Advies niet-ambtelijke adviescommissie WOB.

Transcriptie

1 Advies niet-ambtelijke adviescommissie WOB. Onderwijsraad Aan de minister van onderwijs en wetenschappen Nassaulaan6 de heer drs. W.J. Deetman 2514JS 's-gravenhage Postbus Tel LZ Zoetermeer Ons kenmerk Uw kenmerk 0R/724 Alg. VBi/i/N 1048 CdK/UD d.d. 24 januari 1989 s-gravenhage, 1 5 MAART 1989 Onderwerp Concept-beleidsnotitie "Europa in het onderwijs". In antwoord op uw verzoek om advies uit te brengen over de concept-beleidsnotitie 'Europa in het onderwijs' (hierna te noemen: de notitie), bericht de Onderwijsraad u als volgt. Hoewel onderwijs en cultuur geen onderwerp zijn van de Verdragen tot oprichting van de Europese Gemeenschappen, hebben de Europese regeringsleiders in de afgelopen jaren meermalen benadrukt dat onderwijs in hun ogen een belangrijke bijdrage kan leveren aan de Europese samenwerking, terwijl ook culturele aspecten bij de Europese samenwerking niet buiten beschouwing mogen blijven. De Raad sluit zich bij deze opvatting aan. Om vorengenoemde bijdrage concreet gestalte te geven, hebben de ministers van onderwijs van de lidstaten op 24 mei 1988 een resolutie aangenomen betreffende de Europese dimensie in het onderwijs. Met het uitbrengen van onderhavige notitie wordt gevolg gegeven aan de afspraak tussen de ministers om allereerst een document te publiceren waarin wordt aangegeven welk beleid zij op dit gebied in hun eigen land wensen te voeren. Dit beleidsdocument vormt de vertaling van de Europese resolutie naar het Nederlandse onderwijsbestel. Hierbij ligt de nadruk op het basis- en voortgezet onderwijs. Gezien het belang dat ook de Raad hecht aan een actieve rol van het onderwijs bij de Europese samenwerking, wil hij zijn waardering uitspreken voor het feit dat deze notitie hiertoe een eerste aanzet levert. Overigens vraagt hij zich wel af op welke wijze een relatie zal worden gelegd tussen het beleid ter zake van het Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen met dat van het Ministerie van Landbouw en Visserij op het gebied van het landbouwonderwijs. De notitie gaat hier niet op in. De Raad meent dat de Europese dimensie van het onderwijs zich ook dient uit te strekken tot het laatstgenoemde onderwijs. Vermeld b beantwoording 'an een b * kenmerk en datum

2 OR/724 Alg. -2- Alvorens in te gaan op de in de notitie genoemde maatregelen, wil de Raad eerst in algemene zin stilstaan bij het thema van deze notitie. De notitie draagt de titel 'Europa in het onderwijs' en beoogt - zoals gezegd - beleidsmaatregelen te treffen op nationaal niveau. Het is de Raad niet geheel duidelijk of het niet noemen van bepaalde onderwerpen een bewuste keuze is geweest, of dat dit neveneffect is van een per definitie kunstmatige reductie van de werkelijkheid. Hierbij doelt hij op de afbakening van het brede onderwerp 'Europa 1992 en het onderwijs' ten opzichte van 'de Europese dimensie in het Nederlandse onderwijs'. Zo wordt bij voorbeeld enerzijds - naar mag worden aangenomen vanwege de keuze om zich in deze notitie te concentreren op nationale beleidsmaatregelen - geen melding gemaakt van de Europese ontwerp-resolutie 'Vernieuwing van het voortgezet onderwijs' (Tweede Kamer, hfdst. VIII, nr. 58), - die behalve op het niveau van de Gemeenschap eveneens maat-regelen bevat op het niveau van de lidstaten -, maar wordt anderzijds bij voorbeeld wel gesproken over "De Commissie van de Europese Gemeenschappen is uitgenodigd een belangrijk actieprogramma op het gebied van de vreemde talen voor te leggen... "(blz. 2) en wordt gewag gemaakt van het samenstellen van een handboek in samenwerking met andere lidstaten en met steun van de Europese Commissie (blz. 3). Voorts wordt er op gewezen dat "internationalisering kan worden nagestreefd in de uitwisseling van