De onderwijsvisitatie Biomedische Wetenschappen

Transcriptie

1 De onderwijsvisitatie Biomedische Wetenschappen Een evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen biomedische wetenschappen, moleculaire levenswetenschappen, biomedische beeldvorming en biomedical research in cell and gene therapy aan de Vlaamse universiteiten [Brussel, december 2005]

2 De onderwijsvisitatie Biomedische Wetenschappen Een evaluatie van de kwaliteit van de opleidingen biomedische wetenschappen, moleculaire levenswetenschappen, biomedische beeldvorming en biomedical research in cell and gene therapy aan de Vlaamse universiteiten [Brussel - december 2005]

3 De onderwijsvisitatie Biomedische Wetenschappen Exemplaren van dit rapport kunnen tegen betaling verkregen worden op het VLIR-secretariaat. Egmontstraat Brussel T F secretariaat@vlir.be Het rapport is ook elektronisch beschikbaar op Wettelijk depot: D/2005/2939/8

4 Voorwoord van de voorzitter van de VLIR Dit rapport geeft de visie weer van de visitatiecommissie die de academische opleidingen Biomedische Wetenschappen aan de Vlaamse universiteiten en het Master Program in Biomedical Research in Cell and Gene Therapy (Vrije Universiteit Brussel - Engelstalig), de master na master in Biomedische beeldvorming (Universiteit Antwerpen) en de master na master in de Moleculaire levenswetenschappen (tul campus Diepenbeek) evalueerde. De commissie verrichtte haar onderzoek en bezocht die opleidingen in maart-juni Dit initiatief kadert in de opdracht die de Vlaamse overheid gaf aan de Vlaamse universiteiten en aan de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) wat betreft de externe kwaliteitszorg van het academisch onderwijs. De visitatiecommissie heeft hierbij de vernieuwde visitatieprocedure gevolgd, waarin zij - naast de zeer belangrijke geachte suggesties en aanbevelingen in het kader van de continue verbetering van het academisch onderwijs - ook een oordeel en evaluatiescore geeft over de zes onderwerpen en onderliggende facetten van het accreditatiekader van de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO). Deze evaluatiescores zullen een belangrijk element zijn in de accreditatiebesluiten van de NVAO. Net zoals in de vorige procedure legt elke visitatiecommissie vooraf haar eigen referentiekader voor aan de opleidingen. Daarin verwoordt de commissie waaraan een goede opleiding in het betrokken studiegebied volgens haar zou moeten voldoen, ook met het oog op een internationale benchmarking. Ook de onderzoeksgebondenheid van het onderwijs wordt in de evaluatie betrokken. Omdat voor vrijwel alle opleidingen deze visitatieronde inmiddels de tweede onderwijsvisitatie inhoudt, wordt door de commissie ook nagegaan in welke mate en op welke manier werd ingespeeld op de aanbevelingen en suggesties van de vorige visitatiecommissie. Het visitatierapport is in de eerste plaats bedoeld voor de betrokken opleidingen en is vooral gericht op kwaliteitshandhaving en -verbetering. Daarnaast wil het rapport ook de buitenwereld objectief inlichten over de kwaliteit van de geëvalueerde opleidingen. Daarom worden de visitatierapporten op de webstek van de VLIR geplaatst ( Voorwoord van de voorzitter van de Vlir

5 De lezer moet er echter rekening mee houden dat dit visitatierapport slechts een momentopname is en slechts één fase is in het proces van blijvende zorg voor onderwijskwaliteit. Al na korte tijd kunnen de opleidingen immers grondig zijn gewijzigd en verbeterd, mede als antwoord op de resultaten van interne onderwijsevaluaties door de universiteiten zelf of als reactie op terecht geformuleerde aanbevelingen van visitatiecommissies. Graag dank ik op de eerste plaats de voorzitter en de leden van de visitatiecommissie voor de geïnvesteerde tijd en voor de grote deskundigheid waarmee zij hun opdracht hebben uitgevoerd. Deze visitatie was enkel mogelijk dankzij de inzet van velen die binnen de universiteiten betrokken waren bij de voorbereiding en uitvoering ervan. Oprecht wil ik hen daarvoor danken. Hopelijk ervaren zij in de positieve opmerkingen van de visitatiecommissie een bevestiging voor hun inspanningen en vinden zij in terecht geformuleerde aanbevelingen tevens een bijkomende stimulans om de kwaliteit van hun academisch onderwijs nog te verbeteren. Prof. dr. B. Van Camp voorzitter VLIR Voorwoord van de voorzitter van de Vlir

6 Voorwoord van de voorzitter van de visitatiecommissie De tweede visitatie van de opleidingen Biomedische Wetenschappen in Vlaanderen heeft plaatsgevonden in een roerig tijdvak. In het Europese hoger onderwijs is sinds de Bolognaverklaring van 1999 de rust ver te zoeken. Opleidingen moeten hun curriculum aanpassen aan de nieuwe structuur, waarin na drie jaar een diploma met arbeidsmarktfinaliteit, het bachelordiploma, wordt afgeleverd. Na nog eens twee jaar volgt het masterdiploma, dat in de plaats komt van wat vroeger het enige eindpunt van de studie was, het licentiediploma. Het is te verwachten dat de meeste studenten na de bachelor door zullen gaan met de erop volgende doorstroommaster, al is dat geen reden om het bachelordiploma niet op zijn eigenstandigheid te bekijken. Sommige opleidingen grijpen de bachelor-master omzetting aan om het curriculum wezenlijk en ingrijpend te moderniseren, terwijl anderen na een al eerder ingezette modernisering redelijk eenvoudig de cesuur kunnen aanbrengen. In Vlaanderen komt daar nog eens bij dat de totale studieduur, vier jaar in het twee-cyclisysteem, met een jaar verlengd wordt, een gegeven dat overigens door de minister pas bekend gemaakt werd ten tijde van de actuele visitatie, en dus ruim na opstelling van de zelfstudierapporten. Een visitatie in zo n periode is geen sinecure, niet voor de opleidingen, en niet voor de commissie. Daar komt nog bij dat van de nu gevisiteerde opleidingen er in 1997 slechts twee bestonden, en dus eerder gevisiteerd zijn. De andere vier zijn recent gestart, met alle gevolgen van dien voor een visitatie. Zij hadden het voordeel om fris van de lever een opleiding op te zetten, waarbij het in de lijn der verwachting had gelegen dat zij de aanbevelingen van de vorige visitatiecommissie biomedische wetenschappen zouden raadplegen. Deze aanbevelingen, immers openbaar en goed toegankelijk, hadden de ontwerpers behulpzaam kunnen zijn bij het opzetten van een curriculum door rekening te houden met het commentaar en de aanbevelingen gegeven aan soortgelijke opleidingen. Met deze gedachte, namelijk de aanbevelingen van de vorige commissie geïmplementeerd, of indien niet, dan toch weersproken te zien, ving de huidige visitatiecommissie haar werkzaamheden in Vlaanderen aan. Echter, al spoedig werden haar verwachtingen deels gelogenstraft. Voorwoord van de voorzitter van de visitatiecommissie

