Eindrapport 3 e fase van de routekaart de Burger centraal

Transcriptie

1 Eindrapport 3 e fase van de routekaart de Burger centraal Versie

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding Verantwoordelijkheid voor rapport, conclusies en aanbevelingen Leeswijzer Financieel Paspoort: zeggenschap over persoonlijke financiën Kaders van financiën en technologie Big data en het individuele belang Barsten in de schaalvergroting Grote veranderingen rondom de rol van het individu en zijn gegevens Coöperatieve FinTech Financieel Paspoort: Waarom Waarom en voor wie doen wij dit? Veranderingen als bedreiging of als kans Financieel Paspoort: Hoe Platform voor samenwerking De kernwaarden van de app FP Ondersteunen van veranderingen binnen ecosystemen Eerst waarde ontwikkelen, dan kosten-baten vaststellen Kostendekkingsmodel Routekaart de Burger centraal Financieel Paspoort: Wat De app FP (Financieel Paspoort) Het beoogde eindresultaat De werking van de app FP Ontsluiting van de gegevens t.b.v. hulpverleners, adviseurs etc Ontwikkeling en invoering Conclusies en aanbevelingen uit maakbaarheidsstudies Financiële APK Maatschappelijke winst inzet FP Inzet FP bij Schuldhulpverlening Inzet app FP bij financiële diensten en producten Inzet FP bij ZZP ers Standaardisatie van gegevens en processen Oproep tot actie: Uitbouw en uitrol van FP Laten wij beginnen met 80% Aanbevelingen voor versterking van de financiële sector Verwachtingen aan de overheid: Hackathon als start-evenement Tenslotte Dank aan de deelnemers Auteursrechten Literatuurlijst Bijlagen

3 1 Bijlage Oorsprong Financieel Paspoort bij PensioenLab Bijlage De routekaart de Burger centraal Bijlage Potentiele besparing met het Financieel Paspoort Voor het individu Voor de werkgever Voor de financieel adviseur Voor de overheid en de samenleving Bijlage Maakbaarheidsstudie Schuldhulpverlening Deelnemers Maatschappelijke context Doelgroep, wensen en behoeften Resultaat van de maakbaarheidsstudie Schuldhulpverlening Gegevensbronnen voor de Schuldhulpverlening Conclusies Bijlage Maakbaarheidsstudie Pensioenen - APK Deelnemers Maatschappelijke context Resultaat Conclusie Bijlage Maakbaarheidsstudie De ZZP-ers Deelnemers Maatschappelijke context Doelgroep, wensen en behoeften Enquête onder ZZP-ers Conclusies Gegevensstandaarden Standaarden voor ontsluiten databronnen Standaarden voor upload en download Standaarden voor koppelingen naar financiële adviesapplicaties Authenticatievoorzieningen op basis van afsprakenstelsels, inclusief machtigen Personal Data Management (PDM) op basis van afsprakenstelsels Standaard voor digitaal waarmerk Koppeling naar API Register Bijlage Project voor uitbouw en uitrol app FP Het beoogde resultaat De toegevoegde waarde van dit resultaat Besturing en uitvoering Projectplan Cycli van ontwikkeling Projectrisico s

