Technische toelichting bij de Toekomstverkenning Arbeidsmarkt Zorg en WJK

Transcriptie

1 Technische toelichting bij de Toekomstverkenning Arbeidsmarkt Zorg en WJK Modelbeschrijving, vooronderstellingen en gevoeligheidsanalyse September 2015 Willem van der Windt Ineke Bloemendaal

2 Contents 1 Inleiding 1 2 Algemene uitgangspunten Een modelmatige benadering van de werking van de arbeidsmarkt Nadere operationalisering van het model Gehanteerde kwalificaties 5 3 Kwantitatieve/technische vooronderstellingen De startsituatie in Mutaties in omvang van de werkgelegenheid Universitaire medische centra (UMC s) Algemene en categorale ziekenhuizen GGZ Verpleeg- en verzorgingshuizen Thuiszorg Gehandicaptenzorg Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening (WMD) Jeugdzorg Kinderopvang Mutaties in personele samenstelling De uitstroom uit sector Zorg en WJK Instroom in Zorg en WJK Instroom exclusief instroom vanuit het onderwijs Instroom in de opleidingen Studie- en sectorrendement Doorstroom Doorstroom tussen branches in Zorg en WJK Scholing: bij- en opscholing De gehanteerde rekenregels 27 4 De uitkomsten Enkele uitkomsten Frictie en saldo Gevoeligheidsanalyse Werkwijze bij de gevoeligheidsanalyse Wat betekenen deze uitkomsten voor het aanbodoverschot of -tekort dat we berekend hebben? Variaties in duur van aanbieden Conclusies t.a.v. gevoeligheid 34 De gehanteerde rekenregels 35

3 1 Inleiding In de Toekomstverkenning Arbeidsmarkt Zorg en WJK worden vraag en aanbod van VVS-personeel 1 naar kwalificatie en branche voor de komende jaren in beeld gebracht. Een beknopt rapport over de prognoses voor is uitgebracht onder de titel Toekomstverkenning Arbeidsmarkt van verpleegkundig, verzorgend en sociaal agogisch personeel In deze rapportage staan de vooronderstellingen en de data die gehanteerd worden in het voor de Toekomstverkenning ontwikkelde arbeidsmarkmodel uitgebreider beschreven. De doorrekeningen in deze notitie vinden plaats op dit eerder door SEOR ontwikkelde model. Daarover is gerapporteerd in Arbeidsmarktprognoses van VOV-personeel in zorg en welzijn Op een aantal punten is een vereenvoudiging ten opzichte van dat model doorgevoerd. Waar we een verandering toepassen wordt dat expliciet aangegeven. Bij de berekeningen van de prognoses voor is gebruik gemaakt van een arbeidsmarktmodel dat de werking van de arbeidsmarkt en de daarbij van belang zijnde parameters toont. Daarnaast gelden bij de invulling van de genoemde parameters een aantal vooronderstellingen. Deze rapportage vormt daarmee als het ware de onderlegger en verantwoording bij het rapport Toekomstverkenning Arbeidsmarkt van verpleegkundig, verzorgend en sociaal agogisch personeel , waarin de prognoses voor de arbeidsmarkt van Zorg en WJK worden beschreven. Achtereenvolgens gaan we in dit rapport in op: - Het gehanteerde arbeidsmarktmodel en enkele algemene uitgangspunten; - Verantwoording van de aannames die van belang zijn bij de uitvoering van de prognoseberekeningen; - Enkele aspecten van de uitkomsten van de toekomstverkenning bijvoorbeeld een gevoeligheidsanalyse. Een kanttekening vooraf is op zijn plaats. Onzekerheid over de omvang van de toekomstige werkgelegenheid en de kwaliteit van de gevraagde arbeid zijn van invloed op de uitkomsten van de toekomstverkenning. Er gelden een aantal algemene problemen die bij het hanteren van het arbeidsmarktmodel en de uitkomsten een rol spelen. Dit zijn: - Branchevervaging; organisaties uit verschillende branches bieden soms hetzelfde zorgaanbod; verder nemen branchevreemde organisaties soms werk over bv. schoonmaakbedrijven die huishoudelijke hulp leveren - Het achterhalen van nieuwe toetreders die meegenomen moeten worden bij de berekeningen (bv. ZZP-ers) - De mogelijke groei van particulier ingekochte zorg is moeilijk te achterhalen - Het inpassen van nieuwe richtingen in opleidingen binnen kwalificaties. Het inpassen van zittende medewerkers in termen van een nieuwe opleiding (nodig om de vervangingsvraag te bepalen) - De statistische bronnen zijn geënt op oude structuren en het duurt lang voor ze aangepast zijn. Dit betekent dat sommige zaken geraamd moesten worden. 1 Verpleegkundig, verzorgend en sociaal agogisch personeel. Pagina 1

4 Deze zaken kunnen niet allemaal in dit onderzoek opgelost worden. Zij staan wel op de agenda in het Onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt Zorg en WJK en worden in dat verband nader bekeken en zo goed mogelijk opgelost. Pagina 2

5 2 Algemene uitgangspunten 2.1 Een modelmatige benadering van de werking van de arbeidsmarkt Voor een toekomstverkenning van de arbeidsmarkt van Zorg en WJK zijn een groot aantal ontwikkelingen van belang. Doorgaans worden in dit type onderzoek de volgende elementen onderscheiden (Capaciteitsorgaan 2013, Arbeid in Zorg en WJK 2011): - Demografisch - Sociaal cultureel - Sociaal economisch - Technologisch - Bestuurlijk De ontwikkelingen hierin hebben hun invloed op de omvang van de toekomstige vraag naar Zorg en WJK. Als het gaat om de effecten op de arbeidsmarkt moeten deze veranderingen hun neerslag vinden in middelen (particulier of collectief) die beschikbaar zijn om vraag naar Zorg en WJK uit te oefenen. De verkenning van de toekomst op de arbeidsmarkt begint dan met een vertaling wat dit betekent voor de omvang en samenstelling van het personeelsbestand in de komende jaren. Vervolgens gaat het om de mutatie van omvang en samenstelling van het personeelsbestand in Zorg en WJK ten opzicht van de situatie op het moment waarop de toekomstverkenning start. Deze verandering ten opzichte van de huidige situatie vormt samen met het vertrek (uitstroom) de opgave voor de komende jaren: de vraag naar nieuw personeel. Onderstaand arbeidsmarktmodel vormt een belangrijk uitgangspunt bij het Arbeidsmarktprogramma voor de sector Zorg en WJK Schematische weergave Arbeidsmarktmodel In de vraag naar personeel kan op twee manieren voorzien worden: doorstroom van reeds aanwezig personeel en de instroom van nieuw personeel. Deze vormen het aanbod van personeel. De doorstroom Pagina 3

