5,1. Samenvatting door een scholier 2776 woorden 30 maart keer beoordeeld. Geschiedenis

Transcriptie

1 Samenvatting door een scholier 2776 woorden 30 maart ,1 11 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks 5.1 Oorzaken Europese expansie; 1. ze gingen voor geld 2. om bondgenoten te zoeken in de strijd tegen de moslims. Motieven om op ontdekking te gaan: 1. voor geld 2. om bondgenoten te zoeken in de strijd tegen de moslims Columbus; In 1493 ontdekte columbus Amerika tijdens zijn zoektocht naar een zeeroute naar het land ten oosten van Afrika; Indië. Toeval; columbus was onderweg naar Indië. Het lag niet in de planning om een nieuw continent te ontdekken. Columbus dacht ook echt dat hij in Indië aangekomen was. Berekende gok; voor Columbus aan de reis begon, had hij zeekaarten bestudeerd en leerde hij de oceaanwinden en stromingen kennen. Portugese ontdekkers hadden de zeeën van de West-Afrikaanse kunst al verkend en columbus bestudeerde hun bevindingen. Hij had dus wel al een idee, alleen dacht niet dat hij er zomaar op zou stuiten. Vasco da Gama; In 1497 vertrok de Portugese ontdekkingsreiziger uit Lissabon met als doel langs de kaap de goede hoop de weg naar Indië te vinden. Dit is uiteindelijk gelukt, de route lag open. Magelhaes; In 1519 vertrok Magelhaes uit het Spaanse Sevilla. Hij voer langs de kust van Zuid-Amerika. Helemaal in het zuiden voer hij een diepe baai in. Dit bleek uiteindelijk de doorgang te zijn van de Atlantische oceaan naar de stille oceaan. Verdrag van Tordesillas (1494) Spanje en Portugal verdeelden Latijns Amerika onderling. Portugal kreeg de heerschappij over het huidige Brazilië, en spanje kreeg heerschappij over grote delen van de rest van Latijns Amerika. 5.2 Verschil tussen oude en nieuwe landkaarten Nieywe kaarten verschenen in een atlas. Op de kaarten stonden de ontdekte kustgebieden en de routes er naartoe. Eind vijftiende eeuw waren kaarten vooral gebaseerd op de inzichten van geleerden uit de oudheid. Eind zestiende eeuw werden ze getekend op basis van controleerbare feiten. Functies van landkaarten Een gedetailleerde beschrijving geven van hoe men van a naar b moest komen Soorten kaarten Pagina 1 van 6

2 1. De zonale kaart: deze kaart verdeelde de aardbol in zeven zones: bevroren, gematigd, heet, een evenaar en weer terug naar bevroren. 2. De TO-kaart: de ronde aarde werd op deze kaart door een waterstelsel, gevormd door de letter T, in drie landdelen opgesplitst. Boven de horizontale lijn van de T lag Azië, links van de verticale lijn, Europa en rechts daarvan Afrika. De waterlijn werd gevormd door de Donau, de Nijl en de Middellandse Zee. Het oosten stond bovenaan de kaart. Europa lag linksonder. De kaart was eerder een weergave van mythes, legendes en religieuze informatie dan van geografische feitelijkheden 5. 3 Humanisme en renaissance De termen humanisme en renaissance worden vaak naast elkaar gebruikt. Ze verwijzen naar een stroming die eind veertiende eeuw in Italië ontstond. De stroming benadrukte de individualiteit van de mens en de schoonheid van het leven en het menselijk lichaam. Het humanisme en de renaissance kunnen gezien worden als een doorstart op het erfgoed van de klassieke oudheid. De gedachtewereld was niet langer georiënteerd op het hiernamaals, zoals het in de middeleeuwen wel was. De renaissance verwijst naar de artistieke kant van de beweging. Het humanisme belichaamd de literaire en filosofische zijde van de stroming. In 1516 vertaalde Erasmus de Bijbel in de volkstaal, want hij vond dat de vertaling van 