Wie maakt het klankverschil? Klankontwikkeling bij peuters (KoP) Esther Ottow MSc en Dr. Brigitta Keij Siméa-congres

Transcriptie

1 Wie maakt het klankverschil? Klankontwikkeling bij peuters (KoP) Esther Ottow MSc en Dr. Brigitta Keij Siméa-congres

2 Inhoud Aanleiding onderzoek KoP Wat weten we al? Opzet onderzoek Opzet interventie Zelf een onderdeel bouwen Eerste uitkomsten Relevantie voor de praktijk

3 Aanleiding onderzoek KoP Veel kinderen met klankontwikkelingproblemen op de BHG Maar hoeveel? Maar hoe ernstig? Wat voor type problemen? Maar helpt dat? Positieve ervaringen met klanklesjes

4 Wat weten we al? De verwerving van klanken verloopt in de normale taalontwikkeling in een volgorde die deels taaluniverseel is. Tijdens de verwerving vervangen kinderen klanken of laten klanken weg. Deze vereenvoudigingsprocessen zijn een normaal verschijnsel in de taalontwikkeling (Beers, 2003). Vervangingen en weglatingen verdwijnen naarmate de taalspecifieke fonologische kennis bij het kind toeneemt (Beers, 2003).

5 Wat weten we al? Sommige kinderen blijven echter problemen houden in de klankontwikkeling... Broomfield & Dodd (2004) onderzochten (in Australië) bij kinderen met klankontwikkelingsproblemen welke typen voorkwamen: - 57,5% vertraagde fonologische ontwikkeling - 20,6% afwijkende fonologische ontwikkeling met consequente fouten - 9,4% afwijkende fonologische ontwikkeling met inconsequente fouten - 12,5% een spraakprobleem waarbij een onvermogen om bepaalde klanken uit te spreken het belangrijkste kenmerk was. Deze percentages komen overeen met onderzoek in andere talen (Dodd, 2005).

6 Wat weten we al? Klankontwikkelingsproblemen komen bij ongeveer de helft van de kinderen met TOS voor (Tyler, 2002). Peuters met een expressieve TOS produceren veel minder consonanten en een lager percentage consonanten correct (PCC) dan normaal ontwikkelende peuters (o.a. Williams & Elbert, 2003). Het is (nog) niet bekend hoe de verdeling van verschillende typen klankontwikkelingsproblemen is binnen de TOS-doelgroep. Het is wel bekend dat individuele logopedie effectief en essentieel is voor het verbeteren van de klankontwikkeling (Broomfield & Dodd, 2011). Kunnen we dit ook bereiken door groepsinterventie?

7 Opzet onderzoek

8 Filmpje testafnames

9 Opzet onderzoek TO T1 T2 T3 T4 T5 NAO VW Metaphon screening Minimale parentaak Diadochokinese ICS (ouders) SAO PROMPT Testscores IQ, WBQ, TBQ, WQ, ZQ Dossiergegevens

10 Opzet interventie Les Kl. Plaats klank Wijze Stem Positie klank / cluster 1,2,3 n- Alveolair Nasaal Ja Initiaal 4,5,6 -k velaar Plosief Nee Finaal Fronting 7,8,9 st- alveolair Fricatief & Plosief Gericht op proces Consonantdeletie / lateralisatie/h-satie Nee Initiaal Clusterreductie 10,11,12 -f labiodentaal Fricatief Nee Finaal Stopping 13,14,15 l- alveolair Lateraal Ja Initiaal Gliding

11 Interventie 1. Introductie van de klank. 2. Luisterwoordjes met de klank. 3. Minimale paren spel. 4. Spel met één luisterwoord. 5. Spel met één praatwoord. 6. Rijmpje voorlezen met de doelklank.

12 Filmpje interventie

13 Maak je eigen minimale parenspel - Welke doelklank kies je? - Wat is een veelvoorkomende vervanging? - Bedenk een minimaal paar - Bedenk een minimale-paren-spelletje

14 Eerste uitkomsten...

15 Percentage kinderen met klankontwikkelinsproblemen in de BHG n=32 n=5 16% n=27 84% wel KOP geen KOP

16 Beschrijving groep: dossiergegevens Dossiergegevens N Min. Max. Gem. SD IQ ,2 9,7 TBQ ,5 19,4 WBQ ,8 16,9 ZQ ,2 10,6 WQ ,2 14,6

17 Eerste uitkomsten: ICS ICS, n=21, gem: 3, : nooit, 2: bijna nooit, 3: soms, 4: meestal, 5: altijd

18 Eerste uitkomsten: SAO PROMPT en PCC - Beoordeeld door 2 PROMPT-specialisten binnen Auris - 10% overlappend beoordeeld - Interbeoordeelaarsbetrouwbaarheid (berekend met ICC) = 0.897* > excellent (Cicchetti,1994) - 5-puntsschaal voor beoordeling ernst spraakmotorische problemen - PCC getranscribeerd door 2 masterstudenten Taalwetenschap - 10% overlappend getranscribeerd - Interbeoordeelaarsbetrouwbaarheid (berekend met ICC) = 0.745* > good (Cicchetti,1994)

19 Eerste uitkomsten: Afwijkende spraakmotorische patronen Ernstschaal bij SAO PROMPT n=22, gem: 3,6 0 1 Geen 2 Licht 3 Matig 4 Ernstig 5 Zeer ernstig

20 Eerste uitkomsten: PCC over benoemtaken PCC over benoemtaken n=19, gem: 51% 0 mild mild-matig matig-ernstig ernstig Mild: %, mild/matig: 65-85%, matig/ernstig: 50-65%, Ernstig: < 50%

21 Diagnoses n=20 Eerste uitkomsten 21% 37% 11% 5% 5% 21% vertraagd fonologisch vertraagd fonologisch + motorisch afwijkend fonologisch consequent afwijkend fonologisch consequent + motorisch afwijkend (fonologisch) inconsequent onvermogen klanken uit te spreken

22 21% Eerste uitkomsten 37% 11% 5% 5% 21% Onderzoek klankontwikkeling bij peuters Dodd % Fonologisch vertraagd (+ motorisch) 57,5% 10% Fonologisch afwijkend consequent (+motorisch) 20,6% 11% (Fonologisch) afwijkend inconsequent 9,4% 21% Onvermogen om bepaalde klanken te produceren 12,5%

23 Eerste uitkomsten: relaties tussen maten - SAO PROMPT hangt samen met ernstschaal spraakmotorische problemen, Spearman r =.687** - ICS (verstaanbaarheid) hangt nergens mee samen, behalve met leeftijd, Spearman r =.496* - Ernstschaal spraakmotoriek hangt samen met PCC, Spearman r = -.506*

24 Wat levert dit onderzoek op voor de praktijk? Meer inzicht in de klankproblemen van kinderen met TOS. Meetbaar effect van interventie > Implementeren van de groepsbehandeling. Geen meetbaar effect van interventie > Mogelijk aanpassen interventie, maar sowieso professionalisering van de PB ers die hebben deelgenomen aan de interventiestudie.

25 Tot slot... Dank aan: Alle professionals, ouders en kinderen van de behandelgroepen: Bumba 3-d, Parels Blauw en Groen en Haas. PROMPT specialisten: Leontien Heldens en Petra van Es Afstudeerders/Testassistentie: Stephanca en Bianca en Laura De projectgroep: afdeling onderzoek NSDSK en Kentalis De gelden van programmaraad Verbindend Vernieuwen

26 Vragen? Brigitta Keij: (projectleider) Esther Ottow: (uitvoerend onderzoeker)