ONDERWIJSRAAD WOB.. S. GRAVENHAGE. 30 JAW. 1986

Transcriptie

1 i ÀcJvîes niet-ambtelijke adviescommissie ONDERWIJSRAAD WOB.. S. GRAVENHAGE. 30 JAW Nassaulaan 6 -R * /626 Alg JS 's-gravenhage Bericht op het schri ven van Tel oktober 1985; AAN "/BE i.o äetrerfende concept-beleidsnotitie de staatssecretaris van onderwijs en beroepsprofiel- en leer- wetenschappen, planontwikkeling beroeps- mevrouw drs. N.J. Ginjaar-Maas, onderwijs. Postbus 25000, 2700 LZ Zoetermeer. Rs/CR/AK/b In antwoord op uw bovengenoemd verzoek om advies inzake de concept-beleidsnotitie: "Beroepsprofiel- en leerplanontwikkeling Beroepsonderwijs", (hierna te noemen: c.b.n.) bericht de Onderwijsraad u na behandeling in de Afdeling secundair onderwijs (beroepsonderwijs) en de Afdeling onderwijsondersteuning, het volgende. Het valt de Raad op dat dit concept aan de Raad is aangeboden terwijl uit de aanbiedingsbrief blijkt dat het overleg over deze c.b.n. nog moet plaatsvinden. Hoewel de Raad het op prijs stelt in dit stadium reeds te worden gehoord, is het hem daarom niet mogelijk thans reeds een finaal advies te geven. Om die reden zal hij zich beperken tot enige opmerkingen op hoofdpunten. De Raad zal gaarne de resultaten van het overleg en de eventuele commentaren van de veldorganisaties ter zake van u ontvangen. Hij behoudt zich het recht voor naar aanleiding hiervan nader op deze aangelegenheid terug te komen. Algemeen. De Raad heeft met belangstelling kennisgenomen van de inhoud van deze concept-beleidsnotitie welke onder meer de onderwijskundige concretisering vormt van een deel van de "Wagner-afspraken". Hoofddoel van de c.b.n. is de verbetering van de aansluiting van het beroepsonderwijs op de wereld van arbeid en beroep (par. 2 samenvatting) door middel van het opstellen van beroepsprofielen, beroepsopleidingsprofleien en in het verlengde daarvan de leerplanontwikkeling. De Raad kan zich verenigen met bedoelde verbetering. Bij de in de c.b.n. daartoe voorgestelde middelen plaatst hij echter vraagtekens. De plannen en constructies die daarvoor in deze notitie zijn bedacht komen de Raad enerzijds onwerkbaar voor, anderzijds ontbreekt het daarbij naar zijn oordeel zowel wat de onderbouwing als wat de uitwerking betreft aan duidelijkheid en vooral samenhang. In het onderstaande gaat de Raad op de c.b.n. nader in. Men gelieve bij hat antwoord dagtekening en nummer van dit schrijven te vermelden

2 f OR/626 Alg. -2- De ontwikkeling van beroepsprofielen en beroepsopleidingsprofielen. Blijkens de c.b.n. (blz. 15) vormt de ontwikkeling van beroepsprofielen en beroepsopleidingsprofielen een eerste vereiste voor de kwalitatieve aansluiting beroepsonderwijs-arbeidsmarkt. Onder beroepsprofielen verstaat de c.b.n.: documenten waarin behoeften, wensen en kwalificatie-eisen met betrekking tot de beroepsuitoefening zijn weergegeven. Voor beroepsopleidingsprofielen hanteert de c.b.n. als criterium: documenten waarin, gebaseerd op beroepsprofielen wordt aangegeven voor welke behoeften, wensen en kwalificatie-eisen zal worden opgeleid. Uit het voorgaande maakt de Raad op dat de realisering van de beleidsvoornemens van de c.b.n. staat of valt met het aanreiken van beroepsprofielen. De vraag laat zich evenwel stellen in hoeverre hieraan valt te voldoen. Het gaat hierbij, zoals de c.b.n. aangeeft, om: het eenduidig en tijdig (kunnen) signaleren van kwalificatiebehoeften. Zij stelt dat duidelijk is, dat dit geen eenvoudige zaak is en voor het beroepsonderwijs in zijn geheel zelfs nagenoeg onmogelijk. Kennelijk acht de c.b.n. het wel mogelijk de kwalificatiebehoeften per sector en/of verwante branches (deelsectoren) te inventariseren en te formuleren. Bovendien geeft zij aan dat de kwalificatie-ontwikkeling een permanent proces is dat een permanent signaleringsproces vooronderstelt (blz. 7). Terecht zegt de c.b.n. dan ook dat beroepsprofielen niet alleen gebaseerd kunnen worden op de aangetroffen situaties binnen beroepen maar ook toekomstgericht dienen te zijn c.q. rekening moeten houden met innovaties. Opnieuw tekent zij daarbij aan dat daarom het opstellen van beroepsprofielen geen sinecure is en dient te gebeuren met inschakeling van specifieke deskundigheid (blz. 17). De c.b.n. herinnert tevens eraan dat in de Nota De Tweede Fase Vervolgonderwijs, in navolging van de H.B.O.