Studieloopbaanbegeleiding. Van visie naar praktijk, een handreiking. rogramma ICT&O Saxion, 2013 Marjon Baas (MSc)

Transcriptie

1 Studieloopbaanbegeleiding Van visie naar praktijk, een handreiking rogramma ICT&O Saxion, 2013 Marjon Baas (MSc)

2 Studieloopbaanbegeleiding: Van visie naar praktijk, een handreiking Oktober 2014 Kariene Mittendorff Associate lector SLB, Lectoraat Innovatief en Effectief Onderwijs, Saxion Hogescholen Marian Kienhuis Adviseur en onderzoeker Instroom & Aansluiting, Lectoraat Onderwijsarrangementen in maatschappelijke context en Studiesuccescentrum, Saxion Hogescholen 2

3 Voorwoord Voor je ligt een handreiking met daarin verschillende inzichten (werkbare principes) rondom de praktische uitvoering en invulling van SLB. De handreiking is beschreven naar aanleiding van de nieuwe Visie en eisen voor SLB binnen Saxion. Na het uitwerken van de nieuwe visie is er een werkgroep samengesteld en zijn er verschillende acties ondernomen om concreter invulling te geven aan de verbetering van SLB. Het beschrijven van deze handreiking is daar één van. Deze handreiking is tot stand gekomen door met vele betrokkenen vanuit diverse geledingen op Saxion te praten over wat wel en wat niet werkt, maar ook door te kijken naar onderzoek over SLB wat zowel binnen als buiten Saxion is uitgevoerd. Zo is er input geleverd door SLB ers, SLB-coördinatoren, teamleiders, medewerkers van Bureau kwaliteitszorg en het Studiesuccescentrum, SLB experts van de AMA, deelnemers van het project Bachelorrendement en medewerkers van het KCOI. Dit document is en blijft in ontwikkeling. Dus heb je tips, toevoegingen of vragen? Laat het ons weten! Namens de werkgroep, Elisabeth Osterloh Kariene Mittendorff Marchien Kraaima Marian Kienhuis Marie Louise Rickhoff Merijn Ritmeester Kariene en Marian 3

4 Hoofdstuk 1 Inleiding Mede door de druk van prestatieafspraken met het ministerie van OC&W lijkt studieloopbaanbegeleiding (SLB) de laatste jaren steviger op de agenda van hogescholen te staan. De ontwikkelingen op verschillende beleidsterreinen zoals de studiekeuzecheck en het verbeteren van bachelor rendement vragen ook om investeringen en herziening van SLB beleid. De roep om betere studieloopbaanbegeleiding blijkt vanuit verschillende kanten te ontstaan. Tegelijkertijd blijven er vragen leven rondom de invulling van SLB: Waar zetten we precies op in? Wat zijn de werkelijke doelen van SLB? Moet iedere docent SLB er zijn? Willen we SLB gedurende de hele opleiding of vooral in de eerste jaren? Wat stellen we verplicht en wat niet? Hoe verbinden we de studiekeuzecheck aan SLB? Onderzoek laat tevens zien dat SLB nog niet altijd de kwaliteit heeft die men nastreeft en dat er bij zowel SLB ers als managers vragen leven over hoe we SLB naar een hoger plan kunnen brengen (Mittendorff, van der Donk & Gellevij, 2012; Kuijpers & Meijers, 2009). Een goede invulling van SLB is ook een speerpunt voor Saxion. Het belang ervan wordt benadrukt in zowel de Strategische Agenda als de onderwijsvisie. Onlangs is er een visie geformuleerd met een aantal basiseisen voor SLB waaraan alle opleidingen van Saxion vanaf september 2014 moeten voldoen, zie bijlage 1. Vanuit het kenniscentrum Onderwijsinnovatie, bureau Kwaliteitszorg en het Studiesuccescentrum wordt samen met SLB ers van de verschillende academies gewerkt aan het verstevigen van SLB binnen de opleidingen. Er wordt daarbij extra ingezoomd op de begeleiding van studievoortgang van studenten om daarmee bij te dragen aan het studiesucces van studenten. 4

5 Hoofdstuk 2 Visie op SLB en begrippenkader Optimaal studiesucces hangt nauw samen met een goede studieloopbaanbegeleiding. SLB draagt namelijk bij aan zowel de aflevering van professionals die van economische en maatschappelijke toegevoegde waarde zijn voor de beroepspraktijk, als aan het behalen van de gewenste numerieke rendementen. Bij SLB willen we de student zowel ondersteunen bij zijn/haar studievoortgang als bij het maken van keuzes voor de toekomst. SLB is een van de schakels in de begeleidingsketen van de studieloopbaan in het onderwijs: van leerling naar student naar professional. Deze begeleidingsketen wordt verder gevormd door begeleiding voor de poort (LOB in mbo en vo), in de poort (intake/ matching) en bij de keuze om te gaan werken of doorstuderen (master), waarbij aansluiting tussen en voortborduren op de verschillende schakels in de keten essentieel is. Figuur 1. Doorlopende leerlijn LOB SLB. Bij SLB op het HBO gaat het om de volgende vragen: hoe studeert een student zo effectief en succesvol mogelijk, passen de opleiding en beroep bij de ambities en mogelijkheden van de student en welke talenten kan de student ontwikkelen in het kader van zijn of haar professionele ontwikkeling. Samengevat is het doel van SLB dat de student de studie succesvol afrondt, zijn of haar talenten ontwikkelt en optimaal op de toekomst is voorbereid. Hiervoor wordt ondersteuning geboden bij het plannen en zicht houden op de studievoortgang, het (leren) studeren, het (leren) reflecteren op zowel studie als beroep en loopbaan, het maken van keuzes, het zelf verantwoordelijkheid nemen en het kunnen werken aan de ontwikkeling als professional in een bepaald werkveld. 5

6 Begrippenkader Het doel van SLB is dat de student succesvol de studie afrondt, zijn of haar talenten ontwikkelt en optimaal op de toekomst is voorbereid. De begeleiding binnen SLB is daarmee te verdelen in drie verschillende elementen (zie figuur 2): 1. Begeleiding bij studievoortgang 2. Begeleiding bij loopbaanontwikkeling 3. Begeleiding bij professionele ontwikkeling Deze drie elementen leiden tot de persoonlijke ontwikkeling van de student. Deze indeling biedt een kapstok om met opleidingen in gesprek te gaan over doelen van slb en evaluatie van het eigen slb programma. Daarnaast leveren onderzoek en praktijkervaring diverse werkzame principes als het gaat om de inhoud, vorm en organisatie van SLB maar ook over de benodigde kwaliteit van betrokken actoren. Figuur 2. De drie begeleidingselementen binnen SLB. Deze elementen en werkzame principes leveren de Bouwstenen voor SLB die we voor onze Saxion-studenten willen realiseren. In deze notitie beschrijven we deze bouwstenen en vullen deze zoveel mogelijk aan met tips en tricks ter inspiratie (hfd 3). Daarna volgt gebruikte en bruikbare literatuur (hfd 4). 6

