Samenvatting Privaatrecht. Jonathan Himpe. Universiteit Hasselt. Auteur: Sophie Stijns

Transcriptie

1 Universiteit Hasselt Jonathan Himpe Samenvatting Privaatrecht Samenvatting van het boek: LEERBOEK VERBINTENISSENRECHT Boek 1bis Auteur: Sophie Stijns DISCLAIMER - De auteur van deze samenvatting is niet verantwoordelijk voor eventuele fouten of onvolledigheden. Deze samenvatting is een hulpmiddel voor studenten van de Universiteit Hasselt om het handboek beter te begrijpen, en vormt in geen geval een substituut van de leerstof zoals opgegeven door het onderwijsteam.

2 Titel III. Verbintenissen uit de wet Hoofdstuk 1: De gronden van aansprakelijkheid voor onrechtmatige daad (p. 1-45) Afdeling 1. Inleidende begrippen 1 Foutaansprakelijkheid en foutloze aansprakelijkheid Art e.v. BW: gemeen buitencontractueel aansprakelijkheidsregime Uitgangspunt = het slachtoffer draagt zelf zijn schade Foutaansprakelijkheid: als de schade is ontstaan door een fout, dan kan het slachtoffer de schade verhalen op een ander, nl. op de dader. = aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad Foutloze / objectieve aansprakelijkheid: iemand kan tot schadevergoeding gehouden zijn zonder dat bewezen moet worden dat hij een fout beging, die de oorzaak is van de schade. Wel moet nog het oorzakelijk verband met de (rechtmatige) daad bewezen worden. Risicoaansprakelijkheid: het volstaat dat de aangesprokenen een bepaalde band heeft met het schadeverwekkend feit. Bv. de aansprakelijkheid van scheepseigenaren voor de olievervuiling van tankers. 2 Persoonlijke en kwalitatieve aansprakelijkheid Persoonlijke aansprakelijkheid = de aansprakelijkheid vloeit voort uit de eigen fout van de aansprakelijke (art BW). Kwalitatieve aansprakelijkheid = de aansprakelijkheid vloeit in een beperkte mate van een persoon, dier of zaak waarvoor men instaat. Art BW: -ouders voor hun minderjarige kinderen (art. 1384, lid 2) -aanstellers voor hun aangestelden (lid 3) -onderwijzers / ambachtslieden voor hun lln / leerjongens (lid 4) Gebruik van vermoedens van fout in hoofde van de aansprakelijk geachte personen Weerlegbare vermoedens: op ouders, onderwijzers en ambachtslieden Onweerlegbare vermoedens: op de aansprakelijke personen voor zaken, aangestelden, dieren en gebouwen. Afdeling 2. Aansprakelijkheid voor eigen foutieve daad 1 Drie voorwaarden voor aansprakelijkheid Uit de artikelen BW kunnen we drie klassieke toepassingsvoorwaarden afleiden: 1. Een fout 2. Een schade 3. Een oorzakelijk verband

3 2 Twee bestanddelen van de fout Een fout veronderstelt steeds twee cumulatieve elementen Objectief bestanddeel: een gedraging moet objectief bekeken onrechtmatig zijn Subjectief bestanddeel: de dader moet bewust en vrij hebben gesteld A. Eerste bestanddeel: een onrechtmatig handelen of nalaten Een objectieve onrechtmatigheid begaat men door het schenden van een specifieke regel of door het schenden van de algemene zorgvuldigheidsnorm. 1. Schending van een specifieke regel De miskenning van een specifieke rechtsnorm, die een welbepaald gedrag gebiedt of verbiedt, vormt op zichzelf een objectieve onrechtmatigheid. ( ~ resultaatsverbintenis) Alle wetsbepalingen in materiële zin komen in aanmerken (dus niet enkel wetten van de wetgever maar ook reglementen, internationale verdragen, ) De schending van de regel kan gebeuren door een doen of een laten Laten: bv. geen hulp verlenen aan een persoon die in gevaar is. 2. Schending van de zorgvuldigheidsnorm = een ongeschreven regel volgens welke eenieder zich steeds moet gedragen als een goede huisvader (bonus pater familias), i.e. zoals een normaal, vooruitziende en zorgvuldig persoon in dezelfde omstandigheden geplaatst. (~ inspanningsverbintenis) De bonus pater familias Normaal = duidt op een normaal mens, dus geen superman. Vooruitziend = men probeert redelijkerwijze de gevolgen van zijn gedragingen in te beelden. Het moet redelijk voorzienbaar zijn dat zijn gedraging enige schade tot gevolg kon hebben om dit criterium te schenden. Deze voorzienbaarheid moet dus niet meer in acht genomen worden bij opzet. Zorgvuldig = men probeert de nadelige, voorzienbare gevolgen te voorkomen door redelijke voorzorgsmaatregelen te nemen. Het abstract criterium van de bonus pater familias wordt bovendien geconcretiseerd: de externe omstandigheden moeten in het criterium worden opgenomen. Bv. opleiding, tijd, = bepalend voor de gestrengheid of mildheid van de beoordeling Relatief foutbegrip: eenzelfde geval kan de ene keer wel en de andere keer niet als fout bestempeld worden. B. Tweede bestanddeel: schuldbekwaamheid en toerekenbaarheid Een daad die objectief gezien onrechtmatig is, vormt niet noodzakelijk een fout in de zin van de artikelen BW. Daarvoor is bijkomend vereist dat de dader schuldbekwaam is, én dat de onrechtmatige gedraging hem toerekenbaar is.

4 1. Schuldbekwaamheid: principe Schuldbekwaamheid in de regel = iedereen is schuldbekwaam, toch zijn er: Categoriën van gedeeltelijke schuldonbekwaamheid Categoriën van gedeeltelijke immuniteit 2. Uitzonderingen op de schuldbekwaamheid: gedeeltelijk schuldonbekwaam A. De infantes = minderjarigen zonder onderscheidingsvermogen Kunnen niet persoonlijk aansprakelijk gesteld worden (want vooruitziend) Rekening houden met leeftijd (= intern element) Richtsnoer = 7 jaar Deze uitzonderingen kunnen geen beletsel zijn voor de kwalitatieve aansprakelijkheid van de ouders van de infantes. Bv. ouders die hun kind laten voetballen in porseleinwinkel. B. De geestesonbekwamen = andere personen zonder onderscheidingsvermogen of zonder controle over hun daden Zijn schuldonbekwaam als hun bewuste en/of vrije wil is aangetast tijdens de daad. Feitelijk begrip: rechters bepalen wie geestesonbekwaam is Geestesgestoorden: waarbij het algemene levensgedrag is beïnvloed Mensen die controle verliezen ingevolge een plots ziekteverschijnsel Bv. bij een epilepsieaanval (= art bis: foutloze aansprakelijkheid) Zij kunnen niet persoonlijk aansprakelijk worden gesteld want begaan geen fout Uitzondering: rechter kan een rijke geestesonbekwame veroordelen tot een gedeeltelijke schadevergoeding door rekening te houden met de billijkheid. C. De rechtspersonen (?) = van nature uit schuldonbekwaam (kunnen geen wil hebben) Orgaantheorie als oplossing: de rechtspersoon stelt natuurlijke personen aan die wél een wil hebben. Deze personen kunnen worden beschouwd als organen of aangestelden: Als orgaan: de rechtspersoon is persoonlijk aansprakelijk (art BW) Maar beschermd door de leer van de quasi-immuniteit Als aangestelde: de rechtspersoon is kwalitatief aansprakelijk (art. 1384, lid 3 BW) Naast de rechtspersoon kan ook de natuurlijke persoon aansprakelijk gesteld worden. Als privé-persoon Als orgaan van de rechtspersoon 3. Immuniteiten: gedeeltelijk immune personen A. De werknemers Werknemer is zowel jegens derden als jegens werkgever slechts persoonlijk aansprakelijk bij bedrog, zware fout of een herhaalde lichte fout (art. 18 W.A.O.) Werknemer kan ook niet kwalitatief aansprakelijk zijn behalve bij bedrog, zware fout of herhaalde lichte fout. Werkgever is wel kwalitatief aansprakelijk voor fouten van zijn werknemer, ongeacht de zwaarte van de fout.

