LEEFSTIJLINTERVENTIE IN DE BOUW: EEN PROCES- EN EFFECTEVALUATIE

Transcriptie

1 LEEFSTIJLINTERVENTIE IN DE BOUW: EEN PROCES- EN EFFECTEVALUATIE Auteurs: Iris Groeneveld Karin Proper Allard van der Beek Willem van Mechelen Afdeling Sociale Geneeskunde, EMGO+ instituut, VU medisch centrum, Amsterdam Harderwijk, februari 2011

2 Arbouw is door werkgevers- en werknemersorganisaties opgericht om de arbeidsomstandigheden in de bouwnijverheid te verbeteren. In het bestuur van Arbouw zijn vertegenwoordigd Bouwend Nederland, Federatie van Ondernemersorganisaties in de Afbouw (FOA), FOSAG, NOA, FNV Bouw en CNV Vakmensen. Stichting Arbouw Alle rechten voorbehouden. De producten, informatie, tekst, afbeeldingen, foto s, illustraties, lay-out, grafische vormgeving, technische voorzieningen en overige werken van Stichting Arbouw ( de werken ), waarin substantieel is geïnvesteerd, zijn beschermd onder de Auteurswet, de Benelux Merkenwet, de Databankenwet en andere toepasselijke wet- en regelgeving. Behoudens wettelijke uitzonderingen mag niets daarvan worden verveelvoudigd, aan derden ter beschikking gesteld of openbaar gemaakt, zonder voorafgaande toestemming van Stichting Arbouw. Het bekijken van de werken en het maken van kopieën voor eigen individueel gebruik is toegestaan voorzover binnen de toepasselijke wet- en regelgeving aangegeven grenzen. De woord- en beeldmerken op de werken zijn van Stichting Arbouw en/of haar licentiegever(s). Het is niet toegestaan één of meerdere van deze merken en logo s te gebruiken zonder voorafgaande toestemming van Stichting Arbouw of betrokken licentiegever(s). Stichting Arbouw is niet aansprakelijk voor (de inhoud van) haar (informatie) producten, software daaronder mede begrepen, noch voor het (her) gebruik daarvan door derden.

3 2

4 INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING INLEIDING Aanleiding onderzoek Opzet DEELNEMERS EN CONSULENTEN Deelnemers Consulenten INTERVENTIE Planning Motivational Interviewing Inhoud Aansturing PROCESEVALUATIE Protocol volgen Beoordeling EFFECTEVALUATIE Metingen en analyses Waarden op baseline Effecten na 6 maanden Effecten na 12 maanden Subgroep analyses Work ability ECONOMISCHE EVALUATIE Methoden Resultaten Sensitiviteitsanalyse DISCUSSIE Deelnemers Consulenten, interventie, proces Effecten Economische evaluatie AANBEVELINGEN VOOR ARBOUW

5 9 CONCLUSIE BIJLAGEN Bijlage 1: Overzicht mogelijkheden en kosten van training aan 1-15 consulenten Bijlage 2: Overzicht mogelijkheden en kosten van training aan consulenten REFERENTIES

6 5

7 SAMENVATTING Onder werknemers in de bouwnijverheid is de prevalentie van overgewicht en obesitas relatief hoog. Ook heeft ruim een kwart van de werknemers een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Het verbeteren van leefstijl is de beste manier overgewicht tegen te gaan en het risico op hart- en vaatziekten te verlagen. Meer bewegen en gewichtsverlies heeft mogelijk ook positieve effecten op ziekteverzuim. Gezien het belang van duurzame inzetbaarheid in deze verouderende populatie, is het goed om werknemers in de bouwnijverheid te stimuleren om gezonder te gaan leven. Werknemers met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten werden uitgenodigd voor het onderzoek. Eenvijfde van de genodigden besloot mee te doen, en dat waren voornamelijk de wat oudere werknemers. Redenen om niet mee te doen waren onder andere al onder behandeling en ik voel me gezond. Op basis van de literatuur en meningen van betrokkenen ontwikkelden we een leefstijlinterventie bestaande uit motiverende gesprekken. De gesprekken werden gewaardeerd door consulenten en deelnemers, en het stappenplan voor de gesprekken was haalbaar. Er was weinig uitval van deelnemers uit de interventie. De training en begeleiding van consulenten in de gesprekstechniek was suboptimaal. Consulenten die een training van 3 dagen hadden gehad waren positiever en presteerden beter dan consulenten met een training van 2 dagen. Arboverpleegkundigen behaalden dezelfde resultaten als bedrijfsartsen. Er was onvoldoende kennis bij de consulenten om goed advies te kunnen geven over gewichtsverlies. De interventie die gericht was op voeding & bewegen liet 6 maanden liet na de start van het onderzoek positieve effecten zien op snacks, fruit, en gewicht. Twaalf maanden na de start van het onderzoek was er een positief effect op snacks, gewicht, cholesterol, en HbA1c. Er was geen effect van de interventie op bewegen: zowel de controle- als de interventiegroep ging meer bewegen in de vrije tijd. De interventie die gericht was op roken leidde niet tot blijvend stoppen met roken. De interventie is effectiever, maar ook duurder dan gebruikelijke zorg, al was er een positieve trend in ziekteverzuim ten gunste van de interventiegroep. Ziekteverzuim zou op langere termijn gemeten moeten worden om een beter inzicht te krijgen in de economische gevolgen van de interventie. Door het opvolgen van de aanbevelingen kan de interventie wellicht doelmatiger worden. We raden aan de aangepaste interventie te implementeren binnen de arbodiensten, als vervolg op het PAGO voor werknemers met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. 6

8 1 INLEIDING 1.1 Aanleiding onderzoek In 2005 had 64% van de werknemers in de bouwnijverheid overgewicht of obesitas, en 25% had een verhoogd risico op coronaire hartziekten volgens de Framingham risicoscore 20. Onder meer naar aanleiding van een conferentie over preventie van harten vaatziekten voor werknemers in de bouwnijverheid gaf Stichting Arbouw in 2005 opdracht aan het VU-mc tot het ontwikkelen en evalueren van een leefstijlinterventie voor werknemers in de bouwnijverheid met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten 3. Na een oriënterende fase, waarin de mogelijkheden voor een leefstijlinterventie werden geïnventariseerd 16, is in 2006 een gerandomiseerd, gecontroleerd onderzoek van start gegaan, met als titel: Bouwen aan Gezondheid 9. In dit rapport worden de opzet, uitvoering, beoordeling, knelpunten en effecten van de interventie besproken. 1.2 Opzet Opzet: Gerandomiseerd, gecontroleerd onderzoek Deelnemers: Mannelijke werknemers in de bouwnijverheid tussen de 18 en 65 jaar, UTA- en bouwpersoneel, met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten Controlegroep: Gebruikelijke zorg Duur interventie: 6 maanden Opzet interventie: Drie face-to-face (FtF) en vier telefoongesprekken over het veranderen van leefstijlgedrag, in de stijl van motivational interviewing (MI) Uitvoering interventie: bedrijfsartsen en arboverpleegkundigen Meetmomenten: baseline, 6 en 12 maanden Primaire uitkomstmaten: voeding, bewegen, roken, gewicht, systolische bloeddruk, diastolische bloeddruk, HDL cholesterol, cholesterol ratio, HbA1c Secundaire uitkomstmaten: Verzuim, kosten 7