7 Hoofdstuk 3 Bouwstenen voor een werkzaam SLB In dit hoofdstuk geven we aan wat er nodig is voor een werkzaam SLB. Om de genoemde doelen in hoofdstuk 1 te bereiken zal het beleid van de opleiding of academie (visie, draagvlak & middelen en randvoorwaarden) zodanig vertaald moeten worden in de onderwijsorganisatie (de wenselijke leeromgeving en organisatie van SLB, de vormgeving van het onderwijs en goed werkende instrumenten als Bison), dat de betrokken actoren in de organisatie het ook kunnen aansturen en uitvoeren en daartoe de benodigde competenties hebben of kunnen ontwikkelen (competenties van actoren). We hebben dit vertaald en concreet gemaakt in een 6-tal bouwstenen met verschillende indicatoren, die we hierna achtereenvolgens beschrijven en afronden met tips en tricks uit de hbo-praktijk. Zoals eerder vermeld is en blijft dit een document in ontwikkeling en de bouwstenen plus tips & tricks kunnen dan ook aangevuld worden door de gebruikers van deze handreiking. We horen het graag! 7

8 SLB Bouwstenen Schoolbeleid 1. Visie Organisatie in de praktijk 3. Leeromgeving voor student (SLB in de praktijk) Actoren 6. Competenties van actoren Visie uitwerken met draagvlak team Doorlopende leerlijn LOB-Intake-SLB SLB gedurende de hele studie: SLB leerplan Begeleiding op maat (rekening houden met achtergrond o.a. gender, cultuur, functiebeperking, talent, vooropleiding) Kwaliteitszorg 2. Middelen en randvoorwaarden Formatie (passend bij organisatie SLB programma en eisen, docenten hebben affiniteit met SLB) Communicatie (intern en extern) Voorzieningen (Studiesuccescentrum, KCOI, Saxion Academy) Professionalisering Inhoud Begeleiding bij studievoortgang Begeleiding bij loopbaanontwikkeling Begeleiding bij professionele ontwikkeling Vorm Affectieve component Reflectieve component Actief makende component Netwerkcomponent Informatieve en adviserende component Organisatie Roostering: individuele gesprekken en klassikale lessen Programma en structuur: doorlopende leerlijn Vaste SLB er (of max. 2 tijdens hele studie) Maximaal aantal studenten per SLB er Advies aantal uren voor SLB Studiepunten voor SLB, ja of nee? SLB er SLB coördinator o Contactpersoon functiebeperking Intakecoördinator Stage-/Afstudeercoördinator Teamleider/directeur Docent Student 4. Vormgeving onderwijs Praktijkervaringen creëren Keuzemogelijkheden realiseren 5. Instrumenten Start begeleiding met uitkomst intake (assessment) Effectief gebruik studentvolgsysteem (Bison en Cognos) en gebruik studieplan (contract) Studiesuccescentrum Gebruik Top Talent Programma, International office, etc. 8

9 3.1 Bouwsteen 1: Visie De Saxion notitie over Visie en eisen voor SLB is tot stand gekomen is samenspraak met vertegenwoordigers van academies. SLB vindt echter plaats op opleidingsniveau. Draagvlak voor de visie bij de opleidingsteams is daarom één van de fundamenten van je SLB. Aansluiten met je SLB op het loopbaanoriëntatie en -begeleidingsprogramma (LOB) van de vooropleiding met de intake als scharnierpunt is een ander belangrijk element van de bouwsteen Visie. Voeg daarbij dat we streven naar begeleiding op maat, gedurende de gehele studie en gebruikmakend van een effectieve kwaliteitszorg. Draagvlak in het team Voor het vormgeven van effectieve SLB is het hebben van een eenduidige visie met bijbehorende doelen voor studenten van belang, zo blijkt ook uit het eerder uitgevoerde onderzoek bij Saxion (Mittendorff et al., 2012). De opleidingen die goed scoren op de kwaliteit van SLB en reflectie in hun onderwijs laten zien dat ze goed hebben nagedacht over wat ze willen bereiken met SLB. Er is een visie waar ze zich als team aan verbonden voelen en waarin duidelijk staat verwoord wat ze willen bereiken. Het is belangrijk dat deze visie gekoppeld is aan concrete doelen, zodat de vaak wat abstract geformuleerde visie ook concreet in activiteiten is vertaald en beschreven. Anders zie je dat de visie alsnog op verschillende manieren ingevuld kan worden en dus ook kan worden uitgevoerd in de praktijk. Tot slot blijkt dat opleidingen waarbij docenten samen overeenstemming vinden in een visie, het beter doen met SLB, dan de opleidingen waarbij docenten op verschillende manieren over SLB denken. Logisch lijkt het, maar het geeft wederom weer waarom het zo belangrijk is om samen, met het team als geheel, een visie te formuleren waar iedereen (min of meer) achter kan staan zodat er draagvlak is bij alle betrokkenen. Doorlopende leerlijn LOB-intake-SLB In het vo en het mbo is loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB), net als SLB, ook onderdeel van het curriculum. De doelen van LOB verschillen niet wezenlijk van die van SLB in het hbo. Maar ook hier zijn verschillen tussen scholen groot. Uit onderzoek blijkt dat het effect van goede LOB de uitval tot 1/3 kan verminderen ( Input van het hbo in LOB is van wezenlijk belang. De afdeling Instroom & Aansluiting van het Studiesuccescentrum van Saxion ondersteunt het vo en het mbo in het samen ontwerpen, uitvoeren en evalueren van LOB-activiteiten, in samenspraak met de academies en de Dienst Communicatie. Als een leerling, via vmbo-mbo, vmbo-havo, havo of vwo bij ons instroomt dan heeft hij/zij een unieke leergeschiedenis, inclusief de totstandkoming van de studiekeuze. De Intake zorgt er voor dat we veel sneller dan in het verleden zicht kunnen krijgen op de uniciteit van de instromende student. Met de uitkomsten van de intake kun je als SLB er van het eerste jaar sneller zicht krijgen op de coachingsbehoefte van de student. Ook de behoefte aan het wegwerken van deficiënties kan sneller worden opgepakt. Leerlingen die onvoldoende gebruik hebben gemaakt van LOB op het vo en mbo worden door de intake alsnog aangespoord om tot actie over te gaan om hun keuze nog op tijd bij te stellen. De Intake geeft het vo en mbo de mogelijkheid om de leerling/ student te motiveren voorafgaand aan de intake met mentor of decaan onder woorden te brengen hoe hij/zij tot de studiekeuze is gekomen (zie Download de LOB gesprekskaart voorbereiding studiekeuzecheck havo als voorbeeld). We streven er naar om de intakers te recruteren uit de SLB ers van de propedeuse.

