Sil op school. Handleiding. Maart 2014, pagina 1 van 29

Transcriptie

1 Sil op school Handleiding Maart 2014, pagina 1 van 29

2 Inhoud VOORWOORD 4 1. SIL OP SCHOOL 5 Doelgroep 5 Ontwikkelingsdomeinen 5 Doelstellingen 5 Opbrengstgericht werken met Sil op school 7 Doorgaande lijn 8 De poppen Sil en Lis 8 Ouders 8 2. INHOUD 10 Altijd actueel 10 Algemene inhoud 10 Inhoud per thema 10 Activiteiten 10 De opbouw van een activiteit DIDACTIEK 14 Spelende kinderen, lerende kinderen 14 Speelleeromgeving 14 Kansen grijpen, kansen creëren 14 Kleine groep, grote groep 15 Werken met een didactisch lesmodel 15 Modeling 16 Taal 16 Rekenen 20 Sociaal emotionele ontwikkeling 21 Motoriek FORMAT GROEPSPLAN 26 Voorbeeld groepsplan 26 Maart 2014, pagina 2 van 29

3 5. ORGANISATIE EN PLANNING 27 Voorbeeld van een themaplanning 27 Voorbeeld van een weekplanning 27 LITERATUUR 28 Maart 2014, pagina 3 van 29

4 Voorwoord Dit is de handleiding van Sil op school. Hierin vindt u de informatie die u nodig heeft om te kunnen werken met het programma. Sil op school is bedoeld voor de groepen één en twee van het basisonderwijs. Het is een compleet en altijd actueel programma voor kleutergroepen, dat voldoet aan recente eisen van de overheid met betrekking tot opbrengstgericht werken en de herziene SLO-doelen. Sil op school is uitermate geschikt als VVE-programma en voldoet aan de eisen die daaraan worden gesteld. In Sil op school staan taalstimulering en woordenschatontwikkeling voorop, maar is er ook volop aandacht voor rekenen, de sociaal-emotionele ontwikkeling en motoriek. Samen met hun vriendjes Sil en Lis beleven de kinderen avonturen tijdens de betekenisvolle activiteiten die rondom de doelen van de vier ontwikkelingsdomeinen worden geschreven. Sil op school vormt een doorgaande lijn met Uk & Puk, een veelgebruikt totaalprogramma voor kindercentra (kinderdagverblijven en peuterspeelzalen), maar is ook prima zelfstandig te gebruiken. Het programma sluit aan op de begintermen van groep 3 en past dus in schoolbeleid dat een doorgaande ontwikkelingslijn als uitgangspunt heeft. Maart 2014, pagina 4 van 29

5 1. Sil op school Doelgroep Sil op school is ontwikkeld voor de groepen één en twee van het basisonderwijs. Het programma is bedoeld voor alle kinderen. Er is één basisarrangement dat de meeste kinderen goed bedient. Voor de kinderen die hier niet voldoende aan hebben, omdat ze achterlopen of juist een voorsprong hebben op de rest van de groep, zijn er suggesties voor een intensief en een verdiept arrangement (Struiksma & Rurup, 2009). In de paragraaf Opbrengstgericht werken met Sil op school gaan we hier verder op in. Het programma is dus bestemd voor alle kinderen maar is tevens een volwaardig VVE-programma. Ontwikkelingsdomeinen Overeenkomstig de uitgangspunten van VVE legt Sil op school het accent op de ontwikkelingsdomeinen taal, rekenen, sociaal emotionele ontwikkelingen en motoriek. Hiermee stromen de kinderen goed voorbereid door naar groep 3. Om de brede ontwikkeling van kinderen te stimuleren is ervoor gekozen om deze ontwikkelingsdomeinen te koppelen aan een enkele andere belangrijke ontwikkelingsgebieden. We onderscheiden de volgende ontwikkelingsgebieden: Wetenschap en Techniek Biologie Beeldende vorming Wereldoriëntatie Sport en (buiten)spel Verkeer Muziek, drama en dans Naast deze ontwikkelingsgebieden zijn er activiteiten waarbij het begeleid rollenspel en voorlezen centraal staan. Doelstellingen Sil op school stimuleert kinderen in hun taal-, reken-, motorische- en sociaal-emotionele ontwikkeling. In het volgende overzicht staan de bronnen waaraan de doelen, waar Sil op school aan werkt, zijn ontleend. Maart 2014, pagina 5 van 29

6 Doelen Sil op school Groep 1 Groep 2 Taal PO Basisleerlijn mondelinge en schriftelijke taal groep 1 (CED- Groep) Basisdoelen taalontwikkeling eind groep 2 (SLO) Rekenen PO Basisleerlijn rekenen groep 1 (CED-Groep) Basisdoelen rekenontwikkeling eind groep 2 (SLO) Sociaalemotioneel PO Basisleerlijn sociaal gedrag groep 1 (CED-Groep) Basisdoelen sociaal emotionele ontwikkeling eind groep 2 (SLO) Motoriek (groot) Ontwikkellijn motoriek ( CED-Groep) Ontwikkellijn motoriek ( CED-Groep) aangevuld met Tule (SLO) Motoriek (klein) Voor de beschrijving van de doelen voor kleine motoriek is gebruik gemaakt van de lijn uit KIJK. Voor de beschrijving van de doelen voor kleine motoriek is gebruik gemaakt van de lijn uit KIJK. Bij de activiteiten staan steeds doelen uit één van de vier centrale ontwikkelingsdomeinen voorop. Dat is zijn de hoofddoelen. Deze worden in de activiteit in de bovenste tabel weergegeven. Daarnaast wordt gewerkt aan één of meer doelen uit een ander ontwikkelingsdomein. Dat zijn de extra doelen. Deze staan onder de tabel met de hoofddoelen. Zo wordt in één activiteit aan doelen uit verschillende ontwikkelingsdomeinen gewerkt. Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad. Er zijn doelen voor groep 1 en voor groep 2. De doelen die staan in het bovenstaande overzicht (SLO-doelen, CED-doelen, KIJK-doelen) komen per leerjaar minstens één keer aan bod als hoofddoel, en meerdere keren als extra doel. Uitzondering hierop zijn de doelen met betrekking tot de kleine motoriek; deze staan alleen genoemd in een activiteit waarin een ander doel centraal staat. Hoe vaak een bepaald doel aan bod komt hangt af van het ontwikkelingsdomein waarin het staat. Zoals u in het hoofdstuk 3 Didactiek kunt lezen vormt spel de basis van Sil op school. De aanpak van de activiteiten en de inrichting van de speelleeromgeving zijn er daarom steeds op gericht om het spel bij kinderen uit te lokken. De onderwijsdoelen zijn hierbij uiteraard van groot belang, maar ze zijn zoveel mogelijk verpakt in de spelactiviteiten met bijbehorende speelleeromgeving en materialen. Sil op school biedt veel activiteiten. Afhankelijk van uw groep zullen sommige onderdelen meer aandacht nodig hebben, bijvoorbeeld fonemisch bewustzijn, woordenschat of ruimtelijke oriëntatie. In Kansen grijpen en kansen creëren, een paragraaf die we bij elk thema meeleveren, staan suggesties hoe u hieraan kunt werken buiten de activiteiten om. Sil op school geeft per thema een overzicht van hoofddoelen waaraan u werkt. Omdat de doelen per leerjaar meerdere keren aan de orde komen, hoeft een doel niet meteen bereikt te worden. In het doelenoverzicht voor twee jaar kunt u zien welke hoofddoelen in welke thema s aan bod komen. Maart 2014, pagina 6 van 29