9 2 DEELNEMERS EN CONSULENTEN 2.1 Deelnemers Werving Voor het onderzoek kwamen mannelijke werknemers (leeftijd 18-55) in aanmerking met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Dit risico was vastgesteld op basis van de meest recente PAGO-gegevens, aan de hand van een voor het onderzoek ontwikkeld screeningsinstrument 15. Werknemers die een PAGO hadden gehad op een van de deelnemende vestigingen van Arbo Unie en ArboDuo werden uitgenodigd door middel van een brief namens Arbouw, vergezeld van een folder en vragenlijst. Als een werknemer niet reageerde kreeg hij opnieuw een uitnodiging. Bij geen reactie werd hij opgebeld. Uiteindelijk besloot 20.1% van de genodigden om deel te nemen aan het onderzoek. De respons was te laag om binnen 3-6 maanden het minimum aantal van 800 deelnemers te halen. Na overleg met Arbouw werden drie maatregelen genomen: Als een bedrijfsarts tijdens het PAGO de indruk had dat een werknemer waarschijnlijk in aanmerking kwam voor deelname, al voordat alle uitslagen van o.a. cholesterol bekend waren, gaf hij hem een folder over het onderzoek mee; De leeftijdgrens voor deelname werd verhoogd van 55 naar 65 jaar; De PAGO-gegevens van alle arbodiensten in Nederland werden gebruikt voor de selectie van werknemers. Om alle werknemers die zich aanmeldden een interventie te kunnen bieden bij een arbodienst in de buurt, met maximaal 30 minuten reistijd, werden extra consulenten ingezet. Als gevolg van deze maatregelen ging het percentage aanmeldingen niet omhoog. Wel steeg het absolute aantal aanmeldingen, waardoor er na 10 maanden 816 deelnemers waren. Voor instroom zie figuur Kenmerken van (niet-)deelnemers no shows op 6 maanden We registreerden het aantal en de kenmerken van werknemers die niet wilden deelnemen, en van de werknemers die niet verschenen (no show) op de follow-up meting na 6 maanden. Enkelen van hen kwamen op 12 maanden wel naar de followup meting. Onder de deelnemers waren minder rokers (54.4%) dan onder nietdeelnemers (62.7%). De gemiddelde leeftijd van deelnemers was 46.1 jaar, en nietdeelnemers waren gemiddeld 42.2 jaar oud. De deelnemers hadden een significant hogere body mass index (BMI; kg/m 2 ) en diastolische bloeddruk, en een significant lager HDL ( gezond ) cholesterolgehalte. Het feit dat het risicoprofiel ongunstiger was onder deelnemers werd voornamelijk verklaard door het verschil in leeftijd 8. 8

10 Figuur 1: stroomschema van deelname aan het onderzoek. Uitgenodigd n=4,058 Deelnemers n=816 Niet-deelnemers n=3,242 Redenen van de respondenten die niet deelnamen: Geen interesse n=104 Onder behandeling n=96 Ik voel me gezond n=88 Geen tijd/ geen geld n=84 Overig n= 90 Niet gereageerd: n= 2,780 T0 Interventie Totale groep n=408 EB: n=293 SR: n=115 T0 Controle Totale groep n=408 EB: n=280 SR: n=123 Weet niet: n=5 Geen meting op T1 n=84 (20.6%) Geen meting op T1 n=61 (15.0%) T1 Interventie Totale groep n=324 EB: n=236 SR: n=88 T1 Controle Totale groep n=347 EB: n=249 SR: n=98 Geen meting op T2 n=91 (22.3%) Geen meting op T2 n=80 (19.6%) T2 Interventie Totale groep n=317 EB: n=229 SR: n=88 T2 Controle Totale groep n=328 EB: n=237 SR: n=91 Interventiegroep In analyses: n=288 (70.6%) EB: n=208 SR: n=80 Controlegroep In analyses: n=307 (75.2%) EB n=225 SR: n=82 T0: nulmeting; T1: meting na 6 maanden; T2: meting na 12 maanden. EB: energiebalans subgroep; SR: stoppen-met-roken subgroep 9

11 De 70 werknemers die niet op de follow-up meting na 6 maanden verschenen en de vragenlijst niet invulden (uitvallers) waren gemiddeld 4.6 jaar jonger dan de werknemers die dit wel deden (niet-uitvallers). Onder de uitvallers waren meer rokers dan onder niet-uitvallers, en het HDL cholesterolgehalte en de cholesterol ratio waren iets ongunstiger. Deze verschillen waren niet significant. De verschillen in deelname in de verschillende leeftijdsgroepen staan in tabel 1 weergegeven. Tabel 1: Deelname in de verschillende leeftijdsgroepen Leeftijd Deelnemers OR (95% BI) Uitvallers OR (95% BI) (referentie: 18-29) 1.64 ( )** 0.91 ( ) (referentie: 18-29) 2.69 ( )** 0.45 ( ) (referentie: 18-29) 3.30 ( )** 0.27 ( )** ** p< OR: odds ratio; BI: betrouwbaarheidsinterval Redenen voor niet-deelname en no show op de meting na 6 maanden In de uitnodiging werd aan de werknemer gevraagd om, als hij niet wilde deelnemen, te vermelden wat de reden daarvoor was. 443 Werknemers gaven hieraan gehoor. Hetzelfde werd gevraagd aan werknemers die niet op de follow-up meting verschenen; 59 van de 70 gaven hun reden hiervoor. De redenen staan vermeld in tabel 2. De belangrijkste redenen voor zowel niet-deelname als uitval waren: heb geen interesse; ben al onder behandeling; heb geen tijd. Van de niet-deelnemers rapporteerde 19%: voel me gezond/ ben al gezonder gaan leven. Twee personen gaven expliciet aan geen vrij te mogen nemen van hun werkgever. 12.5% van de gevallen van uitval was het gevolg van onzorgvuldige planning van een follow-up meting door de arbodienst. Tabel 2. Redenen voor niet-deelname en uitval Redenen Niet-deelnemers No show (%) (%) Voel me gezond/ ben al gezonder gaan leven Ontevreden over/ geen vertrouwen in de arbodienst Geen interesse/ niet gemotiveerd Onder behandeling bij (para-) medicus/ gezondheidsproblemen. Geen tijd/ te duur Met pensioen/ niet meer werkzaam in de bouw Teleurgesteld in planning/ uitvoering van interventie Health checkup te laat gepland Andere, o.a. persoonlijke redenen Totaal