5 B. Overheidspersoneel Ieder ondergeschikt personeelslid, statutair of contractueel aangesteld, is slechts persoonlijk aansprakelijk bij bedrog, zware fout of herhaaldelijke lichte fout. = Art. 2 wet van 10 feb C. Magistraten Kunnen niet persoonlijk aansprakelijk worden gesteld voor fouten tijdens de uitoefening van hun functie. De overheid kan wel rechtstreeks aansprakelijk worden gesteld op grond van art BW voor fouten van hun magistraten. Omdat deze zouden handelen binnen hun opdracht 4. Toerekenbaarheid aan de dader Net zoals bij contractuele aansprakelijkheid moet de niet-nakoming van een specifieke regel of zorgvuldigheidsnorm toerekenbaar zijn aan de dader. Ze is echter ontoerekenbaar als: De niet-nakoming te wijten is aan een vreemde oorzaak Overmacht Rechtvaardigheidsgrond: de inbreuk op een norm is toelaatbaar in bepaalde gevallen Noodtoestand, noodweer, wettige zelfverdediging, morele dwang, wettelijk voorschrift, wettelijke toelating, overheidsbevel, onoverkomelijke dwaling, De daad of fout van een derde Voorwaarde: dader kon de onrechtmatige daad van de derde niet voorzien. Om van de ontoerekenbaarheid van de vreemde oorzaak te kunnen genieten moet wel eerst aan volgende twee toepassingsvoorwaarden voldaan zijn: 1. De niet-nakoming is geen gevolg van de vrije wil van de dader De dader heeft zelf geen schuld 2. De dader moet zich in de situatie zelf als een bonus pater familias hebben blijven gedragen. De regels inzake vreemde oorzaak maar ook inzake buitencontractuele aansprakelijkheid zijn van suppletieve aard, dus het is mogelijk om overmachtsclausules of vrijwaringsclausules op te nemen. Vrijwaringsclausule = beding waarbij men de geldelijke gevolgen van zijn aansprakelijkheid ten laste legt van een ander persoon. Afdeling 3. Kwalitatieve aansprakelijkheid 1 Aansprakelijkheid voor personen voor wie men instaat A. Algemene aansprakelijkheid? Er bestaat immers geen algemene aansprakelijkheid voor personen voor wie men instaat, zoals die wel bestaat voor zaken en dieren die men onder zich heeft. De lijst is dus limitatief: Aansprakelijkheid van ouders voor hun minderjarige kinderen (lid 2)

6 Aansprakelijkheid van onderwijzers en ambachtslieden voor hun leerlingen een leerjongen (lid 4) aansprakelijkheid van aanstellers voor hun aangestelden (lid 3) B. Aansprakelijkheid van ouders voor daden van hun minderjarige kinderen 1. De rechtsgrond (art. 1384, lid 2 BW) De vader en de moeder zijn aansprakelijk voor de schade veroorzaakt door hun minderjarige kinderen. (6 juli 1977) 2. Wie is kwalitatief aansprakelijk? Restrictieve interpretatie van art. 1384, lid 2 Enkel (adoptief)-ouders: niet grootouders, broers, pleegouders, onthaalouders, Nu is er een cumulatieve aansprakelijkheid van vader en moeder (= in solidum) Ook bij gescheiden ouders, waarvan één ouder geen ouderlijk gezag uitoefent. Tenzij aangetoond kan worden dat de fout van één ouder zwaarder doorweegt. 3. Voor wie is men kwalitatief aansprakelijk? Voor hun kinderen die minderjarig zijn op het moment van het schadeverwekkend feit. Zowel voor schuldbekwame als schuldonbekwame minderjarigen Het aansprakelijkheidsvermoeden houdt op Voor kinderen die de leeftijd van 18 jaar hebben bereikt In geval van ontvoogding van de minderjarige (art BW) Voor verlengd minderjarigen (art. 487bis-487octies BW) = betwist 4. Wanneer is men kwalitatief aansprakelijk? Als de minderjarige een fout, minstens een objectieve onrechtmatigheid, heeft begaan. Hier, bij de kwalitatieve aansprakelijkheid, is de schuldbekwaamheid van de minderjarige geen vereiste voor een fout (ouders zijn eveneens aansprakelijk voor hun kinderen die infantes of geestesonbekwaam zijn). Als het kind wél schuldbekwaam is, kan hij zelf persoonlijk aansprakelijk worden gesteld naast de kwalitatieve aansprakelijkheid van zijn ouders (= in solidum) Om na te gaan of de minderjarige, objectief bekeken, een onrechtmatigheid begaat, vergelijkt men zijn gedrag tevens met dat van een bonus pater familias. Hier ook met de interne omstandigheden voor zoverre deze objectiveerbaar zijn (bv. leeftijd) 5. Wettelijk weerlegbaar aansprakelijkheidsvermoeden De wet doet een dubbel foutvermoeden op de ouders rusten Fout in de opvoeding van de minderjarige Fout in het toezicht op de minderjarige Daarnaast ook het oorzakelijk verband tussen vermoede dubbele fout en ingeroepen schade. Hierdoor spreken we beter van een aansprakelijkheidsvermoeden. Dit wettelijk aansprakelijkheidsvermoeden is weerlegbaar op grond van art. 1384, lid 5: Ouders kunnen aantonen dat zij geen fout begaan hebben in toezicht én opvoeding Ouders kunnen ook aantonen dat er geen oorzakelijk verband is Als de schade zich dus ook zonder hun vermoede fout zou hebben voorgedaan. Zie p. 24 en 25 voor beoordelingscriteria goede opvoeding / toezicht.