7 Bij de verdeling van de doelen over de ontwikkelingsdomeinen is gebruik gemaakt van de Richtlijn voor leertijd in het groepsplan groep 1 en 2 van Het landelijke Projectbureau Kwaliteit, ontwikkeld in het kader van School aan Zet. Dit is echter een richtlijn. Zoals de Inspectie van het Onderwijs vraagt van scholen, maakt de school zelf een evenwichtige verdeling van de activiteiten over de dag, afhankelijk van de leerlingpopulatie. Opbrengstgericht werken met Sil op school Sil op school maakt opbrengstgericht werken maximaal mogelijk. Meer specifiek sluit het aan bij de uitgangspunten van Opbrengstgericht werken in 4D, waarin het verzamelen en interpreteren van data richting geeft aan het onderwijs. Bij het opbrengstgericht werken bepaalt een school welke standaarden, met bijbehorende tussendoelen, zij wil halen. Zo weet elke leerkracht waar hij/zij naar toe werkt en wanneer aan die standaarden wordt voldaan. Om de standaarden te realiseren richt een school een set van tenminste drie onderwijsarrangementen in, passend bij de gestelde tussendoelen per groep (van de Kamp, 2012). Sil op school differentieert in drie arrangementen te weten: Basisarrangement De activiteiten worden geschreven als basisarrangement en zijn bedoeld voor de hele groep. De meeste kinderen zullen hiermee voldoende kunnen worden bediend. Verdiept arrangement Voor de kinderen die meer aankunnen dan het basisarrangement, worden er bij iedere activiteit suggesties gegeven voor verdieping. Het gaat dan met name om meer autonomie, kortere instructie, complexere activiteiten en minder oefening. De verdieping wordt toegepast op het doel van groep 2. Intensief arrangement Voor de kinderen die met het basisarrangement de doelen niet bereiken, bevat elke activiteit suggesties voor een intensieve aanpak. Intensivering gebeurt op het doel van groep 1. De suggesties houden bijvoorbeeld in: het nemen van meer tijd, het geven van meer begeleiding, het aanbieden van de stof in kleinere stappen, het geven van meer uitleg door voordoen en hardop denken. In de afbeelding hierna ziet u hoe de arrangementen zich tot elkaar verhouden. Maart 2014, pagina 7 van 29

8 intensief basis basis verdiept basis Voor de kinderen die meer nodig hebben om de doelen te halen. Voor alle kinderen. Voor de kinderen die meer aankunnen. Sil op school biedt suggesties voor het maken van een themaplanning en weekplanning. De vorderingen van de kinderen registreert u met het kindvolgsysteem dat u op school gewend bent te gebruiken. Doorgaande lijn Sil op school sluit aan op Uk & Puk, een veelgebruikt totaalprogramma voor kindercentra (kinderdagverblijven en peuterspeelzalen). Daarmee is het zeer geschikt als VVE-programma. Het programma bereidt kinderen tevens optimaal voor op hun start in groep 3. Het past daarmee in schoolbeleid dat een doorgaande ontwikkelingslijn als uitgangspunt heeft. Ook is er aandacht voor de ouderbetrokkenheid, waardoor er een doorgaande lijn met thuis wordt gevormd. De poppen Sil en Lis Sil en Lis spelen een belangrijke rol bij het creëren van een veilige omgeving voor de kinderen. De aanwezigheid van Sil en Lis zorgt ervoor dat op natuurlijke wijze de aandacht van de leerkracht wordt afgeleid. Door de aanwezigheid van de poppen kunnen onderwerpen meer gaan leven en worden de kinderen meer betrokken bij de activiteiten die zij ondernemen. De poppen worden op verschillende manieren ingezet: 1) Sil en Lis kunnen een probleem inbrengen en de kinderen om hulp vragen bij de oplossing. 2) Sil en Lis spelen vragen en opmerkingen van kinderen aan elkaar door. Hierdoor wordt de interactie tussen de kinderen onderling gestimuleerd. 3) Sil en Lis kunnen de kinderen aansporen om samen te werken. Een bijkomend effect is dat ouders meer betrokken raken bij het onderwijs aan hun kinderen. Uit de praktijk blijkt dat kinderen thuis vertellen over de avonturen met Sil en Lis. Ouders Dat een goede samenwerking tussen ouders en school de leerprestaties van leerlingen ten goede komt en kan bijdragen aan het verminderen van kansenongelijkheid in het onderwijs behoeft geen betoog meer. Dit heeft er mede toe geleid dat er in het onderwijsbeleid op wordt aangedrongen dat scholen en leerkrachten de positieve effecten van ouderbetrokkenheid benutten door te investeren in ouderbetrokkenheid (Bakker, Denessen, Dennissen, Oolbekkink-Marchand, 2013). Over het algemeen worden er drie typen van ouderbetrokkenheid onderscheiden: Maart 2014, pagina 8 van 29

9 1) Thuisbetrokkenheid, bijvoorbeeld voorlezen, samen spelen, samen een activiteit doen. 2) Betrokkenheid op school, bijvoorbeeld het verrichten van hand- en spandiensten, helpen in de klas, participeren in werkgroepen of ouderraad. 3) Contact met school, bijvoorbeeld het bezoeken van ouderavonden of het lezen van nieuwsbrieven. Bakker et al. (2013) vonden in verschillende onderzoeken dat de betrokkenheid van ouders thuis, de belangrijkste bijdrage levert aan de ontwikkeling van hun kinderen. Thuisbetrokkenheid, zoals samen lezen, de bibliotheek bezoeken, het doen van educatieve spelletjes met cijfers en letters, rijmen en zingen blijkt van grote positieve invloed te zijn op verschillende cognitieve, zoals taalontwikkeling en niet-cognitieve leerling-uitkomsten, zoals motivatie, zelfwaardering, en het welbevinden. De effecten van thuisbetrokkenheid zijn groter dan die van de betrokkenheid van ouders op de school van hun kind. Voor de prestaties, de motivatie en het welbevinden van leerlingen is het wenselijk om te investeren in de thuisbetrokkenheid van ouders. Jonge kinderen hebben er veel baat bij als hun ouders talige activiteiten met hen uitvoeren, zoals voorlezen en spelletjes doen. Via ouderbrieven betrekt Sil op school ouders op verschillende manieren bij het thema. Allereerst informeren we ouders over de activiteiten die op school worden gedaan. Daarnaast is er veel aandacht voor de thuisbetrokkenheid. In de ouderbrieven staat ontwikkelingsstimulerende activiteiten waarmee ouders met hun kind aan de slag kunnen gaan. Hierbij kunt u denken aan tips en ideeën voor spelletjes, boeken, apps en websites. Incidenteel zullen er activiteiten zijn waarbij de betrokkenheid van ouders op school wordt gevraagd en waarbij de kinderen wordt gevraagd om voorwerpen van thuis mee te nemen naar school. De ouderbrieven kennen steeds twee versies, één voor VVE-scholen en één voor niet VVE-scholen. Het verschil is dat is in de ouderbrief voor VVE-scholen een kopje Terugkoppeling aan school is opgenomen. Hierin geven wij suggesties voor de wijze waarop de ouders een terugkoppeling aan school kunnen geven van de activiteit die zij thuis met hun kind hebben gedaan. Hierbij kunt u denken aan foto s van de activiteit, een tekening van het kind, een klein verslagje van de activiteit. Met deze reacties van ouders is uw school onder omstandigheden in staat om te laten zien dat zij zich inspant voor thuisbetrokkenheid (zie het toetsingskader VVE van de Rijksinspectie). Uiteraard kunnen de niet VVE-scholen ook gebruik maken van deze ouderbrief. Maart 2014, pagina 9 van 29