12 2.2 Consulenten Werving ArboDuo en Arbo Unie sloten een contract met Arbouw voor het uitvoeren van de interventie. De voorkeur ging uit naar arboverpleegkundigen en bedrijfsartsen: Met goede communicatieve vaardigheden en ervaring in 1-op-1 gesprekken Met enige kennis van leefstijl en hart- en vaatziekten Met bereidheid om vanuit verschillende vestigingen te werken Met bereidheid om buiten reguliere werktijden (tussen 16 en 19 uur) te werken. Naar aanleiding van een nieuwsbrief en persoonlijke benadering door Arbouw, meldden zich 21 bedrijfsartsen en arboverpleegkundigen. Voor de meesten kwam de beslissing zich aan te melden voort uit de mogelijkheid om iets nieuws te leren, en interesse in het onderwerp leefstijl. Met 15 van hen werden kennismakingsgesprekken gevoerd. Dertien consulenten werden in eerste instantie ingezet als leefstijlconsulent. In sommige regio s meldden zich meerdere consulenten aan (o.a. Gelderland), en in andere geen enkele (o.a. Zeeland). Dit kwam onder andere doordat de vacature niet overal goed was doorgegeven. Het bericht werd opnieuw verspreid binnen Arbo Unie en ArboDuo. Daarnaast werden Arbo West en Arbo Active uitgenodigd om kandidaten voor te dragen. Van Arbo West werd er één persoon voorgedragen en aangenomen, en van Arbo Unie en ArboDuo werden er 11 consulenten voorgedragen en aangenomen. Stuurde 17 Cv s, waarvan er 2 voldeden aan de eisen. 30 consulenten volgden de training, waarna er 3 consulenten afvielen, wegens niet willen volgen van het protocol (n=1), tijdgebrek (n=1), en andere baan (n=1). Er waren uiteindelijk 27 consulenten, verdeeld over het land, behalve in Friesland en Zeeuws Vlaanderen. Deelnemers uit die regio s werd een telefonische interventie aangeboden Uitval consulenten Zeven consulenten vielen tijdens het onderzoek uit, vanwege gebrek aan motivatie (n=2), nieuwe baan (n=3), ziekte (n=1), arbeidsconflict met (n=1). De deelnemers die nog onder begeleiding waren konden worden overgedragen aan een andere consulent voor een al dan niet telefonisch vervolg van de interventie. Figuur 2. Aanmeldingen en uitval van consulenten Aangemeld: n=50 Training gevolgd: n=30 Interventie gestart: n=27 Interventie afgemaakt: 20 11

13 3 INTERVENTIE 3.1 Planning De werknemers in de interventiegroep kregen zes maanden lang individuele leefstijlbegeleiding, in de vorm van drie FtF gesprekken, elk minuten, en vier telefoongesprekken (T), elk minuten, verspreid over zes maanden, bij voorkeur als volgt verdeeld: Gesprek : FtF T FtF T T FtF T Week : Zodra een werknemer zich had aangemeld voor het onderzoek, werden zijn gegevens door de onderzoeksassistent doorgegeven aan een consulent op de dichtstbijzijnde arbodienst. De consulent werd gevraagd binnen twee weken een afspraak te maken met de werknemer. 3.2 Motivational Interviewing De consulent voerde de gesprekken volgens de techniek van motivational interviewing (MI). MI is een cliënt-gerichte, directieve methode om intrinsieke motivatie tot gedragsverandering te verhogen, door middel van het opsporen en oplossen van ambivalentie. De techniek is 20 jaar geleden ontwikkeld in Amerika. Het is herhaaldelijk effectief gebleken bij verslavingsgedrag, en de eerste positieve geluiden verschenen over het gebruik van MI bij leefstijlverandering. Belangrijke technieken van MI zijn luisteren, open vragen stellen, reflecteren en samenvatten. De cliënt is voornamelijk zelf aan het woord. Het doel is de cliënt zelf te laten inzien dat hij gemotiveerd en in staat is om zijn gedrag te veranderen. Voorafgaand aan de interventie kregen alle consulenten een groepstraining. Het grootste deel van de training was gewijd aan motivational interviewing (MI), in de vorm van theorie, demonstraties en rollenspellen. Aan de eerste groep van 13 consulenten werd een tweedaagse training door één MI trainer gegeven. In de daaropvolgende maanden voerden de consulenten twee pilotgesprekken met werknemers, die werden opgenomen op taperecorder. Tijdens een terugkomdag werden ervaringen gedeeld en extra oefeningen gedaan, onder leiding van de MI trainer. Aan de tweede groep van 17 consulenten werd een tweedaagse training gegeven door twee professionele MI trainers. Deze training werd niet gevolgd door pilotgesprekken of een terugkomdag. Enkele mogelijkheden voor MI-trainingen staan in bijlagen 1 en 2. 12

14 In beide groepen werd tijdens de eerste trainingsdag ongeveer twee uur besteed aan het bespreken van het onderzoeksprotocol en de richtlijnen voor een gezonde leefstijl. Als aanvullende informatie kregen de consulenten het handboek Bouwen aan Gezondheid en het boek Werken aan Gezonde Vaten van de Nederlandse Hartstichting Inhoud De onderwerpen van gesprek waren gedragsverandering op het gebied van bewegen & voeding of stoppen met roken. In de vragenlijst op baseline gaf iedere deelnemer aan welk gedrag hij het liefst zou veranderen. Tijdens het eerste gesprek met de consulent konden de deelnemers in de interventiegroep opnieuw aangeven waar ze aan wilden werken. Zeven procent van de deelnemers die voeding & bewegen had gekozen in de vragenlijst bleef bij dat onderwerp, en 30% die oorspronkelijk voor roken had gekozen besprak in het eerste gesprek toch voeding & bewegen. Gedurende de interventie was er een klein aantal deelnemers dat veranderde van onderwerp. Binnen het thema voeding & bewegen werden voor de deelnemer relevante subgedragingen besproken, zoals alcoholconsumptie, fruitinname, of sporten. Voor het eerste gesprek was er een stappenplan 1) bespreken van hart- en vaatziekten risicoprofiel en huidige leefstijl; 2) keuze maken voor het onderwerp van de interventie: voeding & bewegen of stoppen met roken; 3) voor- en nadelen van huidig gedrag en voor- en nadelen van gedragsverandering opschrijven in een matrix; 4) bereidheid, belang en zelfvertrouwen met betrekking tot gedragsverandering aangeven op een 10-puntsschaal, waarna de consulent vroeg naar de reden van die score; 5) een lange termijndoel (bv. 5 kg gewicht verliezen) en gespecificeerde korte termijndoelen (bv dinsdag- en zondagavond 20 minuten wandelen). De technieken in stap 3 en 4 worden gebruikt voor de MI-doelen opwekken van ambivalentie en verhogen van motivatie. In de volgende gesprekken bespraken de deelnemer en de consulent de vorderingen en belemmeringen voor gedragsverandering, en hoe het veranderde gedrag na de interventie kon worden behouden. Het besprokene werd ingevuld op een formulier door de consulent in samenspraak met de deelnemer. Duur, onderwerp en inhoud van elk gesprek werd ingevuld door de consulenten. Het formulier van het eerste gesprek bevatte daarnaast de voor- en nadelenmatrix en de 10-puntsschalen. Het formulier diende als bewijs voor de onderzoekers dat het gesprek had plaatsgevonden; voor de consulenten als basis voor het volgende gesprek; en voor de deelnemer als geheugensteun: om hem te herinneren aan de voordelen van gedragsverandering en de doelen die hij zichzelf had gesteld. Daarnaast ontving de werknemer na het eerste gesprek zijn HVZ risicoprofiel. 13

