VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN. Op naar een infrastructuur van permanente tijdelijkheid in de superdiverse stad. Pascal Debruyne

Transcriptie

1 VLUCHTELINGENWERK VLAANDEREN Op naar een infrastructuur van permanente tijdelijkheid in de superdiverse stad Pascal Debruyne

2 2

3 Mensen zonder wettig verblijf Een persoon is zonder wettig verblijf in België als hij of zij hier niet (meer) mag verblijven volgens de wet. De Belgische immigratiewetgeving bepaalt hoe mensen met een andere nationaliteit het recht kunnen verwerven om hier te verblijven. Je kunt het (on)wettig verblijf niet los zien van de veranderingen in wetten en regelgeving rond bescherming en asiel! En andere wetgeving zoals humanitaire regularisatie die onhaalbaar is. Is een proces en niet zomaar een feitelijke status. 3

4 Hoe werd hun verblijf 'onwettig'? We kunnen vier categorieën onderscheiden: 1. Uitgeprocedeerden. Zij hebben een verblijfsprocedure doorlopen, en hadden een tijdelijk verblijfsdocument. Bijvoorbeeld: asielzoekers, gezinsherenigers. Hun verblijfsaanvraag is definitief geweigerd. Ze zijn hun tijdelijk verblijfsrecht kwijt, maar blijven toch in België. 2. Overstayers. Zij zijn als toerist België binnengekomen. Of ze kregen als student of arbeidsmigrant een tijdelijk verblijfsstatuut. Ze bleven langer dan hun visum of tijdelijk verblijfsdocument toestond. Daardoor werd hun verblijf onwettig. 3. Pendelmigranten. Zij wisselen wettig en onwettig verblijf af. Vaak zijn het burgers van de Europese Unie. Ze hebben zich als toerist officieel aangemeld in een Belgische gemeente. Daardoor kunnen ze drie maanden legaal verblijven. Na die drie maanden moeten ze in principe voor drie maanden het land verlaten: pas daarna kunnen ze zich opnieuw (voor drie maanden) melden. Tijdens die wachtperiode keren ze vaak geen volle drie maanden terug naar hun herkomstland. Ze verblijven dan een tijd onwettig op het grondgebied voor ze zich opnieuw inschrijven. 4. Zogenaamde Clandestiene migranten. Zij staken de grens over en startten nooit een verblijfsprocedure. Hun verblijf wordt niet geregistreerd. Een typische groep zijn de transitmigranten, die op doorreis zijn naar bijvoorbeeld Engeland. 4

5 Welke rechten en plichten hebben mensen zonder wettig verblijf in België? Ze hebben een heel beperkte toegang tot rechten en diensten in België. Maar onze grondwet en internationale verdragen garanderen hen ook rechten, bijvoorbeeld: het recht op onderwijs voor minderjarigen het recht op dringende medische hulp het recht op sociaaljuridische bijstand het recht om te huwen arbeidsrechten (eerlijk loon, verlof ) en bij uitbreiding alle mensenrechten (in theorie): zoals het recht op wonen. Mensen zonder wettig verblijf hebben dezelfde plichten als andere inwoners van het land. 5

6 Een Rechtsbenadering van wonen 6

7 Basis woonrecht internationaal (UVRM) Artikel 25 UVRM Een ieder heeft recht op een levensstandaard, die hoog genoeg is voor de gezondheid en het welzijn van zichzelf en zijn gezin, waaronder inbegrepen voeding, kleding, huisvesting en geneeskundige verzorging en de noodzakelijke sociale diensten, alsmede het recht op voorziening in geval van werkloosheid, ziekte, invaliditeit, overlijden van de echtgenoot, ouderdom of een ander gemis aan bestaansmiddelen, ontstaan ten gevolge van omstandigheden onafhankelijk van zijn wil. 7

8 Basis woonrecht internationaal (IVESCR) Artikel 11 van het Internationale Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele rechten is een duidelijk voorbeeld van waar het recht op huisvesting wordt vastgelegd in een breder recht op een adequate levensstandaard. Artikel 11 IVESCR is geen absolute bepaling. De aard van huisvestingsrechten, en ruimer gezien sociale rechten, laat niet toe dat overheden deze rechten onmiddellijk kunnen waarmaken. Het concept progressieve realisatie toont dat de verwezenlijking van economische, sociale en culturele rechten begrensd wordt door de beschikbare middelen van een land. Dit in tegenstelling tot politieke en burgerlijke rechten, die veel eenvoudiger op korte termijn gerealiseerd kunnen worden. 8

