Uw kenmerk VO/A d.d. 27 augustus 1996

Transcriptie

1 Advies niet-arnbïelijke adviescommissie WOB. Aan de staatssecretaris van onderwijs, cultuur en wetenschappen, mevrouw T. Netelenbos, Postbus 25000, 2700 LZ Zoetermeer. Onderwijsraad Nassaulaan JS Den Haag Telefoon Telefax owraad@bart.nl Ons kenmerk db Uw kenmerk VO/A d.d. 27 augustus 1996 Den Haag, 2 5 SEP Onderwerp beleidsreactie toetsing basisvorming Bij bovenvermeld schrijven ontving de Onderwijsraad van u het verzoek advies uit te brengen over uw concept-reactie inzake de toetsing basisvorming, waarin u zich hebt gebaseerd op het advies "De toets der kritiek" dat de Commissie Toetsing Basisvorming in april jongstleden heeft uitgebracht. De adviezen die het PMB, het CITO, de COB en de inspectie daarbij hebben gegeven, hebt u betrokken bij uw reactie, terwijl u deze eveneens als bijlagen bij de adviesaanvrage hebt gevoegd zodat de Raad hiervan integraal kennis heeft kunnen nemen. De beleidsreactie is besproken in de Afdelingen secundair onderwijs (algemeen voortgezet onderwijs en beroepsonderwijs) van de Raad, hetgeen geresulteerd heeft in het volgende advies. 1. Algemeen. Om tegemoet te komen aan de praktische problemen die gerezen waren rond de toetsing basisvorming hebt u voor wat betreft de korte termijn (de schooljaren 1995/1996 en 1996/1997) ad hoe-regelingen getroffen, maar omdat u - terechteen meer structurele oplossing beoogt voor de (middel)lange termijn, hebt u de Commissie Toetsing Basisvorming verzocht advies uit te brengen over de toetsing vanaf het schooljaar 1997/1998 en de functies die deze toetsing moet vervullen. Het advies van deze commissie geeft een goed beeld van de verschillende oorzaken die aan de problematiek ten grondslag liggen en van de verwarring die kon ontstaan doordat aan toetsing verschillende functies werden toegekend.

2 Zeker het uitgangspunt dat het weinig zinvol is een-en-dezelfde toets aan alle leerlingen voor te leggen, vindt de Raad een goede stap op de weg naar een vorm van toetsing die meer recht doet aan de mogelijkheden van scholen en leerlingen. Ook de nadruk die de commissie legt op kwaliteitszorg binnen de scholen acht hij van betekenis. In grote lijnen is de Raad het eens met de visie die u in uw beleidsreactie hebt neergelegd. Toch blijven er naar zijn mening enige zorgpunten die hij onder punt 2 zal bespreken Verwachte problemen na aanpassing toetssystematiek. a. de mogelijkheden voor (i.)v.b.o.-leerlingen. Hoewel de functie die toetsing voor v.w.o.-leerlingen heeft evenmin, vanwege de geringe uitdaging, onomstreden is, is aanpassing van de toetssystematiek vooral gewenst voor de v.b.o.- en i.v.b.o.-leerlingen die moeite blijken te hebben met de toetsen. Voor laatstgenoemde categorieën leerlingen vormt onder andere de moeilijkheidsgraad van de toetsen een probleem. Hierbij tekent de Raad aan dat in het kader van de basisvorming individualisering een belangrijk gegeven is. Daarmee hangt samen dat de verschillen in leermogelijkheden door leerlingen legio zijn, hetgeen direct de vraag oproept of communale toetsing dan nog zinvol kan zijn. Een andere reden waarom deze leerlingen moeite hebben om de toetsen met succes te kunnen afleggen is het te geringe aantal lesuren basisvorming dat zij volgen. Om de spanning tussen basisvorming en v.b.o.- (en ook m.a.v.o.^opleidingen te verminderen, doet u enkele voorstellen (beleidsreactie par. 5.4) die volgens de Raad evenwel te weinig zijn uitgewerkt om nu reeds te kunnen stellen dat deze kunnen bijdragen aan de oplossing van de problematiek. Daarnaast is de Raad er nog steeds niet van overtuigd dat de onderhavige scholen, zoals blijkens de beleidsreactie van hen wordt verwacht, leerlingen voldoende tijd kunnen geven om zich de kerndoelen eigen te maken en dat aan de "druk" van de op het beroep gerichte vakken is tegemoet te komen. Hij kan slechts de hoop uitspreken dat deze druk inderdaad wordt verminderd door de nu gedane voorstellen. b. Gevarieerde toetsen. Het invoeren van gevarieerde differentiatie in de toetsen heeft het belangrijke voordeel dat scholen meer mogelijkheden krijgen om toetsen te kiezen die bij hun leerlingen en de wijze waarop scholen de basisvorming invullen passen. Het is volgens de Raad ook begrijpelijk dat een gedifferentieerd toetsaanbod wordt gepresenteerd, vanuit de zekerheid dat het onderwijsaanbod van de verschillende schoolsoorten evenzeer variatie vertoont, hetgeen als zodanig is terug te voeren op de verschillen in capaciteiten die leerlingen hebben om zich kennis, inzicht en vaardigheden eigen te maken. In dit verband herinnert hij aan de opmerking in zijn advies over de concept-tweede nota van wijziging op wetsvoorstel , OR

