INRICHTINGSBESLUIT MAVO/VBO

Transcriptie

1 INRICHTINGSBESLUIT MAVO/VBO

2 De Onderwijsraad is een onafhankelijk adviescollege, ingesteld bij wet van 15 mei 1997 (de Wet op de Onderwijsraad). De Raad adviseert, gevraagd en ongevraagd, over hoofdlijnen van het beleid en de wetgeving op het gebied van het onderwijs. Hij adviseert de ministers van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen en van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij. De Eerste en Tweede Kamer der Staten-Generaal kunnen de Raad ook om advies vragen. Gemeenten kunnen in speciale gevallen van lokaal onderwijsbeleid een beroep doen op de Onderwijsraad. De Raad bestaat uit negentien leden die op persoonlijke titel zijn benoemd. Advies over Inrichtingsbesluit mavo/vbo, uitgebracht aan de Staatssecretaris van Onderwijs en Wetenschappen. Adviesnr /363, 18 november 1998 Advies niet-ambtelijke commissie WOB

3

4 Nassaulaan JS Den Haag Telefoon (070) De staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen mw. drs. K.Y.I.J. Adelmund Postbus LZ Zoetermeer Fax (070) secretariaat@onderwijsraad.nl i.a.a. de Minister van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij Ons kenmerk OR /363 MdB/FR Uw kenmerk WJZ/1998/37051 (3696) 7 september 1998 Den Haag, 18 november 1998 Onderwerp Inrichtingsbesluit mavo/vbo Bij bovenvermeld schrijven verzocht u de Onderwijsraad advies uit te brengen over het Ontwerp-besluit houdende wijziging van het Inrichtingsbesluit W.V.O. (invoering leerwegen mavo en vbo, en praktijkonderwijs). Het betreft met name uitvoeringsaspecten die in de W.V.O. zijn aangekondigd. Over het ontwerp-wetsvoorstel heeft de Raad op 5 november 1996 advies uitgebracht (OR /Alg.). Vervolgens heeft hij in het kader van het mavo en vbo op respectievelijk 3 december 1997 en 4 maart 1998 geadviseerd over de concept-examenprogramma s (OR /145) en de concept-intrasectorale programma s (OR /145). De Raad heeft met waardering kunnen vaststellen dat zijn adviezen in een aantal opzichten tot een bijstelling van de plannen hebben geleid. Wat betreft het ontwerp-inrichtingsbesluit stelt de Raad vast dat het ontbreken van het concept- Examenbesluit en de in de Nota van toelichting aangekondigde AMVB over de regionale verwijzingscommissies het hem moeilijk maakt tot een afgewogen oordeel te komen. Het kennen van het concept- Examenbesluit is onder meer belangrijk omdat daaruit zal blijken hoe moet worden geëxamineerd in de basisberoepsgerichte leerweg waar overgestapt wordt op een landelijk examen en praktische toetsing.