9 Basis woonrecht Europees (EVRM) Het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) bevat geen uitdrukkelijk recht op huisvesting. Traditioneel worden de bepalingen uit het EVRM beschouwd als politieke en burgerlijke rechten. De bescherming van economische, sociale en culturele rechten komt tot uiting in het Europees Sociaal Handvest. Rechtspraak van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) toont echter aan dat het Hof hier geen rekening mee houdt. Verschillende bepalingen van het EVRM bevatten impliciet een recht op huisvesting: artikel 2, 3 en 8 van het verdrag en artikel 1 van het Eerste aanvullend protocol bij het EVRM. 9

10 Universele kinderrechten: 3 P s In 1989 ondertekende ons land mee het Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Het kinderrechtenverdrag schrijft met 3 P's een rechtenkader voor: Protection/bescherming: Kinderen moeten beschermd worden Provisie: Er moet tegemoet gekomen aan basisbehoeftes Participatie: Ze moeten erkend worden als burgers door hun deelname aan het maatschappelijk leven. Artikel 27 Ieder kind moet voldoende kansen krijgen om goed op te groeien. Als ouders het moeilijk hebben om aan gezonde voeding, genoeg kleding of een goed huis te raken, hebben ze recht op hulp.

11 Basis woonrecht nationaal (GW) Mensenrechten gelden voor iedereen en ook onze grondwet stelt uitdrukkelijk dat iedere vreemdeling die zich op het Belgische grondgebied bevindt, dezelfde rechten heeft als de Belgen (art. 191). Dat geldt dus ook voor mensen zonder wettig verblijf, tenzij de toepassing van de wet het wettelijk verblijf als voorwaarde stelt. 'Iedereen heeft het recht een menswaardig leven te leiden. Dit recht omvat het recht op een behoorlijke huisvesting. Art. 23 Belgische Grondwet. 'Iedereen heeft recht op menswaardig wonen. Daartoe moet de beschikking over een aangepaste woning, van goede kwaliteit, in een behoorlijke woonomgeving, tegen een betaalbare prijs en met woonzekerheid worden bevorderd. Art.3, Vlaamse Wooncode 11

12 Private woonmarkt 12

13 Private woonmarkt Aangezien het georganiseerde aanbod voor mensen zonder wettig verblijf zeer beperkt is, is het overgrote deel van deze mensen aangewezen op de private huurmarkt. Het is wettelijk toegestaan dat mensen zonder wettig verblijf een appartement (of kamer) huren. Het huurcontract kan mondeling of schriftelijk zijn. Beide zijn rechtsgeldig. Voor de eigenaar is er geen risico, tenzij hij misbruik maakt van de precaire situatie van de huurder. 13

14 Inspanningsverbintenis Het recht op wonen kent een inspanningsverbintenis en geen resultaatsverbintenis, in tegenstelling tot landen als Frankrijk en de Schotse regio (Bernard & Hubeau, 2013). Daarom heeft de civiele samenleving een belangrijke rol om op de beleidsinspanningen te wegen, zodat het recht op wonen maximaal wordt gerealiseerd. Daar is nood aangezien we merken dat het steeds moeilijker wordt om een betaalbare en kwaliteitsvolle woning te vinden. 14

15 Knelpunten Tekort betaalbare en kwaliteitsvolle woningen: - Minder dan woningen in Vlaanderen in 2015 (75% privé, 25% sociaal). - Privé-markt: Het Groot Woononderzoek raamt dat 47% van de private huurwoningen van ontoereikende kwaliteit is. Eén op vijf private huurwoningen heeft nood aan structurele, ingrijpende werken. - huurders: lage inkomensgroepen, alleenstaanden en éénoudergezinnen. - Hoge huurprijzen - Weinig aanbod voor alleenstaanden: nog moeilijker met gezinshereniging. - Sociale huurmarkt: gemiddelde wachttijd in 2015 was dagen (ong.3 jaar). Soms tot 10 jaar wanneer woning met 4 slpk. nodig. Ook jaren wachten door criterium lokale verankering 15