7 6. Persoonlijke aansprakelijkheid van de minderjarige? Schuldbekwame minderjarigen kunnen ook persoonlijk aansprakelijk gesteld worden De ouders en de minderjarige zijn in solidum aansprakelijk. Gevolg: de ouders (of hun verzekeraar) die het slachtoffer uitbetaalden, hebben een regresvordering lopen tegen de minderjarige. Deze zal pas gevorderd worden wanneer het kind een eigen vermogen heeft kunnen uitbouwen. Het kind kan zich tegen een mogelijk verhaal van zijn ouders verweren door een persoonlijke fout van de ouders trachten in te roepen. C. Aansprakelijkheid van onderwijzers en ambachtslui voor de schade veroorzaakt door hun leerlingen en leerjongens 1. De rechtsgrond (art. 1384, lid 4 BW) De onderwijzers en de ambachtslieden zijn aansprakelijk voor de schade door hun leerlingen en leerjongens veroorzaakt gedurende de tijd dat deze onder hun toezicht staan. 2. Wie is aansprakelijk? Hij die enige vorm van onderwijs verstrekt Bv. auto-instructeurs, sportmonitoren, studiemeesters, Niet: speelplaatstoezichters, begeleiders op schoolbussen, jeugdleiders, 3. Voor wie is men aansprakelijk? Voor hun leerlingen en leerjongens = zij die het onderwijs ontvangen Zowel minderjarigen als meerderjarigen Die op het moment van het schadeverwekkend feit onder hun toezicht stonden. De toezichtsverplichting van een onderwijzer strekt zich tot buiten de lesuren (bv. op de speelplaats of tijdens schoolreizen) 4. Wanneer is men aansprakelijk? Men is aansprakelijk als aan twee voorwaarden is voldaan: 1. De leerling moet een fout, minstens een objectieve onrechtmatigheid, begaan. Kleuterjuf is ook aansprakelijk voor infans! 2. Hij moet op dat moment onder het toezicht staan van iemand die onderwijst. 5. Wettelijk weerlegbaar aansprakelijkheidsvermoeden Van zodra aan de aansprakelijkheidsvoorwaarden is voldaan, wordt immers niet alleen een fout in het toezicht, maar ook het oorzakelijk verband tussen de vermoede fout en de ingeroepen schade vermoed. Dit aansprakelijkheidsvermoeden is weerlegbaar (art. 1385, lid 5 BW) Door aan te tonen dat er geen fout in het toezicht is begaan (via de goede huisvader) Door aan te tonen dat de schade zich ook zonder de vermoede fout zou hebben voorgedaan. 6. Persoonlijke aansprakelijkheid van de leerling of leerjongen De leerling kan in solidum met zijn onderwijzer aansprakelijk gesteld worden in die mate dat hij zelf schuldbekwaam kan worden beschouwd. Onderwijzer kan regresvordering instellen tegen de leerling (art BW) of tegen zijn ouders (art. 1384, lid 2 BW)

8 De leerling kan tegen zijn onderwijzer verweer voeren wanneer hij het slachtoffer zelf heeft uitbetaald of zichzelf schade heeft toegebracht. Regresvordering tegen de onderwijzer De ouders van de leerling kunnen ook een fout in het toezicht tegen de onderwijzer inroepen op grond van art. 1384, lid 4 BW. 7. De leraar in een onderwijsinstelling Art. 18 W.A.O. geldt voor elke leerkracht (ongeacht het onderwijsnet waarvan hij deel uitmaakt) sinds de wet van 10 februari Alle onderwijsinstellingen zijn aansprakelijk voor de schade die leerkrachten tijdens hun dienst aan derden berokkenen sinds de wet van 3 februari Gevolg: het slachtoffer kan ook de onderwijsinstelling aanspreken. D. Aansprakelijkheid van aanstellers voor schade veroorzaakt door hun aangestelden 1. De rechtsgrond (art. 1384, lid 3 BW) De meesters en zij die anderen aanstellen zijn aansprakelijk voor de schade door hun dienstboden en aangestelden veroorzaakt in de bediening waartoe zij hen gebezigd hebben. 2. Wie is aansprakelijk voor wie? De aansteller wordt vermoed aansprakelijk te zijn voor de daden van zijn aangestelde Aansteller = de persoon die voor zijn eigen rekening een ander persoon laat werken, terwijl deze onder zijn toezicht staat. 3. Wanneer is men aansprakelijk? Men is aansprakelijk als aan de volgende drie voorwaarden is voldaan: 1. Een band van aanstelling Verondersteld een band van ondergeschiktheid Zodra een persoon, voor eigen rekening, zijn gezag en toezicht op de daden van een ander in feite kan uitoefenen ontstaat er een band van aanstelling. 2. Een fout, objectieve onrechtmatigheid of kwalitatieve aansprakelijkheid van de aangestelde. De aangestelde moet een fout, minstens een objectieve onrechtmatigheid, begaan. Tenzij de aangestelde zelf kwalitatief aansprakelijk kan worden gesteld. Een objectieve onrechtmatigheid volstaat als de aangestelde schuldonbekwaam is 3. Tijdens de bediening De aangestelde moet de onrechtmatigheid begaan tijdens de bediening waarvoor hij werd aangesteld Aansteller is ook aansprakelijk voor misbruik van functie door aangestelde De aansteller kan zich op twee manieren van deze voorwaarde bevrijden I. Als hij kan aantonen dat zijn aangestelde buiten de bediening waarvoor hij was aangesteld (i), zonder toestemming (ii) en voor een ander doel dan de eigen taak heeft gehandeld (iii) II. Als hij een eigen fout van het slachtoffer kan inroepen (bv. als deze zelf wist dat de aangestelde misbruik maakte van zijn bediening) Conclusie = twee hypothesen Het slachtoffer weet dat de aangestelde buiten bediening optreedt Aansteller is niet aansprakelijk op grond van art. 1384, lid 3 BW

9 Het slachtoffer weet dat de aangestelde misbruik van zijn functie beging binnen zijn bediening. Aansteller is slechts gedeeltelijk aansprakelijk, want slachtoffer moet zelf een deel van de schade dragen. 4. Wettelijk onweerlegbaar aansprakelijkheidsvermoeden Van zodra aan bovenvermelde toepassingsvoorwaarden is voldaan, geldt een onweerlegbaar aansprakelijkheidsvermoeden t.a.v. de aansteller. Artikel 1384, lid 3 BW heeft een relatief karakter en kan dus enkel door de benadeelde derde(n) ingeroepen worden. 2 Aansprakelijkheid voor zaken en dieren die men onder zich heeft A. Algemene aansprakelijkheid voor zaken die men onder bewaring heeft 1. De rechtsgrond (art. 1384, lid 1 BW) Men is aansprakelijk voor die schade welke veroorzaakt wordt door de daad van zaken die men onder zijn bewaring heeft (Cassatie). = lex generalis Ondergeschikt aan art (dieren), 1386 (gebouwen), art. 29bis W.A.M. (zwakke weggebruikers) en aan de Wet Productenaansprakelijkheid (producten met gebreken) 2. Wie is aansprakelijk? Cassatie: de bewaarder van een zaak, die de zaak voor eigen rekening gebruikt, er het genot van heeft en ze bewaart, met de mogelijkheid er toezicht, leiding en controle op uit te oefenen. Ofwel de bewaarder ofwel de eigenaar Zie p 36. voor toepassing in praktijk (wie is bewaarder?) 3. Voor wat is men aansprakelijk? Voor alle zaken die men onder zijn bewaring heeft. Alle lichamelijke roerende en onroerende zaken op voorwaarde dat de zaak voor bewaring vatbaar is. Kan ook een samengesteld geheel zijn (als het element tot de structuur van de zaak behoort en er één geheel mee vormt). Bv een blok beton op de rijweg! Behalve voor dieren of gebouwen die aan een lex specialis onderworpen zijn 4. Wanneer is men aansprakelijk? Wanneer de schade het gevolg is van een gebrek in de zaak Cassatie: gebrek in de zaak = abnormaal kenmerk waardoor de zaak in bepaalde omstandigheden schade kan veroorzaken. 1. Een gebrek is een abnormaal kenmerk of een afwijkende gesteldheid van de zaak Het kenmerk van de zaak, waarvan het slachtoffer beweert dat het een gebrek is dat hem schade heeft berokkend, dient een abnormale gesteldheid van de zaak te zijn. Is het kenmerk een normale gesteldheid dan is er geen sprake van een gebrek Het gebrek dient naast het abnormale karakter ook een kenmerk van de zaak te zijn. 2. Het kenmerk is ook abnormaal Niet enkel het kenmerk moet abnormaal zijn, ook de aanwezigheid van dat kenmerk moet abnormaal zijn ten aanzien van de zaak.