400 in Latijn, slecht. Daarin stonden veel fouten. Hij vond dat de mens zelf de Bijbel moest kunnen bestuderen, daardoor zou de mens het geloof beter begrepen. De kerk was het hier niet mee eens, die vonden dat alleen de Paus, de vertegenwoordiger van God op aarde, alleen de bijbel kon uitleggen. Erasmus en de Hervorming: Maarten Luther ( ) uitte d.m.v. de 95 stellingen in 1517 kritiek op de katholieke kerk. Luther vond dat alleen God je een vergeving kon geven na een zonde, en dus niet met aflaten of goede werken. Luther maakte zich los van de Katholieke Kerk en tot Erasmus verbazing maakte grote groepen mensen zich los van de katholieke kerk. Erasmus bleef trouw aan de Katholieke kerk. 5.4 Calvijn Het geloof in predestinatie vloeit voort uit de leer van de soevereiniteit van God (aldus Calvijn). De positieve opvatting van de predestinatie kan ten diepste alleen plaatsvinden bij degenen, die van Godswege verzekerd zijn van hun verkiezing. Negatieve opvattingen over de predestinatie kunnen resulteren in fatalisme of lijdelijkheid, ook wel hypercalvinisme genoemd. Men kan immers niets meer doen dat enige relevantie voor het eigen heil heeft als alles al is vastgelegd in de verkiezing of verwerping. Calvijn verwierp deze opvatting en spoorde de mensen aan hard te werken. In calvijns ideeen over de verhouding tussen staat en kerk is het belangrijk dat wanneer een vorst ingaat tegen de bijbelse richtlijnen, de onderdanen het recht hebben zich af te keren van de vorst. De reformatie (het protestants worden) leidde tot een reactie van de katholieken: de contrareformatie. 5.5 Bloedplakkaat: de gewesten werden erg ontevreden omdat karel v en filips 2 hun priveleges lieten verdwijnen. Vanuit brussel moest margaretha, filips halfzus, als landvoogdes de nederlanden leiden. Maar de adel was ontevreden over de veranderingen, dus dat viel niet mee. De onvrede over de wegname van de priveleges vermengde zich met zorgen over de harde aanpak van de hervormers. In 1550 had karel v een bloedplakkaat uitgevaardigd: elke aanhanger van de hervorming werd met de doodstraf bedreigd. Dit leidde in 1566 tot het smeekschrift der edelen. In dit smeekschrift Pagina 2 van 6

3 werd gedreigd met algemene opstand, die tot een ineenstorting van alle landen kon leiden. Bij het aanbieden van het smeekschrift door de lage adel, zei iemand dat het bedelaars waren. Die belediging werd later de eretitel van de opstandelingen: ze gingen zich geuzen noemen. Margaretha stemde aanvankelijk in met het smeekschrift, het protestantse geloof werd enigszins getolereerd. prediken mocht, zolang het klein en privé bleef. Toen ontstonden de hagenpreken, die steeds grotere groepen gelovigen aantrok. Tijdens de hagenpreken werd het publiek steeds meer tegen het katholieke geloof opgezweept, wat uiteindelijk leidde tot de beeldenstorm. In alle kerken en kloosters werden de religieuze versieringen verwijderd. Filips stak hier een stokje voor en floot margaretha terug. De bloedplakkaten bleven gelden. De landvoogdes voorkwam een nationale opstand. Voor filips was dit niet voldoende, en margaretha werd vervangen door hertog Alva, die een spaans leger meebracht. Dit zorgde ervoor dat de tegenpartij nog meer op scherp stond. Het plan van de tiende penning, een omzetbelasting van tien procent op roerende goederen, zorgde voor grote onrust. Dit was bedoeld om het spaanse leger te betalen. De tiende penning was uiteindelijk niet doorgevoerd, maar zorgde wel voor meer onvrede. Im 1568 verzamelde willem van oranje een leger huurlingen, omde hertog