Technische toelichting bij het Arbeidsmarktmodel voor de Toekomstverkenning VVS-personeel op de Arbeidsmarkt Zorg en WJK

Transcriptie

1 Technische toelichting bij het Arbeidsmarktmodel voor de Toekomstverkenning VVS-personeel op de Arbeidsmarkt Zorg en WJK 1

2 1. Inleiding In de Toekomstverkenning Arbeidsmarkt Zorg en WJK worden vraag naar en aanbod van VVS-personeel voor de komende jaren in beeld gebracht, uitgesplitst naar kwalificatie en branche. De Toekomstverkenning maakt hiervoor gebruik van een ramingsmodel, dat te vinden is op de website azwinfo.nl. De resultaten van de raming zijn gepubliceerd in de AZW Actueel nummer 3 van Het ramingsmodel maakt gebruik van verschillende parameters. De parameters worden gevuld met data uit het Onderzoeksprogramma AZW. Daarnaast gelden bij de invulling van de genoemde parameters soms vooronderstellingen. In deze toelichting op de Toekomstverkenning staan de vooronderstellingen en de data die gehanteerd worden bij de raming uitgebreider beschreven. Deze rapportage vormt daarmee als het ware de onderlegger en verantwoording bij het model en bij de resultaten van de Toekomstverkenning, zoals ze in de AZW Actueel nummer 3 van 2017 zijn beschreven. Achtereenvolgens gaan we in dit rapport in op: Het gehanteerde arbeidsmarktmodel en enkele algemene uitgangspunten; Verantwoording van de gebruikte data en de aannames die van belang zijn bij de uitvoering van de prognoseberekeningen. Een kanttekening vooraf is op zijn plaats. Onzekerheid over de omvang van de toekomstige werkgelegenheid en de kwaliteit van de gevraagde arbeid zijn van invloed op de uitkomsten van de toekomstverkenning. Er gelden een aantal algemene problemen die bij het hanteren van het arbeidsmarktmodel en de uitkomsten een rol spelen. Dit zijn: Branchevervaging; organisaties uit verschillende branches bieden soms hetzelfde zorgaanbod; verder nemen branchevreemde organisaties soms werk over bv. schoonmaakbedrijven die huishoudelijke hulp leveren Het achterhalen van nieuwe toetreders die meegenomen moeten worden bij de berekeningen (bv. ZZP-ers) De mogelijke groei van particulier ingekochte zorg is moeilijk te achterhalen Het inpassen van nieuwe richtingen in opleidingen binnen kwalificaties. Het inpassen van zittende medewerkers in termen van een nieuwe opleiding (nodig om de vervangingsvraag te bepalen) 2. Algemene uitgangspunten 2.1 Een modelmatige benadering van de werking van de arbeidsmarkt Voor een toekomstverkenning van de arbeidsmarkt van Zorg en WJK zijn een groot aantal ontwikkelingen van belang. Doorgaans worden in dit type onderzoek de volgende elementen onderscheiden (Capaciteitsorgaan 2013, Arbeid in Zorg en WJK 2011): 2

3 - Demografisch - Sociaal cultureel - Sociaal economisch - Technologisch - Bestuurlijk De ontwikkelingen hierin hebben hun invloed op de omvang van de toekomstige vraag naar Zorg en WJK. Als het gaat om de effecten op de arbeidsmarkt moeten deze veranderingen hun neerslag vinden in middelen (particulier of collectief) die beschikbaar zijn om vraag naar Zorg en WJK uit te oefenen. De verkenning van de toekomst op de arbeidsmarkt begint dan met een vertaling wat dit betekent voor de omvang en samenstelling van het personeelsbestand in de komende jaren. Vervolgens gaat het om de mutatie van omvang en samenstelling van het personeelsbestand in Zorg en WJK ten opzicht van de situatie op het moment waarop de toekomstverkenning start. Deze verandering ten opzichte van de huidige situatie vormt samen met het vertrek (uitstroom) de opgave voor de komende jaren: de vraag naar nieuw personeel. Onderstaand arbeidsmarktmodel vormt een belangrijk uitgangspunt bij het Arbeidsmarktprogramma voor de sector Zorg en WJK Schematische weergave Arbeidsmarktmodel In de vraag naar personeel kan op twee manieren voorzien worden: doorstroom van reeds aanwezig personeel en de instroom van nieuw personeel. Deze vormen het aanbod van personeel. De doorstroom kan zich op verschillende wijze voltrekken. Fysiek door van werkgever en/of branche te veranderen, maar ook door scholing van het ene naar het andere kwalificatieniveau. 3