10 3. Het kenmerk kan schade berokkenen aan derden Het is vereist dat het abnormale kenmerk van die aard is dat het in bepaalde omstandigheden schade kan berokkenen aan derden. Er is een oorzakelijk verband tussen het gebrek en de schade vereist. 5. Wettelijk onweerlegbaar aansprakelijkheidsvermoeden van bewaarder Art. 1834, lid 1 BW legt een onweerlegbaar aansprakelijkheidsvermoeden op de bewaarder. Hij kan enkel zijn aansprakelijkheid ontlopen door te bewijzen dat niet aan alle bovenvermelde toepassingsvoorwaarden is voldaan B. Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door dieren 1. De rechtsgrond (art BW) De eigenaar van een dier, of, terwijl hij het in gebruik heeft, degene die zich ervan bedient, is aansprakelijk voor de schade die door het dier is veroorzaakt, hetzij het onder bewaring stond, dan wel verdwaald of ontsnapt was. 2. Wie is aansprakelijk? De eigenaar De bewaarder die het volledige meesterschap over het dier had Beiden zijn ook aansprakelijk voor ontsnapte dieren 3. Voor wat is men aansprakelijk? Voor bewaakte of ontsnapte dieren die voor toe-eigening vatbaar zijn. Zowel huisdieren als wilde dieren Niet voor gestorven dieren (art. 1384, lid 1 BW) = zaken 4. Wettelijk onweerlegbaar foutvermoeden lastens de bewaarder van het dier Het slachtoffer moet geen fout in hoofde van de bewaarder bewijzen (enkel dat de schade het gevolg is van de daad van het dier). De bewaarder zal moeten aantonen dat aan de toepassingsvoorwaarden van art BW niet voldaan is om niet aansprakelijk te zijn (de causaliteit doorbreken). Bij fout van de benadeelde of een derde én als het dier geen abnormaal gedrag vertoont. C. Aansprakelijkheid voor schade veroorzaakt door instorting van gebouwen 1. De rechtsgrond (art BW) De eigenaar van een gebouw is aansprakelijk voor de schade door de instorting ervan veroorzaakt, wanneer deze te wijten is aan een verzuim van onderhoud of aan een gebrek in de bouw. 2. Wie is aansprakelijk? De eigenaar van het gebouw (zelfs als hij er niet de bewaarder van is) Eigenaar kan wel regres uitoefenen jegens degene aan wiens fout het onderhouds- of bouwgebrek te wijten is. Hiervoor kan hij geen beroep doen op art. 1384, lid 1 BW (relatief karakter)

11 3. Voor wat is men aansprakelijk? Men is aansprakelijk voor een gebouw. Hieronder wordt iedere constructie op de grond of in het water verstaan. 4. Wanneer is men aansprakelijk? Als de schade een gevolg is van een instorting van het gebouw. Instorting = de gehele of gedeeltelijke val van materialen die het gebouw vormen De instorting moet het gevolg zijn van een gebrek in de bouw of een verzuim aan onderhoud. 5. Wettelijk onweerlegbaar aansprakelijkheidsvermoeden lastens de eigenaar De eigenaar kan zich niet van zijn aansprakelijkheid bevrijden door aan te tonen dat het onderhoudsverzuim of bouwgebrek niet aan hem te wijten is. Hij kan zich enkel verweren door aan te tonen dat aan de toepassingsvoorwaarden van art BW niet voldaan is (bv. dat de schade niet te wijten is aan de instorting) Als de instorting te wijten is aan een gebrek in de bouw en een fout van een derde geldt er een gedeeltelijke aansprakelijkheid tussen de eigenaar en de derde.

12 Hoofdstuk 2: Schade en schadeloosstelling (p ) Afdeling 1. Begripsbepaling en principe van integrale schadeloosstelling Art BW: drie toepassingsvoorwaarden voor aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad Fout Schade Oorzakelijk verband Schade = het verlies van een voordeel van patrimoniale aard (bv. beschadigde auto) van extrapatrimoniale aard (bv. verdriet om overleden familielid) Schadeloosstelling = de verplichting tot herstel of vergoeding van de schade. Herstel: het beschadigde subject of object wordt zo goed mogelijk in de toestand gebracht waarin het zou hebben verkeerd indien de schadeverwekkende handeling niet zou hebben plaatsgehad (= herstel van de status quo ante). Vergoeding: wanneer herstel onmogelijk is ontvangt het slachtoffer een vergoeding in geld (= een equivalent) Er geldt steeds het principe van de integrale schadeloosstelling: de schade geleden door het slachtoffer moet steeds volledig worden hersteld of vergoed. Afdeling 2. Voorwaarden Om voor schadeloosstelling in aanmerking te komen dienen vier voorwaarden vervuld te zijn: 1. Het slachtoffer heeft recht op of belang bij het behoud van het voordeel 2. Het belang van het slachtoffer is rechtmatig 3. De schade is zeker 4. De schade is door het slachtoffer persoonlijk en rechtstreeks geleden 1 Een recht op of een belang bij het behoud van het voordeel Een recht op behoud van een voordeel: Bv. het eigendomsrecht op een auto of een woning, de lichamelijke integriteit, Een belang bij behoud van het voordeel: Bv. een broer kan een schadevergoeding eisen van degene die verantwoordelijk is voor het overlijden van zijn zus, die al jaren bij hem het huishouden deed (ook al heeft de broer geen recht op onderhoud jegens zijn zus). 2 Een rechtmatig belang Het belang bij het behoud van het voordeel moet rechtmatig zijn. Of een belang rechtmatig is, evolueert mee met de tijdsgeest. Bv. feitelijk samenwonende partners (vroeger onrechtmatig) Bv. een mislukte abortus waardoor er een kind ter wereld komt? (buitenl. RS rechtmatig)