15 Afhankelijk van welk gedrag hij wilde veranderen kreeg hij verschillende folders mee: Nederlandse Hartstichting: Caloriewegwijzer Voedingscentrum: Schijf van vijf, Eten naar hartenlust, Let op verborgen vet Stivoro: Stoppen met roken: Willen en kunnen Bouwen aan Gezondheid: Hart- en vaatziekten, Bouwen aan beweging 3.4 Aansturing Om de interventie te kunnen uitvoeren hadden de consulenten informatie nodig over de werknemer. Daarnaast moesten de consulenten de gesprekken rapporteren, en soms hadden ze vragen. De onderzoeksassistent besteedde per consulent gemiddeld 30 minuten per week aan het slagen van de interventie, onder andere door: Het sturen van gegevens, waaronder het risicoprofiel, over de deelnemer; Het verwerken van de teruggestuurde formulieren; Het beantwoorden van vragen over o.a. inhoud en planning van gesprekken; Het aansporen van de consulenten om afspraken met de werknemer te maken en om na elk gesprek een ingevuld registratieformulier per terug te sturen. Tijdens het onderzoek kregen de consulenten maandelijks een nieuwsbrief waarin onder andere een specifiek onderwerp (bijvoorbeeld gewichtsverlies) werd uitgediept. De onderwerpen werden gekozen naar aanleiding van vragen van de consulenten. De onderzoeker belde iedere consulent gemiddeld twee keer tijdens het traject op. 14

16 4 PROCESEVALUATIE 4.1 Protocol volgen Interventietrouw Het voorgeschreven aantal gesprekken in de interventie was 7. Voornamelijk vanwege de drukke agenda van de consulent en de soms beperkte telefonische bereikbaarheid van de deelnemers werden gemiddeld 5 gesprekken gevoerd per deelnemer. In eenderde van de gevallen slaagde de consulent er in 7 gesprekken te plannen. Eenderde van de deelnemers had minder dan 5 gesprekken. Redenen daarvoor waren van organisatorische aard (twee consulent stopten met het onderzoek, en hun deelnemers moesten worden overgeplaatst naar een andere consulent), of een gebrek aan motivatie van de deelnemer. De redenen voor vroegtijdig stoppen met de interventie hebben we niet systematisch onderzocht. Wat betreft het volgen van het protocol voor het eerste gesprek: in 90% van de gevallen besprak de consulenten alle 4 de voorgeschreven onderwerpen zoals aangegeven in het protocol Toepassen MI De uitvoering van MI is geëvalueerd door middel van de MI Treatment Integrity code (MITI), een gevalideerd scoringsinstrument. Tien verschillende consulenten namen elk twee gesprekken op taperecorder. De onderzoeker en onderzoeksassistent schreven van elk gesprek willekeurig gekozen 10 minuten uit 12. Deze fragmenten werden gescoord door twee professionele MI trainers. Domeinen waarop gescoord werd waren onder andere het aantal reflecties en open vragen, en de algehele empathie en spirit van de consulent. Hieruit bleek dat slechts in één gespreksfragment volledig voldaan werd aan de richtlijnen van de MITI. Sommige werknemers namen hun partner mee naar een of meer gesprekken. Uit enkele gespreksfragmenten bleek dat als de partner bij het gesprek aanwezig was, zij veel aan het woord was. Voor het toepassen van MI is de aanwezigheid van de partner waarschijnlijk niet ideaal. Of het meenemen van de partner bijdroeg aan het effect van de interventie is niet geëvalueerd. 15

17 4.2 Beoordeling Mening van consulenten Na afloop van de training vulden alle consulenten een evaluatieformulier in. Alle consulenten vonden de inhoud van de training interessant tot zeer interessant, en ook de vorm (afwisseling presentaties/ praktijk) goed tot zeer goed. Drie consulenten, allen uit de tweede groep, gaven aan dat de training te kort was geweest. Meer dan 90% vond de tijd voor persoonlijke feedback en vragen voldoende. De helft van de consulenten vond de tijd besteed aan oefeningen te weinig. Na afloop van de interventie kregen alle 27 consulenten opnieuw een evaluatieformulier; 18 van hen stuurden dit ingevuld terug. Van groep 1 vonden alle 7 de respondenten het aantal dagdelen training voldoende om de interventie goed te kunnen uitvoeren; van groep 2 deelde 72% die mening. Op de vraag wat consulenten in een eventuele terugkomdag zouden willen bespreken meldden de meesten: feedback op de eigen gesprekken. De consulenten uit de eerste trainingsgroep gaven een betere beoordeling aan hun eigen prestaties dan consulenten uit de tweede groep. Ze hadden de terugkomdag van de training erg nuttig gevonden. Waarschijnlijk daardoor gaf een groter deel van de consulenten uit de eerste groep aan dat ze de meeste MI technieken, zoals open vragen stellen en ambivalentie opwekken, makkelijk of heel makkelijk vonden, in tegenstelling tot de tweede groep. Het meest nuttig vonden de consulenten: doelen stellen, de deelnemer complimenteren met behaalde successen, en belemmeringen bespreken. Enkele consulenten deelden enthousiast hun eigen (bv. sportieve) ervaringen met de deelnemer. De consulenten waardeerden de nieuwsbrief, met name de inhoudelijke informatie, en het internetforum, al werd daar weinig gebruik van gemaakt. De registratieformulieren, vooral die van het eerste gesprek, waren volgens de meesten een goed middel om de gesprekken gestructureerd en volledig te kunnen voeren. Enkele positieve ervaringen die genoemd werden waren: zichtbare gedragsverandering; bewustwording bij de cliënt; band met de cliënt; enthousiasme en dankbaarheid van deelnemers. De meeste consulenten vonden de interventie leuk en leerzaam, en zouden er in de toekomst graag mee doorgaan. Er werden ook minder positieve punten genoemd. De telefoongesprekken werden door de meeste consulenten als minder nuttig ervaren dan de FtF gesprekken. Meerdere consulenten vonden 15 minuten te krap voor de administratie, die bestond uit afspraken maken met de deelnemer, de registratieformulieren invullen, en de verrichtingen registreren in het systeem van de arbodienst. Sommige consulenten gaven aan moeite te hebben met ongemotiveerde deelnemers. Gebrek aan vooruitgang werd ook als vervelend ervaren. 16

18 Vooral gewichtsverlies viel vaak tegen. Enkele consulenten, allen arboverpleegkundigen, meldden onvoldoende informatie te hebben over leefstijl (m.n. gezonde voeding), en de mogelijkheden voor verwijzen (bv. naar diëtist). Overige negatieve punten, genoemd door consulenten waren: Cliënten moeilijk bereikbaar/ moeilijk gezamenlijk tijdstip te vinden Voorgeschiedenis t.a.v. hart- en vaatziekten was niet bekend Telefoongesprekken weinig nut bij minder gemotiveerden Laatste telefoongesprek is nutteloos Te korte periode (6 maanden), waardoor grotere kans op terugval Er werden verschillende adviezen gegeven ter verbetering. De consulenten adviseerden een andere spreiding van de gesprekken; in de eerste maanden meer gesprekken en later in het traject minder, om de kans op gedragsverandering te vergroten. Ook de mogelijkheid voor flexibiliteit in het aantal gesprekken werd genoemd: Sommige werknemers hebben 4 gesprekken nodig, anderen 8. Door verschillende consulenten werd aangegeven dat een extra gesprek na de follow-up meting prettig en zinvol zou zijn. Daarnaast vroegen 2 consulenten of ze in de week na de geplande datum voor stoppen met roken de deelnemer nog even mochten bellen. Overige suggesties ter verbetering: Periode wat verlengen naar 9-12 maanden waardoor minder kans op terugval Doelstelling van traject vooraf duidelijker stellen bij cliënt Meer kennis van zaken voor consulenten om duidelijke voorlichting aan werknemers te kunnen geven Mening van de deelnemers Ook aan de deelnemers werd gevraagd wat ze van de interventie vonden. De deelnemers vonden 3 FtF gesprekken het meest wenselijk; 79,8% van de deelnemers vond de gesprekken op de arbodienst het prettigst, 14,5% de telefonische gesprekken, en 5,7% had het liefst een huisbezoek. Tweederde van de deelnemers zou de leefstijlbegeleiding aanraden aan een collega, 8% zou dit niet doen, en een kwart had hier geen antwoord op. Wat betreft de competentie van de consulent: 95% was het eens of geheel eens met de stelling dat de consulent goed kon luisteren, en 90% vond dat de consulent goed kon ondersteunen en motiveren. De consulenten kregen gemiddeld een 7,8; en de leefstijlinterventie als geheel werd beoordeeld met een 7,

