De onderwijsvisitatie Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie

Transcriptie

1 Brussel, november 2004 De onderwijsvisitatie Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie Een evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie aan de Vlaamse universiteiten

2

3 De onderwijsvisitatie Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie Een evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie aan de Vlaamse universiteiten

4 De onderwijsvisitatie Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie Exemplaren van dit rapport kunnen tegen betaling verkregen worden op het VLIR-secretariaat Egmontstraat Brussel Tel Fax secretariaat@vlir.be - Wettelijk depot: D/2004/2939/8

5 Woord vooraf Dit rapport geeft de visie weer van de visitatiecommissie die de academische opleidingen revalidatiewetenschappen en kinesitherapie evalueerde. De commissie verrichtte haar onderzoek en bezocht die opleidingen in Dit initiatief kadert mede in de opdracht die de Vlaamse overheid gaf aan de Vlaamse universiteiten en aan de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) wat betreft de externe kwaliteitszorg van het academisch onderwijs. Bij de onderwijsvisitatie van de tweede ronde drukken de visitatiecommissies hun oordeel over de opleidingen uit met een evaluatiescore voor zeventien kwaliteitskenmerken. Het is onverantwoord op basis hiervan een rangordening van universiteiten te maken of evaluatiescores van verschillende visitatiecommissies onderling te vergelijken. Elke visitatiecommissie bepaalt immers zelf de normen voor elk van de zeventien kwaliteitskenmerken en de gewogen gewichten van meerdere aandachtspunten die per kenmerk in één evaluatiescore moeten worden uitgedrukt. Daarom blijven ook de kwalitatieve oordelen in de tekst van het rapport zelf zeer belangrijk. In de nieuwe procedure legt elke visitatiecommissie vooraf ter discussie aan de opleidingen haar eigen referentiekader voor. Daarin verwoordt de commissie waaraan een goede opleiding in het betrokken studiegebied volgens haar zou moeten voldoen. Sterker dan in de eerste ronde wordt nu ook de onderzoeksgebondenheid van het onderwijs in de evaluatie betrokken door enkele extra aandachtpunten mee in rekening te brengen. Een ander nieuw element in de visitaties van de tweede ronde is dat de visitatiecommissie nagaat wat de opleidingen met de aanbevelingen van de commissie uit de eerste visitatieronde deden. Met de vernieuwde visitatieprocedure anticipeert de VLIR ook al enigszins op de invoering van de bachelor-masterstructuur, in het bijzonder op de invoering van systemen van kwaliteitszorg en accreditatie die meer en meer internationaal georiënteerd worden. 5

6 Het visitatierapport is in de eerste plaats bedoeld voor de betrokken opleidingen en is vooral gericht op kwaliteitshandhaving en -verbetering. Daarnaast wil het rapport ook de buitenwereld objectief inlichten over de kwaliteit van de geëvalueerde opleidingen. Daarom worden de visitatierapporten op de webstek van de VLIR geplaatst ( De lezer moet er echter rekening mee houden dat dit visitatierapport slechts een momentopname is van het academisch basisonderwijs in de revalidatiewetenschappen en kinesitherapie en slechts één fase is in het proces van blijvende zorg voor onderwijskwaliteit. Al na korte tijd kunnen de opleidingen immers grondig zijn gewijzigd en verbeterd, mede als antwoord op de resultaten van interne onderwijsevaluaties door de universiteiten zelf of als reactie op terecht geformuleerde aanbevelingen van visitatiecommissies. Graag dank ik op de eerste plaats de voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor de geïnvesteerde tijd en voor de grote deskundigheid waarmee zij hun opdracht hebben uitgevoerd. Deze visitatie was enkel mogelijk dankzij de inzet van velen die binnen de universiteiten betrokken waren bij de voorbereiding en uitvoering ervan. Oprecht wil ik hen daarvoor danken. Hopelijk ervaren zij in de positieve opmerkingen van de visitatiecommissie een bevestiging voor hun inspanningen en vinden zij in terecht geformuleerde aanbevelingen tevens een bijkomende stimulans om de kwaliteit van het academisch onderwijs aan hun universiteit nog te verbeteren. A. Oosterlinck voorzitter VLIR 6

7 Inhoud Woord vooraf 3 Deel 1: Algemeen deel 9 I. De onderwijsvisitatie Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie Inleiding De betrokken opleidingen De visitatiecommissie Samenstelling Taakomschrijving Werkwijze Voorbereiding Bezoek aan de instellingen Rapportering Korte teugblik op de visitatie Opzet en indeling van het rapport 15 II. Het referentiekader Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie Het beroepsprofiel van de universitair opgeleide licentiaat in de Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie Eindtermen Globale eindtermen Einddoelstellingen Opleidingsprofiel/onderwijskundig referentiekader van de kinesitherapeut Kwaliteitseisen met betrekking tot de zorgverstrekkende stage 22 III. Kernpunten 25 7

8 IV. De opleidingen Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie in vergelijkend perspectief Inleiding Onderwijsprofiel, doelstellingen en eindtermen Programma Opbouw en inhoud van het programma Onderwijsleersituatie Toetsing en evaluatie Eindverhandeling en stage Eindverhandeling Stage Studenten Studentenprofiel en studentenaantallen Slaagcijfers en rendementen Studeerbaarheid Afgestudeerden: Kwaliteit van de afgestudeerden en waardering van de afgestudeerden vanuit het beroepenveld De opleiding als organisatie Gebouwen en infrastructuur Personeel en personeelsbeleid Internationalisering Onderzoekscomponent van het onderwijs Interne kwaliteitszorg Bachelor-Masterstructuur 54 V. Vergelijkende tabel kwaliteitsaspecten 59 8

9 Deel 2: Opleidingsrapporten Katholieke Universiteit Leuven De opleiding Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie binnen de Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie Universiteit Gent De opleiding Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie binnen de Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen Vrije Universiteit Brussel De opleiding Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie binnen de Faculteit Lichamelijke Opvoeding en Kinesitherapie 121 Bijlagen 151 Bijlage 1: Personalia van de leden van de visitatiecommissie 153 Bijlage 2: De bezoekschema s 157 Bijlage 3: Checklist Visitatie Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie 163 Bijlage 4:Lijst van in het rapport gebruikte afkortingen 175 9