16 Knelpunten Discriminatie Figuur: Houding van de verhuurder in geval een kandidaathuurder zich zou aanbieden om een woning te huren, in %, Vlaanderen, 2005, Uit het Grote Woononderzoek van 2013 Huurwaarborg van het OCMW: 36% van de verhuurders geeft aan op zoek te gaan naar een andere huurder. B Kandidaat-huurder van een etnisch-culturele minderheid gaat 22% van de verhuurders op zoek naar een andere huurder. (Winters et al.,2013). Ook Verhaeghe en Van der Bracht (2015) bevestigen dit: Personen met een vreemde naam of met een fysieke beperking worden voor één op drie woningen waarvoor ze zich kandidaat hebben gesteld, gediscrimineerd. (30%) De houding wordt nog negatiever ten aanzien van kandidaat-huurders met een combinatie van bovenstaande factoren: afhankelijk van huurwaarborg OCMW en andere afkomst : In 75% van gevallen gediscrimineerd (Verhaeghe & Van Der Bracht, 2015). 16

17 17

18 Crisis in de onderste lagen van de huurmarkt De gemiddelde huurprijs in 2013, vastgesteld in het Groot Woonderzoek, bedroeg 597 euro voor een eengezinswoning, 560 euro voor een appartement en 449 euro voor een kamer of studio. Veldwerkers stellen in de praktijk hogere prijzen vast. Volgens hen worden eengezinswoningen niet langer te huur gesteld aan huurprijzen beneden 700, terwijl voor appartementen met twee slaapkamers huurprijzen van 600 tot 800 gevraagd worden. Voor huishoudens met een laag inkomen zijn deze huurprijzen problematisch (terwijl de huurprijzen op zich niet onredelijk zijn). Ter illustratie: een gezinshoofd met leefloon ontvangt 1156,5 euro per maand (situatie juni 2016), een alleenstaande gepensioneerde ontvangt 1168,7 euro, een werkloze valt na een tijd terug op het minimum van 953 euro per maand. 18

19 19

20 Kraken en de nieuwe kraakwet 20

21 Wat is kraken? Squatting is living in or using otherwise a dwelling without the consent of the owner. Squatters take buildings with the intention of relatively (> 1 year) long-term use. Kraken is een bezetting zonder recht of titel, m.a.w. de bezetter of kraker kan zich niet beroepen op enige juridische grond om het huis of de grond te blijven bewonen.

22 Wat is kraken? De eigenaar heeft het woonrecht op basis van zijn eigendomstitel. Dit bezettingsrecht kan overgedragen zijn door verkoop, huur, gift, of de loutere toestemming. Maar zolang dat niet gebeurd is aan de bezetter, vormt de bezetting een inbreuk op het eigendomsrecht. Dit betekent dat de eigenaar via de vrederechter zijn eigendom kan terugvorderen.

23 23

24 De nieuwe kraakwet Kraken vormde tot voor kort geen strafrechtelijke inbreuk. Voor de nieuwe kraakwet was er geen enkele strafrechtelijke omschrijving die een straf op het kraken van een huis stelt. Diefstal was een inbreuk die enkel betrekking heeft op roerende goederen, maar niet op onroerende zoals huizen en gronden. Wanneer een bewoond pand wordt binnengedrongen valt dat onder Huisvredebreuk (art Sw), wat wél strafbaar is. En wanneer een omheining of raam van een woning wordt geforceerd, valt dat onder Braak van afsluiting ( Sw). Ook strafbaar. Dit is geen kraken, en was het vroeger ook niet.

25 De nieuwe kraakwet De nieuwe kraakwet maakt enkel nog onderscheid tussen bewoonde en onbewoonde panden in termijnen van uitzetting, maar beiden worden strafbaar. Ook bij onbewoonde panden, zoals leegstaande of verwaarloosde panden, is kraken een misdrijf in regel geworden. Maar nog altijd zal de kraker, zelfs na het bevel van de procureur, het pand niet moeten ontruimen bij onbewoonde panden. De eigenaar zal zich daarvoor tot de vrederechter moeten wenden, en de bezetter kan niet worden uitgedreven in dit stadium. Tenslotte wordt een bemiddelingsfase voorzien tussen bezetter en eigenaar. Mogelijkheid van een maand voor uitzetting in private gebouwen en zes maanden voor publieke gebouwen. Nog altijd onderhandeling mogelijk met eigenaars: gebruikerscontracten: Bezetting ter Bede. 25