6 kan zich op verschillende wijze voltrekken. Fysiek door van werkgever en/of branche te veranderen, maar ook door scholing van het ene naar het andere kwalificatieniveau. Uiteindelijk resulteert een confrontatie tussen vraag en aanbod. Is de discrepantie groot dan zullen de actoren op de arbeidsmarkt stappen ondernemen om deze te verkleinen. Die stappen zelf vallen vooralsnog buiten de analyse. 2.2 Nadere operationalisering van het model De gehanteerde prognoseperiode voor de huidige toekomstverkenning is Hierbij vormt 2014 het basisjaar. De jaren zijn de te prognosticeren jaren. Dat is een relatief korte termijn. Veel van de ontwikkelingen die de zorgvraag beïnvloeden beslaan een langere periode. Bovendien zijn ze vaak moeilijk afzonderlijk in kaart te brengen. Daarom is er voor gekozen om uit te gaan van de verwachte beschikbare middelen voor de verschillende zorg- en welzijnsactiviteiten. Uiteindelijk gaat het ons hier om de effectieve vraag naar personeel. Voor het basisjaar is de omvang (FTE, personen) en samenstelling (kwalificatieniveaus) van het VVSpersoneel naar branche bekend. Vervolgens gaat het om de mutaties die we na 2014 verwachten. We lichten de verschillende onderdelen van het model hieronder verder toe. Het rekenmodel is gebaseerd op het arbeidsmarktmodel zoals beschreven in hoofdstuk 2 en ziet er schematisch als volgt uit: Voor alle genoemde onderdelen van het arbeidsmarktmodel zijn vooronderstellingen nodig. Deze vooronderstellingen zijn nodig om berekeningen te kunnen uitvoeren. Meer gedetailleerde informatie over de vooronderstellingen staan beschreven in hoofdstuk 3. - Bepaling van de mutatie in omvang van de werkgelegenheid Tot nu toe is vaak gewerkt met de beschikbare middelen volgens de begroting (van het Ministerie van VWS). Door de transities in de zorg zijn er veel meer spelers op dit terrein gekomen. De opgave nu is daar recht aan te doen. - Bepaling van de mutatie in personele samenstelling De verschillende kwalificatieniveaus (1 t/m 6 en verpleging, verzorging en sociaal agogische opleidingen): resultaat is per kwalificatieniveau en richting het aantal medewerkers nu en aan het Pagina 4

7 einde van de prognoseperiode. De verdeling over de kwalificatieniveaus zal meer dan voorheen aan verandering onderhevig zijn nu de grote transities hun weerslag vinden. In het model is de volgende vraag hoe dit opgepakt gaat worden op de arbeidsmarkt. Het onderste deel van het schema geeft een beeld van de processen die daar spelen: in-, door- en uitstroom van personeel. - Bepaling van de uitstroom uit Zorg en WJK De uitstroom uit de arbeidsmarkt Zorg en WJK bestaat uit drie componenten, zo men wil richtingen van uitstroom: - Pensioen - Overig inactief (stoppen met werk, werkloosheid, arbeidsongeschiktheid, vertrek naar buitenland, etc.) - Vertrek naar andere bedrijfstakken - Bepaling van de doorstroom binnen Zorg en WJK De doorstroom is van belang voor een efficiënt werkende arbeidsmarkt en kent de volgende onderdelen: - Scholing: werkenden scholen zich naar een hoger kwalificatieniveau. - Van baan veranderen tussen branches: de verdeling van stromen over branches geeft iets van de concurrentiepositie tussen branches weer. - Bepaling van de instroom in Zorg en WJK Een belangrijk deel van de instroom vindt via het volgen van een opleiding plaats: - Omvang instroom in de opleidingen - Studierendement van de opleidingen - Sectorrendementen De omvang van de instroom in de opleidingen, het studierendement en sectorrendement bepalen gezamenlijk hoeveel gediplomeerden instromen in de branche. Instroom vindt niet uitsluitend plaats vanuit de opleidingen. Overige instroom bestaat uit instroom uit werkloosheid, uit een uitkeringssituatie, vanuit overige inactiviteit en vanuit andere bedrijfstakken. In het volgende hoofdstuk gaan we in op de kwantitatieve vooronderstellingen in het model. 2.3 Gehanteerde kwalificaties Kernbegrippen in het rekenmodel voor de Toekomstverkenning zijn branche en kwalificatieniveau en - richting. Het hanteren van kwalificaties heeft als achtergrond dat dit de communicatie met het onderwijsveld vergemakkelijkt. Organisaties in Zorg en WJK zullen wellicht eerder geneigd zijn om in termen van functies te kijken, maar daarin bestaat weinig uniformiteit; vaak niet binnen branches, maar zeker niet tussen branches. Kwalificaties zijn als het ware de lingua franca. We vertalen ontwikkelingen op het terrein van functies dus zo goed mogelijk naar de achterliggende kwalificaties. In dit rapport bedoelen we met kwalificatie zowel het betreffende niveau volgens de NLQF-indeling 2, als de richting (verpleging en verzorging, agogisch). 2 NLQF is een overzicht van alle mogelijke kwalificaties die in Nederland te behalen zijn. Het is gekoppeld aan het Europese EQF, zodat alle opleidingen in Europa met elkaar vergelijkbaar zijn. NLQF niveau 5 ontbreekt in dit schema. Het gaat hier om associate degrees, tweejarige studies in het hbo, met een wettelijk erkend diploma. Op het gebied van verpleegkunde bestaat bijvoorbeeld een associate degree in Management in de Zorg. Per 1 september start een associate degree opleiding voor Sociaal werk in de zorg. Pagina 5

8 Kwalificatie en opleidingen De relevante kwalificatie en opleidingen staan in onderstaand kader samengevat. Kader 2.1. Opleidingsniveaus, inclusief NLQF-codes Voor de verplegende en verzorgende functies - Verpleegkundigen op hbo-niveau, (NLQF niveau 6 3 ) Hbo-verpleegkundigen, Verpleegkundig Specialist en SPV - Verpleegkundigen op mbo-niveau (NLQF niveau 4) MBO, Inservice - Verzorgende (NLQF niveau 3) - Helpende Zorg en WJK (NLQF niveau 2) - Zorghulp 1 (NLQF niveau ) Voor de agogische functies: Kwalificatieniveau NLQF 6 - Hbo Sociaal-pedagogische hulpverlening - Hbo Culturele en maatschappelijke vorming - Hbo Maatschappelijk werk en dienstverlening - Hbo Pedagogiek - Hbo Creatieve therapie Kwalificatieniveau NLQF 4) - Gespecialiseerd Medewerker Kinderopvang - Pedagogisch Medewerker Jeugdzorg - Maatschappelijke Zorg, Persoonlijk Begeleider Gehandicaptenzorg en Persoonlijk Begeleider Specifieke Doelgroepen - Sociaal-maatschappelijk Dienstverlener - Sociaal Pedagogisch Werker - Sociaal Cultureel Werker Kwalificatieniveau NLQF 3) - Pedagogisch Medewerker Kinderopvang - Medewerker Maatschappelijke Zorg - Sociaal Dienstverlener - Sociaal Pedagogisch Werker Kwalificatieniveau NLQF 2) - Helpende Zorg en WJK Overig personeel: artsen, VVS-personeel i.o., medisch technisch en ondersteunend personeel. Bestaande opleidingen Opleidingen zijn gelukkig voortdurend in ontwikkeling. Dat betekent dat het lastig is om mensen die al jaren geleden hun opleiding afrondden en in de sector werkzaam zijn te vergelijken met degenen die nu uit vernieuwde opleidingen uitstromen. Toch vraagt het toepassen van een rekenkundig arbeidsmarktmodel daar wel om. Anders zijn er geen uitkomsten te maken. Bij de presentatie van medewerkers naar opleiding gaan we in principe uit van de nieuwe bestaande opleidingen. Daar zijn een paar argumenten voor: - Een belangrijk deel van het aanbod in de zorgsector bestaat uit mensen die nu of binnenkort met een diploma uitstromen uit het onderwijs - Voor het vervullen van een vacature zal het gaan om een definiëring wat de nieuwe persoon moet kunnen en minder wat de vertrekker aan opleiding heeft gehad; m.a.w. het huidige palet aan opleidingen is het meest relevant. - Wanneer geen rekening gehouden wordt met deze vervanging ontstaat een verkeerd beeld van het perspectief voor de opleidingen - Als sector willen we aan kunnen geven wat het arbeidsmarktperspectief voor de deelnemers aan (bestaande) opleidingen is. Verder willen we tot een overzichtelijk aantal groepen komen én geen groepen hanteren die onderling makkelijk uitwisselbaar zijn. Ontwikkelingen die gaande zijn omtrent meer ingrijpende veranderingen in de opleidingen (integratie van opleidingen gericht op maatschappelijke zorg en verpleegkundige, V&V 2020 en Zorgberoepen 2030), 3 Opleidingen op hbo-niveau zijn NLQF-niveau 6. Dit betekent niet dat er een nieuw niveau bij komt. NLQF is simpelweg een nieuw ordeningssysteem dat aansluit bij de EQF, in tegenstelling tot het oude ordeningssysteem vanuit Gekwalificeerd voor de toekomst (1996), waarin hbo ers niveau 5 waren. In dit rapport gebruiken we verder de NLQF-indeling. Pagina 6