7 Weliswaar is er veel veranderd sinds de eerste visitatie: waren er toen twee opleidingen die als het ware in de bijwagen van de geneeskundevisitatie meegenomen werden, inmiddels zijn er zes opleidingen en nog een aantal manama s, die een eigen visitatie ten volle rechtvaardigen. Ook inhoudelijk is er veel veranderd, maar het bleek dat de aanbevelingen van de vorige visitatiecommissie niet steeds opgevolgd zijn door de gevisiteerde oude opleidingen, terwijl de nieuwe opleidingen, op een uitzondering na, zich er weinig van lijken te hebben aangetrokken. Trefwoorden zijn hierbij o.a. integratie, activerende werkvormen, keuzeonderwijs, kleinschaligheid en zelfstudie, tegenover passieve kennisoverdracht en de nadruk op feitenkennis, hetgeen samen te brengen is onder de noemer hedendaags onderwijs. Dit is eigenlijk een treurig stemmende observatie. Het werk van een eerdere visitatiecommissie lijkt daardoor deels vergeefs, en het belooft mogelijk niet veel goeds voor het werk en de daaruit voortvloeiende aanbevelingen van de huidige commissie. Als verzachtende omstandigheden die er mede toe hebben geleid dat de beoordeling positiever is uitgevallen dan op basis van het bovenstaande te verwachten was, noem ik: 1. Het korte bestaan van de meeste van de opleidingen. Zoals de visitatiecommissie 1997 opmerkt, is de kwaliteit van de opgeleiden de gouden standaard voor de kwaliteit van de betrokken opleiding. Door een gering aantal afgestudeerden, alsmede door een (te) beperkte onderbouwing met cijfer- en enquêtemateriaal, is in veel gevallen onvoldoende geobjectiveerd wat de kwaliteit van de afgestudeerden is. Desalniettemin heeft de commissie met name uit gesprekken stellig de indruk gekregen dat de afgestudeerden van goede kwaliteit zijn en dat ze goed terecht komen, in zowel een academische als niet-academische werkkring. 2. De op handen zijnde overgang van het systeem naar de bachelor-master structuur, is in Vlaanderen een ingrijpender gebeurtenis dan in sommige andere landen waar deze overgang ook gemaakt wordt. Immers, voor Vlaanderen betekent het tegelijkertijd een overgang naar een nieuw systeem én een overgang naar een 25% langere studieduur: van een 2+2-jarig naar een 3+2-jarig curriculum (soms via een 3+1-jarig). Het extra jaar kan veel betekenen voor de rijpheid en getraindheid van de afgestudeerden, en zou ertoe kunnen leiden dat doctoreren minder een (zoals alom werd verwoord) bijna noodzakelijke volgende stap in de opleiding is. Immers, de afgestudeerden zullen nu zoveel extra onderzoekservaring opdoen in het tweede jaar van de master dat in veel betere mate tegemoet wordt gekomen aan de minimaal gewenste eisen voor een afgestudeerd biomedisch wetenschappelijk onderzoeker. Beide omstandigheden, de zich nog ontwikkelende recent opgestarte opleidingen, en de omzetting naar een 5-jarige bachelor-master structuur, veroorzaken bij alle opleidingen veel beweging in het onderwijsveld. Zodoende bracht de visitatiecommissie, om zo te zeggen, een familiebezoek aan een gezin dat nog aan het inhuizen en verbouwen is, en waar gezinsleden nog doende zijn de boel op orde te krijgen. Snel overleg in de familieraad levert weliswaar prompte beslissingen op om aan de Voorwoord van de voorzitter van de visitatiecommissie

8 meest acute problemen het hoofd te bieden, maar een lange termijn planning, laat staan ervaring in het nieuwe pand, ontbreken nog merkbaar. De genoemde druk op de opleidingen wordt nog eens gecompliceerd door het soms benauwde decretaal kader waarbinnen men zich in Vlaanderen dient te bewegen. Omvang van de masterproef, diplomafinaliteit en -erkenning, taalgebruik, hiervoor gelden regels en wetten die het de opleidingen lastig maken zonder meer de vleugels uit te slaan om mee te vliegen (laat staan voorop te vliegen) met de internationale ontwikkelingen. In een enkel geval is het decretaal kader zelfs een reden geweest voor een minder initiatiefrijke kijk op de toekomst, terwijl elders het zelfde kader juist als creatief uitgangspunt is gehanteerd. Het zou wenselijk zijn als de opleidingen meer zelf te beslissen hadden over die zaken waar ze nu eenmaal voor ingericht zijn, of de specialist voor zijn. Zo zouden de wettelijke bepalingen meer rekening moeten houden met de eisen die de internationale gemeenschap stelt aan afgestudeerden, in welk vak dan ook. Het zelfde geldt voor de taal waarin de vakken worden aangeboden, en die de studenten en passant leren gebruiken. Deze omstandigheden zijn zowel voor de opleidingen als voor de commissie verzwarend geweest bij de voorbereiding en uitvoering van deze visitatie. Het moet gezegd dat de opleidingen zich er manmoedig doorheen hebben geslagen. Op haar beurt heeft de commissie zoveel als mogelijk en dienstig is ten opzichte van haar einddoel, namelijk kwaliteitsverbetering, rekening gehouden met deze omstandigheden. Aangezien de oude cycli inmiddels uitdovend zijn, heeft ze het vizier vooral gericht gehouden op de toekomst, op de bachelor-master structuur, daarbij de prestaties in het afgelopen tijdperk extrapolerend. Alle bijzondere omstandigheden in ogenschouw nemend heeft de commissie weloverwogen besloten om vaker dan gemiddeld onderdelen het voordeel van de twijfel te geven. Gelet op de impact van de eerste visitatie is de commissie er niet gerust op dat haar aanbevelingen zullen opgevolgd worden, en dat in de komende periode van acht jaren de aanbevelingen tot veranderingen leiden. De frequentie van de visitaties, eens in de acht jaar, is in de beste gevallen laag, maar wanneer zich een ingrijpende curriculum wijziging voor doet is, lijkt het aan te raden een andere frequentie aan te houden of een tussenevaluatie in te lassen. Het vliegwiel van de kwaliteitszorg hoort continu te draaien, en de impuls die er aan gegeven wordt door een regelmatige zelfstudie hoort het wiel extra snelheid te geven, en niet om het om de acht jaar bijna vanuit stilstand in beweging te brengen. Een aanbeveling naar de visiterende instantie zou wat ons betreft zijn de visitatie frequentie te verhogen, tot bijvoorbeeld éénmaal per vijf jaar of, zeker in de opstartfase van zowel nieuwe opleidingen als van het bachelor-master systeem, om met een tussenevaluatie na vier jaar na te gaan of de aanbevelingen tot het gewenste effect hebben geleid. Een dergelijke tussentijdse evaluatie zou de vorm kunnen aannemen van een schriftelijk verslag waarin beschreven wordt welk gevolg aan de aanbevelingen gegeven werd. Voorwoord van de voorzitter van de visitatiecommissie