5 Blad: 2 Gezien het vorenstaande neemt de Raad zich voor de consequenties van een en ander in een later stadium meer in samenhang te beschouwen. De Raad merkt vooraf verder op dat het taalgebruik niet altijd eenduidig is. Er is bijvoorbeeld sprake van diplomering voor vmbo theoretische leerweg en gemengde leerweg, terwijl de term mavo gehandhaafd blijft in het kader van mavo/havo/vwo-scholen. De Raad acht het wenselijk dat de term vmbo adequaat wordt gebruikt. Een derde kanttekening vooraf is dat achteraf kan worden geconstateerd dat het opnemen van bepalingen in de W.V.O. dan wel het Inrichtingsbesluit niet altijd even evenwichtig is gebeurd. Daarmee wordt afbreuk gedaan aan de doorzichtigheid van de bepalingen die met betrekking tot mavo, vbo en praktijkonderwijs gelden. Zo is bijvoorbeeld het leerwegondersteunend onderwijs geheel in de W.V.O. geregeld, terwijl het praktijkonderwijs, toch een nieuwe schoolsoort, nader uitgewerkt wordt in het onderhavige Inrichtingsbesluit, op een lager niveau van regelgeving dus. Dezelfde onevenwichtigheid constateert de Raad met betrekking tot het aanvragen van intrasectorale programma s ingeval een school/scholengemeenschap niet over alle vereiste afdelingen beschikt. Hij merkt op dat dergelijke hoofdelementen van regelgeving in de wet behoren te staan. Aanwijzing 22 van de Aanwijzingen voor de regelgeving laat op dit punt aan duidelijkheid niets te wensen over. 1. De adviesurentabellen In artikel 26 van het Inrichtingsbesluit zijn adviesurentabellen gegeven, opgesteld vanuit kerndoelen en examenprogramma s en gebaseerd op lesuren voor de basisvorming en het vierde leerjaar. Hierbij is uitgegaan van 40 lesweken per jaar en leseenheden van 50 minuten. 1 De uitwerking maakt weinig inzichtelijk hoe een school de beschikbare uren over vakken moet respectievelijk kan verdelen. De Onderwijsraad heeft daarom deze tabellen vertaald naar lesweken van 32 uur in de eerste drie leerjaren en 30 uur in het vierde leerjaar, hetgeen als norm oplevert 126 lesuren. Hij heeft de uitwerking voorbeeldmatig toegespitst op de kaderberoepsgerichte leerweg en de theoretische leerweg en deze uitwerking gerelateerd aan de beschikbare uren in de vrije ruimte. Voor de kaderberoepsgerichte leerweg is de totale urenbehoefte 121 lessen. Uitgaande van de norm van 126 uur is de vrije ruimte vijf lessen over vier jaar. De vrije ruimte lijkt kleiner dan nu het geval is voor 1 In artikel 26, onder c, wordt voor het vierde jaar het totaal aantal lesuren op 1200 gesteld. De Raad vraagt zich af of dit aantal gelezen moet worden als een advies dan wel als een bekostigingsnorm.

6 Blad: 3 het vbo, hetgeen terug te voeren is op het feit dat voor Nederlands twee uur extra is opgevoerd, voor Engels (een verplicht examenvak) vier uur en voor kunstvakken 1 één uur. Zeker met betrekking tot de kaderberoepsgerichte leerweg is het voor de Raad de vraag of het mogelijk is binnen de vrije ruimte 10% van de lestijd te besteden aan oriëntatie op het onderwijs in de leerwegen. Daarbij is hij van mening dat scholen zelf invulling moeten geven aan deze 10%, waarbij voor hen wel duidelijk moet zijn hoe bijvoorbeeld deze 10% sector-oriëntatie zich verhoudt tot het examen van de leerlingen en of met de invoering hiervan de basisvorming niet nog meer onder druk wordt gezet. In de toelichting zou de relatie tussen de totale urenbehoefte en het aantal beschikbare uren voor sectororiëntatie moeten worden aangegeven. Voor leerlingen die een indicatie hebben voor leerwegondersteunend onderwijs en die worden voorbereid op onderwijs in de basisberoepsgerichte leerweg kan maximaal 20% van de lestijd in de eerste twee leerjaren gebruikt worden voor het geven van praktische sectororiëntatie. Daarbij wordt in de regel ontheffing gegeven van een tweede moderne vreemde taal. Dit is alleen in de wet geregeld (artikel 11c, vierde lid). De Raad vindt het inconsistent dat een verwijzing hiernaar in artikel 26 van het besluit ontbreekt, terwijl de 10% sectororiëntatie wel wordt genoemd. Voor de theoretische leerweg is de totale urenbehoefte 111 lessen. Uitgaande van de norm van 126 uur is de vrije ruimte 15. De vrije ruimte is op het eerste gezicht groter dan bij de huidige adviesurentabellen. Enerzijds dient hierbij echter te worden aangetekend dat uitgaande van de praktijk op de vrije ruimte al beslag wordt gelegd, omdat scholen voor mavo en vbo binnen de basisvorming deze ruimte gebruiken om de derde moderne vreemde taal aan te bieden. Anderzijds past in dit verband de kanttekening dat in het derde jaar een belangrijke claim op de vrije ruimte wordt gelegd die voortkomt uit de wens het derde leerjaar breed te houden. De Raad is het op zich eens met het principe van breed houden van het derde leerjaar en onderschrijft de mogelijkheid van uitstel voor de keuze tussen de theoretische en gemengde leerweg tot het einde van het derde leerjaar. Het betekent echter volgens het Inrichtingsbesluit dat leerlingen in de theoretische leerweg nog drie, en in de gemengde leerweg nog twee, examenvakken extra moeten volgen. De Raad vindt de argumentatie hiervoor erg mager. Naar zijn oordeel gaat de breedheid te ver; hij geeft de voorkeur aan twee extra vakken voor wat betreft de theoretische leerweg en een beperking tot één extra vak waar het gaat om de gemengde leerweg. Daarnaast is de Raad de opvatting toegedaan dat in het kader van het derde jaar te veel in het Inrichtingsbesluit is geregeld. Zulke vergaande eisen lijken tegenstrijdig aan het beleid de autonomie van scholen te vergroten. Door de krappe vrije ruimte zal het voor scholen niet goed mogelijk zijn om levensbeschouwelijk onderwijs of andere eigen keuzes te realiseren.