opleiders of de samenwerking op Inhoudelijk en didactisch gebied tussen de verschillende lidstaten" (blz. 3). Niet wordt ingegaan op het werkprogramma In het kader van de ontwerp-resolutie voornoemd, die voorziet in het door de Commissie van de Europese Gemeenschappen organiseren van een serie Ronde-tafelbijeenkomsten op hoog niveau om een dialoog te bevorderen tussen de lidstaten over vernieuwingen in het voortgezet onderwijs. Een dergelijk initiatief kan overigens naar het oordeel van de Raad een substantiële bijdrage leveren aan de vormgeving van de nationale activiteiten in het kader van 'Europa 1992'. Vervolgens wordt op nationaal niveau bij voorbeeld wel gesproken over de rol die de eindtermen kunnen spelen bij een samenhangende strategie ten aanzien van de schoolmethoden, maar komt in het licht van een versterking van de Europese dimensie van het onderwijs de ontwikkeling van educatieve software in het geheel niet ter sprake. De Raad signaleert het voorgaande niet met de pretentie de in de notitie aangedragen onderwerpen met een uitputtende opsomming te kunnen completeren, en evenmin met de gedachte - nog afgezien van de vraag of dit in alle gevallen wenselijk is - een duidelijke grens aan te geven tussen nationale en internationale activiteiten. De Raad wil hiermede slechts illustreren hoe moeilijk het is - en hij onderkent dit probleem - om het thema 'Europa 1992 en het onderwijs' op hanteerbare wijze vorm te geven. De Raad beschouwt het versterken van de Europese dimensie in het Nederlandse onderwijs als een eerste stap in de richting van 'Europa 1992'. Daarnaast zal het onderwijs en het onderwijsbeleid worden beïnvloed door de economische en maatschappelijke veranderingen in de samenleving als gevolg van de Europese Integratie. De uitdaging die aan het onderwijs wordt gesteld, is het opleiden van jongeren voor het Europa van morgen. Deze beide dimensies zullen met elkaar moeten worden verbonden door een goede samenwerking op Europees niveau, zodat een 'Europa in het onderwijs voor het onderwijs van Europa' daadwerkelijk gestalte zal kunnen krijgen.

3 De cruciale vraag in dit verband is of de verschillende onderwijsstelsels voldoende nader tot elkaar kunnen komen om de algemeen wenselijk geachte bijdrage aan de Europese eenwording te kunnen leveren, het een en ander met waarborgen van de eigen identiteit en de culturele pluriformiteit van elk der lidstaten. Terecht wordt in de notitie dan ook gewezen op de problematiek van de specifieke kenmerken van de onderwijsstelsels in de lidstaten, waarbij melding wordt gemaakt van het feit dat voor Nederland nadrukkelijk rekening moet worden gehouden met de vrijheid van onderwijs, als verankerd in artikel 23 van de Grondwet. De Raad stelt het op prijs dat dit wordt benadrukt, mede omdat er behalve het streven naar een Europese dimensie in het onderwijs, eveneens behoefte zal blijven bestaan aan het handhaven van de eigen identiteit van het eigen onderwijsstelsel. Dit alles overziende, komt de Raad tot de conclusie dat de notitie een te waarderen voorzichtigheid betracht bij de formulering van de maatregelen die beogen een Europese dimensie aan te brengen in het Nederlandse onderwijs. De Raad stelt het op prijs dat hij van meet af aan wordt betrokken bij de onderwijsbeleidsmaatregelen in het kader van 'Europa 1992'. Uitgaande van de volgorde die in de notitie wordt gehanteerd, zal de Raad hierna ingaan op de voorgestelde maatregelen. Ten aanzien van het te voeren beleid gericht op het stimuleren van de scholen om meer aandacht aan Europa te schenken, stemt hij in met de in de notitie gekozen aandachtsooki oaar\ f r>ot- "\ \ M-J p*- J..l/< n lj il, J ~ %, n -r 11,. - >--«* - t_» \~c* 1 \r ~- -* -"-ei. auiwüjk is iicai t.c^.n.c utrclucgnigeu ei Lue neuutu c geleid om meer aandacht