4 1 Inleiding Dit rapport is bedoeld voor bestuurders van alle organisaties die sinds mei 2016 met de Stichting Financieel Paspoort samenwerken en deel uitmaken van de routekaart de Burger centraal. Tevens is dit rapport een uitnodiging aan bestuurders van organisaties die nog niet met ons samenwerken en hiermee worden geïnformeerd over onze organisatie, doelstellingen, werkwijze, stand van zaken en volgende stappen. Dit is het eindrapport van de 3 e fase van de routekaart. In dit rapport worden de resultaten en aanbevelingen uit de maakbaarheidsstudies beschreven, waarbij de mogelijke inzet van Financieel Paspoort bij drie maatschappelijke uitdagingen is onderzocht: Pensioenen-APK, ZZP ers en Schuldhulpverlening. Op basis van de resultaten van deze studies wordt een aanbeveling gedaan voor de volgende (4 e ) fase. De volgende fase omvat de verdere uitbouw en uitrol van Financieel Paspoort, als bijdrage bij de genoemde maatschappelijke uitdagingen. De historie van Financieel Paspoort, de beschrijving van de routekaart de Burger centraal de details van de maakbaarheidsstudies en het voorstel voor de 4 e fase zijn in de bijlagen opgenomen. 1.1 Verantwoordelijkheid voor rapport, conclusies en aanbevelingen Dit rapport bevat informatie die tijdens de vele bijeenkomsten met diverse partijen verzameld is. Een grote groep deelnemers is gevraagd de conceptversie van dit rapport te lezen en aan te geven waar informatie onjuist of onvolledig was. Deze commentaren zijn allemaal beoordeeld en verwerkt. Op basis van deze informatie en de gevoerde discussies heeft de Stichting Financieel Paspoort trends geïdentificeerd, samenvattingen gemaakt, prioriteiten gesteld, conclusies getrokken en voorstellen gedaan. Deze vallen allemaal onder de verantwoordelijkheid van de Stichting en vertegenwoordigen mogelijk niet de individuele mening of positie van de deelnemende partijen. 1.2 Leeswijzer In dit rapport wordt consequent gesproken over het individu. Dit heeft voor sommige lezers mogelijk een wat formele betekenis, het is voor ons echter het compromis uit: - burger - inwoner - cliënt - werknemer - consument - deelnemer - lid - student - verzekeringnemer - rekeninghouder - ZZP er - opdrachtgever - aanvrager - prospect - hulpvrager - schuldenaar - Het individu is hier de algemene beschrijving van de mens die zich in diverse gedaanten, maatschappelijke situaties en levensfasen wil/moet bezighouden met financiële zaken. De Stichting Financieel Paspoort voelt zich verantwoordelijk voor deze mens, onafhankelijk van de rol of situatie van het moment en noemen hem/haar individu. 4

5 2 Financieel Paspoort: zeggenschap over persoonlijke financiën Your old road is rapidly agin'. Please get out of the new one If you can't lend your hand For the times they are a-changin'. 2.1 Kaders van financiën en technologie 5 Bob Dylan De ruimterace zette mensen op de maan; de digitale revolutie bracht globalisering. Mondiale verbinding creëerde internationale commerciële netwerken. De financiële sector liet lokale beperkingen los. Ze ontwikkelde complexe tot onbegrijpelijke rekenmodellen. Haar groei was zó sterk dat ze de reële economieën oversteeg. Op een immense schaal van mogelijkheden ontwikkelen, sturen en beheersen overheden, (financiële) industrieën en grote Techbedrijven de nieuwe financiële en technologische kaders. Met ongeëvenaarde rekenkracht een smartphone alleen al heeft meer rekencapaciteit dan een wand vol supercomputers uit de tijd van de maanlanding verwerven en verwerken ze de gegevens van miljarden burgers. De meest persoonlijke informatie vormt de waardevolste input. Maar voor wie? Voor het individu en zijn gebruikersgemak of voor de overheid en de financiële industrie? 2.2 Big data en het individuele belang In Nederland, net zo goed als in andere landen, houden complexe meta-modellen gebaseerd op big data nauwelijks rekening met individuele belangen. Persoonlijke gegevens zijn vooral instrumenteel voor de financiële industrie. De abstract-zakelijke financiële- en technologische kaders en modellen combineren daarbij slecht met politiek-sociale principes van zelfredzaamheid. Een gevolg: vermeend gebruikersgemak staat gelijk aan verminderd financieel inzicht en invloed van het individu. Zonder het te weten hollen zij hun financiële positie uit. Ze consumeren het inkomen dat ze de komende jaren nog moeten verdienen. Ze graven pensioengaten die later lastig zijn te dichten. Door een gebrek aan inzicht, inspraak en regie verliezen ze niet alleen hun gegevens, maar ook hun persoonlijke welvaart. 2.3 Barsten in de schaalvergroting Inmiddels stellen wij vast dat 1 op de 5 huishoudens risicovolle of problematische schulden heeft, dat een groeiend deel van de samenleving geen pensioen opbouwt als aanvulling op de AOW, dat een groot deel van de ZZP ers niet verzekerd is voor werkeloosheid, ziekte of arbeidsongeschiktheid en dat de jonge generatie heel beperkt financieel bewust is. Het schuurt en het kraakt. In de schaalvergroting komen barsten. Want de kaders van onze samenleving en onze welvaart zijn gesteld, maar wie heeft daarbinnen zeggenschap over de ontwikkelingen? Wie kan en moet die invulling geven? Dezelfde partijen die de kaders bepalen? Nee, natuurlijk niet. Fundamentele verbeteringen vragen om nieuwe basisprincipes. Individuen moeten weer en meer zeggenschap krijgen over hun financiële leven en toekomst. Niet de financiële industrie, maar het individu moet een centrale rol spelen als initiator, spil en dirigent. Zij vormen de samenleving. Hun betrokkenheid is het hoger doel en maakt vooruitgang duurzaam. Hun noodzaak en behoefte aan financieel overzicht, inzicht en zelfredzaamheid moét erkend worden.