-wet, voorstellen zijn gedaan commissies beroepenvelden in te stellen die onder meer tot taak hebben: het verschaffen van specifieke kwalificatie-eisen in de vorm van beroepsprofielen. In dit verband merkt de Raad op dat de c.b.n. zegt dat in deze commissies ook aanwezig zijn vertegenwoordigers van het (hoger? - moet dit zijn beroeps? -) onderwijs, terwijl evenbedoelde nota daarover niet spreekt. De Raad wil hierbij aantekenen dat hij in het algemeen in de c.b.n. de beïnvloeding mist welke vanuit het onderwijs mogelijk moet zijn op de kwalificatie-eisen voor de beroepsprofielen. Het onderwijs zal zich immers toch ook steeds bewust dienen te zijn van de ontwikkelingen welke zich in het beroeps- en bedrijfsleven voltrekken, en zal In het algemeen trachten om op maatschappelijke ontwikkelingen in te spelen. Naar het oordeel van de Raad behoort er derhalve ook in dat opzicht een goede wisselwerking te zijn tussen het beroepenveld en het onderwijs. In dit kader heeft de Raad moeite met de stel-

3 y OR/626 Alg. -3- ling in de c.b.n. (blz. 16) dat het onderwijs per definitie naijlt op ontwikkelingen in de beroepsuitoefening. Naar zijn oordeel behoeft dit lang niet altijd het geval te zijn. Hij wijst erop dat de behoeften van het bedrijfs- en beroepsleven in vergelijking tot die van het onderwijs meer tijdgebonden zijn, veel meer gericht namelijk op een bepaalde produktiebehoefte en afhankelijk van momentele factoren welke op de markt een rol spelen zoals mode, stand van de technische en technologische ontwikkelingen. Het beroepsonderwijs geeft echter in het algemeen een bredere oriëntatie. Hierdoor kan het wellicht in bepaalde gevallen gemakkelijk inspelen op nieuwe behoeften, en zeker kan het zijn leerlingen voorbereiden op de evolutie van techniek en technologie als op de sterk veranderende ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Voor wat betreft de vermelde voorstellen omtrent de commissies beroepenvelden valt het de Raad op dat ondanks het op blz. 9 geuite voornemen hierop in hoofdstuk 3 nader in te gaan, in dit hoofdstuk niet meer over deze commissies gesproken wordt. Wel wordt daar gewaagd van sectorale adviescommissies waarin zowel de sociale partners als het onderwijsveld zitting hebben. Het uitgangspunt zoals dit in de samenvatting (blz. III) wordt onderstreept is dat de sociale partners de beroepsprofielen aanreiken. Naar het oordeel van de Raad dienen deze beroepsprofielen te worden opgesteld aan de hand van functies die hetzij zelfstandig uitgeoefend hetzij binnen een bedrijf een specifieke duidelijk te onderscheiden en te kwalificeren cluster van activiteiten omvatten waarvoor bovendien praktisch beroepsvormend kan worden opgeleid. Opgemerkt zij dat de sociale partners die daarvoor verantwoordelijkheid worden toegedacht, onderscheiden soorten van bedrijven vertegenwoordigen, waarbij ieder bedrijf verschillende eisen stelt. Naar het oordeel van de Raad zullen de grote verschillen in belangen en het meespelen van toevallige factoren het voor de sociale partners zeer moeilijk maken om dienaangaande tot eensluidende afspraken te komen. De door de c.b.n. geschetste procedure en organisatie om tot de kwalitatieve aansluiting