10 SLB gedurende de gehele studie en SLB plan SLB vindt plaats tijdens alle jaren van inschrijving van de student, en is dus niet alleen gericht op de propedeuse en het tweede jaar. Ook voor ouderejaars studenten is SLB van belang! Tijdens deze hele leerlijn gedurende de studie kunnen bepaalde accenten wat meer verlegd worden. SLB sluit tijdens de propedeuse aan bij de uitkomsten en het advies vanuit de intake, is gericht op oriëntatie en selectie, het begeleiden van de studievoortgang en eindigt in de P fase met het studieadvies. SLB in de hoofdfase is gericht op het begeleiden van de studievoortgang, het maken van keuzes (bijv. voor minor en stage), loopbaanoriëntatie en verdere professionele ontwikkeling. Zo wordt er iets minder nadruk gelegd op studiebegeleiding aan het eind van de opleiding, maar krijgt loopbaanbegeleiding (bij het kiezen van minoren, stages en afstuderen) juist een hele duidelijke plek. De visie op SLB impliceert ook dat er een SLB plan is om de ontwikkeling van de student naar een professionele beroepsbeoefenaar te bevorderen. In het SLB plan staat hoe je als opleiding werkt aan de visie, hoe het programma (de leerlijn) voor SLB eruitziet gedurende de hele studie en hoe de eisen voor SLB ingevuld worden. Begeleiding op maat Begeleiding op maat wil zeggen dat je rekening houdt met de verschillen tussen studenten die er toe doen als het gaat om studiesucces. Uit onderzoek blijkt dat het zin heeft om rekening te houden met gender, cultuurverschillen (denk ook aan het begeleiden van internationale studenten), 1 e generatie hbo studenten, student met functiebeperking, excellentie, het type vooropleiding maar ook zaken als de scores in de big five. Door goed inzicht te hebben in de achtergrond van je eerstejaars groep en daar op in te spelen kun je studie uitval in het eerste jaar sterk verminderen. De uitkomsten van de Intake gebruiken we professioneel in het kennismakingsgesprek van het eerste jaar om daarmee een goede start met de begeleiding op maat te maken. Kwaliteitszorg Om de kwaliteit van je SLB te bewaken moet je je doelen helder voor ogen hebben. Onderdeel van de visie is dat er inzicht is in hoe je checkt of de doelen worden behaald (Plan-Do-Check-Act). Tevredenheid over SLB bij studenten én SLB ers, beperkte studie uitval in het eerste jaar en nauwelijks uitval in de daaropvolgende jaren tenzij van persoonlijke aard, zijn daarin goede ijkpunten. Zie ook voor een voorbeeld rondom het gebruik van PDCA voor het verbeteren van studierendement van studenten binnen je opleiding. Je zou een zelfde cyclus kunnen toepassen voor SLB. Tips & tricks o o o o o Zoek verbinding en creëer eigenaarschap door met elkaar, als team, de visie op SLB te bespreken en samen concreet uit te werken. Gebruik de bouwstenen om je SLB te ijken. Houd rekening in de (start van de) begeleiding in SLB met de intake uitkomsten en achtergrond van studenten. Hanteer de Plan-Do-Check-Act cyclus om de kwaliteit van SLB in de opleiding te bewaken. 10

11 3.2 Bouwsteen 2: Middelen en randvoorwaarden Het lijkt een open deur, maar toch is het van belang om na te gaan welke middelen er nodig zijn om je visie vorm te geven. Bij middelen denken we niet alleen aan de benodigde formatie (fte), maar ook aan de communicatie over waarom je de dingen doet, zoals je ze doet: intern (opleiding/academie/hogeschool) en extern (zowel naar het vo/mbo, als naar de opdrachtgevers van projecten, stages, afstudeeropdrachten). Met elkaar creëer je het pedagogisch didactisch klimaat om je professionals op te leiden. Daar hoort ook bij dat je gebruik maakt van het aanbod van Saxion-voorzieningen die de professionaliteit van de SLB er of de academie te boven gaat maar geboden worden door het Studiesuccescentrum. Zo mogelijk maak je ook gebruik van informatie over nieuwe inzichten die geleverd worden door het Kenniscentrum Onderwijsinnovatie van Saxion (professionalisering). Formatie Bij formatie denken we aan hoeveel fte er nodig is voor kwalitatief goede SLB. Deze handreiking gaat in op aspecten die de kwaliteit van SLB beïnvloeden, en daar hoort ook een indicatie bij van de hoeveelheid tijd die daarvoor nodig is. De Saxion visie geeft aan dat er minimaal in de eerste 2 opleidingsjaren 3 individuele gesprekken, en de laatste 2 opleidingsjaren 2 gesprekken per jaar met elke student gevoerd moet worden. Deze gesprekken moeten voorbereid, gevoerd en achteraf genotuleerd (beschreven) worden. Daarnaast zijn er groepslessen die gegeven worden door de SLB er en is de SLB er beschikbaar om regelmatig gesprekken op de gang te voeren. Tel daar nog de taakuren van de SLB-coördinator en de noodzakelijke SLB-professionaliseringsuren bij op. Het is wellicht zinvol om daarover per sector met elkaar in gesprek te gaan en een vorm van benchmarking met elkaar te doen. In bouwsteen 3 benoemen we een aantal richtlijnen. Communicatie Extern: Wat betreft de instroomkant geldt dat het wervend is als je laat zien aan vo/ mbo scholen, ouders en leerlingen dat op jouw opleiding de student geen nummer is en dat er sprake is van een doorlopende studieloopbaanbegeleiding. De intake van Saxion is meer dan een momentopname. Laat zien hoe je SLB vormgeeft via Saxion.nl of andere kanalen. Intern: Het hele team speelt een rol in de begeleiding van de student om de professional te worden die bij hem past. Als je daarover in je opleidingsteam communiceert creëer je de randvoorwaarden om de middelen effectiever in te zetten. Voor de studenten is het belangrijk dat het team een goede band heeft met het werkveld en alumni. Dit netwerk kan ingezet worden om studenten op je juiste plek werkervaring op te laten doen. Daar hoort ook bij dat het werkveld weet dat SLB een serieuze zaak is waarin ook zij verantwoordelijkheid dragen voor de professionalisering van de student. Welke eisen er aan de professional gesteld worden is dan een vanzelfsprekend onderwerp van gesprek met het werkveld, zowel bij het beoordelen van stages en afstudeeropdrachten als in de werkveldadviescommissie. Voorzieningen Het Studiesuccescentrum (SSC) is de dienstverlening bij Saxion om je SLB instrumenteel en inhoudelijk te ondersteunen (zie bouwsteen 5). Ook heeft SSC een signalerende functie. 11