10 2. Inhoud Sil op school bestaat uit verschillende digitale materialen. Deze materialen zijn, op de poppen na, allemaal te vinden op de website Altijd actueel De activiteiten worden geordend in acht thema s per jaar, samen goed voor 40 weken onderwijs. De thema s en de activiteiten daarbinnen zijn niet ieder jaar hetzelfde. We bieden het hele jaar door nieuwe thema s en activiteiten aan, zodat we kunnen aansluiten bij wat op dat moment actueel is en past in de leefwereld van kleuters. Denk aan thema s als Sinterklaas en Kinderboekenweek, maar een thema kan ook draaien om een televisieprogramma, speelgoed, spelletjes of muziek die in een bepaalde periode populair zijn. De thema s en activiteiten zijn dus altijd actueel. Algemene inhoud Handleiding De poppen Sil en Lis Dagritmekaarten Hoekkaarten met bijbehorende activiteitenkaartjes voor het planbord Leerlingkaartjes voor planbord, kapstok, stoel, e.d. Doelenoverzicht voor de 8 thema s, groep 1 en 2 Voorbeeld themaplanning en weekplanning Format groepsplan Inhoud per thema Inleiding op het thema Woordkaarten 20 activiteiten Prentenboek Kansen grijpen en kansen creëren Inrichting van de speelleeromgeving Ouderbrief Inspiratie (websites, apps, boeken) Activiteiten Bij een thema zijn steeds 20 activiteiten uitgewerkt, 5 voor de grote groep en 15 voor de kleine groep. We hebben gekozen voor deze verdeling omdat het werken in kleine groepen een effectieve manier van leren is. Daar is vaak meer interactie mogelijk. U start het thema met de introductieactiviteit, waarmee u de kinderen bekend maakt met het thema. De activiteiten die we aanbieden staan in een logische volgorde. Uiteraard kunt u ervoor kiezen om de volgorde te veranderen en een activiteit te kiezen die op dat moment aansluit bij de interesses of de ontwikkelingsbehoefte van de kinderen. Let er dan op dat sommige activiteiten voorwaardelijk zijn voor andere. Maart 2014, pagina 10 van 29

11 Tijdens de activiteiten werkt u aan doelen op het gebied van taal, rekenen, sociaal-emotionele en motorische ontwikkeling. Bij de verdeling van de activiteiten over de ontwikkelingsdomeinen is gebruik gemaakt van de richtlijn voor leertijd in het groepsplan groep 1 en 2 van Het landelijke Projectbureau Kwaliteit, ontwikkeld in het kader van School aan Zet. De activiteiten zijn in elk thema steeds als volgt verdeeld over de ontwikkelingsdomeinen: - 11 taalactiviteiten - 4 rekenactiviteiten - 2 of 3 activiteiten gericht op de sociaal-emotionele ontwikkeling. - 2 of 3 activiteiten gericht op de motorische ontwikkeling Zoals we in hoofdstuk 1 al aangaven gaat het hier om de hoofddoelen van de activiteiten. Veel activiteiten hebben, naast hun hoofddoel, extra doelen uit andere ontwikkelingsdomeinen. De opbouw van een activiteit Elke activiteit is volgens een vast stramien beschreven. Hieronder vindt u de kopjes uit de activiteit met een beschrijving per kopje. Titel Bovenaan de activiteit vindt u de titel van de activiteit met daarvoor het nummer van de activiteit. Een voorbeeld van een titel is: 16. Sil staat in de krant! Kleine groep Achter de titel staat met een icoon aangeduid aan welk extra ontwikkelingsgebied met de activiteit wordt gewerkt. De betekenis van de iconen is als volgt: Wetenschap en Techniek Verkeer Biologie Wereldoriëntatie Sport en (buiten)spel Muziek, drama en dans Beeldende vorming Daarnaast zijn er activiteiten waarbij het begeleid rollenspel en voorlezen centraal staan. Ook deze worden met een icoon aangegeven: Voorlezen Begeleid rollenspel Achter het icoon van het extra ontwikkelingsgebied staat of de activiteit bedoeld is om uit te voeren in de kleine groep of in de grote groep. Kleine groep Grote groep Maart 2014, pagina 11 van 29

12 Tijdens deze activiteit: Onder dit kopje vindt u een korte omschrijving van de activiteit. Hier vindt u de doelen voor groep 1 en groep 2. Bij iedere activiteit staan één tot drie doelen uit één van de vier ontwikkelingsdomeinen centraal. Het zijn de zogenaamde hoofddoelen. Naast de hoofddoelen komen bij vrijwel iedere activiteit een of meer extra doelen aan bod. Deze staan in de tabel onder de hoofddoelen. Onder dit kopje staan de woorden die in de activiteit centraal staan. Alle benodigdheden voor de activiteit staan hier op een rij. Hier vindt u alle voorbereidingen die u moet treffen voordat u aan de activiteit begint. U start iedere activiteit met een introductie. De introductie is bedoeld om de kinderen te prikkelen en te motiveren om mee te doen met de activiteit. Tijdens de introductie activeert u de voorkennis van de kinderen en geeft u aan wat er in de activiteit aan bod komt en/of welke doelen centraal staan. In de kern wordt beschreven hoe u de activiteit met de kinderen uitvoert. Door de activiteit uit te voeren bent u bezig met de instructie en de begeleide inoefening volgens een didactisch lesmodel (zie hoofdstuk 3 Didactiek). U sluit de activiteit af door te herhalen wat de kinderen hebben gedaan en geleerd (herhaling van het doel en de evaluatie volgens het didactisch lesmodel). Maart 2014, pagina 12 van 29