beroepsonderwijs-arbeidsmarkt te geraken worden door de Raad, gelet op het vorenstaande, dan ook minder goed bruikbaar geacht. Overigens wordt in de c.b.n. zowel aan de landelijke organen beroepsonderwijs (blz. 19 en 21) als aan de sectoradviescommissies een taak gegeven om beroepsprofielen te ontwikkelen, respectievelijk advies uit te brengen over de te hanteren kaders en uitgangspunten ten behoeve van beroepsprofielontwikkeling. Een en ander bevordert naar het oordeel van de Raad niet een duidelijk beeld van de verantwoordelijkheden ter zake. Ook bij de in de c.b.n. gedane voorstellen met betrekking tot de ontwikkeling van de beroepsopleidingsprofielen plaatst de Raad vraagtekens. In het licht van de door de c.b.n. gedane constatering

4 . OR/626 Alg. -4- dat het opstellen van beroepsprofielen een moeilijke zaak is acht de Raad het merkwaardig dat het maken van een beroepsopleidingsprofiel voornamelijk gezien wordt als een vertaling ofwel inhoudelijke omzetting van beroepsprofielen naar beroepsopleidingsprofielen (blz. 7). Het komt de Raad voorts te simplistisch voor deze vertaling c.q. omzetting in hoofdzaak te zien als "een uittreksel" (ib) dan wel een reduktie (blz. 8) van het beroepsprofiel. Wel wordt hierbij erkend dat de beroepsopleidingsprofielen mede worden bepaald door de mogelijkheden en onmogelijkheden van de onderwijsvormen waarbinnen ze moeten functioneren (ib). De Raad acht het wederom simplistisch in dit verband te stellen dat het hierbij gaat om louter "grenzen" en "toevoegingen" (ib). Blijkens de c.b.n. is het de bedoeling om met de ontwikkeling van beroepsopleidingsprofielen de landelijke organen voor het leerlingwezen, waarvan de taak via een voorgestelde wijziging van de Wet op het leerlingwezen zal worden uitgebreid, te belasten. Ook bij deze voorstellen zijn naar het oordeel van de Raad een aantal opmerkingen te maken. Ten eerste valt op te merken dat de ervaring van evenbedoelde landelijke organen met betrekking tot het opstellen van opleidingsprogramma 's en examenprogramma 's op een geheel ander terrein van het beroepsonderwijs ligt dan dat van het l.b.o. en het m.b.o. Het gaat daarbij om een aantal opleidingen gericht op een aantal concrete beroepen met een vrij sterk manueel karakter, welke voorts elk in een groot aantal werkorganisaties voorkomen. Het l.b.o. en het m.b.o. daarentegen zijn algemeen vormend en beroepsvoorbereidend van aard. Met uitzondering van een aantal opleidingen in het m.b.o. met een overwegend beroepsopleidend karakter te weten: de middelbare slagersvakschool, de middelbare horeca-scholen, de middelbare beroepsopleiding laboratoriumpersoneel etc, richt het m.b.o. zich meer op een globale groep van beroepen, die minder concreet en manueel van karakter en ook minder landelijk uniform qua inhoud zijn. Het l.b.o. daarentegen heeft zowel naar doelstelling als naar leeftijdsgroep van de leerlingen een andere, meer pedagogische en op de verdere beroepskeuze gerichte taak. De Raad acht het gevaar groot dat door de voorgestelde organisatiestructuur een verschuiving zal plaatsvinden van het brede beroepsvoorbereidend karakter van deze leerwegen naar een meer strak gerichte beroepsopleidende vorm van onderwijs. De Raad wijst erop dat een dergelijk beleid zich niet verdraagt met de Wet op het voortgezet onderwijs welke voor de twee vorenbedoelde leerwegen een beroepsvoorbereidende vorm voorschrijft. Tevens doet het een en ander afbreuk aan de doelstellingen zoals geformuleerd in de nota "De tweede fase vervolgonderwijs". Ook op een ander punt ontmoeten evenbedoelde voorstellen bij de Raad bezwaren. Zo zullen volgens de hierbij voorgestelde constructie in de sector administratie de landelijke organen Ecabo en Detailhandel ook voor het m.e.a.o. en het m.m.o.

