Onderwijsraad. Advies niet-ambtelijke adviescommissie WOB. Aan de minister van onderwijs en wetenschappen, Postbus 25000, 2700 LZ Zoetermeer.

Transcriptie

1 BIJLAGE BIJ NOTULEN afd. 2A Advies niet-ambtelijke adviescommissie WOB. Aan de minister van onderwijs en wetenschappen, Postbus 25000, 2700 LZ Zoetermeer. Onderwijsraad Nassaulaan JS 's-gravenhage Telefoon Telefax Ons kenmerk OR /2A S Uw kenmerk VO/TAB d.d. 14 juni 1993 db/ak Onderwerp concept-examenprogramma s moderne vreemde talen h.a.v.o. en v.w.o. 's-grayenhage, _ 5 oktober 1993 Bij bovenvermeld schrijven legde u de Onderwijsraad de concept-examenprogramma's moderne vreemde talen voor h.a.v.o. en v.w.o. voor, met het verzoek om advies uit te brengen. De Afdeling secundair onderwijs (algemeen voortgezet onderwijs) van de Raad, die hierbij voldoet aan dit verzoek, is van oordeel dat er thans een goed en doorwrocht programma is gepresenteerd met een heldere structuur en een gedegen verantwoording. Met instemming constateert zij dat het programma consistent is met de ontwikkelingen van de laatste jaren, onder andere tot uiting komend in de kerndoelen moderne vreemde talen. Het feit dat communicatieve vaardigheden een belangrijk uitgangspunt vormen, wijst hier onder meer op. Ook de beperking tot vier hoofdgebieden - persoonlijke behoeften, sociale contacten, studie en werk - is als een voorbeeld hiervan te beschouwen. Het programma, gericht op verhoging van het niveau van de moderne vreemde talen, heeft veel weg van een "ideaal" programma, in deze zin dat het bijzonder volledig is hetgeen vragen oproept ten aanzien van de haalbaarheid. Hoe deze theoretische benadering in de praktijk van alle dag gestalte krijgt, moet nog worden afgewacht. Wel staat vast dat op schoolniveau pas goed te beoordelen is in hoeverre het programma uitvoerbaar is, in relatie tot de beschikbare middelen (tijd, materiaal, e.d.). In dit verband betreurt de Afdeling het dat zij geen advies van de vereniging van leraren in de moderne vreemde talen heeft ontvangen. Goed onderwijs hangt naar de mening van de Afdeling voor een belangrijk deel af van de kwaliteiten van de docent voor de klas. Haars inziens zal nascholing een noodzakelijke voorwaarde voor de invoering van het programma zijn. Vermeld bij beantwoording van een brief kenmerk en datum

2 Deze zal zich onder andere moeten richten op een accentverschuiving in de richting van meer receptief taalgebruik, hetgeen tot een andere lesindeling kan leiden. Er dient mee rekening te worden gehouden dat voor de invoering van het programma enige mentaliteitsverandering bij docenten nodig is. Veel waarde kent de Afdeling ook toe aan de tijdige beschikbaarheid van voldoende oefenmateriaal en (pre)tests, alsmede aan verdere deugdelijke handreikingen (modellen, syllabi). De handreikingen kunnen van nut zijn bij bijvoorbeeld het toetsen van de verschillen bij de spreekvaardigheid. Met vorenstaande opmerkingen dient zich tegelijkertijd een probleem aan: invoering van het nieuwe examenprogramma in het examenjaar 1996 lijkt de Afdeling niet reëel. Daartoe zal tijdig - dat wil volgens de Afdeling zeggen: met ingang van het schooljaar 1994/ ter zake relevant materiaal gereed moeten zijn en zij betwijfelt of dat zal lukken. Kunnen er dan voldoende nieuwe methodes op de markt zijn? De Afdeling gaat er daarnaast van uit dat leerlingen en docenten meer tijd gegund moet worden om zich op het nieuwe programma voor te bereiden. Verder vragen momenteel de activiteiten rond de basisvorming veel extra inspanning van docenten en directies. In het kader van de basisvorming is de benadering, zoals deze nu met het moderne vreemde talenonderwijs wordt voorgestaan, nieuw. Het komt de Afdeling wenselijk voor om de hiermee opgedane ervaringen, na evaluatie, mee te laten wegen bij de inrichting van het moderne vreemde talen-onderwijs in de bovenbouw. Tevens acht de Afdeling het van belang dat de vernieuwde examenprogramma's aansluiten op de basisvorming en worden afgestemd op de doorstroomprofielen voor de tweede fase voortgezet onderwijs. De mate van detaillering van voorschriften dient daarbij met het oog op de vrijheid van inrichting van het onderwijs in de gaten te worden gehouden. De Afdeling voorziet dat het gelijktijdig uitvoering moeten geven aan verschillende grote beleidsoperaties tot problemen zal leiden. Een en ander afwegende beveelt de Afdeling aan om pas in het schooljaar 1996/1997, en wel in het vierde leerjaar, volgens de nieuwe programma's te gaan werken. In dat geval wordt mede voorkomen dat er een breuk met de onderbouw ontstaat, waar de leerlingen al kennis hebben gemaakt met de communicatieve aanpak. Meer inhoudelijk gezien geven de programma's de Afdeling nog aanleiding tot het maken van de volgende opmerkingen: - schoolonderzoek en centraal examen. De Afdeling staat positief tegenover het uitbreiden van het centraal examen met een tweede onderdeel. Haar voorkeur gaat in dit verband uit naar schrijfvaardigheid boven luistervaardigheid, omdat op deze wijze zowel receptief als produktief taalgebruik in het centraal examen worden getoetst. Bovendien wordt de luistervaardigheid - zoals blijkt uit gegevens van het CITO - toch al op ruim 95% van de scholen via de landelijke toetsen geëxamineerd, zodat er