3 768 Alg. d.d. 30 mei 1990, dat bij de verwezenlijking van kerndoelen boven het communale niveau "the sky the limit" is. Dat geldt als het ware ook bij toetsing. 3 De vraag of het systeem van gevarieerde differentiatie in de toetsen de problemen die gerezen zijn kan terugdringen, is zijns inziens evenwel pas goed te beantwoorden, als de wijze waarop deze vorm van toetsen gestalte moet krijgen meer is uitgewerkt. Daarbij dienen ook andere aspecten te worden betrokken, zoals de organisatie op schoolniveau die door deze vorm van toetsen complexer kan worden. De Raad wijst er verder op dat een systeem van gevarieerde differentiatie in de toetsen minder resultaten kan opleveren voor de terugkoppelfunctie. Vooruitlopend op hetgeen hij over de functie van toetsing in dit kader nog zal opmerken, attendeert hij er op deze plaats op dat bij een groot aantal verschillende toetsen de kans groter wordt dat slechts een klein aantal scholen een bepaalde toets heeft gemaakt, met alle moeilijkheden van dien voor de vergelijkbaarheid tussen scholen. c. Waarborg- of terugkoppelfunctie. Evenals de Commissie Toetsing Basisvorming beschouwt de Raad het als een probleem dat één instrument op een vrij strakke manier voor drie verschillende functies moet worden gebruikt. Uw standpunt dat de schoolinterne functie in dit verband voorop dient te staan, onderschrijft de Raad. De ontwikkelingsfunctie op schoolniveau vormt zijns inziens de primaire functie die aan toetsen dient te worden toegekend. Veel moeite heeft de Raad daarentegen met de mogelijkheden om de waarborgfunctie of terugkoppelfunctie, die hij zeer belangrijk acht, aan haar doel te laten beantwoorden als de onderhavige voorstellen definitief worden. Deze functie, die inhoudt dat scholen kunnen tonen dat zij de inspanningsverplichting die zij hebben bij de invoering van de basisvorming waarmaken, heeft volgens de beleidsreactie voornamelijk betekenis in het kader van de kwaliteitsbewaking van het onderwijs. Om de last voor scholen in dit opzicht zo beperkt mogelijk te houden, stelt u zich voor scholen slechts enkele gegevens aan de inspectie te laten rapporteren (de gemiddelde score per schoolsoort, het leerjaar en het afnametijdstip), terwijl de rapportage aan het CITO vervalt. De Raad vreest dat aldus onvoldoende gegevens beschikbaar komen om de waarborgfunctie tot haar recht te laten komen. 3. Tijdplanning aanpak problemen. De Raad kan zich vinden in het voorstel van een gefaseerde aanpak van de problemen rond toetsing. Naar hij constateert, stelt u wat betreft het lange termijn-perspectief beslissingen uit in afwachting van de evaluatie van de basisvorming (1999) en het politieke debat daarover. Tegen die tijd zal naar mag worden verondersteld ook meer duidelijkheid bestaan over de besluitvorming aangaande de inrichting van de

