Advies niet-ambtelijke adviescommissie. Najsaulaan 6. Tel

Transcriptie

1 Advies niet-ambtelijke adviescommissie ONDERWIJSRAAD V/0B ' s-gravenhage, * Q ^ 1987 ' R " /460 T Bericht op het schrijven van Najsaulaan JS '*- 'J-G Gravenhe, fl e Tel september 1987, DGWB I AAN Betreffende: concept-beleidsnotitie de minister van onderwijs en "Internationalisering wetenschappen, van onderwijs en onderzoek". Postbus 25000, 2700 LZ Zoetermeer. i.a.a. de minister van landbouw en visserij. M/CR/AK/b In antwoord op het aan de kant vermeld schrijven, bericht de Onderwijsraad, in het bijzonder de Afdelingen tertiair onderwijs (w.o. en h.b.o.), u als volgt ter zake van de hem ter advies voorgelegde concept-beleidsnotitie "Internationalisering van onderwijs en onderzoek" (hierna te noemen: de notitie). Hij is er bij zijn beschouwingen vanuit gegaan dat deze notitie bezien moet worden in het verlengde van hetgeen daaromtrent is opgemerkt in het HOOP. Uit het verslag van de HO-Kamer van 10 november jl. heeft de Raad opgemaakt dat een nadere concretisering van de notitie zal plaatsvinden in het definitieve HOOP en dat er over een aantal onderdelen nog nader overleg zal worden gevoerd. Voorts heeft hij bij de besprekingen het ARHO-advies "Internationalisering van het hoger onderwijs" (13 november 1987) betrokken. De daarin opgenomen aanbevelingen zullen naar de Raad heeft begrepen, mede de leidraad vormen voor beleidsconclusies ter zake van internationalisering van onderwijs en onderzoek. In dit verband zij opgemerkt dat de in genoemd advies neergelegde gedachtengang en conclusies in beginsel door de Raad worden gevolgd. In het licht hiervan wil hij zich dan ook beperken tot het maken van enige kanttekeningen. Allereerst merkt de Raad op dat hij met waardering heeft kennisgenomen van de onderhavige notitie en van de schets die daarin wordt gegeven van de huidige stand van zaken met betrekking tot de ontwikkelingen op het gebied van internationalisering van onderwijs en onderzoek. Hij begrijpt dat de aanleiding voor het schrijven van de notitie vooral is gelegen In de vrees dat Nederland - als niet snel wordt ingegrepen - in de nabije toekomst In een achterstandsituatie zal geraken ten opzichte van andere Europese staten en landen buiten Europa op het terrein van onderwijs, onderzoek en techniek. In de Inleiding (blz. 2) wordt dan ook - zijns inziens terecht - gesteld dat het voor de toekomst van ons land essentieel is dat studenten en onderzoekers zich in veel sterkere mate dan voorheen interna- Men gelieve bl het antwoord dagtekening n nummer van dit ichrl ven to vermolden

2 tionaal oriënteren en bewegen. Ook hij is van mening dat het onderhouden en versterken van internationale relaties voorwaarde is voor kwalitatief hoogstaand onderzoek en onderwijs. Als hoofddoelstelling van het in de notitie weergegeven beleid is derhalve terecht gekozen voor het optimaal gebruik maken van de mogelijkheden die internationale oriëntatie en samenwerking bieden voor versterking van het Nederlandse en in breder verband het Europese onderwijs en onderzoek (vide blz. 5). Hierdoor zal zijns Inziens tevens een belangrijke impuls kunnen worden gegeven aan het verbreiden van de Nederlandse cultuur in het buitenland en het (nog) beter kennis kunnen nemen van andere culturen. In dit kader is de Raad verheugd dat blijkens het HOOP (Kerndocument, blz. 108) de overheid een actief beleid zal voeren ter bevordering van de internationale culturele samenwerking met de daarvoor in aanmerking komende landen. Zoals uit het voorgaande blijkt, hecht de Raad bijzonder aan de promotie van de cultuur. Kennelijk staat hij hierin niet alleen, getuige het verzoek van de Tweede Kamer aan de Regering tot het uitbrengen van een nota waarin het regeringsbeleid ten aanzien van de Nederlandse culturele en wetenschappelijke instituten in het buitenland wordt neergelegd. De Raad begrijpt dat u aan dit verzoek gehoor zult geven door het uitbrengen van de "Institutennota". Hij ziet deze nota met belangstelling tegemoet. Bij de invulling van het begrip "internationalisering" in de notitie wordt echter de nadruk zijns inziens te veel op de economisch-technologische functie gelegd. De Raad is van mening dat daardoor andere aspecten van de cultuur als object van onderwijs en wetenschapsbeoefening enigszins op de achtergrond kunnen geraken. Als één der hoofdpunten van beleid (blz. 25) wordt gesteld dat de primaire verantwoordelijkheid voor de internationale oriëntatie en samenwerking ligt bij de betrokken instellingen. De overheid zal in dialoog met de instellingen internationalisering als één der toetsingscriteria hanteren. De Raad kan dit uitgangspunt, mede uit het oogpunt van bevordering van de kwaliteit, onderschrijven. In dit verband acht hij de in het HOOP geschetste "gewenste ontwikkelingen" een helder beeld geven van de onderscheiden taken van de instellingen en de intermediaire organen enerzijds en de overheid anderzijds op dit terrein. Voorts zal de overheid zich richten op het scheppen van randvoorwaarden die nodig zijn om bedoelde oriëntatie en samenwerking te faciliteren en te bevorderen. Voor wat dit laatste betreft wordt onder meer gewezen op de maatregelen die reeds zijn genomen om de mogelijkheid voor sabbatical leaves voor medewerkers aan de universiteiten integraal van toepassing te doen zijn. Deze maatregelen zullen zich naar het oordeel van de Raad ook dienen uit te strekken naar het hoger beroepsonderwijs. Daarnaast kan de Raad instemmen met de aanbeveling dat