6 2.4 Grote veranderingen rondom de rol van het individu en zijn gegevens Naast maatschappelijke en technische veranderingen, zijn ook de wettelijke en regulatorische kaders in beweging. Per 25 mei 2018 is de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) van toepassing (EU directive GDPR). Dat betekent dat er vanaf die datum uniforme wetgeving geldt in de hele Europese Unie (EU). De Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) geldt dan niet meer. Deze wetgeving scherpt het beschikkingsrecht op de eigen gegevens nog verder aan, hetgeen zal leiden tot substantiële veranderingen in processen en systemen. In 2018 treedt ook het Payment Services Directive 2 (PSD2) in werking, waardoor persoonlijke banktransacties makkelijker ter beschikking kunnen worden gesteld aan commerciële partijen. Een ontwikkeling die haaks lijkt te staan op de AVG. De trend dat steeds meer informatie, en hiermee ook de financiële details, in handen komen van grote data-verzamelaars, vraagt om alternatieven. Alternatieven waarbij de regie op de eigen gegevens mogelijk is en die het op termijn mogelijk moeten maken ook eens niet akkoord te moeten gaan met complexe en eenzijdige algemene en gebruiksvoorwaarden. Nieuwe wetgeving en toenemende noodzaak tot zelfredzaamheid vergt een andere kijk op persoonlijke gegevens. Onder de term PDM (Personal Data Management) zijn o.a. overheden actief om de eigen organisatie en infrastructuur te heroverwegen. Tevens ontstaan hier nieuwe diensten die het individu mogelijk maken de eigen data te kunnen beheren. Al deze veranderingen vragen om een nationaal, misschien wel internationaal afsprakenstelsel, waarbinnen organisaties en individuen hun rol kunnen spelen en de rechten van het individu worden gegarandeerd. Een afsprakenstelsel als dat van de Qiy Foundation lost het many to many probleem op dat speelt waar individuen applicaties inzetten om hen te helpen overzicht en inzicht te krijgen in hun eigen (financiële) situatie: een dataleverancier hoeft slechts één keer te koppelen, waarna alle applicaties die voldoen aan de regels van het stelsel kunnen beschikken over die gegevens, uiteraard onder regie van het individu. 2.5 Coöperatieve FinTech FinTech is disruptive, kijk maar naar de bankensector. Partijen als Adyen, Bunq en Bux dreigen de dienstverlening van de traditionele banken uit te kleden. Positief effect: deze reageren met vergelijkbare innovaties en verbeteren zo de markt, razendsnel. Financieel Paspoort is FinTech maar niet ontwrichtend. Het maakt positieve, ingrijpende veranderingen mogelijk bij banken, verzekeraars, pensioenfondsen, grote beleggers en overheden. Dit doet het zonder die markten op de kop te zetten of de grote merken te bedreigen. Integendeel. Financieel Paspoort vereenvoudigt en versterkt de relatie met het individu. Alle marktpartijen blijven daarbij gewenst en noodzakelijk. Niet om bijvoorbeeld de schoenendoos met polissen en jaaroverzichten door te spitten, maar om gericht te adviseren en passende diensten aan te bieden. Financieel Paspoort draagt bij aan zelfredzaamheid en vertrouwen. Niet alleen bij het individu, ook binnen de financiële industrie en de overheden. Zo raken alle partijen verbonden in vertrouwen. 6