19 De volgende suggesties werden genoemd ter verbetering: Leefstijlbegeleiding met meer collega s tegelijk Begeleiding of informatie op de werkplek Meer medisch onderzoek (cholesterol etc.) tussendoor Meer specifieke informatie over voeding en/of sporten Werknemers gaven aan gemiddeld 1 uur en 39 minuten uur te hebben besteed aan één bezoek (inclusief reis- en wachttijd). Gemiddeld werd per bezoek aan de arbodienst 2,5 uur vrijgenomen van het werk. Iets meer dan de helft van de deelnemers gaf aan niets te willen uitgeven als de interventie uit eigen zak betaald zou moeten worden, en 15% zou meer dan 25,- willen betalen per gesprek. Gemiddeld was men bereid maximaal 11,90 uit te geven per gesprek Mening van de onderzoekers Behalve de uitslag van de MITI en de meningen van deelnemers, gebruikten de onderzoekers hun eigen ervaringen m.b.t. communicatie en medewerking om de consulenten te beoordelen. Bij de helft van de consulenten zat er vaak te veel tijd tussen de aanmelding en het eerste gesprek; gemiddeld 25 dagen in plaats van 5. De aanmaningen van de onderzoeksassistent waren nodig om deze tijd niet nog verder te laten oplopen. Het gevolg was dat er vaak minder dan 7 gesprekken werden gevoerd binnen een traject. Als het traject eenmaal liep stuurden de meeste consulenten binnen een week het gespreksformulier terug. Aan zes consulenten besteedde de onderzoeksassistent relatief veel tijd. Twee van hen vielen binnen een paar maanden uit wegens desinteresse, laksheid en slechte communicatie. Als het plannen van een gesprek te lang duurde belde de onderzoeker de deelnemer op. Dat werd door de deelnemers wel gewaardeerd, maar uiteindelijk moest de consulent de deelnemer alsnog bellen om een afspraak te maken. Een aantal trajecten zijn voortijdig gestopt omdat de consulent te weinig contact opnam met de deelnemer. Ook het niet tijdig terugsturen van het gespreksformulier naar de onderzoekers leverde problemen op; het was onduidelijk of het traject voor de betreffende deelnemer nog liep, en er kwamen vragen van de regiomanager(s) over de vergoeding door Arbouw. De consulenten van mochten hun gesprekken niet zelf plannen; zij waren afhankelijk van het planbureau van, dat zeer slecht functioneerde. Dit vroeg veel tijd van de onderzoeksassistent en leidde tot incomplete interventies, onnodige reistijd van consulenten, no show, en uitval. 18

20 4.2.4 Mening van de leidinggevenden Tot slot is de mening van leidinggevenden geïnventariseerd. Het bleek dat de meeste leidinggevenden van de consulenten niets met de interventie te maken hadden gehad, omdat de consulenten de gesprekken zelf regelden. Een regiomanager van ArboDuo, die leiding gaf aan vier vrouwelijke consulenten, meldde het volgende: Een (vrouwelijke) consulent s avonds alleen op de arbodienst is niet wenselijk; als er wat gebeurt, kan niemand helpen. Ik wil personeel niet dwingen s avonds te werken. De consulenten voelden zich niet onveilig, maar vonden s avonds uren maken niet altijd prettig. Maar als je cliënten de keus geeft, willen ze s avonds komen. Normaal (bv. voor verzuimgesprekken) komen mensen wel overdag. Dan zit er druk achter van werkgever, dus dan moeten ze wel. Voor zoiets (leefstijl) zouden ze misschien geen vrij nemen ( ) Een voordeel van de interventie: alle vier de consulenten vonden het leuk om te doen. Werkvreugde is ook een voordeel voor de werkgever. 19

21 5 EFFECTEVALUATIE 5.1 Metingen en analyses De gegevens op baseline zijn afkomstig van het PAGO en een aanvullende vragenlijst. Zes en 12 maanden na inclusie onderging iedere deelnemer metingen van lichaamsgewicht, totaal en HDL cholesterol, bloeddruk en HbA1c, uitgevoerd door een doktersassistente op de arbodienst. Daarnaast ontving hij dezelfde vragenlijst als op baseline. Voor de analyses is er een onderscheid gemaakt tussen de deelnemers die in de eerste vragenlijst aangaven bij voorkeur voeding & bewegen te veranderen, en degenen die kozen voor stoppen met roken. De effecten op leefstijlgedragingen en gezondheidsmaten zijn bepaald door middel van lineaire en logistische regressieanalyses, waarbij werd gecorrigeerd voor de waarde op baseline. Omdat in de voeding & bewegen subgroep BMI op baseline significant verschilde tussen controleen interventiegroep, is in de analyses in deze subgroep ook gecorrigeerd voor BMI. Het hart- en vaatziekten risico, op basis van het screeningsinstrument, werd bepaald voor de studiepopulatie als geheel. De onderstaande waarden op baseline ( 5.2) zijn afkomstig van alle deelnemers in de voeding & bewegen respectievelijk de stoppen met roken groep. De effecten op 6 en 12 maanden ( 5.3 en 5.4) zijn gebaseerd op de groep deelnemers die alle metingen hebben ondergaan; op baseline, 6 en 12 maanden. De resultaten van de hoofdanalyses zijn te vinden in tabellen 3-5 en figuur 3. Behalve deze hoofdanalyses zijn regressieanalyses voor subgroepen gedaan ( 5.5), zoals beschreven in tabellen 6-8. De subgroepen zijn gekozen op basis van gezond verstand en niet vanwege effectmodificatie in de hoofdanalyses. Het afkappunt voor BMI van 27 is gekozen als alternatieve grens voor overgewicht; omdat veel gezonde en gespierde mannen een BMI iets hoger dan 25 hebben, en een BMI tussen de 25 en 27 bij mannen ons inziens niet beschouwd kan worden als een ongezonde vorm van overgewicht. 20