9 nemen we om bovenstaande redenen niet mee. Wel zullen we deze ontwikkelingen kritisch volgen en toevoegen op het moment dat ze hebben geleid tot concrete opleidingen. Tabel 2.1 De gehanteerde kwalificaties en aantallen werkenden met de betreffende VVS-opleiding per eind 2014 Omvang in 2014 (x 1.000) NLQFcode Subgroepen NLQF6 Verpleegkundige (hbo-niveau) 58,4 NLQF4 Verpleegkundige (mbo-niveau) 164,4 NLQF3 Verzorgende 175,0 NLQF2 Helpende Zorg en WJK 28,7 NLQF1 Zorghulp 28,5 NLQF6 Sociaal agogisch (hbo-niveau) 90,9 Sociaal pedagogische hulpverlening 67,4 Pedagogiek 16,6 Culturele en maatschappelijke vorming 6,9 NLQF6 Maatschappelijk werk en dienstverlening (hbo-niveau) 25,9 NLQF4 Medewerker maatschappelijke zorg/pedagogisch werker 90,8 Medewerker maatschappelijke zorg/persoonlijk begeleider 56,6 Pedagogisch werker 29,6 Sociaal cultureel werk 1,9 Sociaal dienstverlener 2,7 NLQF3 Medewerker maatschappelijke zorg/pedagogisch werker 32,1 Medewerker maatschappelijke zorg 16,4 Pedagogisch werker 15,7 Overige kwalificaties 509,0 Totaal 1203,6 Bron: Bewerking van WNE 2013 en PFZW cijfers In de tabel staan de VVS-opgeleiden (aantallen) per 2014 vermeld op basis van het Werknemersonderzoek 2013 en PFZW gegevens over de ontwikkeling van de werkgelegenheid tussen 2013 en Voor de thuiszorg heeft een aanpassing plaatsgevonden om interne opleidingen tot zorghulp en helpende ook mee te kunnen nemen. Niveau 1 en 2 zijn echter in de uiteindelijke rapportage niet meegenomen. De als sociaal agoog opgeleiden zijn, in samenspraak met de begeleidingscommissie, als volgt verdeeld over medewerker maatschappelijke zorg en pedagogisch werker: Tabel 2.2 De verdeling van sociaal agogen op de kwalificatieniveaus 3 en 4 over Medewerker Maatschappelijke (MMZ) zorg en Pedagogisch werker (PW) % MMZ % PW UMC's Algemene en categorale ziekenhuizen GGZ 100 Verpleging & Verzorging 100 Thuiszorg 100 Gehandicaptenzorg 100 Overige zorg WMD Jeugdzorg Kinderopvang 100 Pagina 7

10 VVS-opgeleiden versus VVS-functies In het model gaan we uit van alle VVS-opgeleiden werkzaam in de sector, ook de VVS-opgeleiden die niet meer werkzaam zijn in een VVS-functie. Immers: doorstroom naar deze niet VVS-functies zal er ook in de toekomst zijn en dus moet hier ook rekening mee worden gehouden bij het aantal personen dat opgeleid moet worden. In onderstaande tabel staat het aandeel VVS-opgeleiden dat niet werkzaam is in een VVS-functie. Tabel 2.3 Het percentage VVS-opgeleiden per branche en het percentage van hen niet werkzaam in VVS-functie % VVS-opgeleiden in totale personeelsbestand % van VVS-opgeleiden, niet werkzaam in VVS-functie Ziekenhuizen GGZ V&V Thuiszorg Gehandicaptenzorg WMD Jeugdzorg Kinderopvang 73 7 Totaal Zorg en WJK Bron: WNE 2013 In Tabel 2.3 is te zien dat van alle werkenden in Zorg en WJK 68% een VVS-opleiding achter de rug heeft, waarbij 17% van die VVS-opgeleiden niet meer werkt in een VVS-functie. Bij de ziekenhuizen en GGZ ligt dat percentage nog aanmerkelijk hoger, namelijk op 24% en 36%. Dit hoge aandeel VVSopgeleiden dat niet in een VVS-functie werkt verklaart het verschil tussen het aantal personen met een verpleegkundige opleiding in tabel 2.1 (niveau 4 (mbo) en niveau 6 (hbo) is samen goed voor personen) en het aantal verpleegkundigen in het BIG-register van (begin 2015). Pagina 8

11 3 Kwantitatieve/technische vooronderstellingen Waar we in het vorige hoofdstuk de algemene uitgangspunten voor het model hebben geschetst gaan we hier dieper in op de meer specifieke, meer kwantitatieve vooronderstellingen na. Achtereenvolgens behandelen we de vooronderstellingen, ten aanzien van: - Mutaties in omvang van de werkgelegenheid Mutaties in personele samenstelling Aannames over de uitstroom van personeel uit de sector Zorg en WJK - Aannames over de doorstroom van personeel binnen de sector Zorg en WJK - Aannames over de instroom in de sector Zorg en WJK 3.1 De startsituatie in 2014 In het project Toekomstverkenning ramen we vraag en aanbod van VVS-personeel tot het jaar Het startjaar voor de verkenning is De basis voor de raming voor 2014 wordt gevormd door de cijfers uit tabel 3.1. Tabel 3.1 Het aantal FTE s per (sub)branche in 2014 Branches Aantal fte s per (sub)branche Umc s 55,1 Algemene en categorale ziekenhuizen 162,6 GGZ 69,0 Verpleeg- en verzorgingshuizen 167,8 Thuiszorg V&V 68,3 Thuiszorg Huishoudelijke hulp 19,2 Gehandicaptenzorg 114,4 Overige zorg 91,6 WMD 50,4 Jeugdzorg 25,1 Kinderopvang 49,1 Totaal 872,5 Bron: CBS, PfZW, WNE2013 De werkgelegenheid in FTE s en personen is voor de VVT in 2013 te onderscheiden in Verpleeg- en verzorgingshuizen en Thuiszorg. Een en ander is gebaseerd op het Werknemersonderzoek Omdat we voor de ramingen in latere jaren binnen de Thuiszorg ook onderscheid willen maken tussen V&V en huishoudelijk zorg maakten we in 2013 daar ook een splitsing. Om te komen tot cijfers over 2014 voor de onderdelen van de VVT beschikken we over verschillende mogelijkheden. In eerste instantie zijn we uitgegaan van kwartaal gegevens van PFZW. Dit leidt voor de meeste branches tot herkenbare mutaties. De daling van 7,1% in FTE s voor de eerste kwartalen in in de VVT (totaal) op grond van PFZW gegevens lijkt echter aan de hoge kant 4. Waarschijnlijk speelt dat een aantal huishoudelijke zorgbedrijven geheel verdwenen zijn en mogelijk statistisch gezien bij schoonmaakbedrijven opduiken. Behalve een raming van het UWV 5 kent geen enkele bron het onderscheid V&V en Thuiszorg. Deze bron laat als raming voor genoemde periode -2,7% groei voor Verpleeg- en verzorgingshuizen en -5,8% voor Thuiszorg zien. Dit lijken plausibeler cijfers dan die van PFZW. Passen we de -2,7% toe op het 4 Analyse van Jaarverslagen van zorgorganisaties in 2014 biedt nog te weinig soelaas vanwege te geringe aantallen gedeponeerde jaarverslagen en/of het ontbreken van personeelsgegevens daarin. 5 Achtergrond gegevens voor UWV (2015) Arbeidsmarktprognose Pagina 9