7 3 Financieel Paspoort: Waarom 3.1 Waarom en voor wie doen wij dit? De samenleving verandert en wordt vooral ingewikkelder. Tevens wordt de verzorgingsstaat omgebouwd tot participatiemaatschappij. Premier Rutte zei in 2008: We gaan een sociaal leenstelsel invoeren. We gaan de zorg en de overheid verregaand hervormen. En we gaan de geluksmachine uitzetten. Alleen de machine uitzetten is misschien eenvoudig, voorkomen dat individuen daarbij in de knel komen is in ieder geval een grote uitdaging. Veel groter dan wat de Stichting Financieel Paspoort zelfstandig aankan. Wel kunnen wij een bijdrage leveren en dat doen wij door het individu gereedschap in handen te geven, waarmee deze kan zien hoe hij/zij er financieel bij staat. En ook dat doen wij niet alleen, want het gereedschap moet onderdeel zijn van veranderingsprocessen en de ontwikkeling van financiële zelfredzaamheid. Zelfredzaam, voordat de geluksmachine stilvalt. Daarom ontwikkelen wij niet alleen een financieel overzicht, maar mobiliseren wij diverse coalities van meewerkende organisaties die helpen bij het vinden van oplossingen, zodat het individu financieel zelfredzaam kan worden. Daarvoor is met de markt de routekaart de Burger centraal ontwikkeld. 3.2 Veranderingen als bedreiging of als kans Met het complexer worden van de samenleving, wordt de noodzaak van advies en hulpverlening groter. Omdat dit veelal betaalde diensten zijn, kan een steeds groter wordende groep individuen zich dit niet veroorloven, met als gevolg geen of slechte beslissingen. Consequentie: onoverzichtelijke schulden en geen of slechte voorzieningen bij kritische levensgebeurtenissen zoals werkeloosheid, arbeidsongeschiktheid en oudedag. Persoonlijke financiële gegevens eenvoudig digitaal verzamelen en ter beschikking stellen verhoogt de efficiëntie. Efficiëntie betekent voor de één minder declarabele uren, voor de ander een kans om de eigen diensten aantrekkelijker aan te bieden. Met het enorme reservoir van individuen zonder financieel advies, zal efficiëntie de adviesomzet niet verminderen, maar waarschijnlijk zelfs sterk verhogen. Belangrijker is het voordeel van efficiëntie voor het individu, omdat dit betekent lagere kosten en dus een betere bereikbaarheid betekent, ook voor de smalle beurs. Een kans dus, en een maatschappelijke noodzaak. 7

8 4 Financieel Paspoort: Hoe 4.1 Platform voor samenwerking Diverse aspecten van de financiële situatie van het individu bevinden zich in verschillende marktsegmenten, waardoor het creëren van overzicht moeilijk is. Stichting Financieel Paspoort is een onafhankelijke en niet commerciële organisatie die marktpartijen bijeenbrengt om oplossingen te vinden en te ontwikkelen, die de financiële zelfredzaamheid van het individu versterken. Wij staan open voor samenwerking met iedereen die een bijdrage wil leveren aan de duurzame financiële zelfredzaamheid van het individu. Daarvoor bieden wij een transparante marktplaats aan waar partners kunnen bijdragen, waar de belangen van alle deelnemers transparant zijn en in evenwicht. Hierbij zal de Stichting Financieel Paspoort het onafhankelijke belang van het individu inbrengen. 4.2 De kernwaarden van de app FP Gedacht vanuit het belang van het individu heeft de Stichting Financieel Paspoort enkele simpele kernwaarden ontwikkeld: Eenvoudig: Een overzicht van de financiën moet makkelijk en snel worden verkregen. Het wordt overzichtelijk weergegeven en alle belangrijke zaken worden getoond. Persoonlijk: Net als het paspoort is het Financieel Paspoort ook alleen van het individu. Het bevat de eigen gegevens en het gaat over de persoonlijke financiële situatie. Begrijpelijk: De gegevens in het overzicht zijn voor iedereen begrijpelijk. De weergave is simpel en je ziet in één oogopslag hoe je er financieel voor staat. Deze kernwaarden vormen de basis voor de ontwikkeling van de app Financieel Paspoort (FP), het gereedschap voor iedereen. De app maakt het vergaren van financiële informatie eenvoudiger en maakt hieruit een persoonlijk en begrijpelijk overzicht. Hiermee stelt de app het individu in staat deze informatie in digitale vorm ter beschikking te stellen bij advisering en hulpverlening. 4.3 Ondersteunen van veranderingen binnen ecosystemen Financieel Paspoort brengt in veranderingsprocessen de centrale rol van het individu in, zodat effectieve en begrijpelijke processen kunnen leiden tot betere producten en diensten en een financieel zelfredzaam individu. Door ecosystemen te herzien vanuit het perspectief van het individu kunnen processen eenvoudiger worden. Omdat het individu er een actief onderdeel van is, worden fouten eerder opgemerkt en zullen adviezen en producten beter aansluiten op de werkelijke vaardigheden en behoeften van het individu. Het individu zal beter geïnformeerd zijn, meer vertrouwen hebben in de geboden producten en diensten en zal hierdoor per saldo meer tevreden zijn. Externe controles en compliance richtlijnen kunnen worden vereenvoudigd én omdat het individu een deel van het werk zelf doet, kunnen de kosten omlaag. Het centraal plaatsen van het individu bij nieuwe producten, diensten en processen vergt een andere instelling en daarbij kan de Stichting Financieel Paspoort helpen. 8