3 bij opneming van deze vaardigheid in het centraal examen nauwelijks sprake is van enige toegevoegde waarde. Met betrekking tot de staatsexamens kan hieraan als extra argument worden toegevoegd dat het veel moeilijker is om in een schriftelijk examen aan de eisen van luistervaardigheid dan aan die van schrijfvaardigheid te voldoen. Het houden van twee afzonderlijke zittingen om de beide vaardigheden in het centraal examen te toetsen, ontraadt de Afdeling: vooral vanuit organisatorische overwegingen dient haars inziens met één zitting te worden volstaan. Met betrekking tot de wijze waarop zo'n examenzitting kan verlopen, doet het CITO in zijn advies van 29 juli jongstleden een voorstel, waarin de Afdeling zich kan vinden: 1) leesvaardigheidstoetsing gedurende twee uur; 2) pauze van vijftien minuten; 3) toetsing van tweede vaardigheid gedurende één uur. Het schoolonderzoek wordt vervolgens bepaald met inachtneming van een gewichtenregeling die - zoals de inspectie in haar advies van 20 juli schrijft - nodeloos ingewikkeld is. De Afdeling deelt de mening van de inspectie dat beter uitgegaan kan worden van vaste wegingen van 1/3 voor elk onderdeel van het schoolonderzoek. Dat grammatica, vocabulaire, idioom en kennis van land en volk niet afzonderlijk getoetst worden, acht de Afdeling een goede zaak. - overladenheid van het programma. Het programma vertoont in de opvatting van de Afdeling een tendens tot overladenheid, rekening houdend met de tijd die voor het moderne vreemde talen-onderwijs beschikbaar is. De verwezenlijking van het programma kent daarbij haar grenzen. De Afdeling wijst in dit kader bij voorbeeld op de opmerking in de toelichting op het onderdeel luistervaardigheid, niveau 1, dat dialecten niet worden gerekend tot de afwijkingen. Het afnemen van een luistertoets in bij voorbeeld Beiers dialect komt de Afdeling echter niet juist voor. Als een ander voorbeeld valt te noemen de vereiste kennis op het gebied van staatsvormen. Bedoelde neiging tot overladenheid vindt de Afdeling min of meer bevestigd in de toelichting op het examenprogramma (blz. 45, eerste alinea). Voor leerlingen met een allochtone achtergrond kan het programma haars inziens te meer een zware opgave zijn, vanwege hun dubbele culturele achtergrond. - niveaus. De verschillen in niveaus zijn in ver gaande mate gespecificeerd. Het is voor de Afdeling de vraag of scholen die verschillen goed operationeel kunnen maken. Dat aan vaardigheden ten aanzien van Engels hogere eisen worden gesteld, kan de Afdeling billijken. Toch signaleert de Afdeling dat de beschreven, gewenste niveaus hoog zullen zijn. Zij constateert namelijk dat er niet alleen een grotere bekwaamheid op de beheersingsniveaus wordt verlangd, maar eveneens verbreding en verdieping van de inhoudelijke aspecten.