12 Daarnaast levert het Kenniscentrum Onderwijsinnovatie (KCOI) voortdurend nieuwe inzichten waar je gebruik van kunt maken. Kijk op voor meer informatie, of kijk op de website Saxion Academy is het ontwikkelings- en opleidingscentrum van Saxion die onder andere SLB trainingen aanbiedt, kijk op Professionalisering De professionaliteit van de betrokken actoren is een belangrijke randvoorwaarde voor de kwaliteit van SLB. Daartoe moeten toereikende en effectieve middelen worden ingezet. Er is inmiddels een nieuw competentieprofiel voor SLB ers ontwikkeld door experts van de Academie Mens & Arbeid van Saxion en op basis daarvan wordt er ook een nieuw trainingsaanbod vormgegeven dat zal worden aangeboden door de Saxion Academy. Naast de mogelijkheid om de competenties te verwerven zullen SLB ers ook moeten aantonen dat deze competenties worden toegepast in de praktijk, bijvoorbeeld in gesprekscycli met de leidinggevende (zie Bouwsteen 6). Daarnaast worden er uitwisselingsbijeenkomsten en conferenties (rondom SLB en studiesucces) georganiseerd binnen Saxion door het Studiesuccescentrum, onder andere ondersteund door het Kenniscentrum Onderwijsinnovatie. Tips & tricks Wees als teamleider/ manager bewust van het feit dat SLB niet iets is wat er even bij naast kan. Wil men serieus met de visie aan de slag is het goed om echt bewust over formatie en professionalisering na te denken. Zorg er als Saxion voor dat gewenste aanvullende Saxion brede ondersteuning vanuit SSC mogelijk is als daar vraag naar is. Benchmark met andere HBO instellingen of collega s uit dezelfde sector welke formatie passend is. Maak gebruik van de verschillende voorzieningen binnen Saxion en verbind deze heel goed aan het SLB programma (plan) van de opleiding. 12

13 3.3 Bouwsteen 3: Leeromgeving voor student Een volgende belangrijke bouwsteen is uiteraard de leeromgeving voor de student. Hoe geven we SLB nu vorm in de praktijk en wat zijn belangrijkste aspecten om rekening mee te houden? In de visie op SLB staat beschreven aan welke inhoudelijke doelen SLB zou moeten werken. Daarmee hebben we al een belangrijk element voor SLB te pakken: waar moet het eigenlijk over gaan? Tegelijkertijd zijn er ook vorm aspecten belangrijk voor SLB. Het gaat namelijk niet alleen om datgene waar SLB inhoudelijk op is gericht maar ook om de wijze waarop het precies wordt ingevuld (het hoe). De vorm van SLB is een belangrijk element in de leeromgeving voor de student. Naast de inhoud en de vorm van SLB besteden we aandacht aan de organisatie van dit alles. Welke organisatorische aspecten zijn belangrijk om kwalitatief goede SLB vorm te geven? Inhoud Bij SLB willen we de student begeleiden in een proces van talentontwikkeling, waarbij hij/ zij steeds beter leert wat zijn/ haar kwaliteiten zijn, wat zijn/ haar identiteit is maar ook leert over zichzelf als het gaat om zijn studie en professionele ontwikkeling. Zoals eerder vermeld is het daarvoor van belang dat SLB gericht is op een aantal elementen, en dat deze elementen gedurende de opleiding (leerlijn) aan bod komen: 1. Begeleiding bij studievoortgang 2. Begeleiding bij loopbaanontwikkeling 3. Begeleiding bij professionele ontwikkeling Elk van deze drie elementen worden hieronder verder uitgewerkt. Begeleiding bij studievoortgang Eén van de doelen van SLB is dat de student wordt ondersteund bij het zo succesvol mogelijk studeren. De SLB er begeleidt de student bij het analyseren van studieproblemen, adviseert en helpt bij het zoeken naar oplossingen en begeleidt bij het plannen en optimaal realiseren van zijn studievoortgang. Dit kan bijvoorbeeld door middel van het afsluiten en opvolgen van studiecontracten (zie ook bouwsteen 5, p. 26), maar ook door (klassikale) begeleiding bij het leren studeren, zeker in het begin van de opleiding. Als het gaat om studievoortgang moet er binnen SLB dan ook aandacht worden besteed aan de ontwikkeling van de benodigde leercompetenties: studenten moeten leren leren. Niet alleen studievoortgang en het leren van studenten speelt hierbij een rol, ook het zelfsturend vermogen. Waar het op aankomt is dat de student gemotiveerd wordt en zich verantwoordelijk gaat voelen voor een betere aanpak van zijn studie. Uit onderzoek weten we dat begeleiding bij deze zelfgestuurde inbreng bij jongvolwassenen zeer gewenst is (Kirschner & van Merrienboer, 2004). Jongeren die van het voortgezet onderwijs of het mbo afkomen en binnenkomen bij onze hbo opleiding hebben vaak nog niet het studeergedrag dat nodig is voor het hbo. Én ze vinden het, veelal als puber zijnde, nog vaak heel lastig om dit op te brengen. Het is van belang dat de student effectief studeergedrag kan ontwikkelen. Begeleiding bij studievoortgang betekent dan ook meer dan slechts het bijhouden van studievoortgang en het signaleren van problemen! Het gaat om een proactieve insteek waarbij studenten (vooral in het eerste jaar van de opleiding) worden begeleid bij plannen, leren studeren en het maken van realistische afspraken. Saxion wil de komende jaren in het bijzonder op dit gebied de SLB binnen 13

14 opleidingen gaan versterken en studenten nog beter adviseren, ondersteunen en begeleiden, zodat succesvoller kan worden gestudeerd. Tips & tricks Ga na welke studievaardigheden aanwezig zijn (mbo-er, vwo-er, havist) Weet welke studievaardigheden voor het eerste jaar van belang zijn Laat tweedejaars vertellen wat hun ervaringen zijn met studeren en zorg daarbij voor herkenbaarheid Maak in het SLB programma in het eerste jaar ook ruimte voor het behandelen van zaken als leren studeren, huiswerk maken, plannen, leren reflecteren, etc. Begeleid studenten op maat bij het leren studeren, bijv. door dit te bespreken in een individueel gesprek en inzichtelijk te maken waar (extra) hulp bij nodig is Wijs studenten op handboeken als: Succesvol leren (Pol, 2013) of Studeer Effectief (Pilot e.a., 2012) Maak gebruik van SMS (studeren met succes) (methode van collega Ruud Sniekers) Wees op de hoogte van de mogelijkheden online van het Studiesuccescentrum (scan voor studenten) Maak gebruik van (verwijs door naar) de cursussen van het Studiesuccescentrum (bijv. Uitstelgedrag) Begeleiding bij loopbaanontwikkeling Een ander doel van slb is dat de student wordt begeleid bij het voorbereiden op zijn toekomstige loopbaan en werkveld. Bij loopbaanbegeleiding gaat de aandacht uit naar de ontwikkeling van studenten tot professionals in de beroepspraktijk die weten wat ze willen en waar ze goed in zijn. Loopbaanbegeleiding richt zich op de motivatie van studenten voor een bepaald beroep, de beelden van studenten over een bepaald beroep, welk type werk bij iemand past en waar hij of zij goed in is. De SLB er helpt de student om na te denken over het beroep dat hij wil uitoefenen waarbij aandacht is voor de persoonlijke talenten en eigenschappen van de student, de voorkeur voor een bepaalde werkomgeving, etc. Daarnaast stimuleert de slb er studenten om informatie te verzamelen en bronnen te raadplegen en attendeert ze op hun eigen netwerk of eventueel op zijn/ haar eigen. Het is van belang om veel beroepspraktijk te zien, met professionals te praten en daar op school, tijdens de begeleiding door de SLB er op te reflecteren. Die reflectie op ervaringen en dat verbinden met persoonlijke vragen en doelen leidt tot een bewustwordingsproces over hun belangstelling en kwaliteiten, en mogelijke actiepunten om de beroepspraktijk verder te ontdekken. De student wordt binnen SLB daarmee begeleid bij het maken van keuzes en het ontwikkelen van loopbaancompetenties: reflecteren op eigen talenten, motieven, kwaliteiten en ambities, loopbaanexploratie, loopbaansturing en netwerken (Kuijpers & Meijers, 2009, zie ook figuur 3). Gaandeweg vinden studenten zo een antwoord op de vraag wat voor professional ze willen worden. Figuur 3. Loopbaancompetenties (Kuijpers & Meijers, 2009). 14