te schenken aan meisjes. Te meer nu wordt gesteld dat in het algemeen de aandacht van het thema Europa in het onderwijs van marginale aard is en specifieke leerstof vooralsnog niet voorhanden is. Het beperken tot een verwijzing naar recent onderzoek, acht de Raad niet voldoende. Met betrekking tot het vreemde talenonderwijs volstaat de Raad hier met de opmerking dat het belang van een goede talenkennis zijns inziens wordt onderschreven door de beslissing om hieraan in een afzonderlijke nota meer aandacht te besteden. Hij ziet deze nota dan ook met belangstelling tegemoet. De Raad kan zich in beginsel vinden in de constatering dat het thema 'Europa' in de leerplannen nog weinig structureel wordt behandeld, maar acht een nuancering op zijn plaats waar het de opmerking betreft over de geringe en kwalitatief minimale aandacht voor dit onderwerp. In het Nederlandse geschiedenis - en aardrijkskundeonderwijs wordt naar de opvatting van de Raad reeds een belangrijke plaats ingeruimd voor de Europese cultuur en geografie en is, mede vanwege het kleine Nederlandstalig gebied, in ons land van oudsher veel waarde gehecht aan het vreemde talenonderwijs. De opmerking dat met betrekking tot de uitwisseling van leerlingen en leerkrachten niet vanuit een nul-situatie behoeft te worden gestart, geldt naar zijn oordeel ook voor dit onderdeel. De Raad vraagt zich in dit verband af welke bijdrage van de Stichting voor de leerplanontwikkeling wordt verwacht. De notitie doet hierover geen enkele uitspraak. Het in dit kader genoemde voorstel voor de ontwikkeling van een 'docentenbronnenboek' maakt duidelijk dat 'Europa in het onderwijs voor het onderwijs van Europa' met name door samenwerking op Europees niveau gestalte zal moeten krijgen.

4 OR/724 Alg. -4- Met instemming constateert de Raad dat aan de leerkracht een centrale rol wordt toebedeeld bij de vormgeving van een structurele aanpak van het thema "Europa" (par. 3.2). De praktische uitvoering zal worden gerealiseerd door middel van het PIEDO-project. De Raad hoopt dat dit initiatief binnen afzienbare termijn tot concrete resultaten zal leiden. Hij veronderstelt dat in de toekomstige notities betreffende 'Europa 1992' zal worden ingegaan op de vorderingen van dit project. Met betrekking tot de aandacht die binnen de culturele accoorden met lidstaten zal worden geschonken aan de samenwerking tussen docenten en lerarenopleidingen, wil de Raad het belang hiervan onderstrepen voor zowel de vormgeving van de Europese dimensie als de uitwisseling van culturele aspecten in algemene zin. Ook met betrekking tot het onderwijsmateriaal wordt in de notitie terecht gewezen op de onderwijsvrijheid, die de overheid gebiedt op dit terrein zeer terughoudend te zijn (par. 3.3.). De Raad staat positief tegenover het voornemen om met educatieve uitgeverijen overleg te plegen over de behandeling van het thema 'Europa' in het leerboek. Hij verwacht concrete resultaten indien het idee wordt uitgevoerd om zowel auteurs als uitgevers van leerboeken op de hoogte te houden van de ontwikkelingen binnen de Gemeenschap, en hen ervan te doordringen rekening te houden met het belang van de Europese samenwerking. Het Initiatief van de Europaische Akademie in Berlijn om besprekingen te entameren tussen auteurs van geschiedenisboeken uit de EG oui op deze wijze te komen tot verbeteringen in het lesmateriaal met betrekking tot de Europese dimensie spreekt hem aan. Dat een dergelijke aanpak ook voor andere vakken mogelijk is, acht de Raad denkbaar. Ook ziet hij het voorgenomen overleg met de vakorganisaties, zoals bij voorbeeld het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap en de Vereniging van Geschiedenisleraren Nederland, als een goede gelegenheid om de Europese aspecten binnen deze vakgebieden te versterken. Om