12 verpleging en verzorgingsgedeelte binnen de Thuiszorg (voor beide is er sprake van hetzelfde financiële regime AWBZ) dan resteert voor het Huishoudelijke hulp gedeelte een daling van 15%. Aangezien we voor Huishoudelijke hulp totaal uitgaan van 40% daling resteert voor Huishoudelijke hulp in 2015 nog een reductie van 25%. 3.2 Mutaties in omvang van de werkgelegenheid In de arbeidsmarktmodellen tot nu toe werd gewerkt met de beschikbare middelen als indicator 6. Dat maakte dat er doorgaans met één scenario gewerkt kon worden. Nu er rond beschikbare middelen een diffusere situatie is ontstaan werken we met twee scenario s voor de ontwikkeling van de werkgelegenheid zodat een bandbreedte ontstaat: de werkelijkheid zal zich naar waarschijnlijkheid tussen beide scenario s voltrekken. Bij de twee scenario s gaat het om een Veel vraag en een Minder vraag naar personeel scenario. Uitgangspunt bij het Veel vraag scenario zijn de middelen zoals beschikbaar zijn gesteld door VWS, tenzij er andere bronnen zijn die dit meer specificeren. In het Minder vraag scenario gaan we uit van een groei die 1% lager is het Veel vraag scenario, tenzij er specifieke informatie is op basis waarvan een onderbouwde andere inschatting kan worden gemaakt. Hoe dit voor de verschillende branches uitpakt staat hieronder samengevat. Het Veel vraag scenario is als volgt samengesteld: - Cure sector: Op basis van de Convenanten (ziekenhuizen en cure-deel GGZ) wordt gerekend met een jaarlijkse groei van 1%. Voor 2018 en 2019 is die trend doorgezet. - Care sector (V&V, Thuiszorg, Gehandicaptenzorg en care-deel GGZ): middelen die VWS ( ) begroot heeft en/of naar gemeenten verschuift. - Jeugdzorg: middelen die VWS ( ) begroot heeft en/of naar gemeenten verschuift. Voor 2018 en 2019 volgen we de uitkomsten van de raming van jongeren op grond van een demografische prognose. Overige zorg: 1% jaarlijkse groei (gemiddelde van huisartsenzorg 2% en andere geen groei). - Welzijn: 0% groei. Aanname daarbij is dat organisaties de jarenlange krimp tot staan weten te brengen door kansen in het sociaal domein te benutten. - Kinderopvang: volgt de marktraming van de FCB). Het Minder vraag scenario is als volgt samengesteld: Groei van één procentpunt lager dan het Veel vraag scenario (weglekeffect/ onderhandelingspositie verzekeraars), met uitzondering van: - Jeugdzorg ( ): verwachting volgens het eigen Sectorplan (FCB). Voor 2018 en 2019 volgen we de uitkomsten van de raming van jongeren op grond van een demografische prognose. - Welzijn: hier volgen we de begrotingen van het Gemeentefonds en gemeenten. 6 Alleen bij Kinderopvang werd al met een marktverwachting gewerkt. Pagina 10

13 Tabel 3.2 De mutatie in werkgelegenheid (in %) in het Veel vraag scenario Universitaire medische centra 0,8 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 Algemene en categorale ziekenhuizen -0,5 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 GGZ 8, waarvan: -4,1 1,2 0,8 1,0 1,2 1,6 GGZ-cure deel 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 GGZ-care deel 1,5 0,6 0,9 1,6 2,4 V&V 9-2,7-3,2-2,3-2,4 1,3 1,3 Thuiszorg Verpleging, verzorging -2,7 4,4 7,5 7,6 2,9 2,2 Thuiszorg Huishoudelijke hulp -15,0-25,0 1,0 1,0 1,0 1,0 Gehandicaptenzorg -2,4-1,8 1,2-0,7 1,9 1,8 Overige zorg -0,8 1,0 1,0 1,0 1,0 1,0 WMD 1,4 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Jeugdzorg -4,6-0,8-4,6-4,0-0,2-0,3 Kinderopvang -7,5-4,0 5,0 4,0 4,0 3,0 Totaal -2,6-0,8 0,9 0,7 1,4 1,3 Tabel 3.3 De mutatie in werkgelegenheid (in %) in het Minder vraag scenario Universitaire medische centra 0,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Algemene en categorale ziekenhuizen -0,5 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 GGZ, waarvan: -4,1 0,5 0,2-0,2 0,0 0,2 GGZ-cure deel 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 GGZ-care deel 0,5-0,4-0,1 0,6 1,4 V&V -2,7-4,2-3,3-3,4 0,3 0,3 Thuiszorg Verpleging, verzorging -2,7 3,4 6,5 6,6 1,9 1,2 Thuiszorg Huishoudelijke hulp -15,0-26,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Gehandicaptenzorg -2,4-2,8 0,2-1,7 0,9 0,8 Overige zorg -0,8 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 WMD 1,4-8,0-4,0-2,0-1,0-1,0 Jeugdzorg -4,6-5,0-5,0-5,0-0,2-0,3 Kinderopvang -7,5-5,0-2,0 1,0 3,0 2,0 Totaal -2,6-2,3-0,5-0,4 0,5 0,4 In verschillende branches zien we dat de afname van de werkgelegenheid in 2014 fors is. Branches hebben mogelijk voorgesorteerd op komende bezuinigingen en veranderingen. Dit kan ook betekenen dat de percentages krimp voor de komende jaren gaan meevallen, omdat een deel van die doelstelling al is behaald. Om een beeld te krijgen van de orde van grootte van de beoogde veranderingen hebben we de volgende tabel opgesteld. Daarin zijn de veronderstelde veranderingen in werkgelegenheid naar kwalificatieniveau weergegeven. Daarbij zijn cijfers over de ontwikkeling in werkgelegenheid gecombineerd met gegevens over een wijzigende samenstelling van personeel 10 tussen 2014 en Zie Gebaseerd op een verhouding tussen het cure- en het care-deel van de GGZ van 60%/40%. 9 Voor 2014 is op basis van de raming PFZW geen differentiatie mogelijk tussen V&V en Thuiszorg Pagina 11