15 Tips & tricks Ga zowel individueel als klassikaal in op kwaliteiten maar ook interesses en toekomstambities van studenten Praat met de student over zijn/ haar beelden van het beroep Reflecteer met studenten op ervaringen in de praktijk zodat ze meer zicht krijgen op wat zij leuk vinden/ wat bij hen past Verbind het onderwijs met de beroepspraktijk en bespreek verschillende beroepssituaties, en koppel die ook aan toekomstambities van studenten Biedt studenten toegang tot je eigen netwerk (als je daar voor open staat) om ze te leren netwerken of ervaringen op te kunnen doen in de praktijk Maak studenten bewust van individuele kwaliteiten en talenten (gebruik bijv. het kwaliteitenspel in de klas en bespreek de uitkomsten in het individuele gesprek) Maak gebruik van de expertise bij SSC wanneer de student een groter loopbaanvraagstuk heeft Begeleiding bij professionele ontwikkeling SLB richt zich tot slot in meer of mindere mate op de professionele ontwikkeling van de student. Hierbij gaat het om begeleiding bij het behalen van de benodigde beroepscompetenties, het begeleiden bij het ontwikkelen van een professionele identiteit en beroepshouding. Deze begeleiding kan ook gekoppeld zijn aan ethische kwesties (gericht op vragen als wie wil ik zijn binnen mijn professie? welke waarden en normen wil ik nastreven?). Binnen competentiegerichte opleidingen zien we dit veel terugkomen door bijvoorbeeld reflectie te creëren t.a.v. professioneel handelen. Hoe heb ik het als fysiotherapeut gedaan tijdens het handelen met de cliënt? Wat kan ik nog beter doen? Welke competenties beheers ik nog niet voldoende en waar moet ik aan werken? Het POP en portfolio zijn hierbij belangrijke instrumenten die zich dan vooral richten op het behalen van de eindcompetenties van de opleiding en de wijze waarop je aan die competenties voldoet en zou kunnen voldoen. De slb er begeleidt de studenten bij het goed formuleren van leerdoelen gericht op de beroepscompetenties, het reflecteren op het eigen handelen en het geven van feedback op uitgevoerde taken, maar ook bij vragen rondom waarden en normen, ethiek. Bij veel opleidingen krijgt deze begeleiding bij professionele ontwikkeling al concreet vorm op andere plaatsen in het curriculum, waardoor dit element in SLB kleiner of nauwelijks aanwezig is. In hoeverre dit element binnen SLB of elders aan bod komt is aan de opleiding zelf. De verbinding met SLB is echter altijd aanwezig en van belang en zou op enigerwijze aan bod moeten komen in het slb programma, zodat de professionele ontwikkeling van studenten gekoppeld is aan hun reflectie op studievoortgang en loopbaanontwikkeling. Deze processen kan men eigenlijk niet los van elkaar zien. Tips & tricks Ga bij reflectie in het kader van professionele ontwikkeling in op betekenisvolle ervaringen van studenten uit de praktijk (bijv. stage) Maak gebruik van modellen als Korthagen of STARR(T) waarin heel duidelijk gekeken wordt naar leren van ervaringen en mogelijke verbeterpunten voor eigen gedrag Leer studenten ook met deze modellen te werken (leg ze duidelijk uit), en op momenten waarop ze deze ook nodig hebben (just-in-time) 15

16 Probeer de koppeling te maken tussen de professionele competenties waar een student aan moet voldoen in de opleiding en het perspectief van de student zelf: waar een student zich graag verder in wil ontwikkelen (toekomstambitie) Vorm Er zijn verschillende vorm aspecten als het gaat om SLB die ook van invloed zijn op de kwaliteit. Het gaat er dus niet alleen om waar de SLB inhoudelijk over gaat, maar ook op welke manier iets aan bod komt (zowel in de klas als in individuele gesprekken). Uit onderzoek van onder andere Bimrose en collega s (2004) en Patton en McMahon (2006), zoals beschreven in Kuijpers en Meijers (2012) blijken de volgende vijf elementen van belang te zijn voor effectieve loopbaanbegeleiding: affectieve component: het opbouwen van een goede relatie met wederzijds vertrouwen reflectieve component: de meaning making factor actiegerichte component: de agency factor netwerkcomponent: netwerkontwikkeling en toegang verlenen tot een netwerk informatieve en adviserende component: juiste en relevante informatie bieden waarin verschillende alternatieven worden aangereikt Deze vijf begeleidingselementen komen ook terug in het nieuwe competentieprofiel van de SLB er (zie Rickhoff, 2014) welke in bijlage 2 is opgenomen. Hieronder werken we de vijf begeleidingselementen verder uit. Affectieve component Een belangrijke component van SLB is dat je als begeleider persoonlijke betrokkenheid toont aan de studenten die je begeleidt. Het hebben van contact is eigenlijk een voorwaarde om de student te begeleiden en coachen in zijn studie en loopbaan (Bimrose et al., 2004). Uit onderzoek blijkt dat studenten het ook belangrijk vinden dat SLB ers bereikbaar en betrokken zijn (zie bijv. Mittendorff, Staman & Elsman, 2014). Zo geven studenten aan dat een SLB er zowel boven als naast de student moet staan. Het gaat er niet alleen om dat een studiecoach op tijd reageert en bereikbaar is, maar ook het gevoel te hebben dat de SLB er in hen geïnteresseerd is, hen wil leren kennen en studenten bij de SLB er terecht kunnen als dat nodig is. Een student van Saxion geeft in een interview daarover bijvoorbeeld het volgende aan: Hij is bereid om je te helpen en je kunt bij hem terecht. Het is belangrijk dat ze je willen helpen, altijd. En dat ze bereikbaar zijn. Iemand waar je op terug kan vallen, als het je even niet lukt, dat je weet waar je moet zijn. Tips & tricks Laat studenten merken dat je in ze geïnteresseerd bent, als persoon, bijvoorbeeld door eens naar hun thuissituatie, hobby s of bijbaantjes te vragen 16