13 3 Zekere schade Zekere schade = schade die vaststaat en niet gesteund is op loutere veronderstellingen. Ook toekomstige schade, indien zeker is dat de schade zich voor zal doen. Ook het verlies van een kans = de mogelijkheid van een goede afloop die door de onrechtmatige daad definitief is uitgesloten. Begroting ex aequo et bono (= naar billijkheid) is toegelaten voor de rechter, wanneer het onmogelijk is om een wiskundig nauwkeurige schadebegroting op te maken. 4 Persoonlijke schade De schade moet door de eiser persoonlijk en rechtstreeks zijn geleden, d.w.z. een eigen recht of belang van de schadeleider moet geschonden zijn. Dit belet niet dat schade door weerkaatsing kan geleden worden Bv. het verdriet van een moeder bij het overlijden van haar kind door een ongeval = persoonlijke en rechtstreekse schade. Soms verleent de wet een vereniging het recht om schadevergoeding te vorderen voor niet rechtstreeks en persoonlijk geleden schade. Bv. art. 10 wet van 31 maart 1898 verleent beroepsverenigingen, voor zover dit binnen hun maatschappelijk voorwerp valt, het recht om een vergoeding te vorderen voor de schade die wordt berokkend aan de beroepsbelangen van hun leden. Afdeling 3. Soorten schade In beginsel komen verschillende soorten van schade in aanmerking voor schadeloosstelling: Materiële en morele schade Rechtstreekse en onrechtstreekse schade 1 Materiële en morele schade Materiële schade Patrimoniale schade (= geleden verlies / gederfde winst) Schade aan het vermogen Schade aan een bepaald goed Lichamelijke schade Schade als gevolg van een schending van fysieke integriteit (bv. verlies van een hand) Schade als gevolg van een schending van de psychische integriteit (bv. esthetische schade t.g.v. een litteken. Morele schade (extrapatrimoniale schade) = schade als gevolg van een krenking van iemands: fysiek welbehagen (bv. pijn) psychisch welbehagen (bv. onbehagen wegens aantasting van eer en goede naam) genegenheid en samenzijn met geliefden (bv. verdriet bij overlijden van dierbare) 2 Rechtstreekse en onrechtstreekse schade Rechtstreekse schade (= onmiddellijke schade) = schade die door het slachtoffer zelf geleden wordt.

14 Onrechtstreekse schade (= schade door terugkaatsing) = schade aan anderen die nadeel ondervinden t.g.v. de schade aan het slachtoffer Bv. bij verdriet wegens overlijden van dierbare Extra Zie slides 13 en 14 van college 10 voor extra info over: Begroting van de schade door de rechter Schadebeperkingsplicht en gedeeltelijke aansprakelijkheid

15 Hoofdstuk 3: Oorzakelijk verband (p ) Afdeling 1. Begripsbepaling Art BW: drie toepassingsvoorwaarden voor aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad Fout Schade Oorzakelijk verband Oorzakelijk verband: de schade moet uit de fout voortgevloeid zijn Cassatie: wanneer de feiten aantonen dat de schade, zoals ze zich concreet heeft voorgedaan, zonder die fout, niet op dezelfde wijze zou zijn voorgekomen. Afdeling 2. Equivalentieleer Equivalentieleer: alle fouten die noodzakelijk zijn voor de concrete schade, staan in causaal verband met de schade (= worden in aanmerking genomen als oorzaak van de schade). Geen onderscheid tussen fouten die meer en minder zouden hebben bijgedragen tot de schade (alle fouten zijn equivalent) Leidt tot een ruime aansprakelijkheid Is voordelig voor het slachtoffer Afdeling 3. Causaliteitsverbrekende factoren 1 Probleemstelling Kan een fout haar schadeverwekkend karakter verliezen door tussenkomende factoren? Of anders gesteld: Indien de toepassing van de equivalentieleer lijdt tot het besluit dat er een causaal verband bestaat tussen de fout en de schade, kan dat causaal verband dan verbroken worden? We onderscheiden zeven hypothesen hieronder. 2 Samenlopende fouten van dader en derde(n) Zowel de dader als een derde begaan een fout (tegelijkertijd of opeenvolgend) Alle daders + derden zijn in solidum aansprakelijk voor de gehele schade Géén causaliteitsverbrekend effect door fout van de derde! Het slachtoffer (dat maar één maal vergoed kan worden) kan kiezen tot wie hij zich richt voor de vergoeding (= voordeel wanneer een dader insolvent is). Onder de daders onderling is regres mogelijk, aangezien ieder maar ten belope van zijn aandeel gehouden is.

16 3 Eigen fout van het slachtoffer Zowel het slachtoffer als de dader begaat een fout Verdeling van aansprakelijkheid tussen dader en slachtoffer De eigen fout van het slachtoffer heeft een causaliteitsverbrekend effect. Bij meerdere daders = in solidum aansprakelijk onder aftrek van het aandeel dat het slachtoffer zelf moet dragen. 4 Niet-foutieve handeling van het slachtoffer De dader begaat een fout en het slachtoffer een niet-foutieve handeling De dader is aansprakelijk voor de gehele schade Geen causaliteitsverbrekend effect Toepassing: dikwijls wanneer het slachtoffer zich in een ricico-situatie begeeft zonder een fout te maken. Bv. op (gevaarlijke) aangeduide plaatsen gaan staan bij een F1 wedstrijd. NIET bij het meerijden met een dronken bestuurder (= verdeling aansprakelijkheid). NIET indien noch het slachtoffer noch de aansprakelijke een fout begaan (= geen ah.) 5 Toevallige factoren De dader begaat een fout en er is een toevals- of overmachtsfactor De dader is aansprakelijk voor de gehele schade Geen causaliteitsverbrekend effect Bv. autobestuurder rijdt fietser aan en pleegt vluchtmisdrijf. Fietser heeft enkel gebroken been. Doordat de fietser urenlang in de vrieskou (= overmachtsfactor) is blijven liggen, verergert zijn situatie en moet zijn been geamputeerd worden. 6 Voorbeschiktheid van het slachtoffer De dader begaat een fout maar het slachtoffer was voorbeschikt of overgevoelig De dader is aansprakelijk voor de gehele schade Geen causaliteitsverbrekend effect Eventueel wel een effect op de begroting van de schade Voor een voorbeeld zie p Zelfstandige juridische oorzaak De dader begaat een fout en veroorzaakt schade. In deze situatie die is ontstaan door de onrechtmatige daad rust op een derde een wettelijke, contractuele of reglementaire plicht om uitgaven te doen.