4 Uiteindelijk resulteert een confrontatie tussen vraag en aanbod. Is de discrepantie groot dan zullen de actoren op de arbeidsmarkt stappen ondernemen om deze te verkleinen. Die stappen zelf vallen vooralsnog buiten de analyse. 2.2 Nadere operationalisering van het model De gehanteerde prognoseperiode voor de huidige toekomstverkenning is Hierbij vormt 2016 het basisjaar. De jaren zijn de te prognosticeren jaren. Dat is een relatief korte termijn. Veel van de ontwikkelingen die de zorgvraag beïnvloeden beslaan een langere periode. Bovendien zijn ze vaak moeilijk afzonderlijk in kaart te brengen. Daarom is er voor gekozen om uit te gaan van de verwachte beschikbare middelen voor de verschillende zorg- en welzijnsactiviteiten. Uiteindelijk gaat het ons hier om de effectieve vraag naar personeel. Voor het basisjaar is de omvang (FTE, personen) en samenstelling (kwalificatieniveaus) van het VVS-personeel naar branche bekend. Vervolgens gaat het om de mutaties die we na 2016 verwachten. We lichten de verschillende onderdelen van het model hieronder verder toe. Het rekenmodel is gebaseerd op het arbeidsmarktmodel zoals beschreven in hoofdstuk 2.1 en bevat de volgende elementen: - Het aantal fte per branche in het startjaar De verwachte mutatie in de werkgelegenheid in de periode De verwachte mutatie in de personele samenstelling per kwalificatie en branche, in de periode De huidige en verwachte toekomstige deeltijdfactor per kwalificatie en branche - Instroom van buiten de sector (uit andere bedrijfstak, uitkering etc) - Uitstroom de sector uit (pensioen, naar andere bedrijfstak, opleiding, etc) - Opscholing - Instroom uit het onderwijs Voor alle genoemde onderdelen van het arbeidsmarktmodel zijn data en vooronderstellingen nodig. Deze vooronderstellingen zijn nodig om berekeningen te kunnen uitvoeren. Meer gedetailleerde informatie over de vooronderstellingen staan beschreven in hoofdstuk Gehanteerde kwalificaties Kernbegrippen in het rekenmodel voor de Toekomstverkenning zijn branche en kwalificatieniveau en -richting. Het hanteren van kwalificaties heeft als achtergrond dat dit de communicatie met het onderwijsveld vergemakkelijkt. Organisaties in Zorg en WJK zullen wellicht eerder geneigd zijn om in termen van functies te kijken, maar daarin bestaat weinig uniformiteit; vaak niet binnen branches, maar zeker niet tussen branches. Kwalificaties zijn als het ware de lingua franca. In dit rapport bedoelen we met kwalificatie zowel het betreffende niveau volgens de NLQFindeling 1, als de richting (verpleging en verzorging, agogisch). 1 NLQF is een overzicht van alle mogelijke kwalificaties die in Nederland te behalen zijn. Het is gekoppeld aan het Europese EQF, zodat alle opleidingen in Europa met elkaar vergelijkbaar zijn. NLQF niveau 5 ontbreekt in dit schema. Het gaat hier om associate degrees, tweejarige studies in het hbo, met een wettelijk erkend diploma. Op het gebied van verpleegkunde bestaat bijvoorbeeld een associate degree in Management in de Zorg. Per 1 september start een associate degree opleiding voor Sociaal werk in de zorg. 4

5 De relevante kwalificatie en opleidingen staan in onderstaand kader samengevat. Kader 1. Opleidingsniveaus, inclusief NLQF-codes Voor de verplegende en verzorgende functies - Verpleegkundigen op hbo-niveau, (NLQF niveau 6 2 ) Hbo-verpleegkundigen, Verpleegkundig Specialist en SPV - Verpleegkundigen op mbo-niveau (NLQF niveau 4) MBO, Inservice - Verzorgende (NLQF niveau 3) - Helpende Zorg en WJK (NLQF niveau 2) - Zorghulp 1 (NLQF niveau ) Voor de assisterende beroepen: - Doktersassistent (NLQF niveau 4) Voor de agogische functies: Kwalificatieniveau NLQF 6 - Hbo Sociaal-pedagogische hulpverlening - Hbo Culturele en maatschappelijke vorming - Hbo Maatschappelijk werk en dienstverlening - Hbo Pedagogiek - Hbo Creatieve therapie Kwalificatieniveau NLQF 4) - Medewerker maatschappelijke zorg - Pedagogisch Werker - Sociaal-maatschappelijk Dienstverlener - Sociaal Cultureel Werker Kwalificatieniveau NLQF 3) - Pedagogisch werker - Medewerker Maatschappelijke Zorg Overig personeel: artsen, VVS-personeel i.o., medisch technisch en ondersteunend personeel. Opleidingen zijn gelukkig voortdurend in ontwikkeling. Dat betekent dat het lastig is om mensen die al jaren geleden hun opleiding afrondden en in de sector werkzaam zijn te vergelijken met degenen die nu uit vernieuwde opleidingen uitstromen. Toch vraagt het toepassen van een rekenkundig arbeidsmarktmodel daar wel om. Anders zijn er geen uitkomsten te maken. Bij de presentatie van medewerkers naar opleiding gaan we in principe uit van de nieuwe bestaande opleidingen. Daar zijn een paar argumenten voor: - Een belangrijk deel van het aanbod in de zorgsector bestaat uit mensen die nu of binnenkort met een diploma uitstromen uit het onderwijs - Voor het vervullen van een vacature zal het gaan om een definiëring wat de nieuwe persoon moet kunnen en minder wat de vertrekker aan opleiding heeft gehad; m.a.w. het huidige palet aan opleidingen is het meest relevant. - Wanneer geen rekening gehouden wordt met deze vervanging ontstaat een verkeerd beeld van het perspectief voor de opleidingen - Als sector willen we aan kunnen geven wat het arbeidsmarktperspectief voor de deelnemers aan (bestaande) opleidingen is. 2 Opleidingen op hbo-niveau zijn NLQF-niveau 6. Dit betekent niet dat er een nieuw niveau bij komt. NLQF is simpelweg een nieuw ordeningssysteem dat aansluit bij de EQF, in tegenstelling tot het oude ordeningssysteem vanuit Gekwalificeerd voor de toekomst (1996), waarin hbo ers niveau 5 waren. In dit rapport gebruiken we verder de NLQF-indeling. 5