14 Tabel 3.4 De mutatie in werkgelegenheid absoluut (x 1.000) en in % van de werkgelegenheid naar kwalificatieniveau in personen, tussen 2014 en Minder vraag scenario In % Veel vraag scenario Verpleegkundige (NLQF 6) 58,4 73, ,1 32 Verpleegkundige (NLQF 4) 164,4 156, ,6 0 Verzorgende (NLQF 3) 175,0 182, ,5 10 Sociaal pedagogische hulpverlener (NLQF 6) 67,4 66,6-1 72,4 8 Pedagogiek (NLQF 6) 16,6 14, ,3-8 Maatschappelijk werk en dienstverl. (NLQF 6) 25,9 26,9 4 29,7 15 Culturele en maatschappelijke vorm.( NLQF 6) 6,9 6,2-11 6,8-2 Pedagogisch werker (NLQF 4) 29,6 33, ,5 30 Sociaal cultureel werk (NLQF 4) 1,9 1,6-15 1,8-4 Sociaal dienstverlener (NLQF 4) 2,7 2,3-15 2,5-7 Medewerker maatschappelijke zorg (NLQF 4) 56,6 52,3-8 55,3-2 Medewerker maatschappelijke zorg (NLQF 3) 16,4 18, ,7 20 Pedagogisch werker (NLQF 3) 15,7 10, ,2-22 Ter toelichting: In vijf jaar tijd moet het aantal verpleegkundigen op niveau 6 met 25% groeien in het Minder vraag scenario en met 32% in het Veel vraag scenario, terwijl het aantal verpleegkundigen niveau 4 met 5% kan afnemen in het Minder vraag scenario, en bij Veel vraag constant kan blijven.. Verzorgenden niveau 3 moeten over de gehele periode van vijf jaar 4% respectievelijk 10% groeien. Van de agogische kwalificaties laten niveau 4 tezamen en 6 tezamen een krimp van 2% en een groei van 7% zien. De sterkste daling in werkgelegenheid zien we bij de pedagogisch medewerker niveau 3 met tussen de 22 en 32%. Deeltijdpercentage en ziekteverzuim Tabel 3.3 gaat over ontwikkeling van de werkgelegenheid in personen. Belangrijk om aan te geven is dat in het model wordt uitgegaan van een constante P/A ratio. Bij evenwicht tussen vraag en aanbod is dit doorgaans ook het geval. Bij een aanbodoverschot gaat de P/A ratio vaak tijdelijk omhoog om daarna, bij meer evenwicht, weer te dalen. Recente veranderingen in de deeltijdfactor in branches bleken in data van PFZW niet systematisch samen te hangen met de mate van groei of krimp in zo n branche. Ook ten aanzien van ziekteverzuim doen we de aanname dat dit stabiel is. Hieronder gaan we in op de mutatie in werkgelegenheid voor de verschillende branches in Zorg en WJK Universitaire medische centra (UMC s) Bij de twee scenario s is gerekend met de volgende waarden voor de mutatie van werkgelegenheid (FTE s) 11. Veel vraag scenario Bij de UMC s is het Bestuurlijk Akkoord voor de cure van toepassing waarin voor de jaren sprake is van 1% volumegroei. Verwachting is echter dat deze groei niet terug te zien is in de werkgelegenheid voor de verpleging. Deze zal waarschijnlijk lager uitvallen doordat in de ziekenhuizen al jaren een proces aan de gang is waarbij het personeelsbestand betrokken bij de behandeling van patiënten in omvang sterker groeit dan dat van de verpleging. In % 10 Deze mutaties in personele samenstelling worden beschreven in paragraaf Het gaat om het VVS-personeel (Verpleegkundig, verzorgend en sociaal agogisch personeel). Pagina 12

15 Minder vraag scenario Het Minder vraag scenario is gesteld op 1% lager dan het Veel vraag scenario. Tabel 3.5 De verwachte mutatie in omvang werkgelegenheid in ziekenhuizen volgens twee scenario s in % Veel vraag scenario Minder vraag scenario Algemene en categorale ziekenhuizen Bij de twee scenario s is gerekend met de volgende waarden voor de mutatie van werkgelegenheid (FTE s). Het Veel vraag scenario Bij de ziekenhuizen is een Bestuurlijk Akkoord voor de cure van toepassing waarin voor de jaren sprake is van 1% volumegroei. Deze ontwikkeling volgen we in het Veel vraag scenario. Omdat in de ziekenhuizen, net als bij de UMC s, al jaren een proces aan de gang is waarbij het personeelsbestand betrokken bij de behandeling van patiënten in omvang sterker groeit dan dat van de verpleging, zal deze groei waarschijnlijk in mindere mate ten goede komen aan werkgelegenheidsgroei voor de verpleging. Het verschil in groeitempo bedroeg de afgelopen jaren gemiddeld 1 procentpunt per jaar. Zouden we deze lijn doortrekken dan komen we op een nulgroei voor de verpleging in ziekenhuizen. Op deze redenering valt wel wat af te dingen omdat verpleegkundigen ook steeds meer taken van artsen over nemen. Het gaat echter om een beperkt deel van alle verpleegkundigen. Het Minder vraag scenario Bij het Minder vraag scenario gaan we uit van een jaarlijkse groei van 0%, 1% minder dan in het Veel vraag scenario. Bij de twee scenario s wordt gerekend met de volgende waarden voor de mutatie van werkgelegenheid (FTE s) 12. Tabel 3.6 De verwachte mutatie in omvang werkgelegenheid in ziekenhuizen volgens twee scenario s in % Veel vraag scenario Minder vraag scenario GGZ In verband met de verschillende financiering hebben we voor het vaststellen van de werkgelegenheidsontwikkeling onderscheid gemaakt tussen de curatieve GGZ en het deel van de GGZ dat tot de care hoort. Voor deze onderdelen gelden verschillende ontwikkelingen. In het rekenmodel van het Arbeidsmarktmodel wordt gerekend met één reeks voor de mutaties in werkgelegenheid die is gebaseerd op het aandeel van cure (60%) en care (40%) in het totaal. Bij de twee scenario s is gerekend met de volgende waarden voor de mutatie van werkgelegenheid (FTE s). Het Veel vraag scenario Bij de GGZ is eveneens het Bestuurlijk Akkoord voor de cure van toepassing waarin voor de jaren sprake is van een 1% groei. Dit geldt echter alleen voor het cure-deel, waar voor 2014 gold dat er een krimp was van 1,4%. 12 Het gaat om het VVS-personeel (Verpleegkundig, verzorgend en sociaal agogisch personeel). Pagina 13