9 Het is goed hier op te merken dat niet alle aanbevelingen van een visitatiecommissie per definitie behoeven te worden opgevolgd, wel zal men moeten kunnen beargumenteren als aanbevelingen niet worden opgevolgd, waarom daartoe besloten is. Daarenboven is de commissie, als eerder gesteld, zich er van bewust dat sommige aanbevelingen niet stroken met de op dit moment vigerende decretale randvoorwaarden. De verwachting uit het visitatierapport van acht jaar geleden, namelijk dat de instellingen van elkaars sterke punten zouden kunnen leren, blijkt in de praktijk niet te zien. Dat er in Vlaanderen zes opleidingen biomedische wetenschappen zijn, is historisch en politiek-filosofisch goed uit te leggen, maar is op zijn minst opmerkelijk gezien de aantallen studenten die instromen, en de kritische massa die voor een opleiding wenselijk is. Het valt buiten de opdracht van deze commissie om daar een ferme uitspaak over te doen, maar enige vorm van specialisatie en meer onderlinge samenwerking lijkt onvermijdelijk. Het valt te hopen dat de nieuwe structuur in alle instellingen buitenlandse studenten naar Vlaanderen brengt, iets waar de opleidingen zich ook zelf actief voor zullen moeten inzetten, en dat die structuur ook Vlaamse studenten in staat stelt deels elders hun opleiding te genieten. Dit is een van de belangrijkste doelen van de invoering van de bachelor-master structuur, maar vereist nog heel wat aanpassingen. Tot slot: het bovenstaande - een algemene impressie die niet zonder meer van toepassing is op individuele opleidingen - moge serieuze kritiek bevatten, het moet ook gezegd dat de commissie met buitengewoon veel plezier haar werk heeft gedaan, hetgeen mede mogelijk is geweest door een open houding van de ontvangende opleidingen, enthousiasme van alle betrokkenen, en de goede gesprekken en soms boeiende discussies met allen, van studenten tot beleidskader. Als nu al het overheersende gevoel bij de commissie bestaat dat de biomedisch onderzoekers uit Vlaanderen van overwegend goede kwaliteit zijn, dan is dat een goed vertrekpunt voor kwaliteitsverbetering die bereikt kan worden parallel aan de omvorming naar het bachelor-master systeem. Namens de commissie spreek ik dan ook graag waardering uit voor de grote inzet van alle betrokkenen bij het ingrijpende proces dat visitatie heet: bestuurderen, studenten, docenten, medewerkers en alumni. Zowel de gesprekken als de voorbereidingen hebben het werk van de commissie tot een aangename taak gemaakt. Mijn commissiegenoten dank ik voor de van af het eerste begin uitstekende werkatmosfeer. Zowel in sociale als in professionele zin was de commissie in balans, en bestond een houding van wederzijds respect waarin alle standpunten bespreekbaar waren. De liefde van de leden voor het vak Biomedische Wetenschappen, en de verschillende richtingen van waaruit dit vak en haar afgestudeerden bekeken worden, hebben er mijns inziens toe geleid dat, met alle begrip voor de standpunten van de opleidingen, het onderliggende rapport in consensus is opgesteld. Voorwoord van de voorzitter van de visitatiecommissie

10 Ten slotte mag niet onvermeld blijven de inzet van de secretaris van de commissie, de heer P.J. van de Velde, die voor de taak stond als relatieve nieuwkomer een zo omvangrijke visitatie als deze te begeleiden. Hij heeft dat met grote nauwgezetheid gedaan waarbij hij respect afdwong door de wijze waarop hij snel thuis raakte in de gedachtewereld van dit, hem onbekende vakgebied. Zijn eerder opgedane kennis van en ervaring met het Vlaamse universitaire bestel zijn vele malen van nut geweest. Daar waar de ervaring een enkele keer tekort schoot was er de voortreffelijke thuisbasis van de VLIR, waar met name mevrouw M. Bronders haar enorme expertise en ervaring ten dienste van de commissie stelde. Wij zijn haar daar voor erkentelijk. Utrecht, 6 december 2005 Prof. dr. P.R. Bär voorzitter visitatie commissie Voorwoord van de voorzitter van de visitatiecommissie

11 inhoud Voorwoord van de voorzitter van de VLIR 3 Voorwoord van de voorzitter van de visitatiecommissie 5 Deel 1: Algemeen deel 13 I. de onderwijsvisitatie Biomedische Wetenschappen Inleiding De betrokken opleidingen De visitatiecommissie Korte terugblik op de visitatie Opzet en indeling van het rapport 21 II. het referentiekader Inleiding Doelstellingen voor de opleidingen Biomedische Wetenschappen Algemene eisen ten aanzien van academische opleidingen Specifieke aandachtspunten van de Visitatiecommissie Biomedische Wetenschappen III. algemene bevindingen 31 IV. de opleidingen in vergelijkend perspectief 39 Woord vooraf 39 Onderwerp 1: doelstellingen van de opleiding 41 Onderwerp 2: programma 43 Onderwerp 3: inzet van personeel 56 Onderwerp 4: voorzieningen 59 Onderwerp 5: interne kwaliteitszorg 62 Onderwerp 6: resultaten inhoud

12 V. Vergelijkende tabel kwaliteitsaspecten 69 Deel 2: Opleidingsrapporten Katholieke Universiteit Leuven en Katholieke Universiteit Leuven Campus Kortrijk Universiteit Gent Universiteit Antwerpen Vrije Universiteit Brussel transnationale Universiteit Limburg 265 Bijlagen 301 Bijlage 1: Personalia van de leden van de visitatiecommissie 303 Bijlage 2: De bezoekschema s 308 Bijlage 3: Reactie vanwege de Universiteit Gent 319 inhoud 11