7 Blad: 4 2. Het praktijkonderwijs Artikel 10f van de W.V.O. regelt het praktijkonderwijs, met de vermelding (volgens het vijfde lid) dat een aantal voorschriften wordt vastgesteld bij AMVB. In artikel 25a van het Inrichtingsbesluit wordt onder meer vastgelegd dat praktijkonderwijs wat betreft de theoretische vakken ten minste de Nederlandse taal omvat. De Raad acht dit onvoldoende. Artikel 10f, derde lid van de wet bepaalt dat praktijkonderwijs bestaat uit een gedeelte waarin aangepast theoretisch onderwijs, persoonlijkheidsvorming en het aanleren van sociale vaardigheden worden verzorgd, en een gedeelte waarin de leerling wordt voorbereid op het uitoefenen van functies op de arbeidsmarkt. De wet stelt dus een aantal -zij het globale- nadere eisen ten aanzien van het vakkenpakket en die zullen tenminste in het Inrichtingsbesluit verder moeten worden gespecificeerd dan alleen met Nederlandse taal. De gedachte achter deze bepaling is in lijn met de adviezen van de Raad van 5 november 1996 over het wetsvoorstel W.V.O. en het advies van de Raad van 31 maart 1998 (OR /195) over een leven lang leren. Volgens de Raad behoren, met het oog op de toeleiding naar de arbeidsmarkt en de sociale redzaamheid, van het minimumpakket naast de Nederlandse taal in elk geval deel uit te maken: - rekenen/wiskunde; - het kunnen omgaan met informatie- en communicatietechnologie 2 ; - lichamelijke opvoeding (bewegingsonderwijs). Het laatste vak is verplicht voor het hele Nederlandse onderwijs en ook zeker voor kinderen in het praktijkonderwijs van groot belang. Wat betreft de vakken waarvan het bevoegd gezag heeft vastgesteld dat deze van belang zijn voor het uitoefenen van functies binnen de arbeidsmarkt oordeelt de Raad het juist dat het primaat van het vaststellen van deze vakken ligt bij het bevoegd gezag en dat dit vaststellen tot stand komt na overleg met de gemeente die daarbij de werkgevers betrekt die werkzaam zijn op de regionale arbeidsmarkt. Voorop staat immers de toeleiding van deze categorie leerlingen naar de regionale arbeidsmarkt, terwijl er daarnaast rekening mee wordt gehouden dat een aantal van deze leerlingen in een beschermde arbeidssituatie terechtkomt. De Raad merkt op dat het voor het eerst is dat gemeenten op deze wijze een rol krijgen toebedeeld in de samenstelling van onderwijsaanbod in het voortgezet onderwijs. Het verdient daarom aanbeveling in de toelichting op artikel 25a duidelijk aan te geven waarom de gemeenten als verplichte overlegpartners zijn opgenomen. Verder vindt de Raad dat er goede en zorgvuldige 2 De Raad wijst er daarbij op dat voor deze doelgroep nog lesmateriaal ontwikkeld moet worden ten behoeve van het onderwijs in basisvaardigheden op het gebied van ICT.