16 Belangrijke kanttekening is wel dat de macro groeiruimte niet meer volledig ten goede komt aan GGZzorgaanbieders. De groei gaat voor een deel naar de huisartsenzorg en is waarschijnlijk negatief in het Wmo gedeelte. Het Minder vraag scenario Het Minder vraag scenario is gesteld op 1% lager dan het Veel vraag scenario. Ook in de GGZ was de personeelsgroei in 2013 negatief (bron: PGGM): 4,3% (3 e kwartaal e kwartaal 2014). Onduidelijk is of het hier voor de GGZ gaat om het na-ijleffect van de zogenaamde Klinken Schipperskortingen als gevolg van het terughalen van overschrijdingen en/of bezuinigen vanuit de diverse regeerakkoorden, of dat het gaat om een reductie om bij de start van de transities een goede uitgangspositie te hebben. Tabel 3.7 De verwachte mutatie in omvang werkgelegenheid in de GGZ volgens twee scenario s in % Veel vraag scenario 1,2 0,8 1,0 1,2 1,6 Minder vraag scenario 0,2-0,2 0,0 0,2 0, Verpleeg- en verzorgingshuizen Bij de twee scenario s voor de verpleeg- en verzorgingshuizen is gerekend met de volgende waarden voor de mutatie van werkgelegenheid (FTE s). Veel vraag scenario De verwachte ontwikkeling van beschikbare middelen in de macrokaders (zie ook AER) is weergegeven in de tabel in de vorm van het Veel vraag scenario. Minder vraag scenario Een alternatief scenario is hier wat lastiger te geven, vanwege alle ontwikkelingen in de branche. Ook hier is daarom gekozen voor het Minder vraag scenario waarbij een procent in mindering is gebracht op het Veel vraag scenario. Er zijn wel organisaties die nieuwe dienstverlening gaan aanbieden bv. gemaksdiensten. De vraag is of dit tot Zorg en WJK behoort. Het gaat om persoonlijke dienstverlening. Overigens leidt dit tot een groei van de werkgelegenheid. Tabel 3.8 De verwachte mutatie in omvang werkgelegenheid in V&V-sector volgens twee scenario s in % Veel vraag scenario -3,2-2,3-2,4 1,3 1,3 Minder vraag scenario -4,2-3,3-3,4 0,3 0, Thuiszorg Bij de twee scenario s voor de thuiszorg is gerekend met de volgende waarden voor de mutatie van werkgelegenheid (FTE s). Veel vraag scenario Bij de thuiszorg hebben we het Veel vraag scenario gesplitst vanwege de uiteenlopende ontwikkeling van de onderdelen. Verpleging en verzorging stijgen als gevolg van opname in de Zorgverzekeringswet en sterkere positionering in het zorgspectrum; huishoudelijke hulp en alfahulp dalen vanwege bezuinigingen en vanwege veranderende personele samenstelling 13. Pagina 14

17 Er zijn wel organisaties die nieuwe dienstverlening gaan aanbieden. Over aard en omvang is niet zo veel te zeggen. Minder vraag scenario In het Minder vraag scenario hebben we de werkgelegenheid, net als in andere branches, 1% minder laten stijgen. Tabel 3.9 De verwachte mutatie in omvang werkgelegenheid in thuiszorg volgens twee scenario s in % Veel vraag scenario 4,4 7,5 7,6 2,9 2,2 Minder vraag scenario 3,4 6,5 6,6 1,9 1,2 De vraag is wel of huishoudelijke hulp nog wel goed meegenomen kan worden. Dit geldt zowel voor de vraag als het aanbod van personeel. Wanneer schoonmaakbedrijven hier ook acteren kan het CBS de werkgelegenheid in de thuiszorg niet meer volledig in beeld brengen. We kunnen dan noch de vraag, noch het aanbod in kaart krijgen. Overigens geldt ook voor PGB s en degenen die daarvoor werken de vraag of ze statistisch goed te vangen zijn. We gaan er vanuit dat als het om gekwalificeerde krachten gaat dit veelal via een zorgorganisatie zal lopen. Ook dit is een punt van aandacht voor een volgende raming Gehandicaptenzorg De werkzaamheden van de gehandicaptenzorg vinden plaats onder verschillende financiële regimes. De belangrijkste zijn: zorg onder de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO, regie gemeente); zorg onder de Wet Langdurige Zorg (WLZ, zorgkantoor); jeugdzorg (regie gemeente). Landelijk is de verdeling over deze gebieden naar schatting: WMO 13%, WLZ 77% en Jeugdzorg 10%. De mix kan per organisatie echter sterk verschillen! Bij de twee scenario s is gerekend met de volgende waarden voor de mutatie van werkgelegenheid (FTE s). Veel vraag scenario De percentages voor het Veel vraag scenario voor de gehandicaptenzorg zijn vastgesteld op basis van de laatste AER en aanvullende gegevens van VWS over 2018 en Het gaat daarbij om de middelen die VWS verschuift naar gemeenten ten behoeve van WMO en jeugdzorg. Hierdoor zien we een daling van de werkgelegenheid in Deze daling is echter geringer dan in De groei in de overige jaren in het Veel vraag scenario ontstaat vanwege het benutten van kansen door de gehandicaptenzorg en het verwerven van andere middelen. De daling in 2017 is het gevolg van voorgenomen bezuinigingen in de WLZ als gevolg van een tariefsverlaging voor de ZZP s. Tabel 3.10 De verwachte mutatie in omvang werkgelegenheid in gehandicaptenzorg volgens twee scenario s in % Veel vraag scenario -1,8 1,2-0,7 1,9 1,8 Minder vraag scenario -2,8 0,2-1,7 0,9 0,8 Minder vraag scenario Het Minder vraag scenario is gesteld op één procentpunt lager dan het Veel vraag scenario. Pagina 15

18 3.2.8 Welzijn en Maatschappelijke Dienstverlening (WMD) Bij de twee scenario s is gerekend met de volgende waarden voor de mutatie van werkgelegenheid (FTE s). Veel vraag scenario Het Veel vraag scenario s gaat er van uit dat er nieuwe kansen voor WMD-organisaties zijn als gevolg van de transities. Daarmee stellen we dit t scenario op 0% groei/ krimp in de periode Dit scenario past in de trendmatige ontwikkelingen. We zien namelijk de daling van de werkgelegenheid bij WMD in de loop der tijd afnemen: de laatst bekende kwartaalcijfers van PGGM (3 e kwartaal 2014 laten nog maar een daling van -2,1% zien. Minder vraag scenario Het Minder vraag scenario is bij de WMD gebaseerd op gegevens uit het Gemeentefonds enerzijds en onderzoek naar gemeentebegrotingen anderzijds. Voor de jaren na 2017 geven deze bronnen geen informatie en is de groei op 1% lager dan het Veel vraag scenario gesteld. Tabel 3.11 De verwachte mutatie in omvang werkgelegenheid in WMD volgens twee scenario s in % Veel vraag scenario Minder vraag scenario -8,0-4,0-2,0-1, Jeugdzorg 14 Bij de twee scenario s voor de jeugdzorg is gerekend met de volgende waarden voor de mutatie van werkgelegenheid (FTE s). Veel vraag scenario Het Veel vraag scenario is gebaseerd op informatie zoals die in de AER is opgenomen over de Jeugdzorg. Minder vraag scenario Het Minder vraag scenario is gebaseerd op de uitgangspunten in het Sectorplan Jeugdzorg. Daarbij is onder meer rekening gehouden met uitvoeringskosten, zodat de vraag naar hulpverleners lager komt te liggen. Voor het jaar 2018 en 2019 zijn geen gegevens beschikbaar. We zijn daar uitgegaan van de demografische ontwikkeling van het aantal 0-20 jarigen. Tabel 3.12 De verwachte mutatie in omvang werkgelegenheid in de jeugdzorg volgens twee scenario s in % Veel vraag scenario -0,8-4,6-4,0-0,2-0,3 Minder vraag scenario -5,0-5,0-5,0-0,2-0, Kinderopvang Voor de Kinderopvang zijn er gegevens van de bezuinigingen over de afgelopen jaren en over de vraaguitval van kinderopvang (kinderopvangtoeslagcijfers van de belastingdienst). De kinderopvang wordt deels gefinancierd vanuit de overheid en deels vanuit werkgevers en ouders. Ontwikkelingen in de kinderopvangtoeslag hebben wel gevolgen voor de vraag, die verder door de ontwikkeling van de economie/werkloosheid en demografische ontwikkelingen wordt beïnvloed. 14 Branche Jeugdzorg betreft alleen jeugdzorg die door deze branche geleverd wordt Pagina 16