13 12

14 DEEL 1 ALGEMEEN DEEL 13

15 14

16 I. De onderwijsvisitatie Biomedische Wetenschappen 1. Inleiding In dit rapport brengt de visitatiecommissie Biomedische Wetenschappen verslag uit van haar bevindingen over de academische opleidingen Biomedische Wetenschappen aan de Vlaamse universiteiten, die zij in de periode maart juni 2005, in opdracht van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR) heeft bezocht. Dit initiatief kadert in de werkzaamheden van de VLIR op het vlak van de externe kwaliteitszorg, waarmee de Vlaamse universiteit gevolg geven aan de decretale verplichtingen terzake. 2. De betrokken opleidingen Ingevolge haar opdracht heeft de visitatiecommissie bezocht: - van 14 maart t.e.m 16 maart 2005: Katholieke Universiteit Leuven - Bachelor in de Biomedische Wetenschappen - Master in de Biomedische Wetenschappen - van 13 april t.e.m. 15 april 2005: Universiteit Gent - Bachelor Biomedische Wetenschappen - Master Biomedische Wetenschappen - van 27 april t.e.m. 29 april 2005: Universiteit Antwerpen - Bachelor Biomedische Wetenschappen - Master Biomedische Wetenschappen - Master na Master in de Biomedische Beeldvorming - van 9 mei t.e.m. 10 mei 2005: Katholieke Universiteit Leuven Campus Kortrijk - Bachelor Biomedische Wetenschappen De onderwijsvisitatie Biomedische Wetenschappen 15

17 - van 27 mei t.e.m. 29 mei 2005: Vrije Universiteit Brussel - Bachelor Biomedische Wetenschappen - Master Biomedische Wetenschappen - Master na Master of Biomedical Research in Cell and Gene Therapy - van 13 juni t.e.m. 15 juni 2005: transnationale Universiteit Limburg, campus Diepenbeek - Bachelor Biomedische Wetenschappen - Master Biomedische Wetenschappen - Master na Master in de Moleculaire Levenswetenschappen De volgorde van de bezoeken is veelal bepaald door overwegingen van pragmatisch-organisatorische aard. De commissie is er zich van bewust dat deze volgorde, zij het impliciet, een invloed kan hebben gehad op de visitatie. Ze heeft er evenwel zorgvuldig over gewaakt dat in alle opzichten vergelijkbare beoordelingen en adviezen tot stand kwamen. 16 De onderwijsvisitatie Biomedische Wetenschappen

18 3. De visitatiecommissie 3.1. Samenstelling De visitatiecommissie Biomedische Wetenschappen werd ingesteld door de VLIR bij besluit van 20 januari De commissie had de volgende samenstelling: Voorzitter: - Prof. dr. P.R. Bär, hoogleraar Biomedische Wetenschappen, Universiteit Utrecht Leden: - Prof. dr. D. Hoekstra, hoogleraar Celbiologie en Biochemie, Universiteit Groningen - Prof. dr. em. F. Roels, emeritus hoogleraar Menselijke Anatomie en Embryologie, Universiteit Gent en daarvoor ook Vrije Universiteit Brussel en Universiteit Antwerpen - Dr. M. Sileghem, adviseur in het domein van de Biotechnologie bij het Instituut voor Wetenschappen en Techniek - Vlaanderen - Prof. dr. P. Van Petegem, hoogleraar Onderwijskunde, Universiteit Antwerpen - Mevr. L. Nicolaï, studente Biomedische Wetenschappen, Katholieke Universiteit Leuven - Mevr. N. Van Hecke, studente Biomedische Wetenschappen, Universiteit Gent Specifiek ten behoeve van de visitatie van de master na master in de Biomedische Beeldvorming werd aan de commissie toegevoegd: - Prof.dr. M.A. van Buchem, hoogleraar Neuroradiologie, Universiteit Leiden - Dhr. P.-J. Van de Velde, stafmedewerker kwaliteitszorg verbonden aan het VLIR-secretariaat, trad op als secretaris van de commissie. Voor een kort curriculum vitae van de commissieleden wordt verwezen naar bijlage 1. De onderwijsvisitatie Biomedische Wetenschappen 17

19 3.2. Taakomschrijving De opdracht aan de visitatiecommissie, die in het instellingsbesluit is omschreven, luidde als volgt: a. op basis van de door de faculteiten aan te leveren informatie en door middel van ter plaatse te voeren gesprekken, zich een oordeel te vormen over de kwaliteit van de opleiding (inclusief de kwaliteit van de afgestudeerden) en over de kwaliteit van het onderwijsproces (inclusief de kwaliteit van de onderwijsorganisatie), mede gelet op de eisen/verwachtingen die voortvloeien uit de facultaire taak iedere student voor te bereiden op de zelfstandige beoefening van de wetenschap of de beroepsmatige toepassing van wetenschappelijke kennis; b. het formuleren van aanbevelingen om te komen tot kwaliteitsverbetering; c. het beoordelen of de kwaliteit van de opleiding voldoet aan de beoordelingscriteria van het accreditatiekader en het geven van een integraal oordeel over de opleiding waarop de NVAO zich zal baseren bij de accreditatie Werkwijze Voorbereiding Ter voorbereiding van de visitatie werd aan de instellingen gevraagd een uitgebreid zelfevaluatierapport op te stellen. De Cel Kwaliteitszorg van de VLIR heeft hiervoor een visitatieprotocol 1 ter beschikking gesteld, waarin de verwachtingen ten aanzien van de inhoud van het zelfevaluatierapport uitgebreid zijn beschreven. Het zelfevaluatierapport volgt het accreditatiekader. Naast feitelijke beschrijvingen per onderwerp en per facet van het accreditatiekader wordt aan de opleidingen ook gevraagd hun toekomstperspectieven kenbaar te maken en een kritische sterkte-zwakte analyse op te nemen in het zelfevaluatierapport. Daarnaast wordt een aantal verplichte bijlagen opgenomen, o.a. een beschrijving van het programma, cursusbeschrijvingen, examenvragen, studenten- en personeelstabellen, De commissie ontvangt de zelfevaluatierapporten een aantal maanden voor het eigenlijke bezoek, waardoor zij de gelegenheid krijgt deze documenten vooraf zorgvuldig te bestuderen en het bezoek grondig voor te bereiden. De commissieleden worden bovendien verzocht een tweetal eindverhandelingen te selecteren uit een lijst van recente eindverhandelingen. De geselecteerde eindverhandelingen worden eveneens een aantal weken voor het eigenlijke bezoek door de Cel Kwaliteitszorg aan de commissieleden bezorgd. Elk commissielid heeft bijgevolg per opleiding minstens twee eindverhandelingen grondig gelezen vooraleer het bezoek plaatsvindt De onderwijsvisitatie Biomedische Wetenschappen