10 10

11 Deel 1 Algemeen deel 11

12 12

13 I. De onderwijsvisitatie Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie 1. Inleiding In dit rapport brengt de visitatiecommissie Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie verslag uit van haar bevindingen over de academische opleidingen Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie aan de Vlaamse universiteiten. Zij bezocht deze instellingen in de periode maart tot mei 2004, in opdracht van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR). Dit initiatief kadert in de werkzaamheden van de VLIR op het vlak van de externe kwaliteitszorg, waarmee de Vlaamse universiteiten gevolg geven aan de decretale verplichting ter zake. 2. De betrokken opleidingen Ingevolge haar opdracht heeft de visitatiecommissie bezocht: van 15 maart t.e.m. 17 maart 2004 Katholieke Universiteit Leuven Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie van 26 april t.e.m. 28 april 2004 Universiteit Gent Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie van 5 mei t.e.m. 7 mei 2004 Vrije Universiteit Brussel Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie De volgorde van de bezoeken is veelal bepaald door overwegingen van pragmatischorganisatorische aard. De commissie is er zich van bewust dat deze volgorde, zij De onderwijsvisitatie Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie 13

14 het impliciet, een invloed kan hebben gehad op de visitatie. Ze heeft er evenwel zorgvuldig over gewaakt dat in alle opzichten vergelijkbare beoordelingen en adviezen tot stand kwamen. 3. De visitatiecommissie 3.1. Samenstelling De visitatiecommissie Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie werd ingesteld door de VLIR bij besluit van 8 december De commissie heeft de volgende samenstelling: Voorzitter: Prof. dr. L. Plaghki, hoogleraar aan de Faculté de Médecine (Unité de physiologie et de bioméchanique de la locomotion), Université Catholique de Louvain Leden: Dr. A. De Wijer, directeur van de Stichting Instituut Gezondheidszorg Hogeschool van Utrecht Prof. dr. G. Lankhorst, gewoon hoogleraar revalidatiegeneeskunde, Vrije Universiteit Amsterdam Dr. C. Nelissen, doctor in de psychologie, onderwijskundig adviseur Hogeschool Limburg W. Smeets, M.Sc., hoofd fysiotherapie in het multidisciplinair Medisch Centrum Mechelen (Nederland). Mevr. L. Derycke, stafmedewerkster kwaliteitszorg verbonden aan het VLIR-secretariaat, trad op als secretaris van de visitatiecommissie. Voor een kort curriculum vitae van de leden van de visitatiecommissie wordt verwezen naar bijlage Taakomschrijving De opdracht van de visitatiecommissie, die in het instellingsbesluit is omschreven, luidde als volgt: a. op basis van de door de faculteiten aan te leveren informatie en door middel van ter plaatse te voeren gesprekken, een oordeel vormen over de kwaliteit van de opleiding (inclusief de kwaliteit van de afgestudeerden) en over de kwaliteit van het onderwijsproces (inclusief de kwaliteit van de onderwijsorganisatie), 14 De onderwijsvisitatie Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie

15 mede gelet op de eisen/verwachtingen die voortvloeien uit de facultaire taak iedere student voor te bereiden op de zelfstandige beoefening van de wetenschap of de beroepsmatige toepassing van wetenschappelijk kennis; b. het doen van aanbevelingen om te komen tot kwaliteitsverbetering Werkwijze Voorbereiding De visitatiecommissie hield haar installatievergadering op 16 februari Tijdens deze vergadering werden de commissieleden verder ingelicht over het visitatieproces en hebben zij zich voorbereid op de af te leggen bezoeken. Verder heeft de commissie op deze vergadering een referentiekader geformuleerd (zie hoofdstuk II). Daarnaast werd het programma van de bezoeken opgesteld (zie bijlage 2) en werd een eerste bespreking gehouden van de zelfevaluatierapporten Bezoek aan de instellingen De gesprekken die de commissie tijdens haar bezoek aan de betreffende faculteiten heeft gevoerd, vormden de tweede bron van informatie. De gesprekspartners waren alle geledingen die betrokken zijn bij het onderwijs in de opleidingen Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie. Verder heeft de commissie kennis genomen van bijkomende informatie, zoals verslagen, voorbeelden van examenvragen, schriftelijk studiemateriaal, tijdschriften en handboeken, die door de opleidingen ter beschikking werden gesteld. Ook werden door de visitatiecommissie nog vóór de bezoeken per instelling en per commissielid twee eindverhandelingen opgevraagd en gelezen. Tevens werden onderwijsruimten, practicumlokalen en labo s, computerfaciliteiten, bibliotheken en sportinfrastructuur bezocht. Deze hebben de commissie een goed beeld gegeven van de omgeving waarin het onderwijs plaatsvindt. Aan het einde van elk bezoek werden, na intern beraad van de visitatiecommissie, de voorlopige bevindingen mondeling gepresenteerd aan de gevisiteerde opleiding Rapportering Als laatste stap in het visitatieproces heeft de commissie haar bevindingen, conclusies en aanbevelingen in voorliggend rapport vastgelegd. Bovendien heeft zij, overeenkomstig de bepalingen voor de visitaties in de tweede ronde, een letterscore toegekend aan 17 kwaliteitsaspecten. De faculteiten werden in de gelegenheid gesteld om op de concepten van het rapport te reageren. De commissie heeft de reacties van de faculteiten in de mate dat zij zich hierin kon vinden in het rapport verwerkt. De onderwijsvisitatie Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie 15

16 4. Korte terugblik op de visitatie De commissie kijkt met veel genoegen terug op haar werkzaamheden die ze, ondanks het veeleisende en tijdrovende karakter van het visitatiegebeuren, met veel plezier en belangstelling heeft uitgevoerd. De visitatie heeft de leden van de commissie niet alleen de kans geboden om het academisch onderwijs in de opleidingen Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie in Vlaanderen van naderbij te bekijken, maar het was voor haar ook een unieke gelegenheid om onder vakgenoten te reflecteren en te debatteren over de aard, de kwaliteit en de toekomst van dit onderwijs. De visitatiecommissie heeft zich in de loop van het hele proces een beeld kunnen vormen van het academisch REVAKI-onderwijslandschap waarbij ze haar waardering uitspreekt over het niveau waarop dit onderwijs in Vlaanderen wordt gegeven. Tijdens haar gesprekken heeft de commissie steeds getracht om, vanuit een kritische ingesteldheid, een constructieve bijdrage te leveren aan de kwaliteit van het academisch onderwijs in de Revalidatiewetenschappen en de Kinesitherapie. De commissie hoopt dan ook dat voorliggend rapport een stimulans mag zijn voor de verdere positieve ontwikkeling van het REVAKI-onderwijs in Vlaanderen. Hoewel voorliggend rapport voor de commissie de laatste stap in het visitatieproces is, behoort het evenwel geen eindpunt te zijn. De commissie hoopt dat haar rapport een aanzet mag zijn voor de hernieuwde inspanningen van de opleidingen tot verdere kwaliteitsverbetering. Haar rapport zou een discussie op gang kunnen brengen binnen de betrokken faculteiten waarbij wordt nagegaan op welke punten verbetering nodig is en in welke mate dit binnen de gegeven randvoorwaarden te verwezenlijken is. De commissie hoopt dan ook van harte dat de opleidingen hun voordeel doen met de suggesties die ze in haar rapport geeft. Daarnaast is het de bedoeling om met voorliggend rapport nuttige informatie te verschaffen aan de buitenwereld en een goed inzicht te geven in de kwaliteit van de gevisiteerde opleidingen. De commissie is er zich terdege van bewust dat ze voor de opleidingen op een ongunstig moment kwam. Enerzijds was op het ogenblik van de visitatie de ingrijpende programmahervorming van waarbij een vijfjarig opleidingsprogramma werd ingevoerd- nog niet volledig doorgevoerd en anderzijds waren de opleidingen volop bezig met het uitwerken van een nieuwe bachelor-masterstructuur in het kader van de implementatie van de Bolognaverklaring. Niettemin hoopt de commissie dat de uitgebreide zelfevaluatie die in het kader van de voorbereiding van de visitatie binnen de opleidingen werd doorgevoerd, de discussies die tijdens het visitatiebezoek werden gevoerd en het voorliggend visitatierapport een nuttige bijdrage hebben geleverd in de discussies rond de programmahervorming. De commissie hoopt dat haar rapport waarin zowel de verdiensten als de tekorten van de respectieve opleidingen worden aangegeven en duidelijke aanbevelingen worden geformuleerd, een interessante input mag zijn in het denkproces rond de verdere evolutie van het REVAKI-onderwijs in Vlaanderen. 16 De onderwijsvisitatie Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie

17 Tot slot dankt de commissie de bestuurders, medewerkers, studenten en afgestudeerden van de betrokken opleidingen die hebben bijgedragen aan het welslagen van deze visitatie door hun inspanningen tijdens de voorbereiding en de open dialoog tijdens de bezoeken. Zij heeft veel waardering voor het werk dat door velen is verzet en de hartelijke manier waarop zij overal werd ontvangen. 5. Opzet en indeling van het rapport Het voorliggend rapport bestaat uit twee delen, waarvan het eerste deel uit vijf hoofdstukken bestaat. Naast onderhavig hoofdstuk I wordt in hoofdstuk II het referentiekader van waaruit de commissie de gevisiteerde opleidingen heeft beoordeeld, weergegeven. In hoofdstuk III formuleert de commissie een aantal kernpunten die haar bij het visiteren van de opleidingen Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie bijzonder getroffen hebben. In hoofdstuk IV worden de belangrijkste conclusies en bevindingen van de commissie per thema vergelijkenderwijs weergegeven en in hoofdstuk V wordt deze vergelijking aan de hand van letterscores gevisualiseerd. In het tweede deel van het rapport brengt de commissie per opleiding verslag uit over de vaststellingen die ze heeft gedaan. De aanbevelingen ten aanzien van de afzonderlijke universiteiten worden eveneens in deze deelrapporten opgenomen. De deelrapporten werden geordend volgens de chronologische volgorde van de bezoeken. De onderwijsvisitatie Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie 17

18 18

19 II. Het referentiekader Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie Bij de beoordeling van de verschillende opleidingen Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie is de visitatiecommissie uitgegaan van een eigen referentiekader waarin de minimum-kwaliteitseisen worden geformuleerd waaraan de opleidingen moeten voldoen. Bij het opstellen van dit referentiekader heeft de commissie zich gebaseerd op het referentiekader dat in 1996 werd gehanteerd bij de visitatie van de opleidingen MOREKI in het kader van de eerste visitatieronde. Specifiek omschrijft het referentiekader de minimum-eisen waaraan de opleiding naar mening van de visitatiecommissie moet voldoen, de minimum-eisen die aan een afgestudeerde in het vakgebied mogen gesteld worden en de eisen die mogen gesteld worden met betrekking tot de aansluiting op de arbeidsmarkt. Hierbij vertrekt de commissie van het beroepsprofiel van de licentiaat Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie, de na te streven eindtermen en een aantal algemeen-onderwijskundige uitgangspunten. In tegenstelling tot de eerste visitatieronde werd dit referentiekader vooraf aan de opleidingen voorgelegd en wordt er tijdens het bezoek van de visitatiecommissie een moment ingelast waarop over het referentiekader van de commissie kan gediscussieerd worden. Bij de beoordeling van de opleidingen heeft de visitatiecommissie uiteraard ook rekening gehouden met de doelstellingen en eindtermen die elke faculteit voor het eigen onderwijs heeft geformuleerd. Respect voor de eigenheid van een opleiding en voor de diversiteit binnen eenzelfde opleiding over de universiteiten heen veronderstelt immers dat wordt nagegaan of elke faculteit erin slaagt de eigen doelstellingen te realiseren. Referentiekader 19

20 1. Het beroepsprofiel van de universitair opgeleide licentiaat in de Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie Met de hierna volgende term kinesitherapeut wordt bedoeld de (mannelijke of vrouwelijke) licentiaat in de Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie. Bovenvermelde kinesitherapeut is een universitair gevormde zorgverstrekker, die na verwijzing en medische diagnose door een geneesheer, in staat is om (kinesitherapeutisch) onderzoek te verrichten naar stoornissen, beperkingen in activiteiten en participatieproblemen, en na interpretatie van de ingewonnen informatie een individuele kinesitherapeutische behandeling te conceptualiseren, deze behandeling uit te voeren en de uitvoering ervan aan te passen aan de actuele situatie van de patiënt, rekening houdend met de ziekte/aandoening en met de persoonlijke en omgevingsfactoren. Hij is in staat de verantwoordelijkheid van de kinesitherapeutische behandeling op zich te nemen, en op een gepaste wijze verslag uit te brengen aan de verwijzer en/of andere zorgverleners. Het werkdomein van de kinesitherapeut bestaat uit niet-invasieve handelingen met als doel stoornissen, beperkingen in activiteiten en participatieproblemen die o.a. het gevolg zijn van musculoskeletale, neurologische, respiratoire, cardiovasculaire en psychomotorische aard te verhelpen door het met geneeskundig doel op de patiënt toepassen van verschillende verrichtingen zoals begeleiden, sturen/oefenen, fysische therapieën en manuele verrichtingen. Deze verrichtingen kunnen hetzij curatief zijn, gericht op het herstel van de gezondheid van de patiënt, hetzij palliatief in brede context, gericht op verhoging van de kwaliteit van het leven. Kinesitherapeutische behandelingen vinden hun toepassingsgebied in de meeste medische disciplines. Zij worden voornamelijk ingesteld bij aandoeningen van het neuro-musculo-skeletale stelsel. Daarnaast kan de kinesitherapeut een ondersteunende therapie verlenen bij diverse aandoeningen van o.a. interne orgaanstelsels. Het werkdomein van de kinesitherapeut omvat ook voorlichting en preventieve zorg. Deze kunnen een instructief karakter hebben, zoals bij prenatale begeleiding, rugschool, het verstrekken van ergonomische richtlijnen of richtlijnen inzake aanpassingen van techniek en materieel. Preventieve zorgen kunnen ook gericht zijn op een gedoseerd en doelgericht bewegen zoals bij o.a. cardiovasculaire, sport-, preen postnatale begeleiding, evenals bij rug- en nekscholing. De kinesitherapeut kan zijn beroep uitoefenen als: 1. zorgverstrekker: in dienstverband of als zelfstandige in ziekenhuizen, poliklinieken, revalidatiecentra, centra voor anders validen, rust- en verzorgingstehuizen. Hij kan als zelfstandige of als loontrekkende in een private kinesitherapiepraktijk of in een groepspraktijk, in kuuroorden of in sportclubs werken. 20 Referentiekader