3 instellingen in hun aanstellings- en promotiebeleid internationale ervaring als een positief beoordelingscriterium zouden moeten hanteren. Dit aspect zou volgens de Raad wellicht mede betrokken kunnen worden in de dialoog met de instellingen over hun ontwikkelings-c.q. strategische plannen. Verder zullen er zodanige financiële mogelijkheden moeten worden geboden, dat de instellingen in staat worden gesteld een plaatsvervanger voor de in het buitenland verblijvende docent aan te trekken. Dit klemt te meer, nu door het afschaffen van de formatieplaatsenregeling de universiteiten in hun mogelijkheden zijn beperkt buitenlandse docenten en hoogleraren aan te stellen. De Raad kan het beleidsvoornemen extra middelen beschikbaar te stellen ter bevordering van de internationale oriëntatie en samenwerking in het hoger onderwijs van harte onderschrijven (blz. 26). De daaraan te verbinden voorwaarde dat de betrokken instellingen voor hoger onderwijs deze extra inzet van middelen dienen te "matchen" met een extra budgettaire inspanning ten behoeve van internationalisering, acht hij echter bezwaarlijk. Allereerst wordt in de notitie zelf onderkend, dat met name voor het hoger beroepsonderwijs de mogelijkheid voor medefinanciering soms beperkt is (blz. 9). Gezien de opmerking "dat eerst na verdere structurele ontwikkelingen hiervoor een voldoende basis aanwezig zal zijn", gaat de Raad ervan uit dat genoemde instellingen de eerste jaren geen voldoende financiële armslag zullen hebben voor het "matchen" ten behoeve van internationale activiteiten. Vervolgens wil hij erop wijzen dat, nog afgezien van de omstandigheid dat het hier om een inhaaloperatie gaat - waarvoor eigenlijk zonder meer extra middelen beschikbaar zouden dienen te worden gesteld - en het gegeven dat het hoger onderwijs op allerlei posten moet bezuinigen, het zijns inziens uitmaakt of het daarbij gaat om middelen of mankracht. "Matching van docenten behoeft naar het oordeel van de Raad geen problemen op te roepen, indien de arbeid van de docent wordt betaald uit de fondsen van de ontvangende buitenlandse instelling. Bij buitenlandse docenten vormen problemen van rechtspositionele aard een bijkomend obstakel, evenals de kosten voor het mede laten overkomen van het gezin. Ten behoeve van het vergroten van de belangstelling van studenten voor buitenlandse universiteiten en hogescholen zal niet alleen een beter voorlichtingsbeleid over de mogelijkheden van de diverse opleidingen ter plaatse moeten worden gevoerd, maar zal er ook voor moeten worden gezorgd dat de student financieel in staat is een studie aldaar te volgen. Behalve een financiële bijdrage van de kant van de universiteit of hogeschool van betrokkene, denkt de Raad hierbij aan het toekennen van een aanvullende beurs. Bovendien zal bij de zojuist genoemde voorlichting, mede moeten worden gewezen op het bestaan van internationale fondsen waarop eventueel een beroep kan worden gedaan. Voor wat de onderzoekcomponent betreft beveelt de Raad een verruiming aan van de door ZWO (NWO) te verstrekken beurzen.