17 Maak afspraken binnen het team over de bereikbaarheid richting studenten (dat elke SLB er bijv. binnen een werkweek reageert op een mail van een student) Probeer voor studenten zichtbaar te zijn door je bijvoorbeeld te laten zien op plekken waar studenten vaak komen Geef studenten aan dat ze jou overal voor kunnen benaderen (binnen professionele grenzen uiteraard) en waar nodig verwijs je als SLB er door Studenten die goed zijn geïntegreerd in hun studieomgeving hebben meer studiesucces. Er kan hierbij onderscheid worden gemaakt tussen sociale integratie (interactie met medestudenten en andere betrokkenen) en academische integratie. Van academische integratie is sprake als studenten zich identificeren met hun studie en hun instelling, zich op hun gemak voelen in colleges en werkgroepen en gelegenheid hebben om met docenten en studenten in contact te treden. ( Reflectieve component Bij de reflectieve component gaat het om het creëren van nieuwe bewustwording (inzichten) en dit te relateren aan mogelijkheden. De basis voor het leren binnen SLB is gerelateerd aan een proces van reflectie. Die kan in de klas gestimuleerd worden maar vooral ook in individuele gesprekken tussen SLB er en student (Kuijpers & Meijers, 2009; Mittendorff, 2010). In het onderwijs richten we ons nu vaak op het maken van reflectieverslagen waarmee we hopen dat studenten hierdoor wel gaan reflecteren. We zien echter dat de kwaliteit van deze reflecties helemaal niet hoog is. En dat studenten het alleen maar zinloos vinden, al die reflectieverslagen. Reflectie is effectiever en zinvoller in gesprekken. Zowel in de klas als in een individueel gesprek tussen SLB er en student (Mittendorff & Staman, 2014). Tijdens zo n gesprek, het liefst over betekenisvolle ervaringen, wordt de student begeleid bij het leren over zichzelf naar aanleiding zijn ervaringen. In een gesprek staan de gedachten en de gevoelens van de studenten over hun ervaringen (in de praktijk) centraal en leert de student hoe hij eigen ontwikkelingsmogelijkheden en -wensen kan verbinden aan het werk en de opleiding. Binnen het reflectieproces kunnen deze activiteiten omschreven worden als het verwerken van betekenisvolle ervaringen om tot inzicht te komen in het eigen handelen, gedrag enz. Om tot acties en verbeterpunten te komen is het van belang dat vervolgens de inzichten naar die vorm worden verwerkt (zie figuur 4). 17

18 Figuur 4. Proces van reflectie (Mittendorff, 2014). Onderzoek wijst uit dat studenten een reflectief gesprek heel waardevol vinden, vooral wanneer de SLB er echt doorvraagt om met de student inzicht te krijgen in verklaringen of overtuigingen die achter bepaald gedrag schuilgaan (zie bijv. Kuijpers & Meijers, 2012; Mittendorff et al., 2014). Bij deze begeleiding gaat het niet om het informeren of adviseren van de student (bijv. over minoren of stages) of slechts vragen te stellen om informatie van de student los te krijgen. Om reflectie te stimuleren moet je de student een spiegel voorhouden, luisteren, samenvatten en doorvragen. Zo n reflectief gesprek gaat ook uit van een dialoog en daarmee van de student als echte gesprekspartner. We willen daarom zoveel mogelijk stimuleren dat de student zelf met een agenda komt voor het gesprek en dat hij/ zij het tempo en de invulling grotendeels zelf bepaald. Als opleiding zijn we echter wel verantwoordelijk voor het inplannen van de individuele gesprekken met studenten (zie Visie en eisen SLB bij Saxion, bijlage 1). De opleiding neemt het initiatief om de student te spreken, maar we proberen de student wel heel duidelijk een eigen inbreng te geven. Ook in klassikale situaties is het stimuleren van reflectie belangrijk en volgens studenten helpen groepssituaties juist heel erg bij het reflectieproces (Mittendorff, 2014). Door met anderen te praten of bijvoorbeeld feedback te krijgen op je eigen gedrag of je karaktereigenschappen, kun je veel makkelijker over jezelf nadenken. Omdat ik mezelf er totaal niet van bewust ben dat ik soms iets aan het doen ben. En als ik er dan op gewezen wordt, ben ik wel iemand die daar iets mee wil doen. Als je feedback krijgt waar je iets mee kunt helpt dat wel. ( ) En daar probeer ik dan wel iets mee te doen. Buitenom dat iemand anders iets over je zegt, je leert wel echt wat over jezelf. Door het reflecteren weet ik beter wie ik ben. Tips & tricks Stel duidelijk reflectieve vragen, niet alleen informatieve Pas LSD toe: Luisteren, Samenvatten en Doorvragen Bespreek inzichten die ze formuleren uit bijv. een reflectieverslag of opdracht en vraag daarop door 18

19 Praat heel bewust over ervaringen die de student heeft opgedaan (betekenisvolle ervaringen, die er toe doen voor de student) Ga met studenten in op acties richting de toekomst, om ze te activeren Probeer verschillende methoden uit om te komen tot reflectie, denk bijvoorbeeld aan mindmappen of storytelling of laat studenten zelf nadenken over interessante manieren om te reflecteren Maak gebruik van groepsactiviteiten om samen te reflecteren en maak gebruik van feedback op elkaar (in een groep) Als SLB er ben je een rolmodel als het gaat om reflecteren: je hebt zelf ook inzicht hebt in je eigen kwaliteiten, talenten en motieven en laat zien dat je op verschillende onderwerpen kunt reflecteren. Ondersteun (als management) SLB ers bij het vaardig worden het begeleiden van reflectieprocessen van studenten. Dit is een lastig proces en het is van belang om SLB ers hierin te ondersteunen door bijvoorbeeld professionalisering Actiegerichte component De actiegerichte component heeft betrekking op begeleiding die de student aanzet tot actie, of tot een bepaalde keuze. De SLB er ondersteunt de student zijn capaciteiten te vergroten, zijn mogelijkheden optimaal te benutten of alternatieven te herkennen. Je begeleidt de student daarbij in een proces van sturing naar zelfsturing. In het begin, als de studenten hier binnenkomen na het vo, zijn ze nog niet in staat om zichzelf zo zelfstandig te sturen! Zoals we eerder al aangaven is begeleiding bij zelfgestuurde inbreng van jongvolwassenen zeer gewenst (Kirschner & van Merrienboer, 2004) en is het dus belangrijk dat wij studenten begeleiden bij het nemen van initiatief bijvoorbeeld. Als SLB er word je gevraagd om studenten te coachen bij plannen, leren studeren en het maken van realistische afspraken. Je leert ze steeds zelfstandiger te worden. Daarnaast is de actiegerichte component ook gericht op onderzoeken. Zet de student bewust aan tot exploratie van dingen, zelf zaken uitzoeken, opbouwen van contacten, het ondernemen van actie en kom terug op afspraken die daarover zijn gemaakt. Tips & tricks Zet studenten aan tot het ondernemen van actie, maar afspraken en kom daar ook op terug in een volgend gesprek Begeleid studenten bij het nemen van initiatief en het ontwikkelen van meer zelfstandigheid (in het eerste jaar ben je daarin redelijk sturend, en richting het einde van de opleiding verwacht je dat een student dit zelf doet) Zet studenten aan om binnen en buiten de opleiding meer ervaring op te doen, te exploreren. Netwerkcomponent De netwerkcomponent bestaat uit begeleiden bij het opdoen van ervaringen en netwerkontwikkeling, maar ook het zelf onderhouden en bouwen van een netwerk. Je bent als SLB er zelf in staat om een netwerk in de beroepspraktijk op te bouwen, te gebruiken en te onderhouden, maar houdt ook zicht op de veranderingen in het werkveld van je opleiding. 19