19 Minder vraag scenario Het Minder vraag scenario is opgesteld op basis van een marktverwachting die door FCB is opgesteld. Daarbij is rekening gehouden met de vraaguitval en de gevolgen van de bezuinigingen op de kinderopvangtoeslag van de afgelopen jaren. Deze heeft geleid tot een daling van de instroom in de kinderopvang. Door de lage instroom van baby s daalt de vraag naar kinderopvang nog tot en met Dan is het na-ijleffect van de bezuinigingen uitgewerkt en trekt de vraag naar kinderopvang weer aan als gevolg van de conjuncturele ontwikkelingen. Kiwa Carity heeft een second opinion gedaan op deze marktraming en heeft daarna de prognose overgenomen. Veel vraag scenario In het veel vraag scenario is uitgegaan van een positievere ontwikkeling. Deze is gebaseerd op de plannen van de Belastingdienst, waarbij er voor de Kinderopvang 250 miljoen extra beschikbaar kan komen. Deze plannen zijn nog niet definitief, maar lijken wel door te gaan en leveren naar schatting 7500 meer banen op dan tot nu toe wordt verwacht. Dat betekent rond 11% meer banen dan waar in het minder vraag scenario wordt gerekend. De mate waarin de 7500 extra banen wordt gerealiseerd is afhankelijk van hoe de 250 miljoen wordt aangewend (voor lage of hoge inkomens, voorwaarden, etc). Tabel 3.13 De verwachte mutatie in omvang werkgelegenheid in de kinderopvang volgens twee scenario s in % Veel vraag scenario Minder vraag scenario Van de 11% die er extra bijkomt zien we nu 7procentpunt terug in procentpunt in 2017 en 1 procentpunt in Deze 11% is maximaal, (prijselasticiteit van de goede tijden van de kinderopvang waarin het rijk ook investeerde in de kinderopvang) bij een lagere prijselasticiteit (van de afgelopen jaren) komen we maar tot 6,5% extra banen. 3.3 Mutaties in personele samenstelling Het in kaart brengen van de gewenste personeelssamenstelling is nodig om te kunnen bepalen welke vraag naar welk personeel er zal zijn in de komende jaren. Geconfronteerd met gegevens over het aanbod aan personeel levert dit aanknopingspunten voor de beleidsvoering. Dit geldt op landelijk niveau, maar ook op regionaal en gemeentelijk niveau. Waar voorheen de toekomstige samenstelling van Verplegend, Verzorgend en Sociaal Agogisch personeel (VVS-personeel) naar richting en niveau constant werd verondersteld bij arbeidsmarktprognoses, is dat, gezien de transities en transformaties die gaande zijn in de sector, geen houdbare veronderstelling voor de periode Aangezien in deze periode van grote veranderingen nog geen empirische informatie aanwezig is om op onderbouwde wijze te komen tot een prognose voor de toekomstige personeelssamenstelling te komen, is voor de toekomstverkenning gebruik gemaakt van het oordeel van experts. In expertbijeenkomsten per branche hebben we de deelnemers gevraagd naar hun ervaringen en oordeel. Primair doel van de expertbijeenkomsten was het in kaart brengen van de gewenste personeelssamenstelling over vijf jaar, rekening houdend met wat men verwacht aan beschikbare middelen, zorgvraag enz. Uitgangspunt bij de discussies werd steeds gevormd door de macro beschikbare middelen. Zij vormden het vertrekpunt voor de discussies over de verwachte verschuivingen in de samenstelling van het personeel. In Tabel 3.14 zijn de uitkomsten van de expertbijeenkomsten samengevat in een totaaloverzicht. Kijkend naar de laatste regels met de totalen blijkt dat de vooronderstelling van een stabiel blijvende personele samenstelling inderdaad niet langer houdt voor de meeste kwalificatieniveaus. Voor een verdere toelichting op de werkwijze bij de expertbijeenkomsten verwijzen we naar het rapport Personele samenstelling in Zorg en WJK ( Pagina 17

20 Tabel 3.14 Ontwikkeling in de samenstelling van het personeel in Zorg en WJK tussen 2014 en 2019, uitgesplitst naar branche en naar kwalificatieniveau 15. V6 V4 V3 H2 Z1 SA6 MW6 SA4 SA3 Overig Totaal Universitaire medische centra ,1 14, ,2 0,7 0 0,9 73,2 100 Algemene en categorale ziekenhuizen ,4 9,5 1,5 0,3 0,3 0,2 0,7 0 0,5 73, ,6 29,7 3,3 0,3 0,3 1,3 0,5 1,1 0,6 52, ,1 28,2 3,3 0,3 0,3 1,3 0,5 1,1 0,6 53,2 100 GGZ ,4 3,1 0,1 0,3 16,5 5,8 6 0,9 40, ,1 0,1 0,3 13,8 5,8 3 0,9 38,9 100 Verpleging en verzorging ,4 10,3 41 5,8 0,2 1,9 0 2,9 0,1 34, ,4 1 2,1 0,4 3,9 1,1 27,1 100 Thuiszorg ,1 6,5 35,2 5,6 20,5 1,8 0,8 2,2 1, ,7 8,2 37,9 3,9 14,4 1,8 1 2,8 1,7 18,1 100 Gehandicaptenzorg ,3 13,9 7 0,9 0,9 20,3 1,4 24,3 6,3 23, Overige zorg ,5 7,1 5,4 0,6 0,3 13,1 3,5 5 1,8 59, ,5 7,1 5,4 0,6 0,3 13,1 3,5 5 1,8 59,8 100 WMD ,8 4,8 3,3 0,6 0,4 23,6 17,5 16,8 1,6 30, ,7 4,4 3 0,5 0, ,4 1, Jeugdzorg ,7 1, ,3 17,5 3,6 0,2 37, ,7 1, ,9 18,3 3,8 0,2 34,9 100 Kinderopvang ,5 1,1 5,2 1,3 0,3 15,4 0, ,2 26, , ,2 0, ,5 25,5 100 Totaal ,2 13,3 13,9 2 2,2 9,6 2,8 7,9 2,5 40, , ,6 1,5 1,7 9,5 3,1 8,1 2,4 39,4 100 Het is aan te bevelen om een inventarisatie zoals deze over een jaar te herhalen. Hierbij spelen de volgende overwegingen een rol: - De inschattingen vanuit de experts, zo gaven zij aan, zijn omgeven met veel onzekerheden. Veel branches hebben te maken met branchevervaging, organisaties uit verschillende branches met een zelfde zorgaanbod. Ook zijn er soms nieuwe aanbieders die werk overnemen. Onduidelijk is vooralsnog hoe dit zich gaat uitkristalliseren. Voor de branches waarvan de financiering vanuit de gemeenten moet komen, vraagt men zich daarbij ook af hoe gemeenten zich zullen opstellen. - Per branche is een beperkte groep experts betrokken geweest. Dit varieerde van 5 tot 10 vertegenwoordigers uit de praktijk, doorgaans aangevuld met vertegenwoordigers vanuit werkgevers- en werknemersorganisaties en sectorfondsen. 3.4 De uitstroom uit sector Zorg en WJK Op de arbeidsmarkt doen zich veel personeelsstromen voor: tussen de branches onderling en van en naar andere bedrijfstakken of naar een situatie waarin men geen betaald werk heeft. Bij de berekeningen zijn we uitgegaan van het model van de stromen zoals die in eerdere versies van het model door SEOR zijn gehanteerd. Elke kwalificatie kent uitstroom uit het beroep. In een stabiele situatie verandert de jaarlijkse omvang van deze uitstroom niet zo veel. Deze is immers afhankelijk van een aantal structurele gegevenheden. Bijvoorbeeld hoe langer de opleiding die men gevolgd heeft en hoe hoger het kwalificatieniveau, hoe langer men in het beroep werkzaam zal blijven. Sommige beroepen kun je ook in andere bedrijfstakken uitoefenen, hetgeen betekent dat de uitstroom, maar ook de instroom hoger zal zijn dan wanneer dit niet het geval is en uitstroom ook beroepsverandering betekent. 15 Hierbij zijn de kwalificatieniveaus volgens NLQF gehanteerd. Pagina 18