20 De visitatiecommissie hield haar installatievergadering op 9 februari Op dit moment hadden de commissieleden het visitatieprotocol en de zelfevaluatierapporten reeds in hun bezit. Tijdens deze vergadering werden de commissieleden verder ingelicht over het visitatieproces en hebben zij zich concreet voorbereid op de af te leggen bezoeken. Verder heeft de commissie op deze vergadering haar referentiekader geformuleerd (zie hoofdstuk II). Daarnaast werd het programma van de bezoeken opgesteld (zie bijlage 2) en werd een eerste bespreking gehouden van de zelfevaluatierapporten Bezoek aan de instellingen De tweede bron van informatie wordt gevormd door de gesprekken die de commissie tijdens haar bezoeken aan de opleidingen heeft gevoerd met alle geledingen die zijn betrokken bij het onderwijs in de Biomedische wetenschappen. Ook wordt aan de instellingen gevraagd als een derde bron van informatie om een veelheid aan documenten ter inzage te leggen ten behoeve van de commissie. Tijdens de bezoeken is voldoende tijd uitgetrokken om de commissie de gelegenheid te geven deze documenten grondig te bestuderen. De documenten die typisch ter inzage van de commissie worden gelegd zijn: het leermateriaal (cursussen, handboeken, syllabi), verslagen van de belangrijke beleidsvormende of beleidsopvolgende organen (faculteitsraad, onderwijscommissies, departementsraden, ), documenten die betrekking hebben op de interne kwaliteitszorg (enquêteformulieren, niet-persoonsgebonden evaluatie van het onderwijs, ), documenten aangaande de procedures van curriculumherzieningen, c.q. de omvorming naar de bachelor-masterstructuur, voorbeelden van informatieverstrekking aan aspirant-studenten, etc. Bovendien worden nog enkele tientallen eindverhandelingen bijkomend ter inzage gelegd. Het bezoekschema voorziet - naast gesprekken met het bestuur van de faculteit, de opleidingsverantwoordelijken, de studenten, de assistenten, de docenten en de facultaire en opleidingsgebonden beleidsmedewerkers - steeds in een bezoek aan de faciliteiten (inclusief bibliotheek, practicalokalen, computerfaciliteiten), een gesprek met de afgestudeerden van de opleidingen en een spreekuur waarop de commissie bijkomend leden van de opleiding kan uitnodigen of waarop personen op een vertrouwelijke wijze door de commissie kunnen worden gehoord. De gesprekken die de commissie heeft gevoerd, waren zeer openhartig en verhelderend en vormden een goede aanvulling bij de lectuur van het zelfevaluatierapport. Aan het einde van het bezoek werden, na intern beraad van de visitatiecommissie, de voorlopige bevindingen mondeling aan de gevisiteerde opleidingen medegedeeld. De onderwijsvisitatie Biomedische Wetenschappen 19

21 Rapportering Als laatste stap in het visitatieproces heeft de commissie haar bevindingen, conclusies en aanbevelingen in voorliggend rapport vastgelegd. Bovendien geeft zij, overeenkomstig de bepalingen voor de visitaties in het kader van de accreditatie, een oordeel over de zes onderwerpen uit het accreditatiekader volgens een binaire beoordelingsschaal voldoende/onvoldoende en een integraal oordeel over de betrokken opleidingen. De opleidingsverantwoordelijken van de betrokken opleidingen werden in de gelegenheid gesteld om op het concept van het rapport te reageren. 4. Korte terugblik op de visitatie De commissie heeft de haar toegekende opdracht met veel belangstelling uitgevoerd. De visitatie heeft de leden van de commissie niet alleen de kans geboden om het academisch onderwijs in de opleidingen biomedische wetenschappen in Vlaanderen van naderbij te bekijken, maar het was voor haar tevens een unieke gelegenheid om onder vakgenoten te reflecteren en te debatteren over de aard, de kwaliteit en de toekomst van dit onderwijs. Deze reflectie en dit debat situeren zich op een duidelijk scharnierpunt in de externe kwaliteitszorg van het Vlaamse hoger onderwijs. De visitatie biomedische wetenschappen zit mee in de reeks van eerste visitaties waarbij het nieuwe VLIR-VLHORA-visitatieprotocol dat is afgestemd op de accreditatievereisten, wordt gehanteerd. Het visitatierapport zal ook worden gehanteerd voor de accreditatieaanvraag van de betreffende opleidingen. De commissie is er zich van bewust dat ze voor de opleidingen op een ongunstig moment kwam. Nochtans is de commissie van oordeel dat deze visitatie uitermate relevant en leerrijk kan zijn: door de huidige situatie met de merites en tekorten in de respectieve opleidingen te beschrijven, kunnen de opleidingen hun plannen met betrekking tot de opleidingen in de nieuwe bachelor/ master-structuur waar nodig nog bijsturen. De commissie heeft tijdens de discussies steeds getracht om, vanuit een kritische ingesteldheid, op een constructieve wijze voorstellen tot verbetering te doen en bij te dragen tot de toekomstige hervormingen. Ze heeft bij haar beoordeling de eigenheid van de universiteit en de opleiding in acht genomen en de oordelen en suggesties steeds gesitueerd binnen de context van de opleiding. Met het voorliggend rapport hoopt de commissie dan ook een bijdrage te leveren tot de verdere positieve ontwikkeling van het onderwijs in de Biomedische wetenschappen in Vlaanderen. De commissie wenst met het rapport in de eerste plaats een discussie op gang te brengen binnen de betrokken faculteiten met de bedoeling na te gaan op welke punten verbetering nodig is en in welke 20 De onderwijsvisitatie Biomedische Wetenschappen

22 mate dit binnen de gegeven randvoorwaarden te verwezenlijken is. Verder hoopt de visitatiecommissie dat voorliggend rapport in zijn geheel ook aan de buitenwereld nuttige informatie verschaft en een goed inzicht geeft in de eigenheid en de kwaliteit van de gevisiteerde opleidingen. Tot slot dankt de visitatiecommissie bestuurders, medewerkers, studenten en afgestudeerden van de betrokken opleidingen die door hun inspanningen tijdens de voorbereiding en de open dialoog tijdens de bezoeken hebben bijgedragen aan het welslagen van deze visitatie. 5. Opzet en indeling van het rapport Het voorliggend rapport bestaat uit twee delen. In het eerste deel van het rapport beschrijft de visitatiecommissie in hoofdstuk II het referentiekader van waaruit zij de gevisiteerde opleidingen heeft beoordeeld. In hoofdstuk III worden de algemene bevindingen van de commissie besproken en in hoofdstuk IV worden de belangrijkste conclusies en bevindingen van de commissie per thema vergelijkenderwijs weergeven. In hoofdstuk V worden de toegekende scores in tabelvorm samengevat. In het tweede deel van het rapport brengt de commissie verslag uit over de verschillende opleidingen die zij heeft gevisiteerd. De aanbevelingen die de commissie doet ten aanzien van de afzonderlijke universiteiten worden in deze deelrapporten achteraan opgenomen. De deelrapporten werden geordend naar de chronologische volgorde van de bezoeken. De onderwijsvisitatie Biomedische Wetenschappen 21