6 Verder willen we tot een overzichtelijk aantal groepen komen én geen groepen hanteren die onderling makkelijk uitwisselbaar zijn. Ontwikkelingen die gaande zijn omtrent meer ingrijpende veranderingen in de opleidingen (integratie van opleidingen gericht op maatschappelijke zorg en verpleegkundige, V&V 2020 en Zorgberoepen 2030), nemen we om bovenstaande redenen niet mee. Wel zullen we deze ontwikkelingen kritisch volgen en toevoegen op het moment dat ze hebben geleid tot concrete opleidingen. 3. Gebruikte data 3.1. Aantal fte en p/a ratio in startjaar (2016) In principe volgt de Toekomstverkenning de uitkomsten van het project CDV. Hieronder zijn de gegevens over aantallen werknemers, fte en de P/A ratio opgenomen zoals die dan gebruikt zullen worden in de Toekomstverkenning. Tabel 1: aantal fte en p/a ratio in Zorg en Welzijn, 2016 WN FTE's DTF PA-ratio UMC s ,843 1,19 Algemene en overige ziekenhuizen ,777 1,29 Geestelijke gezondheidszorg ,823 1,21 Verpleging & Verzorging ,684 1,46 Thuiszorg VV ,701 1,43 Thuiszorg HH ,398 2,51 Gehandicaptenzorg ,730 1,37 Huisartsenzorg en gezondheidscentra ,685 1,46 Overige zorg ,738 1,35 Welzijn en maatschappelijke dienstverlening (WMD) ,748 1,34 Jeugdzorg ,847 1,18 Kinderopvang ,662 1,51 6

7 3.2. Personele samenstelling Personele samenstelling 2016 De gegevens over de personele samenstelling zijn in principe afkomstig uit de werknemersenquete. Voor de branche kinderopvang is gebruik gemaakt van een enquete die de FCB heeft uitgezet onder werknemers in die branche. Het aantal respondenten op die enquete is fors hoger dan op de WNE (respectievelijk 1015 personen en 740 personen). De personele samenstelling zoals die naar voren komt uit de FCB-enquete wordt goed herkend. Daarom is op verzoek van FCB besloten om deze gegevens te gebruiken voor de personele samenstelling in de branche. Hieronder voor de volledigheid de definitieve tabel. Verpleegkundigen met een inservice-opleiding worden hierin meegeteld als MBOverpleegkundige. Tabel 2: personele samenstelling per branche (%), in 2016 v6 v4 da4 v3 v2 v1 sa6 p6 md6 cmv6 pw4 scw4 sd4 mmz mmz pw3 ovkw Tota 4 3 al UMC s 10,7 13,0 2,0 0,5 0,0 0,7 0,5 1,2 1,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,7 0,2 0,0 69,1 100 ZKH 11,5 25,2 5,2 1,2 0,5 0,5 0,1 0,3 0,5 0,2 0,2 0,0 0,0 1,1 0,2 0,0 53,4 100 GGZ 9,3 13,4 0,0 1,9 0,6 0,2 12,8 1,9 6,5 0,0 0,2 0,0 0,2 5,6 0,6 0,0 46,9 100 V&V 2,5 12,7 0,3 41,3 7,2 0,8 1,0 0,7 0,4 0,0 0,1 0,0 0,1 5,7 1,7 0,4 25,1 100 TZ-VV 14,2 17,1 0,2 46,8 1,6 0,4 1,0 0,2 0,8 0,0 0,0 0,0 0,2 1,6 1,2 0,0 14,5 100 TZ-HH 0,0 0,0 2,3 4,5 17,0 3,4 0,0 0,0 1,1 1,1 3,4 0,0 0,0 1,1 0,0 0,0 65,9 100 GHZ 3,0 12,4 0,1 2,6 1,9 0,4 17,8 5,3 1,6 0,8 0,5 0,0 0,0 25,0 5,0 0,0 23,4 100 HA&GHC 7,9 7,2 64,7 0,0 0,0 0,0 1,4 0,7 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 17,3 100 OVRZ 1,7 10,3 2,1 3,4 2,6 1,3 2,1 0,0 0,9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 75,5 100 WMD 1,1 2,2 0,7 0,7 0,4 0,0 10,0 5,4 15,8 8,2 3,2 0,7 1,1 1,8 0,2 0,9 47,7 100 JZ 1,1 0,6 0,0 0,6 0,0 0,0 23,6 18,4 15,5 1,1 3,2 0,0 0,0 1,4 0,3 0,3 33,9 100 KO 0,3 1,1 0,0 1,5 1,2 0,0 4,2 6,3 0,6 1,2 35,0 1,5 0,4 0,4 0,0 28,1 18,1 100,0 Personele samenstelling 2021 In de werkgeversenquete is respondenten gevraagd naar de verwachte personele samenstelling in hun branche over vijf jaar. Op basis daarvan is de toekomstige personele samenstelling berekend. Aan de respondenten is eerst het huidige aandeel van een bepaalde kwalificatie in hun branche voorgelegd. Vervolgens is hen gevraagd hoe zij denken dat dat aandeel over vijf jaar is. Er is niet specifiek naar verpleegkundigen met een inservice-opleiding gevraagd, aangezien die bij de indeling naar kwalificatie worden meegeteld als MBO-verpleegkundige. Een relatief groot deel van de groep inservice opgeleiden zal in de komende prognoseperiode echter uitstromen naar pensioen. Het is de vraag of deze groep 7