4 Thans volgen nog enige kanttekeningen die meer specifiek zijn gericht op de onderdelen van het examen: - leesvaardigheid. In de condities, genoemd bij de niveau-indeling, wordt gesproken over naslagmateriaal, maar in het midden wordt gelaten welk materiaal hieronder kan worden verstaan. Moet worden gedacht aan woordenboeken, bij tekst gegeven woordenlijsten, e.d.? De Afdeling vindt voorts dat terugdringing van het gebruik van naslagwerken aanbeveling verdient. De inspectie wijst het gebruik van woordenboeken bij het onderhavige onderdeel volstrekt af. In lijn hiermee stelt de Afdeling dat van leerlingen mag worden verwacht dat zij zich in de opleidingstijd enige woorden op het gebied van de moderne vreemde talen eigen kunnen maken en kunnen toepassen, zonder daartoe woordenboeken te hoeven raadplegen. - spreekvaardigheid. De eisen zijn volgens de Afdeling hier en daar onduidelijk geformuleerd. Wat is bij voorbeeld het verschil tussen "De kandidaat spreekt regelmatig, moeizaam en met onderbrekingen, maar is wel te volgen." (niveau 1) en "De kandidaat spreekt met onderbrekingen, maar is redelijk te volgen." (niveau 2)? - schrijfvaardigheid. Overeenkomstig de kanttekening van de Vereniging van instellingen voor schriftelijk onderwijs (advies van 9 augustus jongstleden) merkt de Afdeling op dat schrijfvaardigheid in een schriftelijk examen behoort te worden getoetst. Artikel 1.4. van het concept-staatsexamenprogramma dient haars inziens met het oog hierop te worden aangepast. - letterkunde. De wijze van aanpak van de letterkunde beschouwt de Afdeling als een aangelegenheid van de school. Zij gaat er daarbij van uit dat in dit kader afspraken met andere secties noodzakelijk zullen zijn. Dit kan een steun betekenen voor de docent, van wie toch al veel creativiteit wordt gevraagd om aan alle facetten van het gepresenteerde programma te kunnen voldoen. De Afdeling ziet trouwens goede mogelijkheden voor een integrale aanpak - waarbij de sectie Nederlandse taal wordt betrokken -, daar het programma gemeenschappelijke elementen kent. Eén docent zou algemene kennis van gedeelten uit de literatuur kunnen onderwijzen, waarna voor de diverse moderne vreemde talen nuances kunnen worden aangebracht dan wel adstructies kunnen volgen. Ten aanzien van dit programma worden verder twee niveaus onderscheiden, elk met vier invalshoeken. De Afdeling heeft moeite met de uitvoerige uitwerking hiervan. Aangezien het geven van cijfers nauw verwant is aan examenprogramma's en er een correlatie bestaat tussen het verkrijgen van een beloning (cijfer) en het werken voor die beloning, betwijfelt de Afdeling of het reëel is om geen

5 cijfers toe te kennen waar het gaat om de invalshoeken 3 en 4. Zij constateert dat in de zojuist genoemde inleiding aan de invalshoeken een richtsnoer voor het gewicht wordt toegekend, een gebeuren dat vaak samenhangt met cijfergeving (zoals het geval is in artikel 1.6. van het examenprogramma). Een duidelijker formulering inzake de betekenis van het toekennen van gewichten acht de Afdeling wat dit betreft op haar plaats, omdat hier de indruk wordt gewekt dat "gewicht" gebruikt wordt als richtsnoer van tijdsverdeling. Een gevaar schuilt naar het oordeel van de Afdeling in de idee om te werken met "hertaling" - waaronder, blijkens punt 5 in bijlage A bij de examenprogramma's, wordt verstaan het omzetten van een tekst van bij voorbeeld oud Frans in nieuw Frans - en vertaling van werken. Dat bij het schoolonderzoek/mondelinge examen (voor een deel) de moedertaal als voertaal wordt gebruikt, vindt de Afdeling op zich zelf beschouwd niet bezwaarlijk. Het gaat er alleen om dat er een zekere begrenzing in het werken met "hertalingen" en vertalingen komt, enerzijds omdat leren in de taal van het land van herkomst een basis vormt voor "zin in talen", anderzijds om te voorkomen dat literatuuronderwijs een volledige moedertaalaangelegenheid wordt. Ten slotte is de Afdeling, mede onder verwijzing naar de adviezen van de inspectie en de N.P.C.S. van respectievelijk 20 en 22 juli 1993, van mening dat van h.a.v.o.-kandidaten kennis van de literatuurgeschiedenis mag worden verlangd. In wezen gaat het om kennis over een beperkte periode en enige chronologische kennis beoordeelt de Afdeling positief. Namens de Afdeling secundair onderwijs (algemeen voortgezet onderwijs), (prof. dr. Lesbers, voorzitter), (mr. drs. H.J.M. Hoefnagel, algemeen secretaris).