5 »OR/626 Alg. -5- beroepsopleidingsprofielen moeten gaan vervaardigen. De Raad vreest dat hierbij eerst nog veel psychologische weerstand valt te overwinnen. Door alleen een vertegenwoordiger uit het voltijdsberoepsonderwijs toe te voegen aan het bestuur van de nieuwe landelijke organen, zoals in de c.b.n. (blz. 19) wordt voorgesteld, zal dit probleem naar zijn oordeel niet worden opgelost. De Raad wijst hierbij voorts op de sector techniek, waar naast het vorengesignaleerde probleem ook nog het probleem van de omgekeerd evenredige getalsverhoudingen een rol speelt. Hierbij merkt hij op dat van de 32 landelijke organen er 26 in de sector techniek werkzaam zijn; alle tezamen voor naar schatting 40% van het aantal leerlingen binnen het m.t.o. De plannende en coördinerende taak (blz. 21) van de sectoradviescommissietechniek zou, naar de Raad vreest, dan ook wel een hele zware klus kunnen worden. De in de c.b.n. voorgestelde oplossing om de sociale partners samen met het onderwijsveld in de sectorale adviescommissies te plaatsen lijkt, afgezien van het verleggen van de coördinatie, een vereenvoudiging. Echter zal dit, naar het de Raad voorkomt, maar zeer ten dele een verbetering opleveren, daar er juist op branche- en werkveldniveau een grote verscheidenheid van werkgevers c.q. patroonsorganisaties is, terwijl de (landelijke) centrale organisaties als NCW, VNO, FME en de middenstandsorganisaties nu juist meer globale en structurele deskundigheid omvatten. Daarenboven acht de Raad de opzet voor deze sectoradviescommissies nogal ingewikkeld. Hij vraagt zich af in hoeverre er hierbij een overlap in verwante activiteiten zich zal voordoen. Leerplanontwikkeling. Het gestelde in de c.b.n. (blz. 29) dat gelet op de in de Grondwet verankerde vrijheid van onderwijs de primaire verantwoordelijkheid voor leerplanontwikkeling en dus ook de organisatie daarvan bij het onderwijs(veld) zelf ligt, wordt door de Raad ten volle onderschreven. Echter vraagt de Raad zich af, of de in de c.b.n. hiervoor ontworpen plannen aan deze vrijheid van onderwijs afbreuk vermogen te doen. Hoewel de Raad begrip heeft voor de in de c.b.n. aangedragen bezwaren ter zake van de ontwikkeling van onderwijs- c.q. opleidingsprogramma's in gescheiden circuits (blz. 11), is hij van oordeel dat gezocht dient te worden naar een mogelijkheid, waarbij de opgesomde bezwaren zich niet of in mindere mate zullen voordoen en evenbedoelde vrijheid wordt gerespecteerd. Daarbij past naar aanleiding van de concept-notitie inzake de uitwerking branche/bedrijfstaksgewijs overleg onderwijs-bedrijfsleven van de Stichting van de Arbeid (blz. 6 en 7) zoals deze bij schrijven d.d. 18 december 1985, kenmerk: S.A /Vl/Bu., aan het 0.0.V.O. Is toegezonden, nog de aanteke-

6 'OR/626 Alg. -6- ning dat de vrijheid van inrichting van onderwijs niet slechts betrekking heeft op de onderwijskundige vrijheid, maar op het geheel van de veelzijdige benaderingswijzen van het onderwijs - te weten: sociologisch, psychologisch, methodisch, technisch inhoudelijk, enz. -. Het kan niet de bedoeling zijn dat de nauwere aansluiting van het beroepsonderwijs op de arbeidsmarkt, buiten de wettelijke kaders om, leidt tot een verarming van de onderwijsvrijheid en van de eigen verantwoordelijkheid van het onderwijs. Het vorenstaande houdt in dat met betrekking tot het maken van een goed leerplan door de scholen