8 wordt vervangen door MBO-verpleegkundigen of HBO-verpleegkundigen. Is dat laatste het geval, dan is de krimp in het aandeel MBOverpleegkundigen en de groei in het aandeel HBO-verpleegkundigen in de ziekenhuizen en UMC s wellicht groter dan nu is geraamd. Voor de branche kinderopvang roept de mutatie vraagtekens op. Dat heeft er mee te maken dat een deel van de pedagogisch medewerkers niveau 3 niet over een diploma niveau 3 beschikt, maar via een EVC-traject is gekwalificeerd voor de functie van pedagogisch medewerker. Die mogelijkheid is echter komen te vervallen. Dat betekent dat als het aantal medewerkers niveau 3 in de kinderopvang af gaat nemen (conform de verwachting van werkgevers), dit ten koste zal gaan van de medewerkers met een overige kwalificatie (namelijk degenen die via een EVC procedure zijn gekwalificeerd). De mutatie is voor PW3 daarom op nul gezet. Daarnaast heeft ook het aanpassen van de personele samenstelling in 2016 effect op de mutatie-gegevens (aangezien er een procentuele mutatie wordt berekend, op een groter aantal pw ers levert dat een iets grotere mutatie in procentpunten op). In tabel 3 is de mutatie in de personele samenstelling te zien (2021 t.o.v. 2016). Deze mutatie is weergegeven in procentpunten. Tabel 4 geeft aan wat de uiteindelijke personele samenstelling in 2021 is. Tabel 3: verwachte wijziging personele samenstelling per branche, in 2021, in procentpunten UMC s ZKH GGZ V&V TZ-VV TZ-HH GHZ HA&GHC OVRZ WMD JZ KO totaal v6 v4 da4 v3 v2 v1 sa6 p6 md6 cmv 6 pw4 scw4 sd4 mmz 4 2,0-1,3-0, ,1 4,2-3,4-0,5-0, ,3 0,5 - -0, ,8-0,1-0, , ,4 1,8 3,1 - -1,8-0,4-0,1-0,1-0, ,4-0,1 - -1,9 4,6 3,4 - -7,0-0,2-0,1-0,1 - -0, ,2-0, ,5 2,5-0,5-0, ,2-0,1-0, ,6-0,8 - -1,5 3,2 0,7-2, ,1-0,1-0, , ,1-0,1 0, , ,1-0, , , ,3 0, ,2-0, ,8 2,0-1,3-0, ,1 mmz 3 pw3 ovk w 8

9 Tabel 4: verwachte personele samenstelling per branche, in 2021 v6 v4 da4 v3 v2 v1 sa6 p6 md6 cmv pw4 scw4 sd4 mmz mmz pw3 ovk Tota w al UMC s 12,7 11,7 1,38 0,5 0,0 0,7 0,5 1,2 1,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,7 0,2 0,0 69,0 100 ZKH 15,7 21,8 4,73 0,8 0,5 0,5 0,1 0,3 0,5 0,2 0,2 0,0 0,0 1,1 0,2 0,0 53,4 100 GGZ 11,6 13,9 0,00 1,8 0,5 0,2 12,1 1,8 6,2 0,0 0,2 0,0 0,2 5,4 0,5 0,0 45,6 100 V&V 4,3 15,8 0,26 39,5 6,9 0,7 1,0 0,6 0,3 0,0 0,1 0,0 0,1 5,3 1,6 0,3 23,2 100 TZ-VV 18,8 20,5 0,19 39,9 1,4 0,3 0,9 0,2 0,7 0,0 0,0 0,0 0,2 1,4 1,0 0,0 14,5 100 TZ-HH 0,0 0,0 2,27 4,5 17,0 3,4 0,0 0,0 1,1 1,1 3,4 0,0 0,0 1,1 0,0 0,0 65,9 100 GHZ 4,5 14,9 0,13 3,1 1,8 0,4 17,8 5,1 1,5 0,8 0,5 0,0 0,0 23,4 4,3 0,0 21,9 100 HA&GHC 11,1 7,9 62,2 0,0 0,0 0,0 1,3 0,7 0,7 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 16,1 100 OVRZ 1,7 10,3 2,15 3,4 2,6 1,3 2,1 0,0 0,9 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 75,5 100 WMD 1,1 2,1 0,71 0,7 0,4 0,0 10,1 5,3 15,9 8,2 3,6 0,7 1,1 1,8 0,2 0,9 47,3 100 JZ 1,1 0,6 0,00 0,6 0,0 0,0 23,6 18,4 15,4 1,1 3,6 0,0 0,0 1,4 0,3 0,3 33,6 100 KO 0,3 1,1 0,0 1,3 1,2 0,0 4,5 7,1 0,6 1,2 40,2 1,4 0,4 0,4 0,0 28,1 12,3 100 totaal 12,7 11,7 1,38 0,5 0,0 0,7 0,5 1,2 1,0 0,0 0,0 0,2 0,0 0,7 0,2 0,0 69,