de dimensie 'het onderwijs van Europa' in haar huidige vorm een positieve bijdrage te kunnen laten leveren aan 'Europa in het onderwijs voor het onderwijs van Europa', juicht de Raad het streven om de Europese basisdocumentatie uit te breiden toe. Hetzelfde geldt voor een goede toegankelijkheid tot deze documentatie. Hij acht een goede voorlichting daarbij van eminent belang. In het navolgende houdt de Raad de volgorde zoals weergegeven in paragraaf 3 (blz. 3) aan, waarbij hij tevens aandacht vraagt voor de daar gegeven nummering die zijns inziens enige aanpassing behoeft. Ten aanzien van het bevorderen van de uitwisseling van leerlingen en leerkrachten (nieuw par. 3.4.) wordt melding gemaakt van aansluiting bij bestaande initiatieven. De Raad gaat er van uit dat daaronder tevens de in het vervolg genoemde ultwissellngsactiviteiten (blz. 7) worden begrepen. Indien dit het geval is, verdient het zijns inziens aanbeveling die activiteiten ook in deze paragraaf te vermelden. Hij mist In dit verband overigens een verwijzing naar de actie die wordt ondernomen om tot een algemene erkenning te komen van de getuigschriften van vakbekwaamheid, waartoe ook de diploma's voor het m.b.o. behoren. Het gaat hierbij om een zeer gedetailleerde studie van alle beroepsopleidingen binnen de Gemeenschap op de verschillende niveau's. Een dergelijke actie zou naar het oordeel van de Raad, met het oog op de onderscheiden vormen van vervolgonderwijs in de lidstaten, uitbreiding verdienen naar de gehele tweede fase secundair onderwijs.

5 OR/724 Alg. -5- ( De "bijzondere Europese activiteiten in de school" (nieuw par. 3.5) kunnen naar het oordeel van de Raad in positieve zin bijdragen aan een Europese bewustwording van de leerlingen. Het lijkt de Raad een goede gedachte de leerlingen onder andere op 'speelse' wijze vertrouwd te maken met de eenwording van Europa. Ook met de inrichting van een landelijke coördinatiestructuur (par. 3.6 i.p.v. 4.8) door middel van een platform, kan de Raad zich verenigen. Zowel tegenover het veld-karakter als tegenover de aan dit platform toebedachte taken staat de Raad positief. Onder verwijzing naar de bij punt 17 van de Europese resolutie genoemde rol van de Europese Scholen, lijkt het de Raad gewenst dat in de taak van het platform betreffende "advisering en informatie over de mogelijkheden van Europese uitwisselingsprogramma's en interscholaire Europese projecten" eveneens een plaats wordt ingeruimd voor de ervaring en deskundigheid van de Europese scholen. Met betrekking tot de uitwisseling van leerlingen vraagt de Raad zich af, of de verworvenheden van het 'Internationaal georiënteerd Onderwijs (IGO) hierbij niet kunnen worden Ingeschakeld. De Raad mist echter een visie op de wijze waarop een relatie zal worden gelegd tussen de activiteiten van dit platform, hetgeen zich voornamelijk richt op het basis- en voortgezet onderwijs, en de activiteiten die op het gebied van het hoger onderwijs en onderzoek plaatsvinden. Hij wijst in dit verband op de voornemens neergelegd in de beleidsnotitie "Internationalisering van onderwijs en onderzoek", waarover de Raad op 2 december 1987 advies heeft uitgebracht. Ook zou een relatie gelegd kunnen worden met de activiteiten in het kader van de opleiding en nascholing van leerkrachten (blz. 3/4). De Raad besluit zijn advies met de conclusie dat deze notitie een positieve stap is op de lange weg naar 'Europa 1992'. Hij ziet met belangstelling de in het verschiet liggende beleidsvoornemens ter zake tegemoet, waarbij hij zich realiseert dat het omzetten van dit thema in beleidsmaatregelen en het concretiseren daarvan in de onderwijspraktijk een complexe aangelegenheid Is. Namens de Onderwijs (prof. dr. A.M.P. Knoers, voorzitter), (mr. drs. H.J.M. Hoefnagel, algemeen secretaris).