9 4.4 Eerst waarde ontwikkelen, dan kosten-baten vaststellen De Stichting Financieel Paspoort heeft de traditionele volgorde van eerst de kostenbaten analyse en dan pas starten omgedraaid. De verwachting is dat als er eerst waarde wordt gecreëerd er vanzelf een kosten-baten model ontstaat. De traditionele volgorde van besluitvorming heeft tot nu toe partijen steeds doen vaststellen dat er geen of onvoldoende baten zouden zijn, zodat de ontwikkeling van een onafhankelijk overzicht, nooit succesvol ter hand werd genomen. Nu is er eerst waarde ontwikkeld, door met een eenvoudige app aan te tonen dat het kan werken. Vervolgens is met diverse partijen onderzocht of schijnbare blokkades kunnen worden opgeruimd. Hierbij is o.a. gekeken naar privacy, veiligheid en haalbaarheid. Op basis van deze eerste analyse is vastgesteld dat er geen fundamentele hindernissen zijn (zie bijlage 1). Vervolgens is met diverse partijen gesproken, die allen een bijdrage zouden kunnen leveren aan deze fundamentele verandering in de markt. Ofschoon nog niet met alle partijen en in grote mate van detail is afgestemd, kan worden vastgesteld dat er een maatschappelijk en commercieel kader voor succes aanwezig is. 4.5 Kostendekkingsmodel De Stichting Financieel Paspoort zal het gebruik van de app FP volledig vrij van gebruikskosten aanbieden t.b.v. alle individuen en de vrijwilligers die hen daarbij helpen. Daarentegen zullen de ontwikkel- en beheerkosten worden gedekt door het in rekening brengen van een gebruiksvergoeding, te betalen door de commerciële adviseur, productaanbieder, hulpverlener of bemiddelaar. Deze vergoeding wordt betaald door de commerciële partij, die het voordeel heeft zijn diensten daarmee tegen lagere kosten voor het individu, maar met behoud van de kwaliteit van de diensten, te kunnen aanbieden. Naarmate het aantal commerciële gebruikers groeit, zal de vergoeding worden verlaagd, de stichting is immers een Social Enterprise en heeft geen winstoogmerk. De vergoeding is de basis voor het duurzaam bestaan van de Stichting en de beschikbaarheid en verdere ontwikkeling van de app FP. 4.6 Routekaart de Burger centraal Op basis van de gesprekken met vele partijen, de resultaten uit de werkconferentie van 24 mei 2016 is een routekaart ontwikkeld (zie bijlage 2). Deze routekaart biedt een stappenplan om te komen tot een brede uitrol van Financieel Paspoort. Dit rapport is het eindverslag van de 3 e fase van de routekaart en biedt de opstap naar de 4 e fase. 9