10 3.3. Instroom, uitstroom en saldo Uitstroom naar pensioen De uitstroom naar pensioen wordt in hoge mate bepaald door de leeftijdsopbouw van werknemers in Z&WJK. Hiervoor zijn drie bronnen beschikbaar: PFZW: leeftijdsopbouw totale groep werknemers (geen onderscheid naar kwalificatie) WNE: leeftijdsopbouw per kwalificatie (maar vanwege lage aantallen slechts beperkte betrouwbaarheid. De steekproef en de weegfactor maken bovendien gebruik van een leeftijdsindeling die het afbakenen van de groep die over vijf jaar uitgestroomd zal zijn lastig maken) CBS: leeftijdsopbouw per kwalificatie (maar meest actuele data uit 2014). Omdat we de uitstroom per kwalificatie willen weten op basis van zo actueel en betrouwbaar mogelijke gegevens hebben we CBS-gegevens, PFZW-gegevens en WNE-gegevens gecombineerd. PFZW is het meest actueel, CBS voor het merendeel van de kwalificaties het meest betrouwbaar, de WNE is noodzakelijk voor het deel van de kwalificaties waarvoor de CBS-data (nog) niet voldoende beschikbaar zijn. We hebben het volgende gedaan: In de CBS gegevens is voor circa 20% van de werknemers in Z&WJK bekend wat hun hoogstbehaalde diploma is. Voor de meeste zorgopleidingen en een aantal agogische opleidingen kan daarmee een goed beeld geschetst worden van de leeftijdsopbouw per kwalificatie in Door de wijzigingen in het opleidingsstelsel van de agogische opleidingen is het nog niet gelukt om voor alle relevante agogische opleidingen een goed beeld te schetsen. Voor de werknemers met een zorgopleiding en langbestaande agogische opleidingen is gekeken wie er uiterlijk uitstromen, op basis van geboortejaar en pensioenregels. Op basis daarvan is de pensioenuitstroom voor deze groepen bepaald. Voor de opleidingen SPH, PW4, PW3, MMZ4, MMZ3, doktersassistent en HBO Pedagogiek was deze route niet mogelijk. Voor de eerste 5 van deze opleidingen geldt dat de opleiding nog niet zo lang bestaat en ook geen 1:1 equivalent had in het eerdere opleidingsstelsel. Voor de doktersassistenten geldt dat deze in 2013 zijn opgenomen in het Onderzoeksprogramma maar niet met voldoende terugwerkende kracht voor deze exercitie. Als vervolgstap is voor deze kwalificaties daarom gekeken naar de gemiddelde leeftijd in de WNE 2017 om een beeld van de leeftijdsopbouw van deze groep werknemers te verkrijgen (de gemiddelde leeftijd in de WNE is betrouwbaarder dan de leeftijdsopbouw in jaren in de WNE). Voor de nieuwe agogische opleidingen MMZ 3, MMZ 4, PW 3 en PW 4 is daarbij ook per kwalificatie een deel van de oud agogen niveau 3 en 4 meegeteld. Omdat er een verband is tussen pensioenuitstroom en gemiddelde leeftijd is die gemiddelde leeftijd gebruikt als indicator voor de toekomstige pensioenuitstroom. Gezocht is naar de Z&WJK kwalificatie in de CBS-data waarvan de gemiddelde leeftijd het meest overeenkomt met de gemiddelde leeftijd van de genoemde kwalificaties. De uitstroom naar pensioen die daar bij hoort wordt vervolgens gebruikt als het percentage pensioenuitstroom. In een enkel geval was het lastig om een Z&WJK kwalificatie in de CBS-data te vinden waarvan de gemiddelde leeftijd goed overeenkwam met de kwalificatie waarvoor de 10

11 pensioenuitstroom bepaald moet worden (meer dan een jaar verschil). In dat geval is een correctie toegepast op de pensioenuitstroom. Tot slot is gekeken in hoeverre de leeftijdsopbouw van CBS-data 2014 afwijkt van de PFZW-data Op basis van de PFZW-data wordt een iets grotere pensioenuitstroom verwacht dan op basis van de CBS-data. Iets meer dan de helft van dat verschil wordt veroorzaakt door de overige kwalificaties. Het resterende verschil is 0,1% per jaar. Voor dat verschil is bij alle Z&WJK kwalificaties gecorrigeerd. De resultaten zijn weergegeven in tabel 5 in de volgende paragraaf. Instroom van en uitstroom naar buiten de sector Voor de instroomcijfers (werknemers van buiten de sector die de sector instromen) is besloten gebruik te maken van een meerjarig gemiddelde. Hiervoor wordt een reeks van vijf jaren gebruikt. Voor het bepalen van de reeks van jaren om het meerjarig gemiddelde te bepalen, wordt gezocht naar een reeks die het meest overeenkomt met de verwachtingen omtrent de reeks van prognosejaren. De financiële scenario s zoals ze nu zijn aangeleverd wijzen er op dat de zorguitgaven ten opzichte van de periode vanaf 2013 sterker gaan stijgen. Daarom zijn de jaren vanaf 2013 niet meegenomen bij het bepalen van het instroomcijfer en is vanaf jaar teruggeteld om te komen tot een zo actueel mogelijke reeks. Dat leidt tot de volgende instroomcijfers (voor de volledigheid zijn ook de uitstroomcijfers en het saldo opgenomen). Tabel 5: in- en uitstroom van werknemers Instroom Uitstroom Pensioen Uitstroom totaal Saldo v6 3,5 4,4 1,5 5,9-2,3 v4 2,9 3,3 1,6 4,9-2,0 da4 3,6 3,1 1,7 4,8-1,2 v3 3,9 3,9 1,7 5,6-1,7 v2 7,9 5,7 1,5 7,2 0,7 v1 18,8 10,8 2,3 13,2 5,6 sa6 3,3 4,5 1,5 5,9-2,6 p6 5,4 4,6 1,6 6,2-0,8 md6 4,4 5,6 1,5 7,1-2,7 cmv6 5,1 6,1 2,6 8,7-3,6 pw4 4,7 4,6 1,4 6,1-1,4 scw4 4,1 5,1 1,6 6,7-2,6 sd4 6,9 6 3,1 9,1-2,2 mmz4 4,7 4,6 1,5 6,1-1,4 mmz3 4,9 5,7 1,5 7,2-2,4 pw3 4,9 5,7 1,5 7,2-2,3 11