17 Vormt deze plicht een zelfstandige juridische oorzaak die het causaal verband verbreekt tussen de fout van de dader en de uitgaven gemaakt door de derde op die de plicht rust? Eerste Cassatierechtspraak 1978 (berging schepen): wel causaliteitsverbrekend effect Sindsdien een moeilijk leerstuk waarbij Cassatie dikwijls van standpunt wisselde Huidig standpunt: zelfstandige juridische oorzaak heeft geen causaliteitsverbrekend effect De derde die in de situatie ontstaan door de fout van de dader uitgaven moest doen op grond van een wettelijke, contractuele of reglementaire plicht, kan een vergoeding daarvan vorderen van de dader. Uitzondering: tenzij uit de aard van de wettelijke, contractuele of reglementaire plicht blijkt dat de uitgave definitief voor de rekening van de derde moet blijven. 8 Combinatie van kwalitieve aansprakelijkheid voor een dier en een fout van de benadeelde of een derde Een rottweiler bijt een man nadat die man de hond wou gaan aaien. De eigenaar van de hond is niet aansprakelijk, want de man had kunnen weten dat niet iedere hond zich zomaar laat aaien. causaliteitsverbrekend effect

18 Hoofdstuk 4: Aansprakelijkheidsregimes (p ) Afdeling 1. Begripsbepaling 1 De soorten aansprakelijkheid A. De twee soorten civielrechtelijke aansprakelijkheid 1. Contractuele aansprakelijkheid Wanneer een contractpartij een contractuele verbintenis voortvloeiend uit de overeenkomst op een haar toerekenbare wijze niet nakomt. 2. Buitencontractuele / delictuele / aquiliaanse aansprakelijkheid Persoonlijke aansprakelijkheid = delictuele aansprakelijkheid (bij opzettelijk foutief handelen) = quasi-delictuele aansprakelijkheid (bij schuldige nalatigheid) Kwalitatieve aansprakelijkheid Verschillen tussen contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid 1. Vergoeding van de schade Contractueel: de benadeelde wordt vergoed tot de situatie waarin hij zich bevonden zou hebben indien de OK wel goed uitgevoerd zou zijn. (= positieve vergoeding) Buitencontractueel: de benadeelde wordt vergoed tot de situatie waarin hij zich bevonden zou hebben indien er geen onrechtmatige daad was. (= negatieve vergoeding) 2. Verjaringstermijnen 3. Lichte en lichtste fout Door deze verschillen is het een voordeel voor het slachtoffer als hij de keuze heeft tussen beide regimes. B. De strafrechtelijke aansprakelijkheid Strafrechtelijke aansprakelijkheid Wanneer iemand opzettelijk of onopzettelijk een norm overtreedt die door de wetgever als zo essentieel voor het samenleven in de gemeenschap wordt beschouwd dat op de overtreding van die norm een strafsanctie is gesteld (die opgelegd kan worden ongeacht of door het misdrijf schade is berokkend). Er kan een sanctie opgelegd worden ongeacht er schade is berokken. Een preventieve functie in beginsel De civielrechtelijke en de strafrechtelijke aansprakelijkheid kunnen samengaan!

19 2 De begrippen samenloop en coëxistentie A. Samenloop of cumul van aansprakelijkheden Soms is het mogelijk dat tegen één fout van één dader meerdere vorderingen kunnen worden ingesteld. Deze vorderingen zijn dan gesteund op verschillende aansprakelijkheidsregimes: Ofwel tussen civielrechtelijke en strafrechtelijke aansprakelijkheid Strafrechtelijke vordering komt altijd van het OM Bij seponering kan je het OM dwingen tot strafvordering door je burgerlijke partij te stellen. Ofwel tussen de contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid B. De coëxistentie van aansprakelijkheden Bij de coëxistentie van aansprakelijkheden heeft men het telkens over een relatie tussen minstens drie personen. We maken een onderscheid tussen actieve en passieve coëxistentie: Actieve coëxistentie: de benadeelde kan meer dan één persoon aansprakelijk stellen. Passieve coëxistentie: de dader kan door meer dan één benadeelde aansprakelijk worden gesteld. Afdeling 2. Samenloop van aansprakelijkheidsregimes 1 Samenloop van strafrechtelijke en civielrechtelijke aansprakelijkheid A. Samenloop mogelijk wegens uniform foutbegrip Het cumuleren van de strafrechtelijke en de civielrechtelijke aansprakelijkheid is perfect mogelijk telkens het strafrecht en het burgerlijk recht eenzelfde foutbegrip hanteren. De overtreding van de strafwet (misdrijf) maakt op zich een fout uit in de zin van art BW B. Procesrechtelijke gevolgen De samenloop van de verschillende aansprakelijkheidsregimes heeft volgen het Hof van Cassatie ook enkele belangrijke procesrechtelijke gevolgen: 1. De uitspraak van de rechter aangaande de strafrechtelijke fout van de dader heeft gezag van gewijsde t.a.v. de burgerlijke rechter. 2. Le criminel tient le civil en état De burgerrechtelijke vordering kan tezelfdertijd met de strafvordering voor de strafrechter worden vervolgd. Hierbij moet de benadeelde zich burgerlijke partij stellen. Als de benadeelde kiest om zijn vordering in schadevergoeding voor de burgerlijke rechter te brengen dan moet deze rechter zijn uitspraak schorsen tot de strafrechter een uitspraak heeft gedaan (= le criminel tient le civil en état)

20 3. De burgerlijke vordering kan niet voor de strafvordering verjaren en is onderworpen aan dezelfde verjaringstermijn. C. Gevaren van het uniforme foutbegrip Achter bovenstaande regels, die op het eerste gezicht voordelig lijken voor de benadeelde, schuilen enkele gevaren voor zowel het slachtoffer als de benadeelde: I. Het strafrechtelijk en het burgerlijk foutbegrip worden ten onrechte met elkaar vermengd Civielrechtelijke fout: toetsing in abstracto (aan de bonus pater familias) Strafrechtelijke fout: toetsing in concreto (concrete eigenschappen) HvC: moet streng waken over strikte afbakening van het SR gezag van gewijsde II. Risico op schending van het recht op verdediging / op een eerlijk proces van benadeelde HcV: SR gezag van gewijsde kent geen absoluut karakter jegens derden. Zij mogen de uitspraak van de strafrechter betwisten. 2 Samenloop van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid A. Probleemstelling Kunnen contractspartijen jegens elkaar beroep doen op de buitencontractuele aanprakelijkheid? Ja (Belgische RS en RL): Benadeelde heeft de keuze tussen de twee regimes (= procesrechtelijk voordeel) Bij verschillen tussen beide regimes heeft de benadeelde een materieelrechtelijk voordeel (hij zal dat regime kiezen wat hem het beste ligt). B. (Relatief) samenloopverbod Samenloop: enkel als de contractuele wanprestatie tevens een misdrijf is Anders geldt er een samenloopverbod (HvC) Ebes-arrest: er was een louter contractuele fout en er was louter contractuele schade waardoor Cassatie samenloop verbood. Relatief samenloopverbod: we spreken van een relatief samenloopverbod omdat er uitzonderingen op het verbod bestaan. Doch is samenloop slechts mogelijk als aan beide cumulatieve voorwaarden is voldaan: 1. de fout maakt een tekortkoming uit aan de zorgvuldigheidsplicht en niet aan haar contractuele verbintenis 2. de schade die veroorzaakt is, is andere schade dan de contractuele schade Conclusie: de fout en de schade moeten dus volgens het Ebes-arrest vreemd zijn aan het contract.