13 Verdiept arrangement Bij iedere activiteit is een verdiept arrangement opgenomen. Daar vindt u suggesties voor verdieping voor de leerlingen die meer aankunnen (zie ook hoofdstuk 1 Opbrengstgericht werken met Sil op school). Intensief arrangement Voor de leerlingen die meer nodig hebben bevat elke activiteit suggesties voor een intensieve aanpak. Hier vindt u suggesties voor vervolgactiviteiten die goed aansluiten op de inhoud van de activiteit. Ze vervangen de beschreven activiteit niet, maar vullen hem aan of breiden hem uit. Maart 2014, pagina 13 van 29

14 3. Didactiek Spelende kinderen, lerende kinderen Spelen hoort bij kinderen. Spel is zelfs van groot belang voor hun ontwikkeling. Verschillende ontwikkelingspsychologen en pedagogen, zoals Vygotsky ( ), benadrukten dit al lang geleden. Vygotsky (in Brouwers, 2010) spreekt van spel als leidende activiteit in de peuter- en kleuterperiode; jonge kinderen houden van spelen, maar ze moeten ook spelen, omdat spel de beste ontwikkelingskansen biedt. Spel helpt hen hun kennis over de wereld en hun handelingsmogelijkheden uit te breiden. Bij intense, betrokken spelactiviteiten zijn kinderen bezig op de toppen van hun kunnen. We noemen deze activiteiten betekenisvol. Het belang van spel is nog altijd actueel. Van Oers (2011) geeft aan dat spel een zone van naaste ontwikkeling creëert door gerichte interactie van het kind met de volwassene. Daardoor krijgt het kind hulp in de vorm van taal en andere culturele instrumenten. Spel is een kindeigen, plezierige, open, actieve bezigheid. Spelen voltrekt zich op vrijwillige basis en kent eigen regels die bedacht worden door de spelers. Een kind neemt zelf het initiatief tot deze bezigheden (Brouwers, 2010; Jansen-Vos, 2004; Van der Aalsvoort, 2009). Spelen op school wordt bevorderd als er een leerkracht in de buurt van het kind is. Dit schept een veilige omgeving waarin het kind als het nodig is altijd een beroep kan doen op de leerkracht. Naast nabijheid is het van belang dat de volwassene de ontwikkeling van het kind volgt. Ziet hij dat de ontwikkeling niet optimaal verloopt dan gaat de leerkracht meespelen met het kind. Hiermee verandert het vrije spel in een begeleide spelactiviteit. In begeleide spelactiviteiten bieden leerkrachten ondersteuning en krijgen kinderen die dat nodig hebben extra hulp en aandacht. In de activiteiten van Sil op school staat beschreven hoe de leerkracht de kinderen kan begeleiden bij hun spel om zo hun ontwikkeling te stimuleren. Er is een duidelijke relatie tussen de doelen en de ontwikkeling van het kind. We gaan uit van een eenheid en samenhang in de ontwikkeling omdat we het ontwikkelende kind tekort doen als we het verknippen in deelaspecten. We moeten het kind juist zien als een zich ontwikkelende eenheid (Van Oers, 2003). Samenhang vraagt om activiteiten die de totale ontwikkeling van het kind raken. Activiteiten met een spelkarakter bieden daarvoor veel mogelijkheden om te leren en te ontwikkelen. Niet laten spelen maar leren spelen en het spelen bevorderen is hierbij het uitgangspunt. Spel is de basis van Sil op school. De activiteiten worden in samenhang aangeboden. Speelleeromgeving Naast de aangeboden activiteiten met de begeleiding door de leerkracht, speelt de inrichting van de speelleeromgeving een cruciale rol bij het uitlokken van spel. Een rijke speelleeromgeving biedt kinderen volop kansen zich spelenderwijs te ontwikkelen. Het werken met thema s is een aanleiding om de speelleeromgeving regelmatig te vernieuwen met materialen die spel uitlokken. Kinderen kunnen zo in deze inspirerende leeromgeving steeds nieuwe dingen ontdekken en onderzoeken. Sil op school geeft bij ieder thema suggesties voor de inrichting van de speelleeromgeving. Door deze suggesties wordt vrij spel uitgelokt. Daardoor is er naast de activiteiten met het begeleid spel volop ruimte voor vrij spel. Kansen grijpen, kansen creëren In Sil op school wordt gewerkt aan doelen met betrekking tot taal, rekenen, sociaal emotionele ontwikkeling en motoriek. Om de ontwikkeling van de kinderen op deze domeinen te stimuleren beschrijven we in Sil op school betekenisvolle activiteiten die u met de kinderen kunt doen. Ook Maart 2014, pagina 14 van 29

15 geven we suggesties voor stimulering buiten deze activiteiten om. Die treft u aan onder de button Kansen grijpen en kansen creëren. Daar leest u bijvoorbeeld hoe u naast de activiteiten van Sil op school kunt werken aan de woordenschatontwikkeling van kinderen. Op deze manier creëren we (extra) kansen om aan de doelen te werken. Maar ook buiten deze gecreëerde kansen om doen zich tal van situaties voor waarin de kinderen relevante ervaringen kunnen opdoen. Denk hierbij aan activiteiten die een vast onderdeel zijn van het dagprogramma, zoals naar buiten gaan in de vaste rij, voorlezen, of eten en drinken. Dit zijn de zogenaamde routines (Goudswaard & Vergunst- Duijnhouwer, 2013). Bij ieder thema geven we suggesties hoe men bij de routines de extra kansen kan grijpen om aan bepaalde doelen te werken. Ook geven we tips om hoeken op zo n manier in te richten dat er zich kansen kunnen voordoen. Kleine groep, grote groep De grote groep is de plaats voor gezamenlijke momenten waarin het groepsgevoel wordt aangesproken. In de grote groep gelden bepaalde omgangsvormen, zoals je aan de regels houden en wachten tot iemand is uitgesproken. Daardoor worden de kinderen partners in het opbouwen van de cultuur in de klas. (Janssen- Vos, 2008) In de kleine groep krijgt samenwerkend leren een kans en vinden de leerkrachten de mogelijkheid om gedurende een bepaalde periode intensief te spelen en te werken. (Janssen- Vos, 2008) Zeker voor gespreksactiviteiten zijn kleinere groepsamenstellingen noodzakelijk om elk van de kinderen kans op een eigen inbreng te geven. In een kleine groep praten ze niet alleen meer maar zetten ze ook meer complexe taalfuncties in, zoals argumenteren, vergelijken, redeneren en motiveren. (Damhuis & Litjens, 2003). In Sil op school worden in ieder thema steeds vijf activiteiten aangeboden voor de grote groep en 15 voor de kleine groep. Werken met een didactisch lesmodel Kinderen behalen betere resultaten als gewerkt wordt volgens een gestructureerde opzet. Een didactisch lesmodel biedt zo n gestructureerde opzet. Een lesmodel bestaat uit verschillende lesfasen. Sil op school werkt met het volgende lesmodel: Introductie U start iedere activiteit met een introductie. De introductie is bedoeld om de kinderen te prikkelen en te motiveren om mee te doen met de activiteit. Tijdens de introductie activeert u de voorkennis van de kinderen en geeft u aan wat er in de activiteit aan bod komt en/of welke doelen centraal staan. Kern In de kern wordt beschreven hoe u de activiteit met de kinderen uitvoert. Door de activiteit uit te voeren bent u bezig met de instructie en de begeleide inoefening. Afsluiting U sluit de activiteit af door te herhalen wat de kinderen hebben gedaan en geleerd (doelen). Maart 2014, pagina 15 van 29