12 3.4. BBL en functiegerichte opleidingen BBL ers: instroom of doorstroom? De BBL-stroom is anders gemodelleerd dan in voorgaande jaren: een groot deel van de BBL ers heeft een arbeidscontract in Zorg & WJK en telt dus als al werknemer mee in de data. Zij moeten dus na diplomering niet als nieuwe instroom in de sector worden gezien, maar als doorstroom van werknemers van de ene kwalificatie naar de andere. BBL ers die geen arbeidscontract hebben in Zorg & WJK wil je wel meetellen als nieuwe instroom, mits zij na diplomering aan de slag gaan in de sector. In het huidige model voor de toekomstverkenning wordt gewerkt met een sectorrendement: het aandeel BBL ers dat na diplomering daadwerkelijk aan de slag gaat in de sector. Hierin is geen onderscheid te maken tussen BBL ers die wel en BBL ers die geen arbeidscontract in Zorg en WJK hebben gedurende hun opleiding. We weten dus niet welk deel van de BBL ers met een arbeidscontract ook in de sector blijft werken en dus geteld moet worden als doorstroom, en welk deel van de BBL ers zonder arbeidscontract de sector instroomt en dus geteld moet worden als nieuwe instroom. Wat we wel weten is dat het aandeel BBL ers met contract in de sector en het sectorrendement zeer sterk met elkaar samenhangen. Met andere woorden: opleidingen waarvan een groot deel van de BBL ers geen contract heeft in Z&WJK, hebben ook een laag sectorrendement. We weten ook dat het aantal BBL ers die gedurende de opleiding geen arbeidscontract in Z&WJK had, maar in het jaar daarna wel instroomt in de sector, gering is. Er is daarom gekozen voor de volgende werkwijze: - Per kwalificatie is bepaald hoeveel BBL ers na diplomering een contract hebben in de sector Z&WJK (de resultante van het sectorrendement). - Er is van uitgegaan dat de groep BBL ers die na diplomering een contract heeft in de sector, primair bestaat uit BBL ers die al een contract in de sector hadden. Met andere woorden: het sectorrendement wordt in eerste instantie opgevuld met BBL ers die al een contract in de sector hadden. - Als de instroom in de sector op basis van het sectorrendement groter of gelijk is aan de groep BBL ers met contract: o telt de gehele groep BBL ers met contract mee als doorstroom in plaats van nieuwe instroom; o telt een deel van de groep BBL ers zonder contract mee als nieuwe instroom (net zoveel als nodig is om het sectorrendement op te vullen ). - Als de instroom in de sector op basis van het sectorrendement kleiner is dan de groep BBL ers met contract: o telt slechts een deel van de groep BBL ers die al een contract hadden mee als doorstroom. De rest wordt niet meer meegeteld; o telt de gehele groep BBL ers die nog geen contract had niet mee. Deze methodiek kan er toe leiden dat de instroom van nieuwe BBL ers wordt onderschat en de doorstroom van zittende BBL ers wordt overschat. Dit is het geval als een substantieel deel van de BBL ers zonder contract de sector instroomt en een daarmee corresponderend deel van de BBL ers met contract juist uitstroomt. Dan tellen we wel goed in de kwalificatie waarin men diplomeert, maar halen we te veel mensen weg uit de kwalificatie waar men 12

13 vandaan kwam. Op basis van een analyse van CBS-bestanden weten we echter dat de groep BBL ers die gedurende hun opleiding geen contract had in Z&WJK, maar na diplomering wel gaat werken in Z&WJK, klein is. BBL ers: doorstroom en opscholing Zoals hierboven is beschreven, heeft een groot deel van de BBL ers reeds een arbeidscontract in de sector. Op het moment dat zij diplomeren, is het dus geen instroom in de sector maar stromen zij door van de ene kwalificatie naar de andere kwalificatie. Om zicht te krijgen op de omvang van deze doorstroom is gekeken naar de groep BBL ers die in 2014 is gediplomeerd. Voor ieder van hen is gekeken wat de hoogstbehaalde vooropleiding was (dit kan dus ook een opleiding buiten zorg en welzijn zijn). Op basis daarvan is per kwalificatie berekend welk deel welke vooropleiding had. Vooropleidngen die minder dan tien keer voorkomen (per kwalificatie) zijn hierbij buiten beschouwing gelaten (vanwege de betrouwbaarheid en om toevalstreffers te voorkomen). De opleiding pedagogiek kent geen duale variant. De resultaten zijn weergegevens in tabel 6. Tabel 6: vooropleiding van BBL ers (in %) Voor-opleiding v6 v4 20 Behaald diploma da4 2 1 v6 v4 da4 v3 v2 v1 sa6 p6 md6 cmv 6 v v v1 6 sa6 3 1 p6 md6 1 cmv6 pw scw4 sd4 mmz mmz pw anders totaal pw4 scw 4 sd4 mmz 4 mmz 3 pw3 Opscholing via de functiegerichte opleidingen Behalve met opscholing via de BBL dient ook rekening gehouden te worden met opscholing via de functiegerichte opleidingen in de thuiszorg (thuishulp A, verzorgingshulp B, verzorgende C). Uit navraag bij SBB, het CZO en Actiz blijkt dat er geen actuele gegevens zijn over deze vorm van opleiden. We zijn daarom uitgegaan van het volgende: 13