21 2. onderzoeker: verbonden aan een opleiding Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie en verwante domeinen. 3. instructor-begeleider: o.a. in sportclubs of fitnesscentra, bijzonder onderwijs of bedrijven. Een aantal bijzondere bekwaamheden of bijzondere toepassingsdomeinen vergen aanvullende studies. Steunend op een brede algemene vorming heeft de kinesitherapeut de vereiste attitudes ontwikkeld om met de patiënt om te gaan. Hij kent de indicaties en contra-indicaties voor het uitoefenen van de kinesitherapeutische praktijk. Hij heeft inzicht in de grenzen van het beroep en van de eigen capaciteiten. De deontologie gebiedt hem de patiënt terug naar de arts te verwijzen, indien hij van mening is met een contra-indicatie te worden geconfronteerd. Hij kan op een goed georganiseerde en efficiënte manier functioneren, en is in staat zijn taak in inter- of multidisciplinair dienstverband uit te voeren. De kinesitherapeut heeft kennis van de voor het werkveld relevante aspecten op financieel, administratief en materieel gebied en van de activiteiten van sociaal-maatschappelijke organisaties. De kinesitherapeut dient maximaal gebruik te maken van wetenschappelijk onderbouwde methoden en vaardigheden, die hij optimaal en deskundig hoort te beheersen. Daartoe zijn een brede basisvorming, een volwaardig uitgebouwd en geactualiseerd theorie- en praktijkonderricht kinesitherapie en de bekendheid met, en zo mogelijk ook de concrete betrokkenheid bij wetenschappelijk onderzoek, fundamentele voorwaarden. Een kritische ingesteldheid, het systematisch kunnen verzamelen en aanpassen van gegevens, een gefundeerde interpretatie van wetenschappelijke literatuur, een getrainde handvaardigheid en beroepsroutine, alsook voldoende pedagogisch en didactisch kennen en kunnen, bepalen in grote mate de wijze waarop de kinesitherapeut omgaat met de aangeleerde methoden en vaardigheden. De kinesitherapeut toont een permanent streven om de patiënt met de meest verantwoorde kinesitherapeutische methoden en vaardigheden te evalueren en te behandelen. Dit streven wordt ondermeer ingevuld door het opvolgen van de wetenschappelijke vakliteratuur en door de regelmatige deelname aan wetenschappelijke congressen. Deze doelstelling kan - in functie van het tewerkstellingsdomein - in belangrijke mate worden geconcretiseerd via aanvullend of gespecialiseerd academisch onderwijs, of via de doctoraatsopleiding in Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie. Met deze kennis, attitudes en vaardigheden dient de kinesitherapeut een wezenlijke bijdrage te leveren tot een harmonieuze ontwikkeling van het beroep binnen een op kwaliteit gerichte gezondheidszorg, waar de patiënt in onze hedendaagse maatschappij recht op heeft. Referentiekader 21

22 2. Eindtermen 2.1. Globale eindtermen Er wordt beoogd om een kinesitherapeut op te leiden die de voor het beroep noodzakelijke kennis, inzichten, vaardigheden en attitudes heeft geïntegreerd en op een zelfstandige en kritische manier het beroep kan uitoefenen op het niveau van een beginnende beroepsuitoefenaar Einddoelstellingen De student(e) is in staat om, na verwijzing door een arts, methodisch te handelen door middel van een adequaat kinesitherapeutisch onderzoek van de patiënt met aandacht voor zowel de somatische, psychische als sociale factoren. De student(e) is in staat om de bevindingen samen te vatten en te interpreteren zodat hij/zij op basis van deze gegevens een eigen behandelplan kan conceptualiseren rekening houdend met de ziekte/aandoening, de medische contraindicaties en de persoonlijke en omgevingsfactoren van de patiënt. De student(e) kan de gekozen therapeutische behandelingen op een adequate manier uitvoeren, evalueren en aanpassen aan de actuele situatie van de patiënt. De student(e) is in staat om op een kritische manier om te gaan met de gekozen middelen en methoden en weet deze op een creatieve manier in te bouwen binnen het revalidatieproces van de patiënt. De student is in staat om voorlichtings- en preventietaken voor te bereiden, te realiseren en te evalueren. De student(e) kan op een goed georganiseerde en efficiënte manier functioneren, eventueel in een inter- en multidisciplinair werkverband. Hij/zij is in staat een gemotiveerd verslag uit te brengen in verband met de progressie, de verdere verwachtingen en voorstellen naar de toekomst toe. De student heeft inzicht verworven en beschikt over de vereiste interactie- en communicatievaardigheden teneinde patiënten alleen of in groep optimaal te kunnen begeleiden alsook binnen een team van medische zorgenverstrekkers optimaal te kunnen functioneren. De student(e) is in staat om een verantwoord relatiepatroon met de patiënt aan te gaan. De student(e) kan op een didactisch verantwoorde wijze groepslessen en therapie in groep geven. De student(e) heeft inzicht in de grenzen van het beroep en baseert zich hierbij vooral op de stand van zaken inzake wetenschappelijke onderbouw. De student(e) heeft voor de praktijkvoering relevante vaardigheden en kennis van de voor het werkveld relevante aspecten op financieel, administratief en materieel gebied. 22 Referentiekader