21 Deze rechtspraak veroorzaakte een belangrijk doctrinair debat waarin twee stromingen kunnen worden onderkend: enerzijds de aanhangers van de verdwijningstheorie en anderzijds de voorstanders van de verfijningstheorie: De verdwijningstheorie Meerderheidsopvatting Omdat beide voorwaarden voor samenloop moeilijk te verenigen zijn en voor kritiek vatbaar zijn, is de buitencontractuele aansprakelijkheid tussen contractanten vrijwel compleet uitgesloten. Zo zijn er weinig fouten denkbaar tussen contractanten die niet tevens contractuele fouten zijn. Bv. je botst met je wagen tegen de auto van de schilder waarmee je een OK hebt gesloten om je huis te verven. De tweede voorwaarde is compleet overbodig: een buitencontractuele fout zorgt steeds voor buitencontractuele schade. De verfijningstheorie Minderheidsopvatting Buitencontractuele aansprakelijkheid is slechts uitgesloten als de fout en schade louter contractueel zijn. Fout en schade zouden soms tegelijkertijd contractueel en buitencontractueel van aard kunnen zijn, dan is samenloop mogelijk. C. Recentste evolutie Cass. 29 sep. 2006: beperkte aanpassing van de samenloopsvoorwaarden De contractant kan slechts quasi-delictueel aansprakelijk worden gesteld indien de hem ten laste gelegde fout een tekortkoming uitmaakt niet alleen aan de contractuele verbintenis maar ook aan de algemene zorgvuldigheidsplicht die op hem rust, en indien deze fout andere dan aan de slechte uitvoering te wijten schade heeft veroorzaakt. De eerste voorwaarde: wordt minder streng opgevat = stap naar verfijningstheorie Er wordt niet langer enkel een contractuele fout vereist, maar een niet louter contractuele fout. De tweede voorwaarde: bleef ongewijzigd De schade moet nog steeds vreemd zijn aan het contract. Veel zal dus afhangen van de invulling van het schadebegrip. Het is immers niet goed in te zien hoe niet-contractuele schade kan worden veroorzaakt door een andere dan een niet-contractuele fout. Afdeling 3. Coëxistentie van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid 1 Actieve coëxistentie of coëxistentie in hoofde van de eiser

22 Actieve coëxistentie handelt over situaties waarbij de benadeelde persoon uit een schadeverwekkend feit het recht put om twee of meerdere personen aan te spreken op grond van hetzelfde regime of van verschillende aansprakelijkheidsregimes. A. Probleemstelling en basisconfiguratie Probleemstelling een contractant (A) is slachtoffer van de slechte uitvoering van zijn OK met medecontractant (B) door de fout van een aangestelde of zelfstandig uitvoeringsagent (C) waarop zijn medecontractant een beroep heeft gedaan voor de uitvoering van zijn uitvereenkomst. A B (art. 1382?) C Indien C (= hulppersoon van B) een fout begaat in zijn opdracht die kadert in de uitvoering van de hoofdovereenkomst tussen B en A, dan wordt die fout geacht begaan te zijn door B. [herhaling boek 1] Maar is C ook persoonlijk aansprakelijk tegenover A? A zou er belang bij kunnen hebben om naast B ook C aan te spreken, indien B insolvabel is of omdat het hoofdcontract een exoneratiebeding bevat. B. De quasi-immuniteit van de uitvoeringsagent In eerste instantie duldde de rechtspraak de coëxistentie van een buitencontractuele vordering jegens C en een contractuele vordering jegens B. Het Stuwadoorsarrest (7 dec. 1973) zorgde voor een ommekeer! C zal enkel buitencontractueel aangesproken kunnen worden (aangezien er geen contractuele band is) door A: als de fout én de schade een buitencontractueel karakter hebben en de voorwaarden voor samenloop tussen de contractanten A en B verenigd zijn. Om C aansprakelijk te stellen moet aan de Ebes-voorwaarden voldaan zijn Bv. bij een misdrijf van C Hoofdidee: C is een instrument van de uitvoering van het hoofdcontract, waardoor zij vereenzilverd worden met de contractant-opdrachtgever (B). C is dus geen derde! C. Bijkomende verfijningen Art. 18 W.A.O. Als C (de hulppersoon) een aangestelde is, geldt bijkomend bij de immuniteit van de uitvoeringsagent ook nog de beschermende bepalingen van art. 18 W.A.O. Een werknemer die bij de uitvoering van zijn arbeidsovereenkomst schade berokkend aan een derde of zijn werkgever is slechts aansprakelijk voor zijn eigen bedrog, zware schuld of niet-toevallige lichte schuld. Regres Indien B door A aansprakelijk is gesteld voor een fout begaan door één van zijn hulppersonen, kan B nog een regres uitoefenen tegen zijn hulppersoon (C).

23 Deze regresvordering is onderworpen aan de beperking van art. 18 W.A.O. Cass. 7 nov Ook de organen van rechtspersonen vallen onder het begrip hulppersonen Orgaantheorie: de rechtspersoon blijft persoonlijk aansprakelijk voor fouten begaan door zijn organen (dus niet voor fouten van zijn ambtenaren, ). De natuurlijk persoon is slechts aansprakelijk als aan de voorwaarden van het Stuwadoorsarrest is voldaan of in geval van misdrijf. 2 Passieve coëxistentie of coëxistentie in hoofde van de aangesprokene De aansprakelijke kan zowel door een contractspartij als door een derde worden aangesproken omwille van één schadeverwekkend feit op grond van hetzelfde regime of van verschillende aansprakelijkheidsregimes. De derde kan de dader aansprakelijk stellen als deze laatste tezelfdertijd een contractuele tekortkoming veroorzaakt in zijn OK met zijn medecontractant en een tekortkoming van de zorgvuldigheidsplicht. A (KUL) Contract B (liftondernemer) Art (verhoogd)? C (student) De benadeelde derde (C) kan zich beroepen op het contract tussen A en B om kleur te geven aan de algemene zorgvuldigheidsplicht van B jegens nauw betrokken derden.

24 Hoofdstuk 5: Europees aansprakelijkheidsrecht (extra tekst) Afdeling 1. Begripsbepaling Europees aansprakelijkheidsrecht = 1. Aansprakelijkheidsrecht gecreëerd door EG-verdrag en de instellingen van de EU 2. Aansprakelijkheidsrecht gecreëerd op het niveau van de Raad van Europa. 3. Aansprakelijkheidsrecht van de lidstaten van de EU. 4. Rechtsvergelijkende studie van het aansprakelijkheidsrecht van de EU-lidstaten + de privécodificaties van de zogenaamde beginselen van de Europese aansprakelijkheid + DCFR Afdeling 2. Aansprakelijkheidsrecht gecreëerd door het EG-verdrag en de instellingen van de EU 1 Aansprakelijkheid van de instellingen van de EU op grond van art. 288, lid 2 EG Art. 288, lid 2 EG: 3 toepassingsvoorwaarden 1. Regel van gemeenschapsrecht kent rechten toe aan particulieren 2. Voldoende gekwalificeerde schending van die regel = kennelijke en ernstige miskenning door de betrokken gemeenschapsinstelling van de grenzen waarbinnen diens discretionaire bevoegdheid dient te blijven Tenzij de overheid slechts een zeer beperkte tot geen beoordelingsmarge heeft, dan kan een enkele inbreuk volstaan om een voldoende gekwalificeerde schending vast te stellen. 3. Causaal verband tussen fout en schade Kan enkel door het gerecht van eerste aanleg of Hof van Justitie beoordeeld worden! 2 Aansprakelijkheid van de lidstaten en hun overheidsinstellingen op grond van de rechtspraak van het Hof van Justitie Frankovic-arrest (HvJ): uitbreiding van beginsel van overheidsaansprakelijkheid tot de aansprakelijkheid van de lidstaten wegens schending van het gemeenschapsrecht. Bergaderm-arrest (HvJ): behoudens in uitzonderlijke omstandigheden, mutatis mutandis de regels die gelden voor de aansprakelijkheid van de instellingen van de EU (= toepasselijke regels). Kan door de nationale rechters beoordeeld worden! 3 Aansprakelijkheid van private personen voor schending van het gemeenschapsrecht Courage vs Crehan: contractuele clausule dat in strijd was met art. 81 EG-verdrag