8 Blad: 5 procedures moeten komen, zodat de gemeenten samenwerking op regionaal niveau goed mogelijk kunnen maken. Bij kleine gemeenten zou het moeten gaan om onderling overleg van gemeenten. Ook is het van belang dat scholen verantwoording afleggen over het gevoerde overleg en over de wijze waarop met de resultaten ervan is omgegaan. De inspectie zal hierbij een toetsende rol kunnen spelen. De regelgeving met betrekking tot het praktijkonderwijs is beperkt, hetgeen de Raad op zich onderschrijft. Scholen kunnen op deze wijze het onderwijs gericht invullen om aldus voor de onderhavige groep leerlingen een adequaat aanbod te verzorgen. 3. Intrasectorale programma s De bepalingen omtrent de intrasectorale programma s voor het derde en vierde leerjaar van het vmbo zijn opgenomen in de artikelen 26j t/m l van het Inrichtingsbesluit. De Raad heeft in artikel 1 een omschrijving van het begrip intrasectoraal programma gemist. Het eerste lid van artikel 26j wekt in zoverre verwarring dat niet eenduidig wordt aangegeven of intrasectorale programma s naast of in plaats van de meer traditionele en smalle afdelingsvakken kunnen voorkomen: het onderhavige artikellid spreekt hier van naast, terwijl de toelichting (blz. 18) rept van naast of in plaats van. De wet heeft het over of, maar lijkt ook de ruimte open te laten dat deels afdelingsvakken worden gevolgd en deels intrasectorale programma s. Bij het tweede lid van dit artikel, waar de intrasectorale programma s voor de sector techniek worden gespecificeerd, wordt in het kader van bouw-breed vermeld dat het gaat om een combinatie van programma-onderdelen behorende bij de afdeling bouwtechniek, aangevuld met programma-onderdelen op het gebied van computertoepassingen, meet-, schakel- en regeltechniek. Onduidelijk is waarom laatstgenoemde onderdelen apart zijn vermeld, daar waar in de andere technische programma s deze programma-onderdelen eveneens, echter zonder expliciete vermelding in het Inrichtingsbesluit, zijn opgenomen. De voorschriften behoren minimumeisen te zijn. Artikel 26k omvat de aanvraagprocedure in verband met het verzorgen van intrasectorale programma s, een procedure die nogal omslachtig lijkt voor scholen die reeds over de noodzakelijke afdelingen beschikken. Hier is volgens de Raad zelfs sprake van overbodige regelgeving. Wanneer aan een school de noodzakelijke afdelingen al verbonden zijn, zou in zijn opvatting moeten kunnen worden volstaan met de mededeling van het bevoegd gezag van een school/scholengemeenschap dat men een bepaald intrasectoraal programma wil verzorgen en beschikt over de afdeling(en) genoemd in artikel 26l, tweede lid.