23 22

24 II. Het referentiekader 1. Inleiding Bij haar beoordeling van het onderwijs gaat de commissie uit van de doelstellingen, die elke faculteit voor de eigen opleiding heeft geformuleerd, en toetst deze doelstellingen aan een door de commissie zelf geformuleerd referentiekader. De door een opleiding gehanteerde doelstellingen mogen verschillend zijn van die van andere opleidingen, of die van de visitatiecommissie, maar ze moeten wel aan zekere minimumeisen voldoen. Deze minimumkwaliteitseisen zijn vastgelegd in onderstaand referentiekader. Bij het opstellen van haar referentiekader heeft de commissie zich gebaseerd op het referentiekader van de VLIR-visitatie Geneeskunde en Biomedische Wetenschappen in 1998, het referentiekader van de QANU-visitatie Biomedische Wetenschappen en Medische Informatiekunde in 2004 en op de doelstellingen en eindtermen die de opleidingen voor het eigen onderwijs hebben geformuleerd. Voorts is rekening gehouden met internationale eisen die worden gesteld aan de opleidingen biomedische wetenschappen. Naast de minimumeisen waaraan de afgestudeerde moet voldoen, omschrijft het referentiekader eveneens de algemene eisen die aan de opleidingen worden gesteld. Bovendien formuleert de commissie in haar referentiekader een aantal specifieke aandachtspunten, die bij de vorige visitatie in 1998 bij de toen bestaande opleidingen werden vastgesteld. Het referentiekader wordt telkens voor het bezoek voorgelegd aan de opleiding en tijdens het bezoek van de commissie met de opleidingen bediscussieerd. Het referentiekader 23

25 2. Doelstellingen voor de opleidingen Biomedische Wetenschappen Aan de universitaire opleidingen in de Biomedische Wetenschappen worden bijzonder hoge eisen gesteld. Een afgestudeerd biomedisch wetenschapper moet immers over heel wat kennis en competenties beschikken. De universitaire opleiding in de Biomedische Wetenschappen moet de omgeving scheppen, waarin al deze competenties kunnen verworven worden. Daarbij moet zij wel waken voor overladen programma s. De commissie vindt dat de competenties die zij verwacht van een master in de biomedische wetenschappen slechts kunnen verworven worden binnen een opleidingsprogramma van 300 studiepunten, ofwel een bachelor van 180 studiepunten en een master van 120 studiepunten. Ze vindt het bovendien essentieel dat iedere master in de biomedische wetenschappen voor minstens 40 studiepunten heeft kunnen deelnemen, in redelijke zelfstandigheid, aan wetenschappelijk onderzoek in bij voorkeur twee verschillende onderzoekslaboratoria om de nodige onderzoeksvaardigheden te verwerven, en verder uit te bouwen. De commissie hecht ook veel belang aan internationalisering van de opleiding Biomedische Wetenschappen. Met het oog hierop vindt zij het essentieel dat de afgestudeerden over een goede kennis van het Engels beschikken. Hiertoe zou de opleiding minstens een aantal eindproducten zoals presentaties, papers en de masterproef in het Engels kunnen laten maken. Ook cursussen om het (wetenschappelijk) Engels van studenten en docenten die dat willen te verbeteren, kunnen zeker aangeraden worden. Om echter werkelijk competitief te worden in een internationale context, studenten vanuit andere landen aan te trekken, en de eigen studenten in buitenlandse onderzoeksgroepen te laten participeren, is het volgens de commissie echter noodzakelijk dat op termijn de opleiding deels of geheel in het Engels verzorgd wordt. De commissie is zich bewust van de decretale beperkingen met betrekking tot het gebruik van het Engels in het Hoger Onderwijs in Vlaanderen en zal de opleidingen dan ook niet afrekenen op deze hoge verwachtingen. Wel zal zij veel belang hechten aan de inspanningen die de opleidingen binnen het bestaande decretaal kader doen om de internationalisering van de opleiding te stimuleren. Tenslotte vindt de commissie het essentieel dat het programma van de opleiding Biomedische Wetenschappen geconcipieerd wordt met het oog op het bereiken van de eigen domeinspecifieke doelstellingen en dat wordt vermeden dat de realisatie van deze doelstellingen gehinderd zou worden door het structureel voorzien van mogelijke overgangen naar de opleiding Geneeskunde. 24 Het referentiekader

26 BACHELOR Voor de commissie geeft een bacheloropleiding de student een algemene inleiding over de groei, de bouw en het functioneren van de gezonde mens (eventueel aan de hand van diermodellen) en de factoren die daarop van invloed zijn, zodat de student hierover basiskennis opbouwt en de gebruikte concepten beheerst Daarnaast wordt ook basiskennis over het ontstaan, de ontwikkeling en het beloop van afwijkingen en ontregelingen in de groei, de bouw en het functioneren van de mens verworven. Tijdens de bacheloropleiding worden tevens algemeen academische vaardigheden, zoals mondelinge en schriftelijke communicatieve vaardigheden, sociale vaardigheden en het projectmatig werken in groepsverband, analytisch denken, een kritische blik, en oog voor de maatschappelijke en ethische context van het vak, getraind en verworven. Na de opleiding is de afgestudeerd in staat om een masteropleiding aan te vatten. Voor de commissie beschikt een afgestudeerde bachelor in de Biomedische Wetenschappen dan ook over kennis en inzicht, vaardigheden en attitudes zoals hieronder beschreven. Het is duidelijk dat niet alle genoemde onderwerpen voor 100% beheerst moeten worden. Wel dienen alle aspecten in de opleiding aan de orde geweest te zijn, en herkenbaar in het curriculum aanwezig zijn. De gewenste mate van beheersing is per onderdeel en per opleiding verschillend en kan niet in een eenvoudige tabel gegeven worden. De afgestudeerde beschikt over basiskennis van - disciplines uit het betawetenschappendomein, bijvoorbeeld scheikunde, wiskunde, (moleculaire) biologie, celbiologie, (bio)fysica, biostatistiek; - disciplines uit het medisch domein, bijvoorbeeld anatomie, embryologie, farmacologie, (patho)fysiologie, histologie, genetica, epidemiologie, toxicologie, microbiologie, immunologie en - technieken en methodologie van biomedisch wetenschappelijk onderzoek. De afgestudeerde beschikt over inzicht in: - bouw, ontwikkeling en functie van cellen, weefsels, organen en systemen; - bouw, ontwikkeling en functioneren van het menselijk lichaam; - het concept ziektemechanismen, d.w.z. inzicht in het ontstaan van ziektes en afwijkingen - de invloed van milieu en levenswijze op de gezondheid. Het referentiekader 25