25 Prejudiciële vraag: heeft contractspartij in zo n geval recht op schadevergoeding jegens de andere op grond van het Europees aansprakelijkheidsrecht? Antwoord HvJ: JA (in het algemeen) + ook derden die schade leden hebben recht op vergoeding op buitencontractuele grondslag. 4 Verordeningen en richtlijnen met betrekking tot het aansprakelijkheidsrecht Bv. Richtlijn omtrent de productaansprakelijkheid Afdeling 3. Aansprakelijkheidsrecht gecreëerd op niveau van de Raad van Europa De rechtspraak van het EHRM kan het aansprakelijkheidsrecht van landen die partij zijn bij het EVRM op twee wijzen beïnvloeden: 1. EHRM kan land veroordelen wegens schending van één van de door het Verdrag of de aangehechte protocollen gegarandeerde grondrechten. Plicht om (aansprakelijkheids)recht aan te passen! 2. Via art. 41 EVRM: billijke genoegdoening Afdeling 4. Aansprakelijkheidsrecht van de verschillende lidstaten van de Europese Unie [Zie OG 10] Bij wijze van voorbeeld hieronder iets meer over het Duitse recht Duits aansprakelijkheidsrecht (5 voorwaarden) -Schending van een gecodificeerde normatieve regel -Onrechtmatigheid -Schuld -Causaliteit -Schade Bijzondere regels Inbreuken in de financiele goede trouw Inbreuken op de seksuele integriteit Inbreuken op de ambstplicht door een openbare ambtenaar Afdeling 5. Rechtsvergelijkende studie + privécodificatie Rechtsvergelijking = inspiratiebron voor wetgevers, rechters en advocaten op nationaal en Europees niveau. Privécodificaties van Europese beginselen van aansprakelijkheidsrecht

26 Europese Comissie: actieplan voor een coherenter Europees verbintenissenrecht, nl. het opstellen van een gemeenschappelijk referentiekader (common frame of referenc - CFR) Hoofdstuk 6: Quasi-contracten (extra tekst) Afdeling 1. Begripsbepaling Quasi-contracten (art BW) = geheel vrijwillige daden van de mens, waaruit enige verbintenis ontstaat jegens een derde en soms een wederzijdse verbintenis voor beide partijen. De wet vermeldt twee soorten oneigenlijke contracten 1. Zaakwaarneming ( BW) 2. Onverschuldigde betaling ( BW) De rechtspraak ontwikkelde een derde soort 3. Ongerechtvaardigde verrijking Weldra wordt er misschien zelf een vierde soort algemeen aanvaard door de rechtspraak 4. Schijnleer? Afdeling 2. Zaakwaarneming 1 Begripsbepaling Zaakwaarneming = het vrijwillig, maar niet uit vrijgevigheid en evenmin uitsluitend uit eigenbelang verrichten van een handeling ter behartiging van de belangen van een ander (nl. de meester van de zaak) buiten elke specifieke wettelijke of contractuele verplichting om, met of buiten medeweten van die ander, maar waarvan men redelijkerwijze mag aannemen dat zij ook zou zijn verricht door de meester van de zaak ter behartiging van zijn eigen belangen, indien hij daarvoor de gelegenheid zou hebben gehad. 2 Toepassingsvoorwaarden Uit de definitie kunnen we vijf toepassingsvoorwaarden afleiden: 1. De zaakwaarneming geschiedt in het belang van de meester van de zaak, niet uitsluitend uit eigenbelang 2. De zaakwaarneming moet minstens nuttig zijn, veelal vereist men dat ze noodzakelijk is. 3. De zaakwaarnemer handelt niet met de bedoeling te begiftigen 4. De zaakwaarnemer handelt niet op grond van een wettelijke of contractuele plicht 5. Er mag redelijkerwijze worden aangenomen dat de meester van de zaak de handeling ook zou hebben gesteld als hij daarvoor de gelegenheid zou hebben gehad. Uitzonderlijk tegen de wil van de meester van de zaak! Bv. hulp bieden aan een persoon die zelfmoord wil plegen? 3 Gevolgen

27 Er ontstaan zowel verplichtingen voor de zaakwaarnemer als voor de meester van de zaak: Verplichtingen voor de zaakwaarnemer Hij moet handelen zoals de lasthebber (art. 1372, lid 2 BW) en zoals een goed huisvader (art. 1374, lid 1 BW) Hij moet rekening afleggen (1372, lid 2 BW) Hij moet een begonnen zaakwaarneming voortzetten en voltooien totdat de meester van de zaak of diens erfgenamen daar zelf in kunnen voorzien (art BW) Verplichtingen voor de meester van de zaak Hij moet de verbintenissen nakomen die de zaakwaarnemer in zijn naam heeft aangegaan (art BW) Hij moet de zaakwaarnemer schadeloos stellen voor de persoonlijke verbintenissen die deze jegens derden voor zijn rekening heeft aangegaan en hem te vergoeden voor alle nuttige of noodzakelijke uitgaven. Dit alles op voorwaarde dat de zaakwaarneming behoorlijk is uitgevoerd (art BW) Hij moet de zaakwaarnemer vergoeden voor de schade die deze heeft geleden. Eventueel matiging door de rechter bij nalatigheid of schuld van de zaakwaarnemer (art BW) Twistpuntje: moet hij ook aan de zaakwaarnemer een salaris betalen? Dit zal veelal gebeuren indien de zaakwaarnemer zelf een professioneel is. Afdeling 3. Onverschuldigde betaling 1 Begripsbepaling Onverschuldigde betaling (art BW) = een betaling die niet verschuldigd is en mag worden teruggevorderd. 2 Toepassingsvoorwaarden 1. Betaling met oog op tenietdoen van een voorafbestaande schuld 2. De betaling mocht niet verschuldigd zijn a) De schuld bestond gewoon niet objectief gezien omdat de schuld nooit heeft bestaan omdat meer betaald is dan verschuldigd was omdat eenzelfde schuld twee maal werd betaald omdat het slechts om een natuurlijke verbintenis ging omdat de schuld aangegaan is onder een opschortende voorwaarde, die niet is vervuld b) De betaling gebeurde niet door de SA of niet aan de SE 3. Bij betaling door de niet-sa dan mag de SE zijn titel na de betaling nog niet vernietigd hebben. 3 Gevolgen De omvang van wat moet worden teruggegeven verschilt naargelang de accipiens te goeder of te kwader trouw is.