9 Blad: 6 Alleen ingeval van deficiënties is het vastleggen van voorzieningen van belang. De Raad stelt echter vast dat de artikelen 10b, negende lid, en 10d, negende lid, van de W.V.O. eisen dat de aanvraagprocedure altijd wordt doorlopen als het bevoegd gezag van een school/scholengemeenschap een intrasectoraal programma wil gaan verzorgen, ongeacht of er sprake is van deficiënties. De Raad geeft in overweging deze bepalingen zo te wijzigen dat de aanvraagprocedure uitsluitend nog van toepassing is op scholen met deficiënties, als bedoeld in artikel 26k, eerste lid, onder b, van het Inrichtingsbesluit. Volgens de Raad zou verder in artikel 26k naar een duidelijk toetsingskader verwezen moeten worden zoals dat bijvoorbeeld gebruikelijk is bij de jaarlijkse vaststelling van het Plan van Scholen (zie artikel 65a W.V.O.). Onder verwijzing naar de toezegging in de Nota naar aanleiding van het Verslag bij de Regeling leerwegen mavo en vbo (TK , , nr. 7, blz. 31) -waarbij is toegezegd dat de spelregels voor intrasectorale programma s goeddeels zullen worden opgenomen in het Inrichtingsbesluit vwo-havo-mavo-vbo- merkt de Raad op deze spelregels in het voorliggende concept niet te hebben aangetroffen. Volgens de toelichting moet artikel 26l worden beschouwd als een uittreksel van de spelregels, maar dit biedt naar zijn oordeel onvoldoende houvast. De spelregels zelf dienen naar het oordeel van de Raad, conform de gedane toezegging, te worden opgenomen in de onderhavige AMVB. Provincies weten dan waaraan zij de aanvragen hebben te toetsen. Zonder een dergelijk kader ontbreekt het handvat voor de wijze waarop de provincie individuele aanvragen met betrekking tot het verzorgen van een intrasectoraal programma toetst, hetgeen vanuit het oogpunt van rechtszekerheid niet wenselijk is. Een school of scholengemeenschap behoeft, gelet op artikel 26l, tweede lid, niet over alle afdelingen te beschikken om een intrasectoraal programma te kunnen realiseren. Het ligt volgens de Raad wel voor de hand dat de school/scholengemeenschap over ten minste één terzake relevante afdeling moet beschikken om het intrasectorale programma te kunnen verzorgen. In dit verband vraagt hij zich af waarom administratie niet als noodzakelijke afdeling voor het programma handel en administratie is bestempeld. Het gegeven dat de aanvraagprocedure voor de intrasectorale programma s nog niet is vastgesteld, maakt het naar de mening van de Raad onwaarschijnlijk dat scholen al per 1 januari 1999 een aanvraag voor het verzorgen van intrasectorale programma s zullen kunnen indienen. 4. Aansluiting mavo/havo Bij doorstroom van mavo naar havo (artikel 10, tweede lid, onder b) worden, naar het oordeel van de Raad terecht, eisen gesteld ten aanzien van de tweede moderne vreemde taal, die in het havo verplicht

10 Blad: 7 is, en wiskunde, dat in alle profielen voorkomt. Voor de bèta-profielen Natuur en gezondheid en Natuur en techniek gelden aanvullende eisen, voor de andere twee profielen echter niet. Het verdient aanbeveling toe te lichten waarom bij het ene profiel wel en bij het andere geen aanvullende eisen worden gesteld. 5. Culturele en kunstzinnige vorming in het vmbo Vanuit het beleidsprogramma Cultuur en School is het voornemen voortgekomen om een vak culturele en kunstzinnige vorming voor mavo- en vbo-leerlingen in te voeren. De Raad acht dit op zichzelf een goede zaak, omdat het de mogelijkheid biedt dat ook leerlingen in deze vormen van onderwijs bewust met een veelheid van uitingen op het gebied van kunst en cultuur worden geconfronteerd. Zijns inziens zou wel moeten worden geëxpliciteerd of het in de bedoeling ligt een verplichting op te leggen voor wat betreft dit vak. Invoering van het nieuwe vak zou in dat geval wettelijk geregeld moeten worden. Aandacht hiervoor in de toelichting van het Inrichtingsbesluit was dan op haar plaats geweest, zodat scholen hiervan op de hoogte zijn en bij de planning van hun onderwijs alvast rekening kunnen houden met een mogelijk latere verplichting. Wanneer voor dit vak culturele en kunstzinnige vorming een examenprogramma is ontwikkeld, ontvangt de Raad dit graag om advies. Namens de Onderwijsraad, prof. dr. J.M.G. Leune, voorzitter mr. drs. H.J.M. Hoefnagel, algemeen secretaris