23 De student(e) heeft kennis van de werking en de activiteiten van sociaal-maatschappelijke organisaties. De student(e) heeft een wetenschappelijke visie en kan bijgevolg een experimentele studie of een publicatie kritisch beoordelen. De student(e) kan zelfstandig een kritische literatuurstudie doen en een substantiële bijdrage leveren tot het wetenschappelijk onderzoek. De student(e) heeft inzicht in de grenzen van de eigen capaciteiten en heeft de attitude om zichzelf na de opleiding verder te ontplooien en bij te scholen en om een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van het beroep. 3. Opleidingsprofiel/onderwijskundig referentiekader van de kinesitherapeut 1. Het realiseren van bovenvermeld beroepsprofiel veronderstelt een brede basisvorming, een volwaardig uitgebouwd en geactualiseerd theorie- en praktijkonderricht kinesitherapie en de concrete betrokkenheid bij wetenschappelijk onderzoek. Deze vereisten impliceren niet alleen een opleiding teneinde de kinesitherapeut volwaardig voor te bereiden op zijn taak in een breed werkdomein, maar ook een op wetenschappelijk onderzoek gestoelde opleiding teneinde de continue evolutie in de medische wetenschappen in het algemeen en inzake de revalidatiewetenschappen en kinesitherapie in het bijzonder op de voet te kunnen volgen, en om actief deel te kunnen nemen aan de evaluatie van de ontwikkelingen binnen het beroep. Daarenboven wordt continue bijscholing en voortgezette vorming noodzakelijk geacht. 2. Qua bestaffing veronderstelt deze opleiding academici van hoog niveau. Opdat bekendheid met en betrokkenheid bij het wetenschappelijk onderzoek kan gerealiseerd worden, wordt van de staf een wetenschappelijk curriculum en een actieve deelname in het wetenschappelijk onderzoek verondersteld. Deze sterke band met het wetenschappelijk onderzoek wordt nog uitdrukkelijker vooropgesteld in de voortgezette vorming. Voor wat betreft het praktijkonderwijs en de stagebegeleiding is er een noodzaak aan universitair opgeleide specialisten met praktijkervaring die bovendien hun onderwijsopdracht blijvend combineren met een praktijkopdracht en/of wetenschappelijk onderzoek. 3. Het onderwijs moet aansluiten bij recente en relevante modelontwikkelingen waarbij elk opleidingsonderdeel in een integratief kader wordt geplaatst zodat sprake is van integratief onderwijs waarbij het ICF-model (International Classification of Functioning, Disability and Health, WHO Geneva, 2002) als sturend model gevolgd wordt. 4. Elke universiteit, in casu elke opleiding, behoort permanent toe te zien op de kwaliteit van haar onderwijs (en haar onderzoek). Dit moet blijken uit de manier waarop de bij de kwaliteitszorg betrokken commissies functioneren en uit de Referentiekader 23

24 mate waarin de kwaliteitscyclus vorm heeft gekregen. Hierbij moeten de studenten een actieve rol hebben. In verband met de kwaliteitscyclus wordt verwacht dat er niet enkel een gedegen systeem voor de evaluatie van het onderwijs is, maar dat dit tevens geïncorporeerd is, dit wil zeggen dat er mechanismen zijn voor de opvolging van evaluatieresultaten en dit zowel op het niveau van een opleidingsonderdeel als van het programma. 4. Kwaliteitseisen met betrekking tot de zorgverstrekkende stage De stage is een leerperiode tijdens de opleiding Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie en volstrekt zich in de praktijk van de beroepsuitoefening. Leerdoelen zijn: het zelfstandig kunnen afnemen van de anamnese en uitvoeren van het lichamelijk onderzoek volgens de richtlijnen van het methodisch handelen en de principes van evidence based practice. het proces eigen maken van klinisch redeneren het zelfstandig opstellen van een (be)handelingsplan en het kunnen classificeren volgens het ICF-model het adequaat uitvoeren van de kinesitherapeutische verrichtingen het evalueren van het behandelplan het rapporteren aan de verwijzer van de primaire gegevens van de patiënt, het beloop van de behandelepisode en de behandelresultaten het inzicht verwerven in de plaats van de kinesitherapeut binnen de gezondheidszorg het ontwikkelen van een beroepsattitude ten opzichte van de patiënt, de verwijzer en collegae het leren functioneren (incl. management) in een zelfstandige kinesitherapeutische praktijk het leren functioneren in een multidisciplinaire setting het leren functioneren van een kinesitherapeut in een categoraal, algemeen en academisch ziekenhuis De leerdoelen worden stapsgewijs nagestreefd via: kijkstage doestage onder directe begeleiding doestage onder indirecte begeleiding zelfstandige stage 24 Referentiekader

25 De stagetijd dient evenredig te worden verdeeld over de verschillende plaatsen van de kinesitherapeutische beroepsuitoefening; bijvoorbeeld 2 weken kijkstage ziekenhuis en 2 weken kijkstage in een vrij gevestigde praktijk, 3 maanden doestage ziekenhuis en 2 maanden doestage vrijgevestigde praktijk en 3 maanden zelfstandige stage of in een ziekenhuis of in een vrijgevestigde praktijk. Iedere stageperiode dient te worden afgesloten met een stageverslag en met een patiëntenverslag. De beoordeling van de stage vindt plaats door de stagebegeleider die aan de opleiding rapporteert. Er behoort een stagecoördinator te zijn die een indeling van de stagiaires maakt, die jaarlijks contact houdt met de stageadressen en zo nodig de stageadressen bezoekt. De interne kwaliteitszorg moet erop gericht zijn dat de stage vanuit de opleidingen wordt begeleid en geëvalueerd. De evaluatieresultaten moeten worden opgevolgd en er dient rekening gehouden te worden met de beoordeling van de stage door de studenten. Referentiekader 25

26 26

27 III. Kernpunten 1. De visitatiecommissie stelt met genoegen vast dat de gevisiteerde opleidingen de aanbevelingen van de vorige visitatiecommissie ter harte hebben genomen. 2. Met de overgang naar een vijfjarige opleiding en in opvolging van de aanbevelingen van de vorige visitatiecommissie slagen de Vlaamse universitaire REVAKIopleidingen er in ruime mate in om aan de eisen van een brede basisvorming, een wetenschappelijke opleiding en een opleiding tot het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar te voldoen. 3. De opleidingen hebben een belangrijke vooruitgang geboekt op het vlak van de formulering van hun doelstellingen en eindtermen. De komende jaren zal een competentiegericht curriculum moeten uitgewerkt worden met klinisch redeneren als één van de leerlijnen. 4. Zoals aanbevolen door de vorige visitatiecommissie volgt de meerderheid van de REVAKI-studenten een stage in de privé-praktijk. Met betrekking tot de stage zullen voor de komende jaren de volgende punten extra aandacht verdienen: het leeraspect van de stage, de verdere integratie van het klinisch redeneren en de volwaardige betrokkenheid van de stagemeesters bij het onderwijs. 5. Het onderzoek en de aan het onderzoek gerelateerde eindverhandelingen hebben een goed wetenschappelijk niveau. De commissie beveelt de opleidingen evenwel aan om naar de toekomst toe het patiëntgebonden onderzoek sterker te ontwikkelen. 6. De internationalisering moet in alle opleidingen verder uitgebouwd en aangemoedigd worden, meer bepaald op het gebied van studentenmobiliteit. 7. Een vijfjarig opleidingsprogramma is een noodzakelijke voorwaarde voor de vorming van academisch geschoolde en hoogopgeleide kinesitherapeuten met een gedegen wetenschappelijke basisvorming en een kritische ingesteldheid die voldoende voorbereid zijn op de zelfstandige uitoefening van de beroepspraktijk en om een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van het beroep. Kernpunten 27