22 5.2 Waarden op baseline Voeding & bewegen groep Aan het begin van het onderzoek aten de deelnemers per week gemiddeld 10,5 stuks fruit, 17,3 opscheplepels groente, 3,8 extra opscheplepels warm eten (na de eerste portie van de avondmaaltijd), en 13,3 (zoete, zoute, warme en koude) snacks, en dronken ze per week gemiddeld 9,0 glazen alcohol en 4,1 glazen gesuikerde frisdrank. Gemiddeld besteedden de deelnemers 7,5 uur per week aan (ten minste) matig intensieve lichamelijke activiteiten in de vrije tijd, waarvan 3,6 uur aan klussen. De deelnemers sportten gemiddeld anderhalf uur per week. De gemiddelde waarden voor de overige HVZ risicofactoren aan het begin van het onderzoek waren: lichaamsgewicht 94,5 kg, BMI 29,0 (88,4% had een BMI 25 en 67,5% had een BMI 27), systolische bloeddruk 143,7 mmhg, diastolische bloeddruk 90,0 mmhg, cholesterol ratio 5,8, HDL cholesterol 1,11 mmol/l, en HbA1c 5,7% Stoppen met roken groep Voorafgaand aan het onderzoek was van de deelnemers die de stoppen-met-roken interventie kozen per definitie 100% roker. 5.3 Effecten na 6 maanden Voeding & bewegen groep De vragenlijst werd door 592 deelnemers op alle drie de meetmomenten ingevuld, waarvan 430 in de voeding & bewegen groep en 162 in de stoppen-met-roken groep. Er waren weinig missende waarden. Er was een significant interventie-effect op de inname van fruit en snacks, en een bijna significant effect (p=0,06) op alcoholconsumptie. Er was geen significant effect op de inname van groente, extra opscheplepels warm eten, en frisdrank. De tijd besteed aan matig intensieve lichamelijke activiteit in de vrije tijd nam toe met ruim 2,5 uur in de interventiegroep en bijna 1,5 uur in de controlegroep. Het verschil in toename tussen de controle- en interventiegroep was echter niet significant. Er was ook geen significant interventieeffect op sporten. 21

23 Vijfhonderdtwintig deelnemers ondergingen alle metingen op de arbodienst, waarvan 373 in de voeding & bewegen groep. Lichaamsgewicht daalde met 1,6 kg in de interventiegroep, en steeg met 0,5 kg in de controlegroep; een sterk significant effect. De systolische en diastolische bloeddruk daalden en het HDL cholesterolgehalte nam toe in zowel de controle- als de interventiegroep. Het HbA1c vertoonde een lichte stijging in controle- en interventiegroep. Geen van deze effecten was statistisch significant Stoppen met roken groep In de stoppen-met-roken groep was 31,3% (n=25) van de interventiegroep gestopt met roken, tegenover 13,4% (n=11) van de controlegroep; een statistisch significant effect. Opvallend was dat in de voeding & bewegen groep ook veel werknemers waren gestopt met roken. In de totale interventiegroep waren er na 6 maanden 61 werknemers gestopt met roken, ten opzichte van 35 in de totale controlegroep Totale groep: Hart- en vaatziekten risico Opvallend was dat de interventie, onder deelnemers die alle 3 de metingen hadden ondergaan, nauwelijks effect had op het al dan niet hebben van een verhoogd hart- en vaatziekten risico; na 6 maanden had 53,1% van de controlegroep en 46,9% van de interventiegroep nog een verhoogd risico op hart- en vaatziekten (odds ratio [OR] 0,73, niet significant). 5.4 Effecten na 12 maanden Voeding & bewegen groep Na 12 maanden was het effect op fruitinname niet meer significant, maar het effect op snackinname nog wel. Het effect op lichaamsgewicht was onveranderd ten opzichte van na 6 maanden. Daarnaast waren de interventie-effecten op HDL cholesterol en HbA1c na 12 maanden statistisch significant. Het effect op HbA1c was significant omdat de stijging groter was in de controlegroep dan in de interventiegroep Stoppen met roken groep Tussen 6 en 12 maanden waren zes gestopte deelnemers in de interventiegroep weer gaan roken, en in de controlegroep waren er nog drie deelnemers gestopt. Het interventie-effect na 12 maanden was niet significant. Er waren geen effecten op gezondheidsmaten in de stoppen-met-roken groep. 22

24 5.4.3 Totale groep: Hart- en vaatziekten risico Na 12 maanden had 49,0% van de controlegroep en 51,0% van de interventiegroep een verhoogd risico op hart- en vaatziekten (OR 1.07, niet significant). 5.5 Subgroep analyses Per protocol analyse In de per-protocol analyse zijn alleen de deelnemers geëvalueerd die zich aan het protocol hebben gehouden. Voor de controlegroep hield dat in: geen leefstijladvies gekregen van een andere zorgverlener volgens zelfrapportage in de vragenlijst op 6 maanden. Voor de deelnemers in de interventiegroep gold hierbij: 5 of meer gesprekken gevoerd waarbij het onderwerp (voeding & bewegen of stoppen-metroken) onveranderd was. Voor de deelnemers die werden geanalyseerd in de perprotocol analyse waren de verschillen tussen interventie- en controlegroep op 6 en 12 maanden iets groter dan voor de deelnemers in de hoofdanalyse. Op enkele uitkomstmaten werden significante effecten gevonden, die niet uit de hoofdanalyses kwamen, namelijk voor alcoholconsumptie op 6 maanden, roken op 12 maanden, systolische bloeddruk op 6 maanden, en cholesterol ratio op 12 maanden Analyses binnen de voeding & bewegen groep In de subgroepanalyses binnen de voeding & bewegen groep zijn alle werknemers opgenomen die op baseline en 12 maanden een meting hebben gehad; ongeacht of ze een meting hebben ondergaan op 6 maanden. Eerst is er een onderscheid gemaakt tussen oudere en jongere werknemers. Voor de jongeren (<45 jaar) was er een groter interventie-effect op snackinname en gewicht dan voor de ouderen ( 45 jaar), maar de ouderen verbeterden hun fruitconsumptie, hadden iets meer kans om blijvend te stoppen met roken, en bereikten een groter effect op HDL cholesterol. Daarnaast zijn bouwplaats- en UTA personeel apart geanalyseerd. Voor bouwplaatspersoneel was het effect op fruit, roken en gewicht groter dan voor UTA personeel, maar UTA personeel ging meer bewegen. Voor gewicht zijn er twee afkappunten genomen. Voor werknemers met obesitas (BMI 30) was het effect op fruit, snacks, gewicht, bloeddruk en HDL cholesterol groter dan voor de deelnemers met een normaal gewicht (BMI<27). Tot slot zijn rokers en niet-rokers, binnen de voeding & bewegen groep, apart geanalyseerd. Rokers gingen significant meer fruit eten en verhoogden hun HDL cholesterolgehalte, terwijl niet-rokers significant minder snacks gingen eten en iets meer gingen bewegen in de vrije tijd. 23

25 Ook is gekeken of gedrag op baseline, en eigen-effectiviteit, van invloed zijn op het interventie-effect. Voor het effect op fruitinname en sporten maakt het niet uit of de werknemer relatief weinig fruit at respectievelijk weinig sportte op baseline. Voor snackinname geldt dit niet: een groter aantal snacks op baseline hangt samen met een positief effect van de interventie. Of gedragsverandering voorafgaand aan de interventie als moeilijk of makkelijk ervaren werd maakte geen verschil voor het interventie-effect. Tot slot, juist degenen die aan het twijfelen waren over gedragsverandering bereikten een beter resultaat dan degenen die al besloten hadden gezonder te gaan leven Analyses binnen de interventiegroep Om te bepalen of het aantal gesprekken van invloed is op de grootte van het effect, zijn analyses gedaan binnen de interventiegroep naar het effect van twee belangrijke uitkomstmaten; gewicht en roken. Het interventie-effect op lichaamsgewicht bleek optimaal na 4 of 5 gesprekken. Voor de werknemers die 4 of meer gesprekken hebben gevoerd was het niet van belang of daarvan 2 of 3 gesprekken face-to-face waren. Stoppen met roken leek beter haalbaar met 6 of 7 gesprekken. Voor de werknemers die 6 of 7 gesprekken hadden gehad was het niet van belang of daarvan 2 of 3 gesprekken face-to-face waren. Vanwege de kleine aantallen deelnemers is hier geen harde uitspraak over te doen. 24