16 Modeling Sil op school maakt gebruik van modelen. Modelen is een krachtige instructietechniek die in het bijzonder van belang is als u leerlingen taal- of rekenstrategieën wilt aanleren. Ook hersenonderzoek laat zien dat modelen werkt (Vernooij, 2011). Als leerkracht doet u het gewenste gedrag voor, waarmee u de kinderen gidst door de activiteit (Merriënboer, Kirschner & Kester, 2003). U verwoordt uw eigen denkproces tijdens bijvoorbeeld het interactief voorlezen of tijdens een rekenactiviteit. Hierdoor krijgen de kinderen inzicht in de denkstappen die doorlopen kunnen worden om een probleem op te lossen. Ook tijdens activiteiten die gericht zijn op motoriek of op de sociaal-emotionele ontwikkeling kunt u voordoen welk gedrag u van de kinderen verwacht. Laat bijvoorbeeld zien hoe u een cirkel uitknipt, en hoe u een ruzie oplost. Kinderen kunnen dan uw gedrag overnemen. Revoicing is een manier van modelen om de taalontwikkeling van kinderen te stimuleren. Hierbij herformuleert u de inbreng van het kind. Daarmee maakt u de formulering van het kind geschikt voor het verdere gesprek (Van der Veen, 2014). In de activiteiten van Sil op school staan aanwijzingen hoe u kunt modelen. Taal In Sil op School is veel aandacht voor taaldoelen. Dit komt omdat we de richtlijnen van Het landelijke Projectbureau Kwaliteit hanteren (zie ook kopje activiteiten). Taalactiviteiten richten zich op de ontwikkeling van de mondelinge taalvaardigheid, van de ontluikende geletterdheid en van de taalbeschouwing van kinderen. Zo krijgen de kinderen bij elke activiteit woorden aangeboden, waarmee zij hun woordenschat uitbreiden. Ook is er bij elk thema een prentenboek met daaraan gekoppeld een activiteit interactief voorlezen. Interactief taalonderwijs als uitgangspunt Taalactiviteiten in Sil op School zijn gebaseerd op uitgangspunten van interactief taalonderwijs. Bij interactief taalonderwijs leren kinderen taal in relatie met anderen (Tomesen & Van Kleef, 2005). Zo leren kinderen taal doordat zij communiceren met andere kinderen en met de leerkracht. Interactief taalonderwijs stimuleert de taalontwikkeling van zowel taalzwakke als taalvaardige kinderen. Interactief taalonderwijs heeft drie pijlers: betekenisvol leren: kinderen leren taal in situaties die herkenbaar en functioneel zijn voor de kinderen. Een activiteit boeit eerder als hij aansluit bij de interesse en belevingswereld van de kinderen. Ook zijn veel kinderen meer gemotiveerd om te leren als zij iets leren dat zij kunnen gebruiken in hun dagelijks leven. Sil op School sluit hierbij aan doordat het programma activiteiten rondom actuele thema s voor kleuters aanbiedt. sociaal leren: kinderen leren taal van en met elkaar en in interactie met de leerkracht. Zo leren kinderen taal door het voorbeeldgedrag dat de leerkracht geeft, maar ze leren ook taal door naar elkaar te luisteren en met elkaar te spreken. Tijdens de uitvoering van de activiteiten van Sil op School is er volop gelegenheid voor interactie met en tussen de kinderen. strategisch leren: kinderen leren hoe zij taalproblemen kunnen oplossen. Ze leren dit doordat een leerkracht voordoet en uitlegt hoe hij een probleem aanpakt. Sil op School beschrijft wanneer en hoe een leerkracht model kan staan voor de kinderen. 1. Mondelinge taalvaardigheid Tijdens activiteiten die gericht zijn op de mondelinge taalvaardigheid leren kinderen spreken, luisteren en gesprekken voeren (Expertisecentrum Nederlands, 2013). Hierbij speelt de ontwikkeling van woordenschat en woordgebruik een belangrijke rol. Maart 2014, pagina 16 van 29

17 Tijdens de activiteiten besteedt Sil op School op speelse wijze aandacht aan het voeren van gesprekken en aan het stellen van vragen. Zo staat bij de activiteiten beschreven hoe u kinderen specifieke vaardigheden kunt laten oefenen. Maar ook buiten de activiteiten om kunt u hieraan veel aandacht besteden. Onder de button Kansen grijpen en kansen creëren staan per thema voorbeelden van hoe u dit kunt doen. Woordenschat Kinderen leren veel woorden automatisch, bijvoorbeeld in het alledaagse taalgebruik thuis en op school, of tijdens het (voor)lezen (Van den Nulft & Verhallen, 2009). Dit gebeurt bijvoorbeeld als kinderen vaak in aanraking komen met een gevarieerd taalaanbod. Ze horen verschillende verhalen of gaan verschillende gesprekken aan, waarbij ze de betekenis van nieuwe woorden kunnen opmaken uit de context. Niet alle kinderen groeien op in zo n taalrijke omgeving. Daarom biedt Sil op School per activiteit om en nabij vijf woorden aan (dus ongeveer 100 woorden per thema). De vijf woorden staan niet op zichzelf, maar vormen samen een betekenisvol cluster. Kinderen leren woorden namelijk eerder als u ze aanbiedt in een betekenisvol cluster (Kienstra, 2003). De woorden die we kiezen: zijn functioneel voor de kinderen; kinderen kunnen de woorden gebruiken in verschillende contexten, passen in de context van de activiteit. Woorden die we aanbieden, komen in de eerste plaats uit de Basiswoordenlijst Amsterdamse Kleuters, oftewel BAK (Mulder, Timman & Verhallen, 2009). In deze lijst staan woorden die de kinderen vaker tegenkomen. We kiezen geen woorden die zo vaak voorkomen dat kinderen ze vanzelf leren, zoals doen, mijn, die. Daarnaast selecteren we ook woorden buiten de BAK-lijst om. Actuele thema s lenen zich uitstekend om woorden die minder vaak voorkomen te leren aan de kinderen. Zo staat het woord etage niet in de BAK-lijst. Dit woord past uitstekend bij een activiteit over het huis van Sil. Sommige kinderen leren deze woorden automatisch als u ze regelmatig gebruikt tijdens de verschillende activiteiten. Voor andere kinderen, bijvoorbeeld voor kinderen waarvan Nederlands niet de moedertaal is, is het zinvol om deze woorden voorafgaand aan de activiteit expliciet aan te bieden. U kunt de dag bijvoorbeeld starten met de introductie van een aantal nieuwe woorden uit Sil op School. Het aanleren van deze woorden aan de kinderen gebeurt in vier stappen (Van den Nulft & Verhallen, 2009): 1. Voorbewerken De leerkracht activeert bij de kinderen de voorkennis waaraan het nieuwe woord wordt gekoppeld. De voorbewerking is kort. De leerkracht loopt door de kring en valt over haar eigen veters. O jee, nu val ik bijna! Mijn veters zitten los. Waar is een veter eigenlijk voor? Maart 2014, pagina 17 van 29