14 - Opscholingspercentages inclusief BBL zoals gebruikt in voorgaande jaren - Opscholingspercentages via BBL zoals uit de meest actuele data naar voren komt. - Het verschil tussen beide gebruiken we als opscholingspercentage via de functiegerichte opleidingen. - Dit corrigeren we voor de afname van de scholingsstroom via de functiegerichte opleidingen. We maken hiervoor de inschatting dat deze stroom in de periode is gedaald met 33%. Dat leidt tot de gegevens in tabel 7. De opscholingspercentages geven aan welk deel van de zittende groep zorghulpen cq helpenden jaarlijks opschoolt naar helpende cq verzorgende. Tabel 7: opscholingspercentages van zorghulpen en helpenden, TV 2016 en TV 2017 TV 2016, BBL + FGO TV 2017 BBL TV 2017 FGO ongecorigeerd TV 2017 FGO gecorrigeerd zorghulpen helpenden 0,3% 0,2% 0,1% 0,1*% helpenden verzorgenden 5,5% 2,7% 2,8% 1,8% * Afronding van 0,067% naar 0,1%. 14

15 3.5. Instroom uit het onderwijs De onderwijsgegevens zijn grotendeels afkomstig uit het project continue dataverzameling. De volgende gegevens zijn gebruikt: Instroom per kwalificatie tot en met 2015 Studierendement 2015 Het hoogste sectorrendement in de periode Het idee hier achter is dat het sectorrendement beinvloed wordt door groei of krimp van de sector. Door te kijken naar het hoogst gerealiseerde sectorrendement wordt gepoogd het sectorrendement te benaderen dat gerealiseerd zou kunnen worden als iedere gediplomeerde die daadwerkelijk aan de slag wil in de sector ook aan de slag kan in de sector. De referentieraming van het ministerie van OCW. Deze zijn gebruikt om de instroom in de jaren na 2015 te bepalen. Dit leidt tot de volgende gegevens: Tabel 8: Instroom, studierendement en sectorrendement BOL en dagonderwijs (voltijd en deeltijd) v6 v4 da4 v3 v2 v1 sa6 p6 md6 cmv6 sa4 sd4 pw4 pw4 scw4 mmz mmz sa3 mmz pw3 ko jz 4 geh 4 pb 3 ko Rendement v6 v4 da4 v3 v2 v1 sa6 p6 md6 cmv6 sa4 sd4 pw4 pw4 scw4 mmz mmz sa3 mmz pw3 ko jz 4 geh 4 pb 3 ko studie 56,5 54,6 70,3 57,5 70,3 66,5 43,7 47,4 47,9 36,0 70,6 86,5 80,0 73,1 49,5 72,9 72,2 0,0 48,8 52,5 sector 89,6 85,3 71,5 85,8 41,9 28,2 77,0 67,0 60,1 67,0 62,9 22,2 67,0 46,4 25,1 76,4 59,5 0,0 77,3 69,4 15

16 Tabel 9: Instroom, studierendement en sectorrendement BBL en duaal onderwijs v6 v4 da4 v3 v2 v1 sa6 p6 md6 cmv6 sa4 sd4 pw4 ko pw4 jz scw4 mmz4 geh mmz4 pb sa3 mmz3 pw3 ko Rendement v6 v4 da4 v3 v2 v1 sa6 p6 md6 cmv6 sa4 sd4 pw4 pw4 scw4 mmz4 mmz4 sa3 mmz3 pw3 ko ko jz geh pb studie 59,2 63,1 76,5 64,1 87,7 84,9 47,4 43,7 26,3 76,8 79,3 80,3 76,0 43,5 53,2 41,2 35,3 57,8 68,9 sector 94,8 97,2 92,6 96,5 86,6 82,8 90,6 80,7 57,8 79,8 46,9 92,3 84,6 65,5 96,3 83,7 89,2 93,3 87, Factor model niet in evenwicht In het model van de toekomstverkenning wordt niet uit gegaan van evenwicht op de arbeidsmarkt bij aanvang van de berekeningen. Per kwalificatie is bepaald of er sprake is van overschotten of tekorten voordat het model begint met rekenen. Wat hier feitelijk mee aangegeven wordt is hoeveel mensen met een bepaalde kwalificatie beschikbaar waren voor werk in de sector in dat jaar, maar geen werk hadden in de sector. Of andersom: hoe groot de tekorten waren in het startjaar. We volgden de methodiek van

17 Bij de start van de berekeningen (2016) is er al sprake van aanbod of tekort, bijvoorbeeld door werklozen of veel vacatures. Actuele werkloosheidcijfers en vacaturecijfers ontbreken op dit niveau van kwalificaties. Voor de update van 2017 is het jaar van uitgangspunt We veronderstellen voor de berekeningen dat de helft van de krimp of groei van werkgelegenheid in 2015 leidt tot aanbod of vraag in Verder veronderstellen we dat in branches waar de krimp in 2015 meer dan 2% bedroeg, slechts de helft van de schoolverlaters konden instromen. De andere helft biedt zich ook in 2016 aan. Dit was in geen van de branches het geval. Dit leidt tot de volgende aanbodoverschotten / -tekorten (% van de werkgelegenheid in werknemers 2016): Tabel 10: tekorten en overschotten per kwalificatie, als aandeel van de werkgelegenheid in het startjaar (2016) Aandeel tekort/ overschot v6 0 v4-0,2 da4 0,1 v3 1,2 v2 3,5 v1 0 sa6 0,4 p6 0,6 md6 2,2 cmv6 0,8 pw4 1,8 scw4 5,9 sd4 10 mmz4-0,3 mmz3 2,8 pw3 2, Scenario s Het model rekent met financiele groei- of krimpscenario s voor de prognoseperiode Voor de branches WMD en Kinderopvang is een hoog en een laag scenario opgesteld, waarin rekening wordt gehouden met de extra middelen die zijn opgenomen in het nieuwe regeerakkoord. Voor de zorgbranches is in eerste instantie één scenario vastgesteld, waarin gewerkt wordt met gemiddelde groeicijfers per branche. Deze scenario s zijn als volgt tot stand gekomen: Voor 2016 is uitgegaan van de gerealiseerde uitgaven Voor 2017 is uitgegaan van de VWS-begroting 2017 (zoals afgegeven op Prinsjesdag 2016) plus alle in gang gezette maatregelen sinds het afgeven van die begroting 17