26 Tabel 3 Effecten van de interventie op leefstijlgedrag, in de voeding& bewegen groep, na 6 en 12 maanden, gecorrigeerd voor de baseline waarde en BMI. n Baseline gem. (SD) 6 maanden gem. (SD) β 6 maanden (95% BI) Matig intensieve lichamelijke activiteit (minuten per week) 12 maanden gem. (SD) β 12 maanden (95% BI) Interventie (390.0) (464.2) (462.5) 30.2 (-11.3;130.3) (-45.3; 105.8) Controle (349.0) (424.6) (409.2) Sport (minuten per week) Interventie (116.6) (130.7) (139.8) 2.2 (-9.6; 29.7) (-19.0; 23.5) Controle (126.8) 84.7 (139.0) 96.5 (143.3) Alcohol (glazen per week) Interventie (9.9) 8.8 (9.1) (8.9) -1.0 (-2.7; 0.1) (-2.5; 0.4) Controle (9.5) 10.2 (10.2) 9.9 (10.6) Frisdrank (glazen per week) Interventie (7.0) 3.2 (5.7) 0.1 (-0.9; 1.1) 3.6 (6.8) 0.4 (-0.7; 1.5) Controle (6.5) 2.9 (6.7) 2.9 ( 6.8) Snacks (stuks per week) Interventie (11.2) 11.1 (11.1) -1.9 (-3.7;-0.02)* 12.1 (9.2) -1.9 (-3.6; -0.3)* Controle (9.8) 12.6 (11.9) 13.6 (11.2) Fruit (stuks per week) Interventie (6.9) 11.8 (8.1) 1.7 (0.6; 2.9)* Control (8.6) 10.7 (7.9) 11.3 (7.8) 11.7 (8.3) 0.9 (-0.2; 2.1) Groente (opscheplepels per week) Interventie (9.5) 18.0 (9.2) 0.9 (-0.6; 2.4) Controle (10.3) 17.3 (8.3) 7.7 (8.8) 17.5 (8.8) 0.04 (-1.4; 1.4) Gem: gemiddeld; BMI: body mass index; SD standaard deviatie; BI: betrouwbaarheidsinterval. *p<

27 Tabel 4 Effecten van de interventie op gezondheidsmaten in de voeding & bewegen groep, na 6 en 12 maanden, gecorrigeerd voor de baseline waarde en BMI. Variabele n Baseline gem. (SD) 6 maanden gem. (SD) β 6 maanden (95% BI) Lichaamsgewicht (kg) Interventie (12.7) 92.9 (12.8) -2.1* (-2.9; -1.3) 12 maanden gem. (SD) Controle (12.7) 94.3 (13.1) 94.7 (13.2) BMI (kg/m 2 ) Interventie (3.5) 28.6 (3.5) -0.6* (-0.9; -0.4) Controle (3.7) 28.7 (3.8) 28.9 (3.9) Systolische bloeddruk (mmhg) Interventie (14.7) 138.2(14.8) -1.4 (-4.3; 1.4) Controle (14.9) 139.1(16.3) 137.7(16.1) Diastolische bloeddruk (mmhg) Interventie (9.2) 86.0 (10.2) -1.3 (-3.2; 0.5) Controle (9.1) 87.1 (9.7) 86.2 (9.6) HDL cholesterolgehalte (mmol/l) Interventie (0.19) 1.21 (0.24) 0.02 (-0.02;0.07) Controle (0.20) 1.19 (0.26) 1.15 (0.27) Cholesterol ratio Interventie (1.11) 5.39 (1.17) (-0.33;0.10) Controle (1.09) 5.49 (1.17) 5.71 (1.29) HbA1c (%) Interventie (0.42) 5.68 (0.30) (-0.07;0.03) Controle (0.43) 5.70 (0.30) 5.79 (0.39) β 12 maanden (95%BI) 93.2 (13.1) -2.2* (-3.1; -1.3) 28.7 (3.7) -0.7* (-0.9; -0.4) 138.4(16.2) 0.1 (-2.9; 3.1) 86.3 (9.9) -0.2 (-2.1; 1.6) 1.20 (0.25) 0.05* (0.01; 0.10) 5.51 (1.30) (-0.46; 0.02) 5.73 (0.29) -0.06* (-0.12;-0.001) Gem: gemiddeld; SD: standaarddeviatie; BI: betrouwbaarheidsinterval; BMI: body mass index; HDL: high density lipoprotein; HbA1c: hemoglobine A1c. *p<

28 Tabel 5 Effecten van de interventie op roken in de stoppen-met-roken groep, na 6 en 12 maanden. Variabele n Baseline rokers (%) 6 maanden rokers (%) 12 maanden rokers (%) 6 maanden OR niet-roken (95% BI) Roken Interventie (1.3; 6.5)* Controle OR: odds ratio; BI: betrouwbaarheidsinterval *p< maanden OR niet-roken (95% BI) (0.6; 2.7) Figuur 3a-f. Veranderingen in de controle (- - -) en interventiegroep ( voeding & bewegen groep na 0, 6 en 12 maanden. ) in de a. Body mass index (kg/m 2 ) b. Systolische bloeddruk (mmhg) 29,3 * ,2 29, ,9 28,8 28,7 28,6 28,5 28,4 28, c. Diastolische bloeddruk (mmhg) d. HDL cholesterol (mmol/l) e. Cholesterol ratio f. HbA1c (%) 5,9 1,22 1,2 1,18 1,16 1,14 1,12 1,1 1,08 1,06 5, ,8 5,7 5,75 5,6 5,7 5,5 5,4 5,65 5,3 5,2 5,6 5, ,

29 Tabel 6 Effecten van de interventie in subgroepen van de voeding & bewegen groep na 12 maanden, gecorrigeerd voor baseline waarde en BMI. Let op: In deze tabel staan de gegevens van alle werknemers in de voeding & bewegen subgroep die na 12 maanden een meting hebben gehad, ongeacht of ze na 6 maanden een meting hebben gehad. Subgroep % van deel nemers n Fruit (st/wk) β (95%BI) Snacks (st/wk) β (95%BI) Matig intensieve LA in vrije tijd β (95%BI) Sport (min/wk) β (95%BI) Allen (-0.2; 1.9) -1.7 (-3.4; -0.1)* 28.6 (-44.3; 101.4) -0.9 (-21.0; 19.2) Leeftijd < (-1.9; 1.1) -3.1 (-5.8; -0.4)* (-158.6; 36.1) -1.4 (-33.0; 30.3) Leeftijd (0.3; 3.3)* -0.9 (-3.0; 1.2) 88.9 (-15.0; 192.7) -0.7 (-26.7; 25.3) UTA (-2.2; 1.2) -1.4 (-4.0; 1.3) 60.1 (-61.1; 181.7) 17.9 (-17.3; 53.0) Bouw (0.1; 2.8)* -1.8 (-3.9; 0.3) 23.2 (-67.6; 114.1) -9.9 (-34.8; 15.0) BMI (-0.1; 2.7) -1.8 (-3.8; 0.2) 41.4 (-52.6; 135.3) 4.7 (-20.3; 29.7) BMI< (-1.6;1.6) -1.5 (-4.5; 1.6) -2.0 (-113.9; 109.9) (-47.7; 20.7) BMI (-0.6; 3.8) -2.4 (-4.4; -0.4)* 49.7 (-74.2; 173.6) -3.4 (-40.9; 34.1) BMI< (-0.7; 1.6) -0.5 (-3.4; 2.4) 16.3 (-74.7; 107.2) -1.4 (-33.0; 30.3) Roker (0.1; 3.6)* -0.4 (-3.8; 3.1) (-169.5; 56.2) (-48.1; 22.3) Nietroker (-1.0; 1.8) -2.3 (-4.1; -0.5)* 66.3 (-28.8; 161.5) 5.0 (-20.1; 30.1) V&B: Voeding en bewegen; BMI: body mass index; BI: betrouwbaarheidsinterval; LA: lichamelijke activiteit; OR: odds ratio. * p<