28 28

29 IV. De drie opleidingen revalidatiewetenschappen en kinesitherapie in vergelijkend perspectief In dit hoofdstuk geeft de visitatiecommissie een overzicht van de situatie aan de verschillende universiteiten met betrekking tot 17 kwaliteitsaspecten inzake onderwijs, onderwijsorganisatie en de randvoorwaarden van een academische opleiding. Per onderwerp geeft zij haar bevindingen weer en vergelijkt deze over de verschillende opleidingen. De commissie besteedt in dit hoofdstuk voornamelijk aandacht aan de meest opvallende elementen, en aan vaststellingen die zij in meer dan één opleiding heeft gedaan. Het is niet de bedoeling van de commissie de opleidingsrapporten in dit hoofdstuk in detail te herhalen, al zullen bepaalde delen wel terugkeren in de opleidingsrapporten. 0. Inleiding De academische opleidingen Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie (REVAKI) die door drie Vlaamse universiteiten worden ingericht, zijn vijfjarige opleidingen die met ingang van het academiejaar stapsgewijs in de plaats gekomen zijn van de vroegere academische opleidingen Motorische Revalidatie en Kinesitherapie (MOREKI). Bij aanvang van het academiejaar werd immers een programmahervorming doorgevoerd die neerkwam op een studieduurverlenging van het academisch kinesitherapieonderwijs en die inhield dat de bestaande MOREKI-opleidingen die een vierjarig opleidingsprogramma omvatten, tot vijfjarige REVAKI-opleidingen werden omgevormd. Aangezien de vernieuwde opleidingsprogramma s pas vanaf het academiejaar stapsgewijs werden ingevoerd, kenden de vijfjarige REVAKI-opleidingen nog geen afgestudeerden ten tijde van de visitatiebezoeken. In het academiejaar werd de derde licentie binnen de betrokken instellingen immers pas voor de eerste maal aangeboden. De opleidingen in vergelijkend perspectief 29

30 1. Onderwijsprofiel, doelstellingen en eindtermen De visitatiecommissie stelt vast dat alle REVAKI-opleidingen met betrekking tot het kwaliteitsaspect onderwijsprofiel, doelstellingen en eindtermen een belangrijke vooruitgang hebben geboekt sinds de publicatie van het vorige visitatierapport. Uit de zelfevaluatierapporten blijkt heel duidelijk dat de opleidingen bij de omvorming van het academisch kinesitherapieonderwijs veel aandacht hebben besteed aan het uitwerken van een onderwijsprofiel en het formuleren van doelstellingen en eindtermen. De doelstellingen en eindtermen van de opleidingen zijn duidelijk en helder geformuleerd al kunnen deze van de K.U.Leuven explicieter worden uitgewerkt. Daarnaast beantwoorden de doelstellingen en eindtermen overal aan de minimumeisen die de visitatiecommissie in haar referentiekader heeft opgenomen. In aansluiting op de opmerkingen van de vorige visitatiecommissie, is de commissie van oordeel dat de basisvisie op het REVAKI-onderwijs die binnen alle opleidingen wel inherent aanwezig is, nog steeds onvoldoende geëxpliciteerd is. Ze beveelt de opleidingen dan ook aan om deze basisvisie te beschrijven. De commissie stelt vast dat de opleidingen in hun onderwijsprofiel nog altijd onvoldoende aandacht hebben voor competenties, competentiegebieden en competentieontwikkeling. Hoewel de UGent en de VUB reeds een goed begin hebben gemaakt van het werken met competenties en competentiegebieden moet ook het onderwijsprofiel van deze opleidingen verder ontwikkeld worden om werkelijk tot een competentiegerichte leeromgeving te kunnen komen. Voor alle opleidingen geldt dat de aandacht voor competentie- en onderwijsontwikkeling verder uitgebouwd zou moeten worden. De commissie adviseert de opleidingen bijgevolg om bij de verdere uitwerking van hun onderwijsprofiel de beroepscompetenties en de academische competenties van een bachelor en een master in de REVAKI als uitgangspunt te nemen en om de basiscompetenties voor een bachelor- en masteropleiding zoals geformuleerd in het decreet van de Vlaamse regering van 4 april 2003 in het opleidingsprofiel te integreren. De visitatiecommissie is immers van oordeel dat de opleidingen vanuit een duidelijk geformuleerd en competentiegericht opleidingsprofiel een betere afstemming zullen kunnen bereiken tussen hun onderwijskundige principes enerzijds en hun doelstellingen en eindtermen anderzijds. Naar haar oordeel behoort een helder en degelijk uitgewerkt opleidingsprofiel immers het basisuitgangspunt te zijn voor de hele onderwijsorganisatie en -inrichting. Concreet betekent dit dat de opleidingen met het oog op de uitbouw van competentiegericht onderwijs een duidelijk stappenplan zullen moeten uitwerken. Als vertrekpunt moeten de opleidingen de beroepsgerichte en academische competenties die ze met de uitbouw van hun onderwijsprogramma willen realiseren helder formuleren. In een tweede fase moet de link gelegd en geëxpliciteerd worden tussen het beoogde competentieprofiel enerzijds en de enkelvoudige of modulair georganiseerde opleidingsonderdelen anderzijds om van daaruit voor de verschillende opleidingsonderdelen de aangepaste werk- en evaluatievormen te kunnen kiezen. Tenslotte kan van hieruit ook de samenspraak tussen de verschillende opleidingsonderdelen worden georganiseerd met het oog op de realisatie van een interdisciplinaire aanpak die het niveau van de multidisciplinariteit over- 30 De opleidingen in vergelijkend perspectief

