraal gestuurd systeem met beslissingsmacht is wenselijk. - Er moet een beredeneerde keuze gemaakt worden voor geschikte en variabele werkvormen, en de nodige infrastructuur voor de implementatie van deze werkvormen dient beschikbaar te zijn. De werkvormen dienen dus ondersteund te worden met gepaste communicatie- en informatietechnologieën, adequate materiële infrastructuur, enzovoort. - Het leerproces dient met name ondersteund te worden door een moderne didactische uitrusting en door goed aansluitend studie- en onderwijsmateriaal, dat in voldoende mate voor de studenten beschikbaar is. De gehanteerde werkvormen dienen gericht te zijn op het aanleren van het zelfstandig, actief verwerken van de leerstof. Belangrijk hierbij is dat voldoende aandacht wordt besteed aan de didactische vaardigheden van de docenten. - De opleiding dient een beleid te voeren dat ernaar gericht is om het cursusmateriaal volledig elektronisch beschikbaar te stellen In hoofde van de student dient te worden gekeken naar zijn belasting, zijn mogelijkheden voor efficiënt gebruik van de studietijd, enzovoort. Bovendien is van belang of in de mate van het mogelijke rekening wordt gehouden met individuele verschillen, onder meer in studietempo. Dit laatste kan bijvoorbeeld blijken uit differentiatievoorzieningen binnen het programma, uit de dosering tussen contactonderwijs en zelfstudie, enzovoort. De belangrijkste eis ten aanzien van de examinering is dat de vorm en inhoud hiervan moeten overeenstemmen met de vooropgestelde doelstellingen en de wijze waarop deze vertaald worden in het leer- en vormingsproces. De examen- 28 Referentiekader

29 eisen en -vormen dienen vooraf aan de studenten duidelijk bekend te worden gemaakt. Voorts dient ook aandacht te worden besteed aan aspecten als de billijkheid van de evaluatie, de betrouwbaarheid van de toetsing en de kwaliteit van de geleverde feedback. Een systeem van studievoorlichting en -begeleiding moet voorzien in de benodigde informatie, en moet gericht zijn op het voorkomen en tijdig signaleren van studieproblemen; het systeem moet preventieve maatregelen en oplossingen aanreiken. 4. Minimumeisen die aan de afgestudeerde gesteld worden De afgestudeerde beschikt over het vermogen tot autonoom en effectief onderkennen, structureren en oplossen van economische problemen, steunend op een state of the art theoretische en methodologische onderbouw. Daarnaast beschikt de afgestudeerde over belangrijke, niet-cognitieve vaardigheden, zoals - mondelinge en schriftelijke communicatie, - leiderschap, - effectief werken in groepsverband. Om deze objectieven te bereiken dienen, naast zelfstudie, aangepaste en interactieve studie- en werkvormen te worden gebruikt, zoals seminaries, werkcolleges, stages, de eindverhandeling. 5. Eisen met betrekking tot de aansluiting op de arbeidsmarkt De opleiding dient de nodige know-how (kennis en vaardigheden) te verzekeren zowel voor een soepele ingroei, als voor een succesvolle doorgroei van haar alumni binnen de beroepsloopbaan. De inhoud van de opleiding dient constant te worden getoetst aan de eisen van de arbeidsmarkt, (en indien nodig bijgestuurd) dankzij de permanente contacten met het afnemend veld, onder meer via: - de bevraging van de eigen afgestudeerden en de terugkoppeling ervan naar het onderwijs; - post-ervaring onderwijs; - analyse van de positie van de eigen afgestudeerden op de arbeidsmarkt; - kritische analyse van de veranderende eisen van de arbeidsmarkt. Referentiekader 29