van alva te verslaan. De start van een gewapende strijd tegen spanje was een feit. In 1572 namen de watergeuzen (geuzen op boten) bij toeval den briel in. Dit zorgde voor een nieuwe fase in de strijd tegen de hertog van alva. De nederlandse statenvergadering kwam bijeen, op eigen initiatief. Het gebeurde illegaal, filips 2 had hem niet bijeen geroepen. De vergadering was een gevolg van alle voorgaande gebeurtenissen en een poging tot het oplossen van de problemen. Afgesproken werd dat de publieke kerk calvinistisch werd. Wilem van oranje kreeg de titel van stadshouder toegewezen. De spaanse machthebber was het hier niet mee eens. Daarom omdernamen ze een tegenactie, ze namen mechelen, zutphen en naarden in. Ze probeerden ook onder andere alkmaar in 1573 in te nemen, maar dit had weinig succes. Hierdoor trok spanje zich steeds verder terug uit holland. Alvas opdracht om rust en orde te vestigen was mislukt. Toch gaven ze niet op. Omdat spaanse soldaten na het uitblijven van hun loon op plundertocht gingen, kreeg het spaanse leger een erg slecht imago in nederland. Dit word de spaanse furie (1576) genoemd. In reactie op deze gebeurtenissen kwamen in gent de staten generaal bijeen. In de pacificatie van gent (1576) besloten de gewesten dat ze de spanjaarden gezamenlijk aan zouden pakken. Echter duurde de eenheid die dit schiep in nederland niet lang. De katholieke en zuiderlijke gewesten werden door de spanjaarden weggelokt met de belofte dat hun oude priveleges gehandhaafd bleven. Zij sloten de unie van utrecht (1579). Hierop verbonden de zeven noorderlijke gewesten zich in de unie van utrecht. Zij spraken af dat niemand binnen de unie vervolgd zou worden vanwege zijn geloof. Elk gewest behield eigen rechten, priveleges en bestuur. Financieel kwam er wel samenwerking. De unie zou een gezamenlijk leger krijgen. Filips 2 reageerde door willem van oranje in de ban te doen. Oranje verdedigde de opstand in de apologie (1580), de vorst moest er zijn voor zijn onderdanen, niet andersom. Die boodschap kwam door bij de staten generaal. Met het acte van verlatinghe (1581) zwoer de staten generaal filips 2 af als vorst. Tot 1587 werd tevergeefs gezocht naar een nieuwe koning. In 1588 werd de republiek der zeven verenigde nederlanden gevestigd met de staten generaal als hoogste autoriteit. 6.1 hoe/waarom kon amsterdam na 1585 de grootste handelshaven van europa worden: -val van antwerpen 1585; doordat antwerpen werd veroverd door de spanjaarden, groeide amsterdam uit tot grootste europese haven. Dit trok veel vlaamse handelaren en bankiers uit antwerpen naar in en rondom amsterdam. -stapelmarkt; handelaren uit heel europa brachten hun goederen naar amsterdamse stapelmarkt, waar ze werden opgeslagen en later doorverkocht. Pagina 3 van 6

4 -scheepvaart; europa maakte gebruik van de handelsroutes die de spanjaarden en de portugesen hadden ontdekt. Amsterdamse kooplui stuurden schepen naar het oosten om de rijkdommen te halen en verhandelen. Deze expedities werden gefinancierd met de visvangst. -bank en geldwezen en ondernemingsgeest; anders dan in de middeleeuwen was het maken van winst geen zonde. Ook concurrentie werd acceptabel. Amsterdamse bankiers leenden geld uit tegen lage rentepercentages, dit zorgde ervoor dat ondernemers goedkoop konden investeren. Hierdoor bloeide de amsterdamse economie nog meer op. Hoe is de economische bloei van de republiek te verklaren? Twee handelsorganisaties zijn hiervoor verantwoordelijk Voc: in 1602 opgericht. Ze drijven handel in specerijen, bijvoorbeeld