27 De afgestudeerde kan: - helder communiceren, zowel verbaal als geschreven; - probleemoplossend denken; - literatuuronderzoek plegen, kritisch lezen, evalueren en samenvatten; - (onder begeleiding) een onderzoeksprotocol of experiment opzetten; - gegevens verzamelen, verwerken en interpreteren en - gebruik maken van software pakketten t.b.v. (bio)informatica en data-analyse; - de belangrijkste laboratoriumtechnieken toepassen; en - met proefdieren omgaan, en veilig werken. De afgestudeerde is bereid tot: - een open en kritische houding; - zelfreflectie, zelfevaluatie en kwaliteitscontrole; - levenslang leren, kennisvernieuwing en professionalisering; - het plaatsen van onderzoek in maatschappelijke context en de ethische toetsing van onderzoek, en van het effect op de samenleving en - samenwerking met andere (ook internationale) disciplines. MASTER / LICENTIAAT Naast alle eisen die aan de afgestudeerde bachelor worden gesteld, formuleert de commissie onderstaande bijkomende eisen voor de master of licentiaat. De afgestudeerde: - is in staat wetenschappelijk onderzoek te verrichten op die gebieden van de wetenschap die van belang zijn voor het vergroten van kennis en inzicht in fundamentele en toepassingsgerichte aspecten van ziekte en gezondheid, ten behoeve van academische, industriële en maatschappelijke toepassing; - is in staat om een brugfunctie te vervullen tussen de biomedische wetenschappen en de geneeskunde door met artsen te communiceren en samen te werken; - kan een klinische vraag vertalen in een model of experiment t.b.v. wetenschappelijk onderzoek en is mede daardoor in staat vanuit wetenschappelijk onderzoek te adviseren in zaken als preventie, diagnose, therapie en klinisch onderzoek; - heeft in de loop van zijn opleiding zijn didactische vaardigheden ontwikkeld, zodat hij zijn kennis kan overdragen bijv. aan studenten, en heeft communicatieve kwaliteiten ontwikkeld, inzonderheid teneinde zijn onderzoeksresultaten bekend te maken aan de internationale gemeenschap en aan studenten; 26 Het referentiekader

28 - is in staat de ontwikkelingen in het vakgebied te volgen, zijn kennis op peil te houden, en nieuwe ontwikkelingen te incorporeren in zijn eigen werk; - is zich bewust van mogelijke maatschappelijke en ethische implicaties van het wetenschappelijk biomedisch onderzoek en is in staat om kritisch naar de effecten van het eigen handelen te kijken. MASTER IN DE BIOMEDISCHE BEELDVORMING Voor de masteropleiding Biomedische Beeldvorming van de Universiteit Antwerpen hanteert de commissie het algemeen referentiekader dat voor alle te bezoeken opleidingen geldt. Op dit moment betreft de opleiding een eenjarige specifieke aanvullende opleiding in de biomedische beeldvorming, volgend op de licentiaatsopleiding. Naast de eisen die aan de afgestudeerde master in de Biomedische Wetenschappen worden gesteld, formuleert de commissie onderstaande bijkomende eisen voor de master in de Biomedische Beeldvorming. De afgestudeerde: - heeft actueel overzicht over de principes en toepassingen van de verschillende ex-vivo en in-vivo beeldacquisitietechnieken; - heeft actueel overzicht over de principes en toepassingen van beeldbewerkingstechnieken; - is in staat om met behulp van beeldacquisitie- en beeldbewerkingstechnieken wetenschappelijke biomedische vraagstellingen op te lossen; - heeft praktische ( hands-on ) ervaring met het inzetten van beeldacquisitie- en beeldbewerkingstechnieken voor het beantwoorden van een wetenschappelijke vraagstelling. Het referentiekader 27

29 3. Algemene eisen ten aanzien van academische opleidingen De opleidingen zijn zo ingericht dat bovenstaande doelstellingen gerealiseerd kunnen worden. Daartoe voldoet de opleidingen aan de volgende algemene eisen: - De opleiding is gebaseerd op hoogstaand, up-to-date wetenschappelijk onderzoek. De wetenschappelijke vorming neemt bovendien een duidelijke plaats in de opleiding in en er wordt aandacht besteed aan een wetenschappelijke instelling (attitude); - Er zijn relevante leerdoelen opgesteld, die de minimale kennis omschrijven en die iedere student moet verwerven om een diploma te behalen. Deze leerdoelen zijn duidelijk omschreven, realistisch en houden rekening met de eisen van de internationale wetenschapsbeoefening en de vragen en behoeften van de samenleving en het afnemend veld, zodat zowel een soepele overgang naar de beroepsloopbaan als een succesvolle verdere carrière van de alumni wordt voorbereid; - De leerdoelen worden duidelijk en goed gecommuniceerd naar de studenten. In het eerste jaar wordt er bovendien voldoende informatie gegeven over de inhoud en opbouw van de volgende jaren van de opleiding en over de latere beroepsuitoefening, opdat studenten weten wat van hen verwacht wordt en wat hen te wachten staat; - De leerdoelen zijn adequaat vertaald in de programma s. De kennis en competenties die moeten worden bereikt, worden opgebouwd via een coherent curriculum. In de programma s wordt voldoende vrije ruimte (ongeveer 20% van het curriculum) voorzien. De masteropleiding wordt afgesloten met een masterproef die een duidelijk sluitstuk van de studie vormt en waarin de student verworven inzichten, kennis en vaardigheden kan aantonen. Het gehele programma wordt zodanig geconcipieerd dat het goed studeerbaar is voor de gemiddelde student, maar ook de uitstekende student de mogelijkheid geeft tot maximale ontplooiing. Uiteraard voldoen de opleidingen aan de wettelijke normen aangaande studieomvang; - De didactische werkvormen worden toegepast in functie van de te bereiken leerdoelen en zijn daarop afgestemd. Werkvormen die de nadruk leggen op leren leren, zoals projectonderwijs, probleemgestuurd onderwijs en onderwijs in kleinschalige werkgroepen, nemen een belangrijke plaats in het programma in. Bij alle didactische werkvormen wordt aangepaste begeleiding en degelijk studiemateriaal voorzien. Deze begeleiding heeft een gestructureerd karakter en bevordert de zelfwerkzaamheid; - De toetsing is zo ontworpen dat het al dan niet bereiken van de leerdoelen geëvalueerd wordt. Daartoe zijn vorm en inhoud op elkaar afgestemd. Er wordt aangegeven op welke wijze de student getoetst wordt en de exameneisen zijn de studenten duidelijk. De beoordeling van de masterproef 28 Het referentiekader