30 30

31 III. De opleidingen in vergelijkend perspectief De opleidingen economische wetenschappen, toegepaste economische wetenschappen, handelsingenieur en handelsingenieur in de beleidsinformatica aan de UA, K.U.Brussel, K.U.Leuven, VUB, KULAK, LUC en UGent. Woord vooraf In dit hoofdstuk geeft de visitatiecommissie in vergelijkend perspectief een overzicht van haar bevindingen over de opleidingen EW, TEW, HI en HIBI. Zij besteedt hierbij voornamelijk aandacht aan elementen die haar het meest in het oog zijn gesprongen of die zij belangrijk acht, en aan vaststellingen die zij in meerdere opleidingen heeft gedaan. Het is geenszins de bedoeling van de commissie om de individuele deelrapporten van de opleidingen aan de verschillende instellingen in detail te herhalen. 1. Opleidingsprofiel, doelstellingen en eindtermen De uitwerking en de mate van explicitering van de doelstellingen en eindtermen van de opleiding is zeer divers gebleken. De VUB en het LUC hebben een sterk uitgewerkt geheel van doelstellingen en eindtermen in het zelfevaluatierapport opgenomen. Anderzijds hebben de opleidingen aan de K.U.Brussel en de opleidingen TEW en HI aan de K.U.Leuven geen eindtermen geformuleerd. De commissie vindt dat betreurenswaardig. De K.U.Brussel stelt dat de eindtermen van de opleiding gelijk zijn aan de begintermen van de vervolgopleiding aan de K.U.Leuven, die de K.U.Brussel als haar bevoorrechtte partner beschouwt. Deze formulering van de doelstellingen en eindtermen van de opleiding vindt de commissie onvoldoende. Zij benadrukt dat de K.U.Brussel een autonome instelling is, die op een zelfstandige wijze haar programma en profiel zou moeten invullen. Met het ingaan van de bamaprogramma s zal de K.U.Brussel bovendien bachelordiploma s afleveren met De opleidingen in vergelijkend perspectief 31

32 de stempel en de eigenheid van de K.U.Brussel opleiding, waarna de afgestudeerden vrij een vervolgopleiding kunnen kiezen. Alles in overweging genomen besluit de commissie op basis van de gegevens in de zelfevaluatierapporten en de bijkomende informatie tijdens de visitaties dat alle gevisiteerde opleidingen voldoen aan de minimale criteria die de commissie heeft opgesteld en dat alle instellingen opleidingen aanbieden van voldoende academisch niveau. Er zijn verder ook duidelijke verschillen in de profielen van de verschillende opleidingen en instellingen. De opleidingen aan de VUB vertrekken sterk vanuit een algemene micro-economische basis, terwijl de opleidingen aan het LUC eerder gericht zijn op, weliswaar academische, maar toch ook specifieke bedrijfskundige kennis en management. De opleidingen aan de K.U.Leuven, de UA en hun gemeenschappelijke opleiding aan de KULAK leggen een sterke nadruk op een brede vorming, met een uitgebreid pakket aan algemeen vormende opleidingsonderdelen, zoals gedrags- en cultuurwetenschappen. De opleidingen aan de UGent komen in de hoogste mate overeen met het eigen referentiekader van de commissie, waarin wordt gesteld dat de opleidingen TEW, HI en HIBI in essentie economische opleidingen zijn, en dat de bedrijfsfunctionele domeinen worden gevoed vanuit een algemeen micro-economische basis. Ook de opleidingen aan de K.U.Leuven, de UA en de KULAK vertrekken vanuit dit principe. Het LUC, de KULAK en de K.U.Brussel besteden zeer veel aandacht aan de individuele begeleiding van de studenten. De VUB legt een sterke nadruk op flexibel onderwijs, en biedt parallelle programma s aan in het avondonderwijs. De K.U.Leuven benadrukt het belang van (begeleide) zelfstudie, en dit concept is in volle ontwikkeling en op sommige domeinen reeds goed geïntegreerd in het programma. De UGent kiest voor meer traditionele werkvormen, die echter goed verzorgd en op elkaar afgestemd zijn. Ook de UA kiest voor de traditionele werkvormen, met nadruk op competentiegericht leren. 2. Het programma 2.1. De volledige opleidingen EW/TEW Het is de commissie opgevallen dat de instellingen andere accenten leggen in de opbouw en inhoud van de programma s van de verschillende opleidingen. In Grafiek 1 wordt de analyse van het programma van de volledige (4-jarige) opleidingen EW en TEW getoond voor de 5 instellingen die deze opleiding aanbieden. Alle verplichte opleidingsonderdelen worden ingedeeld bij algemene economie (Alg. ec.), bedrijfseconomie (BE), wiskunde, statistiek en informatica (Wis/Stat/Info, talenonderricht (Talen), gedrags- en cultuurwetenschappen (Gedr. Wet.), en de eindverhandeling (Thesis). De keuzeopleidingsonderdelen en eventuele andere opleidingsonderdelen die niet te catalogeren zijn in één van bovenstaande rubrieken worden bij Andere/Keuze ondergebracht. De commissie wenst te benadrukken dat som- 32 De opleidingen in vergelijkend perspectief