18 2. Semantiseren De leerkracht legt de betekenis van het woord uit binnen de context waarin het gebruikt wordt. Kinderen leren zo nieuwe woorden en/of nieuwe betekenissen. Semantiseren gebeurt in drie stappen: uitbeelden, waarbij u de betekenis van het woord zoveel mogelijk zichtbaar maakt voor de kinderen. U beeldt bijvoorbeeld een woord uit, of laat concreet materiaal of een afbeelding van het woord zien. uitleggen, waarbij u vertelt wat het woord betekent. uitbreiden, waarbij u het woord koppelt aan andere woorden uit het cluster. De leerkracht strikt de veters. Ik heb een veter in mijn schoen. Met de veter maak ik mijn schoen vast. Ik maak een strik in mijn veter. Soms raken mijn veters los. Ik heb lange veters. 3. Consolideren De kinderen slijpen de woorden en hun betekenis in, doordat de leerkracht de woorden herhaalt in verschillende betekenisvolle activiteiten. Daarbij is het belangrijk dat de woorden zichtbaar in de klas aanwezig zijn, zodat kinderen de woorden vaak zien. U kunt hiervoor bijvoorbeeld de woordkaarten van Sil op School gebruiken. Tijdens de Sil op School-activiteiten wordt het woord veter in verschillende contexten gebruikt. Bijvoorbeeld: In de schoenenwinkel sorteren de kinderen veters op kleur of op lengte. 4. Controleren De leerkracht gaat na of de kinderen het woord kennen. Speel een woordspelletje om te controleren of de kinderen het woord veter, passief en/of actief beheersen. Maart 2014, pagina 18 van 29

19 Semantiseren met woordkaarten Onder semantiseren vallen drie stappen, zoals hierboven beschreven. Tijdens de eerste stap uitbeelden kan er voor sommige woorden gebruik worden gemaakt van de woordkaarten. De woordkaarten worden hier gebruikt voor het uitbeelden van woorden zodat de kinderen de woorden beter begrijpen en inzicht krijgen in hun betekenis (Mulder et al., 2009). Luisteren Begrijpend luisteren maakt deel uit van de doorgaande leerlijn begrijpend lezen (Ahlers & Van de Mortel, 2009). Begrijpend luisteren is een voorwaarde voor begrijpend lezen. Interactief voorlezen bevordert het begrijpend luisteren. Belangrijke strategieën bij begrijpend luisteren zijn (Taalregie, 2010; Broekhof, 2013): Voorspel waar het verhaal over gaat: praat met de kinderen over de kaft en de titel van het boek. Activeer de voorkennis van de kinderen: wat weten de kinderen al over dit onderwerp? Leg verbanden in het verhaal: stel wie-, wat- en waaromvragen en ga na of kinderen zo de verhaalstructuur begrijpen. Vind de hoofdgedachte: ga na of de kinderen weten welk idee centraal staat in het verhaal. Vat het verhaal samen: kunnen de kinderen kort vertellen waar het verhaal over gaat? Beoordeel het verhaal: wat vinden de kinderen van het verhaal? Sil op School biedt elk thema een prentenboek met daarbij een activiteit waarin onder andere staat beschreven welke vragen u kunt stellen aan de kinderen. In deze vragen zijn bovenstaande strategieën verwerkt. 2. Ontluikende en beginnende geletterdheid In veel activiteiten van Sil op School speelt taal een grote rol, waardoor de kinderen kennis maken met verschillende aspecten van geschreven en gesproken taal. Leesplezier en oriëntatie op boek en verhaal Hoe meer kinderen plezier hebben in (voor)lezen, hoe sneller ze geneigd zullen zijn om zelf een boek te pakken. Kinderen die veel lezen, oefenen niet alleen het technisch lezen maar ook breiden ze hun woordenschat uit. Sil op School biedt naast het prentenboek suggesties voor onder andere boeken en websites die u met de kinderen kunt bekijken en lezen. Oriëntatie op geschreven taal Hoewel kleuters nog niet echt lezen, is de leesontwikkeling al wel gestart. Zo pakken kleuters bijvoorbeeld een boek waaruit ze voorlezen. Tijdens dit pseudolezen vertonen kinderen verschillende gedragingen (Huizinga, 2010): commentaar geven op plaatjes, waarbij kinderen benoemen wat op de plaatjes staat. volgen van het verhaal op de plaatjes, waarbij kinderen aan de hand van de plaatjes zinnen formuleren die in het verhaal passen. een verhaal weergeven in dialoogvorm, waarbij kinderen vaak verschillende stemmetjes hanteren voor de verschillende personages. Het verhaal is meestal niet samenhangend. een verhaal weergeven in monoloogvorm, waarbij kinderen het gehele verhaal kunnen navertellen. een verhaal weergeven in een mengeling van spreektaal en schrijftaal, waarbij kinderen de intonatie van voorlezen gebruiken. Ze weten dat schrijftaal anders is dan spreektaal. Maart 2014, pagina 19 van 29