4 OR/460 T -4- Zoals ook in de notitie wordt opgemerkt (blz. 10, bijlage I), zal bij een toenemend aantal aanvragen van beurzen de krapte van middelen bij de universiteiten een rol gaan spelen. Met de ARHO is de Raad het eens dat de overheid dient te bevorderen dat er een eenvoudige en doorzichtige organisatiestructuur ontstaat met betrekking tot het uitzenden van docenten en studenten. Door de veelheid van procedures en het grote aantal instanties dat deze procedures bewaakt, verliest de belangstellende docent/student het zicht op de mogelijkheden. Coördinatie vanuit één punt van "alle" uitvoerende, bemiddelende en voorlichtende taken, spreekt de Raad aan. Het NUFFIC kan hiervoor het geëigende orgaan zijn. Bij de vergroting van de mobiliteit van studenten inzake het volgen van een studie in het buitenland, signaleert de Raad enkele problemen; met name op het terrein van de taal en van de huisvesting. Hij constateert dat de actieve en passieve beheersing van de moderne talen de laatste jaren een zorgelijke ontwikkeling te zien geeft. Naar de indruk van de Raad kan de oorzaak hiervan worden gezocht in het telkenmale aanpassen van de eisen, om ook de zwakke student de kans te geven zijn studie te kunnen afronden. Dit heeft ertoe geleid dat vakliteratuur in het algemeen niet meer in de oorspronkelijke taal wordt gelezen, maar In een Nederlandse vertaling. Daarnaast heeft ten gevolge van een beperking van de financiële mogelijkheden, een drastische beperking in de aanschaf van buitenlandse vakliteratuur bestemd voor docenten en studenten plaatsgevonden. Om bovenstaande knelpunten enigszins te kunnen oplossen, denkt de Raad voor wat het taalprobleem betreft bijvoorbeeld aan een tentamen lees- en spreekvaardigheid Engels in de propedeuse en het in de doctoraalfase maken van enige samenvattingen in deze taal. Wat de vakliteratuur betreft zullen naar zijn oordeel zodanige financiële faciliteiten dienen te worden geschapen dat bibliotheken van met name vakgroepen op een wetenschappelijk aanvaardbaar niveau kunnen worden gebracht c.q. gehouden. Bovengenoemde problemen gelden mogelijk nog in versterkte mate evenzeer voor de buitenlandse student die in Nederland wil gaan studeren. Het komt de Raad dan ook gewenst voor een aanvang te maken met het wegnemen van de ergste knelpunten. Een in de drie moderne talen gesteld Informatiebulletin met de belangrijkste gegevens over de studiemogelijkheden in het hoger onderwijs, zou naar het oordeel van de Raad al een stap in de goede richting zijn. Ook het faciliteren van het verblijf in Nederland van buitenlandse studenten en onderzoekers/docenten (blz. 25) spreekt de Raad aan, evenals het "openstellen van (delen van) curricula aan Nederlandse Instellingen voor buitenlandse studenten". Bij dit laatste is terecht ook een taak weggelegd voor de instellingen zelf. Deze moeten bereid zijn de programma's in een van de moderne talen aan te bieden, opdat de student de colleges met vrucht kan volgen.

5 De Raad kan ermee instemmen dat bij de mobiliteitsbevordering van studenten en docenten prioriteit wordt gegeven aan uitwisseling binnen meerjarige samenwerkingsovereenkomsten binnen de E.G. (blz. 27). Enerzijds wordt hierdoor het beschikbare budget niet al te veel versnipperd, anderzijds past het in het algemene streven om binnen de E.G. barrières op velerlei terrein te slechten. Het beleid van de regering om in de daartoe geschikte internationale gremia zich met kracht in te spannen om tezamen met de instellingen van hoger onderwijs te komen tot internationale erkenning van de gelijkwaardigheid van Nederlandse opleidingen (blz. 26) acht de Raad een goede zaak. Hij wijst in dit verband op de Intentie van de overheid om op middellange termijn internationale equivalentie van Nederlandse graden, diploma's en verklaringen c.q. certificaten betreffende curriculumonderdelen op basis van studiepunten te bevorderen. Het een en ander dient wel gestalte te krijgen in internationale verdragen. Het is de Raad opgevallen dat een apart onderdeel gewijd is aan het onderwijs en onderzoek ten behoeve van ontwikkelingslanden (par en 4.6.). In het kader van het bieden van een volledig overzicht van alle internationale activiteiten op het terrein van onderwijs en onderzoek acht de Raad deze vermelding juist. Door het voornamelijk eenzijdig karakter - het accent ligt vooral op de kennisaanbodzijde - staat dit onderdeel naar het hem voorkomt echter wat los van de overige onderdelen in de notitie, waar juist de nadruk wordt gelegd op de wederkerigheid van de voorzieningen. Ten slotte ziet de Raad het voor april 1988 aangekondige beleidsplan van de gezamenlijke instellingen voor internationaal onderwijs betreffende voorstellen voor onderlinge samenwerking en taakverdeling en voor samenwerking met de universiteiten en hogescholen met belangstelling tegemoet. Namens de Onderwijsraad, [ptat. dr. A.M.P. Knoers, voorzitter), (mr. drs. H.J.M. Hoefnagel, algemeen secretaris).