31 stijgt. De visitatiecommissie is van oordeel dat in dit hele proces een centrale taak is weggelegd voor respectievelijk de Permanente Onderwijscommissie (K.U.Leuven), de Opleidingscommissie (UGent) en de Opleidingsraad (VUB) en dat deze overlegorganen hierbij best beroep kunnen doen op de specialistische kennis die binnen de drie universiteiten op centraal niveau aanwezig is. Vanuit alle opleidingen worden duidelijk inspanningen geleverd om het onderwijsprofiel, de doelstellingen en de eindtermen kenbaar te maken naar het onderwijzend personeel en de studenten toe. Niettegenstaande het feit dat de studenten niet altijd even goed op de hoogte blijken te zijn, stellen de belangrijkste problemen op het vlak van de kenbaarheid van doelstellingen en eindtermen zich vooral op het niveau van de stagebegeleiders, zoals verder in het kader van het onderwerp stage (3.2.) zal worden uitgewerkt. 2. Programma 2.1. Opbouw en inhoud van het programma De Vlaamse opleidingen Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie zijn tweecycli-opleidingen die sinds de invoering van het vernieuwde opleidingsprogramma in 1999 uiteenvallen in een kandidaatscyclus van twee jaar en een licentiecyclus van drie jaar. De academische opleidingen Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie zijn gericht op de vorming van wetenschappelijk geschoolde kinesitherapeuten en hebben bijgevolg zowel een wetenschappelijke als een beroepsfinaliteit. De opleidingsprogramma s die in de betrokken instellingen worden aangeboden, zijn duidelijk van deze dualiteit doordrongen. De opleidingsprogramma s zijn van voldoende (UGent en K.U.Leuven) of goede kwaliteit (VUB) waarbij de visitatiecommissie vaststelt dat alle curricula een vrij goede tot goede coherente en sequentiële opbouw kennen. De visitatiecommissie stelt vast dat binnen de opleiding aan de VUB de eerste cyclus goed aansluit op de tweede cyclus. In het programma van de UGent wordt er gekozen voor een breekpunt tussen de twee opleidingscycli hetgeen naar het oordeel van de commissie ertoe leidt dat de licenties onvoldoende op de kandidaturen aansluiten. Het opleidingsprogramma van de K.U.Leuven wordt gekenmerkt door een kwaliteitsverschil tussen de eerste en de tweede cyclus waarbij in de kandidatuuropleiding een hoog niveau wordt bereikt dat niet volledig naar de licentiejaren toe wordt doorgetrokken. Het verheugt de commissie vast te kunnen stellen dat het niveau en de inhoud van de opleidingsprogramma s over het algemeen van goede kwaliteit zijn en dat er binnen de gevisiteerde opleidingen vanaf de eerste kandidatuur kinesitherapeutische en beroepsgerelateerde opleidingsonderdelen worden geprogrammeerd. Bovendien komt de commissie tot de bevinding dat de betrokkenheid van de docenten van het toeleverend onderwijs bij het REVAKI-onderwijs de afgelopen jaren overal opvallend sterk is toegenomen waardoor de inhoud van de basiswetenschappelijke opleidingsonderdelen steeds meer wordt toegespitst op het REVAKIonderwijs en de kinesitherapeutische praktijk. De opleidingen in vergelijkend perspectief 31

32 Met betrekking tot de opbouw en de inhoud van de onderwijsprogramma s kunnen er evenwel duidelijke verschillen worden aangewezen tussen de betrokken opleidingen. Terwijl de K.U.Leuven en de UGent ervoor gekozen hebben om hun vijfde en laatste opleidingsjaar als respectievelijk een specialisatie- en een pré-specialisatiejaar in te vullen, heeft de opleiding van de VUB ervoor geopteerd om binnen het geheel van de basisopleiding geen specialisatiemogelijkheden aan te bieden. Aan de VUB wordt de vijfjarige REVAKI-opleiding opgevat als een algemeen-vormende basisopleiding waarbij de verdere keuze- en specialisatiemogelijkheden worden aangeboden in het kader van de voortgezette academische opleidingen. De commissie stelt hierbij vast dat de VUB, in opvolging van de aanbevelingen van de vorige visitatiecommissie, de voorbije jaren efficiënte verbeteringsmaatregelen heeft uitgewerkt. De opleiding is er, mede dankzij een goed en evenwichtig personeels- en onderzoeksbeleid in geslaagd om het onderwijs te actualiseren en een goede dekking van de verschillende disciplines binnen het onderzoeksdomein van de revalidatiewetenschappen en de kinesitherapie te realiseren. De opleidingsonderdelen worden gedoceerd door vakspecialisten die hun eigen onderzoeksresultaten in de cursusinhouden verwerken en het onderwijs doen aansluiten bij de recente ontwikkelingen in de relevante wetenschapsdomeinen. Zoals aangegeven, wordt het laatste jaar van de opleiding van de K.U.Leuven als een specialisatiejaar ingericht waarbij de studenten kunnen kiezen voor één van de vijf aangeboden specialisaties: musculoskeletale revalidatie, neuromotorische revalidatie, pediatrische revalidatie, inspanningstherapie en psychomotorische therapie. De aangeboden specialisatierichtingen sluiten aan op de vijf basispijlers waarrond het hele opleidingsprogramma van de K.U.Leuven is opgebouwd. De commissie stelt vast dat de opleiding over een voldoende uitgebreide en gediversifieerde onderwijs- en onderzoeksstaf beschikt om de verschillende specialisatiedomeinen die binnen het opleidingsprogramma worden aangeboden te kunnen dekken. Binnen de opleiding zijn verschillende onderzoeksgroepen actief waardoor de onderzoeksresultaten worden teruggekoppeld in de onderwijsinhouden. Bovendien worden de opleidingsonderdelen gedoceerd door wetenschappers met onderzoekservaring binnen het desbetreffende studiegebied. Aan de UGent tenslotte kent het opleidingsprogramma een sterk éénzijdig karakter waarbij de nadruk tot en met de tweede licentie ligt op een orthopedisch gerichte leerlijn. In de derde licentie die als pré-specialisatiejaar wordt opgevat, kunnen de studenten kiezen tussen twee pré-specialisatierichtingen: orthopedische revalidatie en revalidatie van bijzondere groepen. De commissie stelt vast dat de waaier aan specialisaties die binnen de onderwijs- en onderzoeksstaf van de opleiding aanwezig is, vrij beperkt is. De commissie is er zich evenwel heel duidelijk van bewust dat de problemen die hier worden aangekaart in belangrijke mate samenhangen met het nijpend personeelsgebrek waarmee de opleiding al jaren wordt geconfronteerd en waar vanuit de faculteit nog niet voldoende aan geremedieerd is kunnen worden. Niettemin slaagt de opleiding erin om, door de inzet van de personeelsleden, het onderwijs te laten aansluiten bij de recente ontwikkelingen in de relevante wetenschapsdomeinen en het onderzoek dat binnen de opleiding 32 De opleidingen in vergelijkend perspectief