26 26

27 Enkele ongemakkelijke waarheden over kraken De eerste ongemakkelijke waarheid het honderdtal gekraakte panden, veelal leegstaande private en publieke panden zijn. Naast enkele kleinere politieke kraakacties, zijn het vooral precaire nieuwkomers die kraken. Het betreft zowel alleenstaande nieuwkomers, maar ook gezinnen met kinderen die kraken om een dak boven het hoofd te hebben. De nachtopvang is namelijk niet aangepast voor gezinnen met kinderen. Of ontoegankelijk voor mensen zonder wettig verblijf Een tweede ongemakkelijke waarheid is dat kraakpanden van dakloosheid en de daaraan gekoppelde neerwaartse sociale spiraal voorkomen. Het laat praktijkwerkers toe om mensen te lokaliseren en te werken aan concrete sociale vooruitgang, wat ook vaak lukt. Rondzwervende dakloze gezinnen zonder enige vooruitzicht op een betere toekomst, kosten de samenleving enorm veel geld. De neerwaartse sociale spiraal kan intergenerationeel doorwerken. Een derde ongemakkelijke waarheid is dat kraakpraktijken een reeks beleidsexperimenten op gang brachten rond leegstand en dakloosheid. Een algemeen kraakverbod is asociaal en daar staat haaks op. Gentse beleidsmakers begonnen recent praktijken te ontwikkelen met eigen leegstaande sociale woningen. Ondertussen werden een hele reeks zogenaamde housing first en housing-led experimenten opgezet: instapwonen, noodwoningen, doorstroomwoningen. Die beleidsexperimenten kwamen op gang "door" kraakacties. Ook het sociaal beheersrecht, waarbij men leegstand bestrijdt door woningen over te nemen, te renoveren en jarenlang te gebruiken voor sociale doeleinden, zou een sociale oplossing zijn die men in Gent (verder) zou kunnen exploreren.

28 28

29 Een hele reeks burgerinitiatieven 29

30 SOLIDAIRE WONINGEN VLOS SINT NIKLAAS Samen met CAW en Straathoekwerk neemt VLOS het heft in eigen handen om het nijpende huisvestingsprobleem in Sint-Niklaas aan te pakken. De drie initiatiefnemende organisaties huren grote woningen van particulieren. Via een aangepast contract kunnen vluchtelingen, mensen zonder wettig verblijf en Belgen dan tegen een betaalbare prijs een deel van de woning huren. In augustus 2010 opende een eerste 'solidaire woning', waar nu vier alleenstaande jongemannen wonen elk met een heel verschillende achtergrond. In april 2011 opende een tweede solidaire woning haar deuren in de Kokkelbeekstraat. 30

31 VZW MONDIALE WERKEN (LIER) VZW Mondiale Werken Regio Lier is eind 2015 begonnen als een kleine groep van vrienden en kennissen als reactie op de toenemende aantallen erkende vluchtelingen in onze regio. Het project Woonhulp voor vluchtelingen te starten. Drie dagen per week kunnen erkende vluchtelingen terecht in de bibliotheek van Lier. Ook aantal transitwoningen afgestemd op SVK systeem. En huurwaarborgfonds 31

32 HUIZEN VAN VREDE BRUGGE Huizen van Vrede is een vzw opgericht door vrijwilligers, haast allemaal senioren, die zich geroepen voelen om hun vrijetijd en engagement ten dienste te stellen van deze groep nieuwe Belgen. Johan Vanhollemeersch: Intussen konden we 5 verhuurders overtuigen om via onze vzw te verhuren aan vluchtelingen. De vzw staat borg voor de huur en begeleidt ook het gezin bij de integratie. Om de jaarhuur van 5 panden te waarborgen, verzamelden we ruim euro, onder meer via het Betlehemproject van het bisdom Brugge. 32

33 Infrastructuur van permanente tijdelijkheid 33

34 34

35 Infrastructuur van permanente tijdelijkheid 35

36 Infrastructuur van permanente tijdelijkheid 36

37 37

38 38

39 Uitbouwen van een infrastructuur van permanente tijdelijkheid Basis voor vertrouwen Basis voor uitbouwen en heractiveren rechten (mensenrechten, kinderrechten, asiel en migratierecht) Basis voor toekomstoriëntatie Taskforce Wonen Gent: 1. Leegstand (private en publieke) heractiveren 2. koppeling aan typologie dakloos/thuisloos gezin/alleenstaande 3. Omkadering obv toekomstoriëntatie 4. Voor mensen zonder wettig verblijf optie voor overstap naar vrijwillige terugkeer 39