zelf initiatieven zullen dienen te worden ontplooid. Uiteraard zullen de scholen in een dergelijk initiatief het betreffende beroepsprofiel moeten verdisconteren, dit dient echter aan het onderwijs te worden overgelaten. Men hoede zich voor dat de verhoudingen diffuus komen te liggen en de verantwoordelijkheden vervagen. De definitie van "overleg" als confrontatie veronderstelt ook dat elk der partijen weet waar de grenzen liggen. In dit verband pleit de Raad ervoor dat aan de scholen een budget wordt toegekend met de verplichting dit te besteden aan leerplanontwikkeling. Hij herinnert hierbij aan zijn voorstel in het advies over het Voorontwerp Wet op de onderwijsverzorging van 11 augustus 1983 op blz. 7 (OR/541 Alg.). De Raad heeft in paragraaf 2.4 (om de kwaliteit van het onderwijs) de aandacht voor de eigen funktie en opdracht van de leraar in het beroepsonderwijs, alsmede voor diens opleiding gemist. De door de c.b.n. (blz. 31) voorgestelde longitudinale afstemming van de onderscheiden leerwegen in verticale en horizontale zin acht de Raad weinig realistisch. Zijns inziens wordt daarbij uit het oog verloren, dat in het m.b.o. naast leerlingen uit het l.b.o. ook leerlingen met een m.a.v.o.-en h.a.v.o.-opleiding instromen. In het algemeen is op te merken dat in de gehele structuur van de notitie aan het leerlingwezen en zijn organisaties wel een sterk overwegende positie wordt gegeven ten opzichte van het overige beroepsonderwijs. De Raad meent dat hierdoor met name voor wat betreft de onderwijsondersteuning de betekenis van de landelijke (pedagogische) centra voor het beroepsonderwijs in het gedrang dreigt te komen. Examinering. De c.b.n. (samenvatting, pag. X) stelt voor om ter zake de van opstelling van concept-examenprogramma 's de inbreng van het arbeidsveld in actieve zin alsmede in termen van medeverantwoordelijkheid te realiseren. De notitie zelf (blz. 32) werkt deze gedachte echter niet verder uit, doch volstaat met het vermelden van de noodzakelijke reconstructie van de thans geldende procedures dienaangaande. De Raad acht dit een omissie die moet worden hersteld.

7 «OR/626 Alg. -7- Bekostiging. Het stemt de Raad tot tevredenheid dat in de c.b.n. ditmaal het begrip budgettair neutraal niet voorkomt. Hij merkt echter op dat aan de extra kosten welke de c.b.n. voor wat betreft de terreinen onderzoek, overleg en afstemming voor de scholen zal meebrengen geen aandacht wordt besteed. Slot. Samenvattend merkt de Raad op dat op zichzelf genomen een verbetering van de aansluiting van beroepsonderwijs op de wereld van arbeid en beroep een goede zaak is. De methode van het maken van beroepsopleidingsprofielen alsmede het meer betrekken daarbij van de sociale partners bij het onderwijs zijn, gelet op de resultaten daarvan in andere landen van de Europese gemeenschap, op zichzelf de moeite waard. De plannen en constructies die daarvoor in deze notitie zijn bedacht acht de Raad echter onwerkbaar. Hij beveelt u aan de in de c.b.n. voorgestelde maatregelen met inachtneming van het hierboven gereleveerde, in wisselwerking met het veld te heroverwegen en bij te stellen. Aanzetten hiertoe zullen wellicht reeds te vinden zijn in de adviezen die desgevraagd door de onderscheiden veldorganisaties zullen worden uitgebracht. Namens de Onderwijsraad, (prof. dr. I.A. Diepenhorst, voorzitter), C (mr. H. Drop, algemeen secretaris)