20 memoriseren van teksten, waarbij kinderen de taal van het boek kunnen reproduceren. Ze weten dat het verhaal is vastgelegd in letters. De tips die Sil op school geeft bij de betreffende activiteiten sluiten aan bij deze leesgedragingen. Fonemisch bewustzijn en alfabetisch principe Het fonemisch bewustzijn ontwikkelt zich het beste in betekenisvolle contexten (Van Kleef & Tomesen, 2002), zoals in die van Sil op School. In bijvoorbeeld verschillende activiteiten en onder de button Kansen grijpen en kansen creëren staan suggesties voor taalspel in de hoeken en in de kring. Kinderen leren spelenderwijs bijvoorbeeld verschillende klanken in taal, rijm, lettergrepen en relaties tussen klanken en letters. 3. Taalbeschouwing Reflecteren op je eigen taalgebruik (en op dat van anderen) en het verbeteren van je eigen taalgebruik doe je gedurende de hele dag. In Sil op School is taalbeschouwing geïntegreerd in een activiteit of in een gebeurtenis (kansen grijpen). Zo kunt u tijdens het voorlezen van een prentenboek uitstekend werken aan doelen van taalbeschouwing; verschillende personages praten op hun eigen manier, spreken anderen op verschillende manieren aan. Kinderen ontdekken ook het verschil tussen schrijf- en spreektaal. Als u een brief voorleest, horen kinderen het verschil tussen een boek en een brief. Gedurende de dag doen zich tal van kansen voor om met kinderen te reflecteren op taalgebruik, bijvoorbeeld tijdens de kring, het werken in hoeken of tijdens spontane gesprekjes met of tussen kinderen. Rekenen In de eerste jaren van het basisonderwijs wordt het fundament gelegd voor de rekendomeinen getallen, meten en meetkunde. Sil op school biedt deze rekendomeinen aan binnen de context van spel. Hoewel kinderen in groep 3 veelal werken uit (werk)boeken, biedt Sil op school weinig tot geen werkbladen aan. Kinderen leren rekenbegrippen en hun samenhang juist door te handelen in betekenisvolle situaties en door de interactie met de leerkracht en klasgenoten (Oonk, Keijzer & Lit, 2010). Betekenisvolle contexten Betekenisvolle situaties lenen zich uitstekend voor rekenactiviteiten. Het is zinvol dat kinderen leren rekenen in dergelijke situaties, omdat rekenen in het dagelijks leven praktisch nooit gaat over kant en klare sommen. Een rekenopgave is altijd verpakt in een context, bijvoorbeeld als kinderen een taart bakken (wegen, omgaan met tijd) of een cadeau kopen voor een jarige vriend (omgaan met geld, optellen en aftrekken). Door rekenen aan te bieden in betekenisvolle activiteiten, zullen kinderen eerder het belang van rekenen ontdekken. Ook hebben ze plezier in rekenen, een belangrijke voorwaarde om te leren rekenen (Heuvel-Panhuizen & Buys, 2004). Kansen grijpen en kansen creëren Soms zullen kinderen spontaan een rekenprobleem ontdekken. Zo zien kinderen spiegelbeelden als ze na een regenbui in een plas op straat kijken. Daarnaast komen de kinderen in aanraking met rekenproblemen als u ze aanbiedt in de kring. Kinderen leren bijvoorbeeld de begrippen licht en zwaar doordat ze verschillende boodschappentassen optillen. Een activiteit in de kring is altijd ingebed in een betekenisvolle context die aansluit op de actualiteit van het betreffende thema (Slenders et al., 2013). Materialen die u gebruikt tijdens deze kringactiviteit kunt u in de hoeken leggen, zodat kinderen met deze materialen kunnen spelen en zo hun rekenvaardigheden oefenen. Naast geplande rekenactiviteiten doen er zich gedurende de dag veel situaties voor waarin kinderen kunnen rekenen. Onder de button Kansen grijpen en kansen creëren staan verschillende suggesties hiervoor. Maart 2014, pagina 20 van 29

21 Hieronder staan kort enkele achtergronden over leren rekenen door jonge kinderen voor de verschillende onderdelen: getallen, meten en meetkunde (SLO basisdoelen). In de activiteiten van Sil op school staan concrete suggesties hoe u de ontwikkeling van kinderen kunt stimuleren. 1. Getallen Dit rekenonderdeel beslaat de gebieden omgaan met de telrij, omgaan met hoeveelheden en omgaan met getallen. Leren tellen gebeurt in fasen (Slenders et al.,2013): eerst leren kinderen tellen in een context, vervolgens leren ze tellen aan de hand van objecten, tot slot leren ze tellen op formeel niveau, bijvoorbeeld met hun vingers. Sil op school geeft in de verschillende arrangementen aanwijzingen hoe u als leerkracht deze ontwikkeling kunt stimuleren. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen akoestisch tellen (opzeggen van de telrij), synchroon tellen (kinderen koppelen een telwoord aan een voorwerp) en resultatief tellen (kinderen weten dat het laatste getal dat ze noemden de hoeveelheid aangeeft). Activiteiten waarbij kinderen vergelijken en sorteren helpen kinderen omgaan met hoeveelheden. 2. Meten Kinderen die meten, stellen vast hoeveel een object iets van een bepaalde eigenschap heeft; ze meten hoe zwaar of hoe lang iets is. Meten gebeurt op twee manieren (Slenders et al., 2013): door op het oog te meten, door bijvoorbeeld twee voorwerpen op elkaar te leggen. door te meten met behulp van een standaard, zoals een hand of voet of een stuk touw. Deze manieren komen terug in de leerlijnen rekenen van het SLO, en daarmee ook in de activiteiten van Sil op school. Sil op school onderscheidt de volgende onderdelen als het gaat om meten: lengte, omtrek en oppervlakte; inhoud; gewicht; geld; tijd. 3. Meetkunde In de groepen 1 en 2 ligt de nadruk van meetkunde op de onderdelen oriënteren, construeren en opereren (Oonk et al., 2010). Deze onderdelen vindt u terug in de basisdoelen van het SLO. Meetkunde leren kinderen door ervaren. De betekenisvolle activiteiten van Sil op school lenen zich daarom uitstekend voor de meetkundige ontwikkeling van kinderen. Zo verkennen de kinderen de ruimte door er daadwerkelijk doorheen te lopen, spelen ze met schaduwen en spiegels en maken ze bouwwerken. Sociaal emotionele ontwikkeling Sil op School besteedt aandacht aan verschillende onderdelen van de sociaal-emotionele ontwikkeling. In ieder thema zijn activiteiten opgenomen waarin een aspect van de sociaalemotionele ontwikkeling centraal staat. Maar ook in activiteiten die gericht zijn op taal, rekenen of motoriek is er aandacht voor het stimuleren van de sociaal-emotionele ontwikkeling. Sociale competentie De sociaal emotionele ontwikkeling van kinderen verloopt volgens een aantal stadia. Deze ontwikkeling voltrekt zich als het ware vanzelf. Om de sociaal emotionele ontwikkeling te kunnen stimuleren, onderwijsbaar te maken, spreken wij van sociale competentie. Sociale competentie is het vermogen om adequaat te handelen in sociale situaties (Joosten, 2007). Hiermee willen we zeggen dat een kind sociaal competent is als het zowel rekening houdt met de eigen belangen als met die van een ander en als het dit doet volgens de waarden en normen die in zijn samenleving gelden. Maart 2014, pagina 21 van 29