kruidnagel en koffie. Dit (handel drijven) doen ze met gebieden ten oosten van kaap de goede hoop. Wic: in 1621 opgericht. Handel voornamelijk in slaven. De handel vind voornamelijk in gebieden ten westen van kaap de goede hoop plaats. De voc en de wic waren handelsorganisaties, dus bedrijven. Later kregen ze andere functies. Ze gaan namelijk ook gebieden veroveren en forten bouwen om hun goederen te beschermen. Ook gaan ze verdragen met andere landen sluiten. Dit zijn allemaal staatsrechtelijke functies, die normaal gesproken de regering van een land uitvoerd. Dit is bijzonder, omdat de voc en de wic eigenlijk gewoon op winst gerichte bedrijven zijn die macht uitoefenen alsof ze een land vertegenwoordigen. Nederland was sterk op militair en economisch vlak. De oorlog met Spanje (80- jarige oorlog) was de oorzaak van de groei van het leger en de vloot. Ze worden steeds beter. Op militair vlak was Nederland het sterkst ter wereld, Nederland werd een wereldmacht. 6.2 Hoewel leerplicht in de Gouden Eeuw niet bestond, had iedere stad een school. In de Gouden Eeuw bestonden verschillende soorten vervolgonderwijs. -Kinderen uit de kleine burgerij gingen naar de Franse school, die enigszins vergelijkbaar is met het huidige vmbo. -Jongens kregen er Frans, Nederlands, goede manieren en rekenen (boekhouden). -Voor de meisjes lag het accent op de beschaafde opvoeding: etiquette, conversatie, Frans, muziek en tekenen. Op de franse scholen waren jongens en meisjes gescheiden. De Latijnse school was bestemd voor de elite. Hier werden Latijn, Grieks, filosofie, godsdienst en welsprekenheid onderwezen. Het talenonderwijs bestond grotendeels uit grammatica. Daarnaast las men geschiedenisboeken, Latijnse en Griekse schrijvers en Bijbelteksten. Wie de Latijnse school voltooide, kon naar de universiteit Belangrijke wetenschappers/onderzoekers: hugo de groot, had een enorme invloed op het internationaal recht. jan swammerdam, toonde als eerste aan dat insecten van gedaante kunnen verwisselen. Antonie van leeuwenhoek; maakte het onzichtbare, zoals rode bloedlichaampjes en bacterien zichtbaar. Waarom wetenschap niet zonder handel kon en handel niet zonder wetenschap: handel financierde de wetenschap, en zorgde voor onderzoekbare, inheemse dingen. Wetenschap zorgde dat de handel de kennis had die het nodig had. 6.3 Het Europees mercantilisme is een economische theorie uit de vroegmoderne tijd, die inhield dat de welvaart van een natie afhankelijk is van het aanbod van kapitaal in die natie, en dat het globale volume van de internationale handel "onveranderlijk" is, een zero-sum game: wat de ene partij wint, verliest de andere. De term colbertisme verwijst naar een specifieke vorm van mercantilisme in Frankrijk, die sterk gericht was op de Pagina 4 van 6

5 ontwikkeling van industrie en handel, maar de agrarische activiteiten vrijwel buiten beschouwing liet. Binnen het colbertisme stonden de belangen van de koning en de staat nadrukkelijk voorop De acte van navigatie verbood niet-engelse schepen om goederen van buiten Europa naar Engeland te vervoeren, en verbood dan nog eens drie met name genoemde landen om enig goed naar Engeland te transporteren. Deze regels waren speciaal opgesteld om de superieure handelspositie van de Verenigde Provincies aan te tasten. Het sloot Nederland uit van de handel met Engeland. Voor groot-brittanie en en frankrijk was de republiek der verenigde nederlanden een sruikelblok op hun pad naar overheersing van de wereldzeeën het Europese continent. Om de republiek te verslaan, sloten