4 leerwegen voor het m.a.v.o. en het v.b.o. en over de positionering van het v.s.o., terwijl intussen eveneens een kabinetswisseling zal hebben plaatsgevonden en er derhalve sprake zal zijn van een nieuwe politieke situatie. Onder deze omstandigheden oordeelt de Raad het juist om niet nu al expliciet een standpunt in te nemen over de wijze waarop toetsing vanaf ± 2002 gestalte moet krijgen. Een dergelijke benadering heeft trouwens het voordeel dat verdere ervaringen met toetsing gemakkelijker mee kunnen worden gewogen bij het bepalen van een standpunt over de gewenste vormgeving van toetsing in de toekomst, waarbij opleiding en bijscholing van leraren alsmede het systeem van interne kwaliteitszorg een belangrijke rol spelen. Of een meer concreet voornemen van uw kant voor de toekomst, het bevorderen van de totstandkoming van een item- of toetsenbank, het beoogde effect zal hebben, staat voor de Raad overigens niet op voorhand vast. Hij vraagt zich bij voorbeeld af of scholen met een toetsenbank uit de voeten zullen kunnen en of het betrekken van toetsen uit een toetsenbank een adequate vorm van toetsing zal opleveren Ten slotte. De Raad merkt op dat toetsing moeilijker de functie zal kunnen vervullen die haar oorspronkelijk werd toegekend met betrekking tot het verwezenlijken van de doelstellingen van de basisvorming (vergelijk TK , , nr. 11). Vooral twijfelt hij aan de bijdrage die toetsing kan leveren aan de doelstelling "verhoging van het peil van het jeugdonderwijs", nu de evaluatiefunctie die dit doel moet dienen vorm krijgt door middel van een peilingsonderzoek. Er is bovendien een goede reden om, ook los van de functies die toetsen basisvorming hebben, de vraag te stellen in hoeverre een andere doelstelling van de basisvorming, "uitstel van het moment van studie- en beroepskeuze", nog te realiseren is, wanneer onder meer in aanmerking wordt genomen dat scholen er in een vroeg stadium toe overgaan om homogene klassen te formeren. De Commissie Toetsing Basisvorming signaleert in dit verband verder (zie haar advies "De toets der kritiek, par ) een aspect waarop de Raad reeds eerder in dit advies is ingegaan, namelijk het feit dat leerlingen in het (i.)v.b.o. de basisvorming gemiddeld eerder afsluiten dan andere leerlingen. Een positief standpunt neemt de Raad in beginsel in ten aanzien van de nu voorgestelde regeling omtrent de evaluatiefunctie, waarmee op een andere wijze dan via toetsing - namelijk door het laten verrichten van een peilingsonderzoek onder leiding van de inspectie, in welk kader in een later stadium nog internationale vergelijkingen zijn te trekken - de voor dit doel benodigde informatie wordt verkregen. Het duidelijker onderscheiden van deze functie ligt in het verlengde van het standpunt dat de Raad eerder verwoordde (zie bij voorbeeld zijn advies over de toetsing basisvorming, OR /S d.d. 27 november 1992). De problemen waarmee scholen zijn geconfronteerd bij toetsing hebben zijn twijfel of toetsen in dit verband een geschikt instrument vormen eerder versterkt. De uitwerking van de regeling wacht de Raad met belangstelling af.

5 Onvelet vorenstaande kanttekeningen gaat de Raad er van uit dat de wijzigingsvoorstellen in de beleidsreactie een deel van de problemen rond toetsen op scholen ondervangen. 5 Namens de Onderwijsraad, M.G. Leune, voorzitter) (mr. drs. H.J.M. Hoefnagel, algemeen secretaris)