22 Sociale competentie bestaat uit de gedragscategorieën die hieronder staan. Deze categorieën ziet u terug in de doelen van Sil op School. ervaringen delen Met anderen delen wat je bezighoudt, zowel positieve als negatieve ervaringen. En plezier maken met anderen. Bijvoorbeeld: een grapje maken, met een ander praten over iets naars dat je meemaakte. aardig doen De ander op een positieve manier benaderen en zorg dragen voor anderen. Bijvoorbeeld: een ander een complimentje geven, een ander helpen. samen spelen en werken Samen met anderen iets tot stand brengen. Belangrijk hierbij zijn samen overleggen, afspraken maken, en ideeën inbrengen. Bijvoorbeeld: overleggen, vragen of je mee mag doen, afspreken wat je gaat spelen. een taak uitvoeren Omgaan met taken en opdrachten. Denk hierbij aan schoolse taken, maar ook aan andere taken, zoals de planten water geven, het bord schoonmaken, de klas opruimen en dergelijke. Bijvoorbeeld: doorzetten bij een moeilijke klus, je werkje afmaken. jezelf presenteren Jezelf kenbaar maken in het gezelschap van anderen. Bijvoorbeeld: een praatje maken met kinderen die je niet kent, in de groep iets vertellen. een keuze maken De manier waarop je kiest en beslist en/of je eigen keuzes kunt maken. Bijvoorbeeld: kiezen waarmee je wilt spelen, terugkomen op een beslissing. opkomen voor jezelf Omgaan met weerstand van anderen en voor jezelf zorgen. Bijvoorbeeld: er iets van zeggen als een ander voordringt, het zeggen als een ander zich niet aan een afspraak houdt, hulp vragen. omgaan met ruzie Op een goede manier een verschil van mening, belangentegenstelling of conflict oplossen. Bijvoorbeeld: naar een ander luisteren bij een ruzie, een compromis sluiten. Werken aan de basisdoelen van SLO De onderdelen van de sociaal-emotionele ontwikkeling die het SLO centraal stelt zijn: zelfbeeld/ontwikkeling van identiteit ontwikkeling van zelfstandigheid sociaal gedrag/ontwikkeling van sociale vaardigheid werkhouding en concentratie Hieronder staat hoe we de verschillende gedragscategorieën hebben verdeeld over de aandachtsgebieden van het SLO. Aandachtsgebied SLO Zelfbeeld/ontwikkeling van identiteit Gedragscategorie (CED-Groep) Dit aandachtsgebied zit verweven in de acht gedragscategorieën. Het is de persoonlijke inkleuring van de Maart 2014, pagina 22 van 29

23 het toepassen van de kennis, vaardigheden en houdingen. Zie ook de uitleg hierna over de drie dimensies die van invloed zijn op de toepassing van de kennis, vaardigheden en houdingen die nodig zijn om gedrag te vertonen. Sil op School biedt in een aantal thema s activiteiten aan die specifiek betrekking hebben op het aandachtsgebied Zelfbeeld/ontwikkeling van identiteit. Ontwikkeling van zelfstandigheid Sociaal gedrag/ontwikkeling van sociale vaardigheid Jezelf presenteren Een keuze maken Opkomen voor jezelf Ervaringen delen Aardig doen Omgaan met ruzie Samen spelen en werken Werkhouding en concentratie Een taak uitvoeren Ontwikkeling van sociale competentie: kennis, vaardigheden, houding Een kind is dus sociaal competent als het zowel rekening houdt met de eigen belangen als met die van een ander en als het dit doet volgens de waarden en normen die in zijn samenleving gelden. Hiervoor heeft een kind sociale kennis, vaardigheden en houdingen nodig (CED-Groep, 2008). De activiteiten van Sil op School bevorderen zowel de kennis, vaardigheden als houding van kinderen. Kennis verwijst naar wat je moet weten voor het tonen van sociaal competent gedrag, vaardigheden naar wat je moet kunnen om dat gedrag te tonen, en houding naar wat je moet willen om dat gedrag te laten zien. Stel dat u een complimentje wilt geven aan een ander (dat valt onder de gedragscategorie aardig doen), dan moet u onder andere beschikken over de volgende kennis, vaardigheden en houdingen: U moet weten dat het aardig is om een ander een complimentje te geven (kennis). U moet op een goede manier een complimentje kunnen geven (vaardigheid). U moet een ander een complimentje willen geven (houding). De kennis, vaardigheden en houdingen die per gedragscategorie nodig zijn, zijn niet absoluut. De gereedschappen die een kind kan gebruiken, zijn afhankelijk van zijn leeftijd. Van een bovenbouwleerling mag u verwachten dat hij een ander kind een complimentje geeft om hem gerust te stellen, bijvoorbeeld als hij ziet dat een kind heel zenuwachtig is voor zijn spreekbeurt. Van een kleuter verwacht u dat nog niet. U beschouwt een kleuter als sociaal competent als hij bijvoorbeeld over een ander kind zegt: dat heeft Tijmen goed gedaan!. Ontwikkeling van sociale competentie: persoonlijke inkleuringen Hoe een kind zijn kennis en vaardigheden toepast en welke houding hij aanneemt, is afhankelijk van: zijn waarden en normen zijn gevoelens over zichzelf en over de ander het beeld dat hij heeft van zichzelf en van de ander Hieronder ziet u hoe iemands kennis, vaardigheden en houding worden ingekleurd door zijn waarden en normen, door gevoelens over zichzelf en de ander en door het beeld van hemzelf en de ander. Maart 2014, pagina 23 van 29

24 Dimensies Gereedschappen Kennis Vaardigheden Houdingen Waarden en normen Je kent de waarden en normen die gelden in onze samenleving. Daarom weet je dat het aardig is om iemand een compliment te geven De ander kunnen aankijken als je een complimentje geeft. Een ander een complimentje willen geven. Gevoelens van jezelf en de ander Weten dat je er blij van wordt als je een complimentje krijgt. Je complimentje als geruststelling kunnen formuleren als je ziet dat iemand zenuwachtig is. Het eng vinden om een ander een complimentje te geven Beeld van jezelf en de ander Weten of de persoon aan wie je een complimentje geeft daar gewoonlijk voor open staat, of dat hij zich er juist ongemakkelijk onder zal voelen. Bij het formuleren van complimentjes rekening houden met hoe je de ander als persoon ziet. Jezelf de moeite waard vinden zodat je een ander een complimentje durft te geven en denkt dat de ander dat zal waarderen. De activiteiten van Sil op School laten kinderen kennismaken met hun eigen persoonlijke inkleuringen. Motoriek Jonge kinderen bewegen veel en hun motoriek is volop in ontwikkeling. Sil op School besteedt aandacht aan zowel de ontwikkeling van de grote als van de kleine motoriek. Zo zullen doelen met betrekking tot de grote motoriek terugkomen in bijvoorbeeld verschillende spel- en sportactiviteiten. De kleine motoriek wordt gestimuleerd in activiteiten rondom beeldende vorming en voorbereidende schrijfactiviteiten. Ook de sport- en spelactiviteiten in Sil op School zijn betekenisvol en passend bij het thema. Kinderen zijn meer betrokken bij een sport- en spelactiviteit als die betekenisvol is. Kinderen kunnen dan een volwaardige rol spelen (Mooij, Van Berkel & Hazelbach, 2004). Zo springen kinderen bijvoorbeeld over een sloot, balanceren ze langs de rand van een ravijn, of klimmen ze op de daken. Van totaal bewegen naar geïsoleerd bewegen Jonge kinderen bewegen verschillende lichaamsdelen, ook als dat niet relevant of functioneel is (Brandt & Van der Meer, 2012). Kinderen die knippen bewegen bijvoorbeeld hun hele arm, kinderen die een bal werpen gaan op hun tenen staan. Het doel van bewegingsonderwijs is om kinderen te stimuleren om alleen die beweging te maken die daadwerkelijk nodig is. Kinderen kunnen hun bewegingen steeds beter coördineren en ontwikkelen een voorkeurshand en voorkeursbeen. Leren bewegen Kinderen leren bewegen door een bepaalde beweging vaak uit te voeren. Kinderen klimmen dus geregeld in het wandrek en balanceren op een omgekeerde bank (Mooij et al., 2004). Maart 2014, pagina 24 van 29