21 Andere bedrijfstak Uitkering Inactiviteit (inclusief pensioen) extra pensioen* Totaal uitstroom Bij uitstroom oftewel vertrek gaat het om alle stromen van personeel dat de sector Zorg en WJK verlaat. De volgende richtingen voor de stromen worden onderscheiden: - Naar andere bedrijfstak - Naar uitkering (werkloosheid, arbeidsongeschiktheid) - Naar overige inactiviteit (waaronder pensioen) SEOR heeft over deze stromen informatie verzameld. De uitstroom in de jaren liep uiteen van 4,7% onder verpleegkundigen niveau 4 en 6 tot 9,8% bij sociaalagogen niveau 3 (zie Tabel 3.15). In het Arbeidsmarktmodel voor de periode worden deze waarden aangehouden, omdat dit de beste schatting is die momenteel beschikbaar is. Het is echter aan te bevelen om de uitstroom hernieuwd in kaart te brengen, om zodoende de uitstroomparameters te kunnen actualiseren. De uitstroom naar inactiviteit behoeft voor de prognoseperiode in ieder geval wel aanpassing omdat het aantal pensioengangers door de leeftijdsopbouw toeneemt. De raming van dat effect staat in de kolom extra pensioen. Deze is gebaseerd op de leeftijdsverdeling zoals die in het Werknemersonderzoek 2013 naar voren komt. Tabel 3.15 Uitstroom naar kwalificatieniveau in % en absolute aantallen Gemeten / Prognose voor Uitstroom o.b.v. SEOR- meting Correctie voor Totaal in % Aantal werknemers gemiddeld per jaar X Verpleegkundige (niveau 6) 1,8 0,5 2,8 0,4 5,5 3,5 Verpleegkundige (niveau 4) 1,3 0,5 2,8 0,4 5,0 7,7 Verzorgende (niveau 3) 1,3 0,6 3,4 0,4 5,7 10,3 Helpende (niveau 2) 2,4 1,0 4,4 0,4 8,2 2,3 Zorghulp (niveau 1) 3,2 2,0 6,7 0,3 12,2 3,7 SPH (niveau 6) 3,4 0,9 3,2 0,3 7,8 4,9 Pedagogiek (niveau 6) 5,1 1,6 4,5 0,3 11,5 1,7 Maatschappelijk werk en D. (niveau 6) 4,0 1,3 4,2 0,3 9,8 2,5 Culturele en MV (niveau 6) 4,9 1,4 4,1 0,2 10,6 0,6 Pedagogisch werker (niveau 4) 2,9 0,9 3,3 0,3 7,4 2,1 Sociaal cultureel werk (niveau 4) 5,0 2,3 6,5 0,2 14,0 0,2 Sociaal dienstverlener (niveau 4) 2,9 2,5 6,6 0,3 12,3 0,3 Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 2,9 0,9 3,3 0,3 7,4 3,9 Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 3,7 1,2 4,9 0,2 10,0 1,6 Pedagogisch werker (niveau 3) 3,7 1,2 4,9 0,2 10,0 1,4 Overige kwalificaties 5,1 1,2 4,5 0,3 11,1 Totaal 3,4 1,0 3,9 0,3 8,6 *Extra pensioengangers in t.o.v o.b.v. leeftijdsopbouw Werknemersonderzoek 2013 Pagina 19

22 andere bedrijfstak (in %) Uitkering (in %) Inactiviteit (in %) Totaal (in %) 3.5 Instroom in Zorg en WJK Ook de instroom zowel uit de opleidingen als daarbuiten is door SEOR onderzocht. We besteden eerst aandacht aan de instroom buiten het onderwijs. Daarna komt de te verwachten instroom vanuit de opleidingen aan de orde Instroom exclusief instroom vanuit het onderwijs In het Arbeidsmarktmodel Zorg en WJK worden voor de omvang van de instroom exclusief instroom vanuit onderwijs voor de periode de zelfde waarden aangehouden, die zijn gehanteerd voor de vorige periode. Toelichting Bij de instroom gaat het om alle stromen van personeel behalve die uit het onderwijs, die een aparte berekening kent. De volgende stromen worden onderscheiden: - Vanuit een andere bedrijfstak - Vanuit een uitkering - Vanuit overige inactiviteit Tabel 3.16 geeft een overzicht van de instroom naar richting per opleidingsniveau in procenten per jaar (exclusief het onderwijs). We zien dat van de verpleegkundigen niveau 6 jaarlijks 1,4% van het aantal werkzamen instroomt vanuit andere bedrijfstakken. Van al het personeel in de sector stroomde jaarlijks gemiddeld 4% in vanuit een andere bedrijfstak. Vanuit een uitkering kwam 1%. 4,2% stroomde in vanuit een situatie zonder betaald werk. Tabel 3.16 De instroom naar richting per beroep in % Gemeten / Prognose voor Instroom Verpleegkundige (niveau 6) 1,4 0,3 2,2 3,9 Verpleegkundige (niveau 4) 1,2 0,4 1,9 3,5 Verzorgende (niveau 3) 1,5 0,6 3,2 5,3 Helpende (niveau 2) 3,6 1,1 5,4 10,1 Zorghulp (niveau 1) 4,1 1,7 11,1 16,9 SPH (niveau 6) 2,7 0,6 2,8 6,1 Pedagogiek (niveau 6) 5,2 1,7 4,6 11,5 Maatschappelijk werk en D. (niveau 6) 3,8 1,0 2,7 7,5 Culturele en MV (niveau 6) 4,1 1,3 2,5 7,9 Pedagogisch werker (niveau 4) 3,2 0,7 3,0 6,9 Sociaal cultureel werk (niveau 4) 6,0 1,6 4,0 11,6 Sociaal dienstverlener (niveau 4) 1,2 5,0 2,3 8,5 Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 4) 3,2 0,7 3,0 6,9 Medewerker maatschappelijke zorg (niveau 3) 5,0 1,7 4,7 11,4 Pedagogisch werker (niveau 3) 5,0 1,7 4,7 11,4 Overige kwalificaties 6,7 1,3 5,5 13,5 Totaal 4,0 1,0 4,2 9,2 Pagina 20