33 wordt uitgewerkt terug te koppelen naar de inhoud van het onderwijs, zoals ook binnen de opleidingen van de K.U.Leuven en de VUB het geval is. Binnen alle opleidingen zit de eindverhandeling op een goede tot zeer goede manier in het opleidingsprogramma verankerd en wordt er bij het uitwerken van de eindverhandeling verder gebouwd op de onderzoekscompetenties en -vaardigheden die de studenten in andere opleidingsonderdelen hebben aangereikt gekregen. Aan de VUB en de UGent kent evenwel niet alleen de eindverhandeling maar ook de stage een goede inbedding in het opleidingsprogramma. Aan de VUB en de UGent is een begin gemaakt van het werken met modulair onderwijs: In de VUB wordt het kinesitherapieonderwijs in modules aangeboden en in de UGent is het licentieonderwijs in modules ondergebracht. Zowel aan de UGent als de VUB is het modulair onderwijs evenwel nog niet uitgekristalliseerd en is de link tussen de modules enerzijds en de competenties en competentiegebieden anderzijds nog onvoldoende duidelijk. Omdat het modulair onderwijssysteem de integratie van theorie en praktijk nastreeft, beschouwt de visitatiecommissie deze ontwikkeling als een goede aanzet en wenst ze de opleidingen aan te sporen hun modulair onderwijssysteem verder uit te bouwen ook naar de basiswetenschappelijke opleidingsonderdelen in de kandidaturen. Aan de K.U.Leuven is het curriculum, zoals reeds eerder werd vermeld, opgebouwd rond vijf revalidatiepijlers waar de organisatie en de inrichting van het opleidingsprogramma op steunen. Gezien het ontbreken van een geëxpliciteerde basisvisie op de opleiding, is de vertaling van de doelstellingen en de eindtermen naar het opleidingsprogramma en de individuele opleidingsonderdelen toe niet ten volle uitgewerkt en voor verbetering vatbaar. Globaal genomen komt de visitatiecommissie dan ook tot de conclusie dat de gevisiteerde opleidingen er nog niet in geslaagd zijn om een competentiegericht onderwijsprogramma uit te werken waarbij er een duidelijke link bestaat tussen de opleidingsonderdelen en de modules enerzijds en de te realiseren competenties en competentiegebieden anderzijds. Bijgevolg raadt ze de opleidingen aan om bij het uitwerken van een curriculum te vertrekken van een competentiegericht onderwijsprofiel dat als uitgangspunt moet dienen voor het opstellen van een opleidingsprogramma en de hele organisatie van de onderwijsinrichting. Aan de VUB en de K.U.Leuven wordt doorheen het onderwijsprogramma van de verschillende opleidingsjaren opvallend veel nadruk gelegd op het bijbrengen van wetenschappelijke competenties en het ontwikkelen van een onderzoeksattitude bij de studenten. Voor wat het onderwijsprogramma van de opleiding aan de UGent betreft, komt de visitatiecommissie evenwel tot de bevinding dat de aandacht voor algemene en wetenschappelijke competenties verhoogd zou kunnen worden en dat vooral ook meer ruimte zou moeten worden vrijgemaakt voor het ontwikkelen van onderzoeksvaardigheden en een onderzoekshouding. Bovendien mist het opleidingsprogramma van de UGent aandacht voor het ontwikkelen van een attitude van levenslang leren bij de studenten, dit in tegenstelling tot de opleidingen van de K.U.Leuven en de VUB. Aan de VUB worden de studenten al van bij het begin van de opleiding aangezet tot zelfstudie en neemt het principe van levenslang leren een centrale plaats in. De opleidingen in vergelijkend perspectief 33

34 2.2. Onderwijsleersituatie Globaal genomen, stelt de commissie vast dat de werkvormen en leermiddelen die binnen de gevisiteerde opleidingen worden gebruikt overal op een voldoende tot goede manier aansluiten bij de doelstellingen en eindtermen die worden nagestreefd. Niettemin is de commissie van oordeel dat er zich met betrekking tot de onderwijsleersituatie duidelijke verschillen aftekenen tussen de betrokken opleidingen. Terwijl de onderwijsleersituatie aan de UGent als voldoende kan worden omschreven en aan de K.U.Leuven een goede beoordeling verdient, steekt de opleiding aan de VUB boven de andere uit met een onderwijsleersituatie die door de visitatiecommissie als uitstekend wordt beoordeeld. De onderwijsleersituatie aan de VUB onderscheidt zich van de andere opleidingen door de mate waarin er gebruik wordt gemaakt van innovatieve werkvormen en het grote belang dat er binnen de opleiding wordt besteed aan het stimuleren van de zelfstudie. De visitatiecommissie staat heel positief tegenover deze ontwikkelingen en vindt het een opmerkelijk gegeven dat de aandacht voor zelfstudie reeds vanaf de eerste kandidatuur in het opleidingsprogramma is geïntegreerd. Binnen de UGent en de K.U.Leuven primeren vaker de klassieke werkvormen waarbij vooral veel gebruik wordt gemaakt van het hoorcollege, zeker in de kandidaturen. De commissie wenst beide opleidingen aan te sporen om een grotere variatie in de werkvormen te bewerkstelligen en de introductie van innovatieve en meer studentgestuurde werkvormen actief te stimuleren. Voor wat de opleiding van de UGent betreft, maakt de visitatiecommissie zich bovendien ook zorgen over de geringe mate waarin de studenten worden aangezet tot zelfstudie. Het beperkte bibliotheekgebruik bij de studenten is daarvoor symptomatisch en werkt de ontwikkeling van een onderzoeksingesteldheid niet in de hand. Op inhoudelijk vlak is het studiemateriaal dat binnen de betrokken opleidingen wordt gebruikt overal van goede kwaliteit. Aan de UGent en de K.U.Leuven wordt hoofdzakelijk gebruik gemaakt van klassiek studiemateriaal dat binnen de UGent bovendien nog overwegend door de docenten aan de studenten wordt aangeleverd. De commissie betreurt het gegeven dat het cursusmateriaal dat binnen de opleidingen wordt gebruikt in hoofdzaak Nederlandstalig is en dat er ondanks de aanbevelingen van de vorige visitatiecommissie nog steeds niet méér gewerkt wordt met internationale handboeken of artikelen uit internationale tijdschriften. Binnen alle opleidingen wordt er in steeds toenemende mate gestreefd naar de integratie van ICT-toepassingen in het onderwijs en de introductie van multimediale onderwijsmiddelen. De commissie komt tot de bevinding dat er vanuit de betrokken opleidingen steeds meer geparticipeerd wordt aan en actief gebruik wordt gemaakt van de teleleerplatformen die binnen de verschillende universiteiten op centraal niveau werden uitgewerkt. De commissie stelt bijgevolg vast dat er de voorbije jaren binnen alle opleidingen inspanningen werden geleverd met het oog op het bevorderen van de onderwijsinnovatie. Niettemin wenst ze de opleidingen aan te sporen om de initiatieven met betrekking tot onderwijsinnovatie niet tot de individuele opleidingsonderdelen te beperken maar een geïntegreerde visie te ontwikkelen op het niveau van het volledige onderwijsprogramma. Hierbij vraagt 34 De opleidingen in vergelijkend perspectief