20 Daarnaast begeleidt je studenten dus bij netwerkontwikkeling. Het gaat erom dat de student leert contact opbouwen en onderhouden op de interne en externe arbeidsmarkt gericht op loopbaanontwikkeling (Kuijpers & Meijers, 2012). Het is gunstig wanneer de SLB er een vakdocent is, die regelmatig in contact met de beroepspraktijk komt, bijvoorbeeld bij het afleggen van stagebezoeken. Hierdoor is de SLB er in staat om een netwerk op te bouwen waar de student van kan profiteren en heeft de SLB er meer autoriteit omdat hij spreekt vanuit persoonlijke ervaring in het vakgebied en het werkveld. Je kunt als SLB er ook toegang tot je eigen netwerk geven aan studenten (zie ook Gerretsen, 2011). Tips & tricks Bespreek met studenten (liefst in een klassikale les) wat netwerken is, waarvoor het belangrijk is en hoe ze dit kunnen inzetten Wees bewust van het feit dat netwerken belangrijk is, en wees hierin een rolmodel voor studenten Onderhoud zelf ook contact met het werkveld en met mogelijk andere belangrijke spelers rondom de opleiding, die je onder meer zicht geven op (eventuele veranderingen in) de beroepspraktijk Biedt, als je dat wilt, studenten toegang tot je eigen netwerk om ervaringen op te doen of om zelf een netwerk op te bouwen Informatieve en adviserende component Als SLB er ben je ook de coach die de student adviseert en informeert. Je monitort, analyseert, volgt en bewaakt de ontwikkeling van de student. Daarmee bedoelen we niet alleen maar de studievoortgang maar ook de (loopbaan)ontwikkeling van de student als geheel. Als SLB er ben je op de hoogte van mogelijkheden binnen Saxion om te versnellen of als studenten ergens tegen aan lopen, maar ook op de eisen die worden gesteld ten aanzien van de BSA bijvoorbeeld. Tips & tricks Maak gebruik van de kanalen die er beschikbaar zijn voor informatie van belang voor SLB binnen Saxion (bijv. de website van het Studiesuccescentrum) Stel jezelf op de hoogte van de uitkomsten van de intake van de student, bespreek deze en monitor vervolgacties Maak gebruik van de mogelijkheden die er zijn binnen Bison, Cognos e.d. (zie ook bouwsteen 5) Wijs studenten op mogelijkheden binnen Saxion, zowel bij studievertraging of functiebeperkingen, als bij studenten die meer aankunnen dan het reguliere programma (bijv. de Honours programma s) Organisatie Naast de invulling van de inhoud en vorm van SLB zijn er ook organisatorische aspecten die aandacht verdienen als het gaat om de kwaliteit van SLB. Dit heeft niet alleen te maken met randvoorwaardelijke zaken als tijd of roostering, maar ook met de wijze waarop een programma rondom SLB wordt opgebouwd bijvoorbeeld. 20

21 Roostering: individuele gesprekken en klassikale lessen Studenten ervaren over het algemeen de beste begeleiding als SLB wordt ingevuld met individuele gesprekken met daarnaast een duidelijk klassikaal programma, vooral in de eerste twee leerjaren van de opleiding, en waarbij het klassikale programma en de individuele begeleiding ook aan elkaar gekoppeld zijn (er in de begeleiding bijv. op teruggekomen wordt). Vanuit de visie en eisen van Saxion is duidelijk dat individuele gesprekken gedurende de hele opleiding) verplicht zijn: tijdens de 1e 2 studiejaren 3 x per jaar, laatste 2 studiejaren: 2 x per jaar. We willen daarbij adviseren om dit geen 10 minuten gesprekken te laten zijn. Om in SLB gesprekken een zekere diepgang te kunnen bereiken is 20 tot 30 minuten echt wel nodig, ook bij de studenten waar het goed mee gaat! Vaak zien we dat we met deze goede studenten snel klaar zijn, maar ook deze studenten hebben recht op en hebben baat bij (extra) begeleiding. Zie bouwsteen 3 voor een verdere invulling daarvan, denk bijvoorbeeld aan het element loopbaanbegeleiding. Opleidingen kiezen er soms voor om individuele gesprekken zelf al in te roosteren (of in ieder geval tijd (bijv. een lesuur) waarin de individuele gesprekken gevoerd kunnen worden. Er is geen onderzoek beschikbaar waaruit blijkt dat het inroosteren van individuele gesprekken beter of slechter werkt, iedere SLB er lijkt daarin zijn eigen voorkeur ook te hebben. Bespreek in ieder geval binnen je team op welke manier dit het beste georganiseerd kan worden. Programma en structuur: doorlopende leerlijn Zoals figuur 1 laat zien kunnen we SLB beschouwen als een doorlopende leerlijn vanaf het vo of het mbo. De studenten die hier binnenkomen hebben al een proces van leren (en begeleiding) achter de rug. Het is van belang dat we die ervaringen van studenten meenemen in het begeleidingsproces binnen SLB en aansluiten bij de kennis en ervaring die studenten al hebben. Dat betekent ook heel concreet dat we de SLB in de propedeuse heel duidelijk aansluiten bij de uitkomsten van de Intake. Daarin staat al heel veel informatie over de student, over zijn oriëntatie en keuzeproces voordat hij/ zij aan deze opleiding begon, maar ook ten aanzien van mogelijke functiebeperkingen of andere zaken die extra aandacht verdienen. In het verdere SLB programma (dat over de hele opleiding uitgespreid is) zou een duidelijke lijn aanwezig moeten zijn rondom de inhoudelijke thema s en zouden opdrachten en activiteiten goed met elkaar in verbinding moeten worden gebracht. Volgens Gerretsen is het verder bevorderend wanneer er een uitgebalanceerd SLB programma is waarin: studenten regelmatig over een lange periode in kleine groepjes bijeenkomen zodat de coach de student in die context kan observeren, er een langdurige verbondenheid bestaat tussen coach en student, én er nauwe aansluiting is bij de inhoud van het studieprogramma zodat de besproken onderwerpen ook relevant en actueel zijn voor de student en input kunnen leveren voor individuele gesprekken. Studenten geven tot slot ook heel duidelijk aan: zorg voor structuur en samenhang (Mittendorff, 2014). 21