zij in 1672 een verbond. De britten zouden een belangrijk deel van de oorlogs vloot leveren, terwijl de fransen zich concentreerden op de strijd aan land. In 1672 verklaarden frankrijk en engeland de oorlog aan de republiek. Willem 3: De Prins van Oranje, Willem III, die in 1672 tot opperbevelhebber van de Staatse troepen was benoemd, wist in 1673 het tij te keren. De oorlog met frankrijk en engeland verplaatste zich naar de Zuidelijke Nederlanden. In 1678 sloot de Republiek vrede met Frankrijk. Willem III bleef daarna op het Europese toneel een bijzonder actieve rol spelen. Zijn doel was de territoriale uitbreiding van Frankrijk een halt toe te roepen met diplomatie en oorlogvoering (indien nodig). De instandhouding van een groot leger was daarvoor een belangrijke voorwaarde. Bestuur van de republiek: Het hoogste bestuur van de republiek der verenigde nederlanden werd gevormd door de staten generaal. ieder gewest afzonderlijk kende zijn gewestelijke staten.de steden werden bestuurd door vroedschappen. In het bestuur van de republiek nam de functie van stadhouder een bijzondere plaats in. In de tijd van karel v was een stadhouder de plaatsvervanger van de vorst in een gewest. 6.4 De republiek stond in europa bekend als tolerant. Geleerden die elders niet welkom waren, konden naar nederland komen om hun werk voort te zetten. Ook economische vluchtelingen gingen naar nederland. In de Gouden eeuw trokken veel vluchtelingen naar de Republiek. Er kwamen onder andere honderdduizend Vlamingen naar de val van Antwerpen, die veel kennis meebrachten. Daarna volgden de Portugese Joden en met als laatste Franse Protestanten. Ze werden hugenoten genoemd. Zij publiceerden vooral boeken, die in andere landen op de zwarte lijst stonden. In de Gouden Eeuw bestond er veel afkeer tegen wat men niet kende. Ook de kunst was in de Republiek anders. Buitenlandse kunstenaars schilderden vooral Barok : om de machtige positie van vorsten en pausen uit te drukken. In Nederland ontstond het Hollands Realisme, dat gemaakt werd voor de vrije markt zodat ook de armere mensen kunstwerken konden kopen.. Het waren gewonere dingen, zoals landschappen, stadsgezichten, Bijbelse taferelen of gewone burgers in hun huizen. Generaliteitslanden waren gebieden die in de tijd van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden onder direct bestuur van de Staten-Generaal vielen. In tegenstelling tot de zeven gewesten (eigenlijk acht, maar Drenthe had geen stem in de Staten-Generaal) - Groningen, Friesland, Overijssel, Gelderland, Utrecht, Holland en Zeeland hadden zij geen stem in het landsbestuur. Het waren voornamelijk roomskatholieke gebieden die in een later stadium van de Tachtigjarige Oorlog op Spanje veroverd waren, of in sommige gevallen zelfs pas verkregen werden na het einde van de Spaanse oorlog. In 1648 kwam een einde aan de 80 jarige oorlog door de vrede van munster. De kerken van katholieken werden vervangen door Protestantse. Maar toch mochten zij geloofsbijeenkomsten organiseren. Oorzaken voor deze tolerantie zijn: Pagina 5 van 6

6 - De Opstand was begonnen omdat de Spaanse koning protestanten vervolgden. Als ze dat zelfde beleid zouden voeren met de Katholieken, zou dat in strijd zijn. - Burgeroorlog was zeer waarschijnlijk, aangezien 40% katholiek was. - Ieder gewest kende in de Republiek zijn eigen regels, in plaats van een vorst die over alles regeert. - Ze voelden er niets voor om de katholieken te vervolgen. Iedere kant was er een, of het nou een katholiek was of een protestant. Pagina 6 van 6