30 hangt niet uitsluitend af van de promotor of titularis. Grote systematische verschillen tussen de maatstaven die verschillende docenten, vakgroepen, of departementen hanteren worden vermeden; - De bij de opleiding betrokken staf voldoet zowel op kwantitatief als op kwalitatief vlak aan de noden om de leerdoelen te bereiken. De academische staf beschikt over voldoende didactische kwaliteiten en doet wetenschappelijk onderzoek. Er is een evenwichtige verhouding tussen onderwijs en onderzoek, met evenredige aandacht in het aanstellings-, benoemings- en bevorderingsbeleid van de universiteit voor de onderwijs- en onderzoekskwaliteiten. De meerderheid van de docenten maakt deel uit een internationaal academisch netwerk; - De beschikbare infrastructuur laat toe de gestelde leerdoelen te bereiken. De laboratoria zijn goed geoutilleerd, en beschikken over alle voor biomedisch onderzoek gangbare hulpmiddelen. Moderne apparatuur en technieken zijn beschikbaar voor studenten. Ook computerapparatuur en bibliotheekvoorzieningen zijn in voldoende mate aanwezig; - Er wordt regelmatig geëvalueerd of de leerdoelen nog actueel zijn en of ze bereikt worden. Hiertoe worden contacten onderhouden met het afnemend veld, via of onder meer de bevraging van de eigen afgestudeerden en het bewerkstelligen van de terugkoppeling ervan naar het onderwijs en de analyse van de positie van de eigen afgestudeerden op de arbeidsmarkt. Indien nodig worden de leerdoelen en het programma bijgestuurd. Binnen iedere opleiding wordt tevens aandacht besteed aan de volgende aspecten: - Er wordt voldoende aandacht besteed aan het motiveren van de studenten vanaf de aanvang van hun studie. Bovendien brengt de opleiding de student de liefde voor het vak bij. Hierbij spelen ervaren onderzoekers een belangrijke rol; - Er is een goed stelsel van studiebegeleiding en -advisering, gericht op het voorkómen, tijdig signaleren en oplossen van studieproblemen. en het helpen bij maken van keuzes; - Studenten nemen zelf verantwoordelijkheid voor hun studiekeuze, leerparcours en -proces, effectiviteit en voortgang van hun studies; - Deelname aan internationale uitwisselingsprogramma s wordt aangemoedigd. Hierbij is een goede begeleiding, zowel in de zendende als in de ontvangende instelling, aanwezig. Het programma biedt voldoende flexibiliteit om dergelijke uitwisselingen mogelijk te maken. Het referentiekader 29

31 4. Specifieke aandachtspunten van de Visitatiecommissie Biomedische Wetenschappen 1998 Bij de vorige visitatie (1998) werd een aantal aandachtspunten aangegeven voor de twee toenmalige opleidingen in de Biomedische Wetenschappen. De visitatiecommissie wenst in alle opleidingen Biomedische Wetenschappen specifieke aandacht te besteden aan deze punten. Daarbij zal ze ook nagaan in welke mate aan deze aandachtspunten in de bij de in 1998 betrokken opleidingen opvolging is gegeven. Het betreft volgende specifieke aandachtspunten: - er moet een evenwichtig gebruik van verschillende werkvormen toegepast worden en activerende werkvormen moeten gestimuleerd worden; - de opleiding moet aandacht besteden aan een goede horizontale en verticale integratie van het programma; - het klinische perspectief moet duidelijk aanwezig zijn in de opleiding; - het theoretisch en praktisch onderwijs moet goed op elkaar afgestemd zijn en - er moet voldoende ruimte voor keuzevakken voorzien worden. 30 Het referentiekader

32 III. Algemene bevindingen Naast hetgeen beschreven is in de voor elke opleiding specifieke rapportage, heeft de commissie een aantal observaties gedaan die hier afzonderlijk worden gegeven. Ze zijn ontkoppeld van de individuele opleidingen, en gelden in meerdere of mindere mate als overweging voor alle opleidingen biomedische wetenschappen. Vooropleiding De studenten die instromen in de Vlaamse opleidingen biomedische wetenschappen vertonen een grote variatie in hun vooropleiding. Dit is een algemeen fenomeen in het hoger onderwijs in Vlaanderen, daar het toelatingsbeleid niet selectief is, m.a.w. elke student met een diploma secundair onderwijs dient te worden toegelaten. In Vlaanderen is het dan ook algemeen geaccepteerd dat het eerste jaar een selectiejaar is, waarbij men op de koop toe neemt dat een relatief hoog percentage afvalt. In termen van kosten en rendement is dit niet optimaal, en de slaagcijfers voor het eerste jaar zijn dan ook over de hele breedte laag. Voor de kwaliteit van de opleiding hoeft dit geenszins ongunstig te zijn, tenzij de grote aantallen studenten in het eerste jaar het onderwijs beïnvloeden. De opleiding biomedische wetenschappen, door zijn positie op het grensvlak van wetenschappen en geneeskunde, is voor beide disciplines een boeiende en zinvolle studierichting, of men nu in die richting doorgaat of een andere kiest. Een nadeel zou kunnen zijn dat de studieduur voor de afvallers tot nu toe 5 jaar werd als ze na uitval een andere studie kozen. Als de reguliere studieduur na invoering van het bachelor/ master-systeem naar 5 jaar gaat, is een extra jaar minder gewenst, immers in concurrentie met andere masters zullen deze studenten een jaar langer gestudeerd hebben. Dit tijdsverlies door overstappen zou verkleind kunnen worden als de examens verspreid door het jaar, dus vaker, aangeboden werden. De vaak relatief voor de biomedische wetenschappen niet optimaal voorbereide scholieren in Vlaanderen nopen de opleidingen er toe voorafgaand aan het eerste jaar aandacht te besteden aan bijscholingscursussen, waaraan specifieke kenmerken van biomedische wetenschappen grotendeels ontbreken. Om in een oplossing voor deze, blijkens de praktijk ook door de opleidingen gevoelde, kennislacune te voorzien worden bij verschillende opleidingen zomercursussen georganiseerd voor scheikunde, wiskunde, of studiemethodiek, als voorbereiding op het eerste studiejaar. Op zich is dat een lofwaardig en vooral nuttig initiatief waar dankbaar gebruik van wordt gemaakt, maar het geeft aan dat ook bij de opleidingen het gemis aan voorselectie gevoeld wordt, Algemene bevindingen 31