30 Tabel 7 Effecten van de interventie in subgroepen van de voeding & bewegen groep na 12 maanden, gecorrigeerd voor baseline waarde en BMI. Let op: In deze tabel staan de gegevens van alle werknemers in de voeding & bewegen subgroep die na 12 maanden een meting hebben gehad, ongeacht of ze na 6 maanden een meting hebben gehad. Subgroep n Gewicht (kg) β (95% BI) Syst.bldr. (mmhg) β (95% BI) Diast. bldr. (mmhg) β (95% BI) HDL chol. (mmol/l) β (95% BI) HbA1c (%) β (95% BI) Allen (-2.9; -1.2)* 0.3 (-2.5; 3.1) -0.4 (-2.2; 1.4) 0.05 (0.01; 0.09) (-0.12; -0.01)* Leeftijd < (-3.4; -1.2)* (-3.7; 3.7) 0.2 (-2.4; 2.7) 0.04 (-0.03; 0.11) (-0.14; 0.02) Leeftijd (-3.1; -0.7)* 0.7 (-3.4; 4.7) -0.9 (-3.2; 1.5) 0.06 (0.004; 0.11) (-0.14; 0.01) UTA (-3.0; -0.1)* -0.9 (-6.4; 4.6) -1.4 (-4.6; 1.9) 0.04 (-0.03; 0.11) 0.03 (-0.07; 0.13) Bouw (-3.3; -1.3)* 0.8 (-2.4; 4.1) 0.02 (-2.1; 2.1) 0.05 (-0.01; 0.11) (-0.16; 0.03) BMI (-3.7; -1.6)* 0.3 (-3.0; 3.7) -0.3 (-2.5; 1.9) 0.06 (0.02; 0.11) (-0.14; 0.00)* BMI < (-2.0; 0.5) 0.3 (-4.8; 5.4) -0.6 (-3.7; 2.4) 0.03 (-0.06; 0.12) (-0.15; 0.05) BMI (-4.0; -1.0)* -1.3 (-6.0; 1.4) 0.3 (-2.7; 3.2) 0.07 (0.01; 0.14) (-0.14; 0.04) BMI < (-2.7; -0.8)* 1.2 (-2.3; 4.8) -1.0 (-3.2; 1.2) 0.05 (-0.01; 0.11) (-0.13; 0.01) Roker (-3.6; -0.5)* 0.4 (-4.7; 5.5) 0.5 (-2.4; 3.4) 0.08 (0.01; 0.16) (-0.11; 0.06) Niet-roker (-3.0; -1.0)* 0.2 (-3.2; 3.6) -0.9 (-3.1; 1.4) 0.04 (-0.02; 0.10) (-0.14; -0.01)* BMI: body mass index; HDL: high density lipoprotein; BI: betrouwbaarheidsinterval; OR: odds ratio. 29

31 Tabel 8 Gemiddelde verandering in lichaamsgewicht en roken bij een verschillend aantal sessies, binnen de interventiegroep, na 12 maanden. Gesprekken Gewicht (kg) a Gestopt met roken (%) b 0-3 gesprekken gesprekken gesprekken gesprekken waarvan 2 FtF 4 gesprekken waarvan 3 FtF Gem: gemiddelde; FtF: face-to-face a alleen deelnemers in interventiegroep die voeding & bewegen hebben gekozen. b. alleen deelnemers in interventiegroep die stoppen-met-roken hebben gekozen *p< Work ability Van 175 deelnemers waren gegevens beschikbaar over de work ability index (WAI), gemeten tijdens het eerstvolgende reguliere PAGO dat zij enige tijd na ons onderzoek hadden ondergaan. Uit een lineaire regressieanalyse bleek dat er geen significante effecten waren van de interventie in deze subgroep. Deze resultaten moeten voorzichtig worden geïnterpreteerd vanwege de kleine aantallen, de verschillen in follow-up, en het feit dat WAI meestal scheef verdeeld is. 30

32 6 ECONOMISCHE EVALUATIE Voordat de economische evaluatie wordt uitgevoerd wordt allereerst inzicht gegeven in de kosten voor Arbouw per werknemer in verschillende scenario s binnen ons onderzoek, zoals beschreven in tabel 9. Kosten voor de training aan consulenten, coördinatie van gesprekken door de onderzoeksassistent, en reiskosten zijn inbegrepen. Tabel 9. Kosten per werknemer van een interventie bestaande uit 5 of 7 gesprekken, uitgevoerd door een arboverpleegkundige (AVK) of bedrijfsarts (BA). Kosten ( ) 5 gesprekken AVK 5 gesprekken BA 7 gesprekken AVK 7 gesprekken BA Interventie 407,55 547,55 581,43 781,43 Training Coördinatie Reiskosten Totaal 577,55 717,55 766,43 966, Methoden In de economische evaluatie van Bouwen aan Gezondheid zijn een kosteneffectiviteiten kosten-batenanalyse gedaan. Omdat in de kosten-effectiviteitanalyse gekeken is naar de kosten die gepaard gaan met gewichtsverlies, zijn de analyses gedaan in de voeding & bewegen groep. Vanwege het grote aantal missende waarden is een imputatie-techniek toegepast; de missende waarden in de database zijn geschat op basis van de aanwezige waarden. Omdat de helft van de gegevens over kosten geschat moest worden, moeten de resultaten voorzichtig worden geïnterpreteerd. Met behulp van vragenlijsten zijn gegevens verzameld over drie kostencategorieën: Gebruik van gezondheidszorg: bezoek aan (reguliere en alternatieve) zorgverleners (m.u.v. ziekenhuisopname); bloeddruk- en cholesterolverlagende medicatie; medicatie en vrij verkrijgbare middelen om te stoppen met roken Attributen voor leefstijlverbetering, zoals sportkleding en sportapparaten Ziekteverzuim Daarnaast is in de administratie van de onderzoekers een vierde kostencategorie geregistreerd: Interventie: MI-trainingen; schriftelijke informatie voor consulenten; tarieven voor FtF en telefoongesprekken van bedrijfsartsen en arboverpleegkundigen; coördinatie van de interventie door de onderzoeksassistent; vergoeding aan werknemers voor bezoeken aan de arbodienst. In deze kostencategorie zijn niet de kosten van metingen op de arbodienst opgenomen. 31