22 Tips & tricks Start het eerste kennismakingsgesprek met de student in de propedeuse met het bespreken van de uitkomsten van de intake Vraag de student eens naar zijn eerdere ervaringen op school, met leren, studeren, huiswerk maken of zijn keuzeproces voor deze opleiding Ontwikkel een duidelijk (klassikaal) programma (in ieder geval voor de eerste twee leerjaren) en werk bijvoorbeeld met kleine groepjes studenten Structureer de individuele gesprekken en het klassikale programma als het gaat om de inhoud en bepaalde thema s Koppel uitkomsten uit gezamenlijke activiteiten en opdrachten terug in de individuele lijn (praat hierover in het individuele gesprek) Bespreek wat er in de laatste 2 jaren aan bod moet komen in de SLB (bijvoorbeeld meer gericht op de loopbaanontwikkeling van de student) en borg de activiteiten hiervoor ook in het curriculum Vaste SLB er (of maximaal 2 SLB ers tijdens opleiding) Het verdient voorkeur om studenten een vaste SLB er te geven gedurende de hele studie en geef de studenten de mogelijkheid te switchen als het hen niet bevalt. Of zorg er voor dat een student maximaal 2 SLB ers heeft gedurende zijn opleiding. Maximaal aantal studenten per SLB er We kennen het allemaal: dat een SLB er zoveel studenten onder zijn hoede heeft dat hij bijna het overzicht verliest. Kijkend naar de aspecten die we hierboven noemen (bijv. over het belang van betrokkenheid) kan het niet anders dan dat dit negatief van invloed is op de kwaliteit. We willen dan ook het advies geven om maximaal ca. 25/ 30 studenten per SLB er te hebben binnen een opleiding. Aantal uren benodigd voor SLB (in eerste 2 leerjaren) Om een klassikale leerlijn samen met individuele gesprekken goed vorm te geven, is ongeveer 6 uur per student per jaar een richtlijn om daadwerkelijke kwaliteit te waarborgen. Deze 6 uur wordt hier als advies richtlijn weergegeven, gebaseerd op de volgende berekening: - Kennisnemen van intake - Voeren van 3 individuele gesprekken van ongeveer 20 tot 30 minuten (plus voorbereiding en verslaglegging) - Voorbereiding en uitvoering van klassikale SLB lessen (gemiddeld 1 uur per SLB klas per week) - Bijhouden studievoortgang van je SLB studenten, contact onderhouden (mail e.d.) met studenten - Administratie, vergaderingen SLB team en professionalisering Studiepunten voor SLB: ja of nee? Veel opleidingen worstelen ook met de vraag of we nu studiepunten aan SLB moeten geven of niet. Helaas is er geen onderzoek beschikbaar waaruit blijkt welk scenario beter is. We zien in de praktijk ook dat opleidingen hier erg verschillend in zijn, sommige kiezen wel voor studiepunten, andere niet. 22

23 3.4 Bouwsteen 4: Vormgeving onderwijs De kwaliteit van SLB is onlosmakelijk verbonden met de kwaliteit van het onderwijs als geheel. Deze kunnen en moeten we dan ook niet los van elkaar zien. SLB is in ieder geval niet iets wat los van het onderwijs gebeurt, er is altijd een link met het onderwijs omdat de student in dat onderwijs zijn talenten kan ontwikkelen en zijn leerproces doormaakt. Maar ook omdat het hbo studenten opleidt tot een reflective practitioner waarbij een student weet wie hij of zij is, wat zijn kwaliteiten zijn en kan aangeven waarin hij/ zij zichzelf nog kan en wil ontwikkelen. Het is een taak van elke docent in het beroepsonderwijs (en dus ook het hbo) om studenten te begeleiden in een proces van identiteitsontwikkeling (de Bruijn & Leeman, 2011; Meijers, 2002). In het onderwijs worden ook de ervaringen opgedaan die zo belangrijk zijn bij het terugblikken op hoe iets is gegaan, hoe iets beter kan of wat we ergens van kunnen leren. Het onderwijs zelf is daarom een bron van ervaringen (zou het moeten zijn) waarin de student steeds meer te weten komt over zichzelf en zijn eigen punten om verder te ontwikkelen. Vandaar dat in de bouwsteen actoren zowel de teamcoördinator, als de stage- en afstudeercoördinator zijn opgenomen om hun rol in de loopbaan van de student te benadrukken. Hieronder gaan we daarom in op een aantal inhoudelijke kenmerken van het onderwijs die van belang zijn of zeker invloed hebben op de kwaliteit van SLB. Praktijkervaringen creëren Om een realistisch beeld van werk te vormen maar ook om het proces van reflectie zo effectief mogelijk in te zetten (zie bouwsteen 2) is het van belang om praktijkervaringen al vanaf het eerste jaar een belangrijk onderdeel te laten vormen van het onderwijs. Een praktijkgericht curriculum van de opleiding waarbij het leren bijvoorbeeld voor een belangrijk deel wordt gestuurd door realistische praktijkproblemen (Bailey, Hughes & Moore, 2004) is van groot belang voor de ontwikkeling van een student, en vooral ook de loopbaanbegeleiding van studenten. Uit onderzoek blijkt dat het kunnen opdoen van verschillende werk(praktijk)ervaringen de ontwikkeling van een zelfbeeld, een beroepsbeeld en loopbaanplanning bevorderen (Brooks, Cornelius e.a., 1995). Voor reflectie is praktijkervaring ook erg belangrijk, omdat de betekenisvolle ervaringen die in praktijk worden opgedaan voorwaarde zijn voor relevante en zinvolle reflectie. Als studenten gevraagd wordt te reflecteren op zomaar iets of op een ervaring die voor hen niet relevant of interessant is, zullen studenten snel het gevoel hebben dat de reflectie zinloos is en dat ze het slechts moeten voor hun opleiding. De student is echter ook een actor in deze en zal kenbaar moeten kunnen maken wanneer het wel zin heeft. Vandaar dat ook de student een actor is in bouwsteen 6. Probeer als opleiding daarom op een zo goed mogelijke, en realistische manier, aan te sluiten bij de beroepspraktijk waar de student voor wordt opgeleid en biedt studenten zoveel mogelijk kansen om in die beroepspraktijk deel te nemen. Maar ook als (vak)docent zelf heb je een belangrijke taak in het verweven van je eigen vak met de beroepspraktijk van je eigen opleiding (de Bruijn & Leeman, 2011). Vandaar dat ook de rol van de docent is opgenomen in de bouwsteen actoren. 23