18 Voor 2018 is uitgegaan van het regeerakkoord 2019, 2020 en 2021 zijn gebaseerd op de Middenlange Termijnraming (MLT) van het CPB. De MLT wprrt opgesteld per domein, dus per branche is gekeken naar de relevante domeinen. Daar waar relevant is een gewogen optelsom gemaakt van de groeicijfers per domein Voor de aangekondigde hoofdlijnenakkoorden is een aanname gemaakt: de 1,9 miljoen is naar rato verdeeld over ziekenhuizen en ggz Vervolgens zijn de verschillende cijfers uitgemiddeld over de periode Dit uitmiddelen is om twee redenen gedaan. Ten eerste omdat de arbeidsmarkteffecten van uitgavenstijgingen en dalingen over een langere periode worden uitgespreid. Ten tweede komen er anders voor het jaar 2017 voor sommige branches onrealistische groeicijfers uit. Dit komt omdat voor 2016 wordt gewerkt met realisatiecijfers en voor 2017 met begrotingscijfers. Bij sommige branches is er sprake van een behoorlijke onderschrijding (er wordt minder uitgegeven dan er in de begroting is opgenomen) waardoor er een hoog groeicijfer uit komt. Door het gemiddelde over de jaren te nemen veronderstellen we dat de onderschrijding over een langere periode wordt ingelopen. Als laatste reden hiervoor is dat er nog veel budgettaire wijzigingen worden verwacht in de komende periode, bijvoorbeeld over de precieze onderverdeling van de taakstelling uit het hoofdlijnenakkoord. Het is nu al bekend dat dit impact gaat hebben op de verwachte groei in de sector, wat het werken met gemiddelde groeicijfers op dit moment de beste methode maakt. Het uiteindelijke scenario is gedefinieerd als meer vraag scenario en dat is met 1-procentpunt verminderd om te komen tot het minder vraag scenario. Voor de WMD en Kinderopvang zijn zowel een hoog als een laag scenario opgesteld. De twee scenario s geven een bandbreedte aan, waar binnen de reële ontwikkeling waarschijnlijk zal vallen. Hierbij moet nog wel vermeld worden dat de extra middelen voor de V&V (voor het kwaliteitskader) buiten beschouwing gelaten in de berekening van de groeicijfers. Het extra geld voor het kwaliteitskader zou zich anders niet goed vertalen in extra werknemers. Dit heeft er onder andere mee te maken dat de verpleeghuizen de komende jaren een groter deel van hun geld aan personeel moeten gaan besteden. In plaats van de gelden op te nemen in de scenario s, is het aantal werknemers in de V&V in ieder prognosejaar verhoogd met een vast aantal, wat in ieder scenario gelijk is. Dit aantal wordt verdeeld over de verschillende beroepsgroepen aan de hand van de personele samenstelling, dit verschilt dus per prognosejaar. Voor de verhoging van het aantal werknemers ie gebruik gemaakt van de volgende aantallen: Tabel 11: aantal extra werknemers in de V&V, Aantal werknemers x Al met al leidt dit tot de volgende bandbreedte van de ontwikkelingen in : 18

19 Meer vraag UMC's 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 Algemene en overige ziekenhuizen 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 Geestelijke gezondheidszorg 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 Verpleging & verzorging 2,8 2,8 2,8 2,8 2,8 Thuiszorg (V&V) 3,9 3,9 3,9 3,9 3,9 Thuiszorg (Huish. H) 3,4 3,4 3,4 3,4 3,4 Gehandicaptenzorg 2,1 2,1 2,1 2,1 2,1 Huisartsenzorg en gezondheidscentra 3,2 3,2 3,2 3,2 3,2 Overige zorg 2,9 2,9 2,9 2,9 2,9 Welzijn en maatschappelijke dienstverlening 2,5 1,4 1,4 1,4 1,4 (WMD) Jeugdzorg -0,5-0,5-0,5-0,5-0,5 Kinderopvang 6,5 3,7 5,9 3,9 0,5 Minder vraag UMC's -0,6-0,6-0,6-0,6-0,6 Algemene en overige ziekenhuizen -0,6-0,6-0,6-0,6-0,6 Geestelijke gezondheidszorg 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 Verpleging & verzorging 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 Thuiszorg (V&V) 2,9 2,9 2,9 2,9 2,9 Thuiszorg (Huish. H) 2,4 2,4 2,4 2,4 2,4 Gehandicaptenzorg 1,1 1,1 1,1 1,1 1,1 Huisartsenzorg en gezondheidscentra 2,2 2,2 2,2 2,2 2,2 Overige zorg 1,9 1,9 1,9 1,9 1,9 Welzijn en maatschappelijke dienstverlening 1,6 1,1 1,2 1,2 1,2 (WMD) Jeugdzorg -1,5-1,5-1,5-1,5-1,5 Kinderopvang 6,5 3,7 2,9 1,7 0,6 19