10 5 Financieel Paspoort: Wat 5.1 De app FP (Financieel Paspoort) Het individu heeft meestal meerdere rollen en wordt voor iedere rol geconfronteerd met een mijn.domein. Daarbij is de term mijn.domein versluierend, want het individu is geen eigenaar. Vaak is de beschikbaarheid van deze mijn.domeinen begrensd in tijd voor de duur van de relatie als consument, werknemer, huiseigenaar etc. Daarom moet er een persoonlijk financieel paspoort komen over alle domeinen heen, onafhankelijk van de huidige financiële dienstverleners of werksituatie en voor het hele leven. De app FP is gratis voor alle individuen. Met deze app kunnen de persoonlijke financiële gegevens worden opgehaald bij de bronnen van de overheid en financiële dienstverleners. Hierbij wordt bij voorkeur gebruik gemaakt van een afsprakenstelsel zoals Qiy. Zolang bronnen op deze manier nog niet bereikbaar zijn, zullen alternatieve methoden voor het verzamelen van gegevens worden gebruikt. Het individu logt met de app en zijn eigen identificatie in bij de verschillende bronnen en haalt de gegevens naar zijn smartphone of tablet. De gegevens van het individu worden niet centraal opgeslagen. Nadat alle bronnen zijn bezocht en de gegevens zijn opgehaald, wordt hiervan een begrijpelijk financieel overzicht gemaakt. De gegevens uit het overzicht kunnen vervolgens worden gebruikt voor persoonlijke oriëntatie en bij advies of offerte processen. Door middel van een gestandaardiseerde koppeling kunnen gegevens digitaal worden doorgegeven aan de hulpverlener of adviseur. 5.2 Het beoogde eindresultaat Het resultaat van het project is een gestandaardiseerd persoonlijk financieel overzicht dat landelijk wordt gebruikt bij educatie, preventie en hulpverlening. Door een standaard te ontwikkelen en deze in alle financiële processen gratis en digitaal beschikbaar te maken, kunnen alle partijen hun diensten hierop aansluiten. Hierdoor ontstaat eenvoud voor het individu en lagere kosten voor overheid en aanbieders. Niet in de laatste plaats, verhoogt het de financiële zelfredzaamheid van het individu door een toegankelijk digitaal financieel overzicht in alle levensfasen. 5.3 De werking van de app FP De dataverzameling vindt plaats m.b.v. het apparaat (smartphone of tablet) van het individu. Het individu installeert de app FP op zijn/haar eigen apparaat; de app zal geheel gratis worden aangeboden in de stores van Apple en Google en kan vandaaruit direct worden gedownload. 10

11 Bij het opstarten van de app zal direct een uitleg worden getoond over de app FP en het feit dat de Stichting Financieel Paspoort geen informatie heeft over wie de app heeft gedownload, geen onderdeel uitmaakt van het proces waarbij data wordt opgehaald bij de diverse bronnen en geen beschikking heeft of krijgt over deze data. De verzamelde data komen in eerste instantie uitsluitend op het apparaat van het individu. Heeft het individu kennisgenomen van hoe met de data zal worden omgegaan, kan hij/zij de app opdracht geven de bronnen te bezoeken en de desbetreffende gegevens op te halen. Hierbij zal het individu worden gevraagd zijn/haar inloggegevens in te toetsen. Onze voorkeur gaat uit naar het verkrijgen van toegang op basis van het Qiy afsprakenstelsel, waarbij alle bronnen op dezelfde manier kunnen worden ontsloten. Om die reden is de Stichting Financieel Paspoort toegetreden tot de Qiy Foundation. De app logt namens het individu in en haalt de gegevens op. Nadat verschillende bronnen zijn bezocht, mogelijk nadat meerdere keren is ingelogd, zullen de verkregen gegevens worden geanalyseerd en in een overzicht worden gepresenteerd. Dit overzicht zal eenvoudig zijn, zodat zoveel mogelijk mensen begrijpen wat het bevat. Hierbij werken wij samen met partijen om te komen tot een communicatievorm die aansluit op het niveau van het individu. In de eerste fase van de ontwikkeling van de app zal gebruik worden gemaakt van bronnen die zonder aanvullende voorzieningen of afspraken digitaal kunnen worden benaderd. Parallel aan de ontwikkeling van de app zullen de lopende contacten met dienstverleners die informatie over financiën en schulden kunnen leveren, worden geïntensiveerd om te komen tot aanvullende voorzieningen en afspraken voor het automatisch ophalen van de gegevens. Doel is het zo snel mogelijk te komen tot een brede invoering van het afsprakenstelsel van de Qiy Foundation. 5.4 Ontsluiting van de gegevens t.b.v. hulpverleners, adviseurs etc. Tijdens de 2 e en 3 e fase van de routekaart de Burger centraal, is intensief met diverse partijen gesproken over de noodzakelijke financiële gegevens en de moeizame processen van het verzamelen hiervan. De algemene terugkoppeling was dat het betrekken van de app FP in deze processen tot een aanmerkelijke verbetering en versnelling van de processen zal leiden. 11

12 Doordat het individu de eigen gegevens digitaal kan inbrengen en op een eenvoudige manier aanvullende informatie kan verzamelen om het dossier te completeren, wordt het proces aanzienlijk verkort. Hiervoor is het noodzakelijk dat er voor de uitwisseling van gegevens standaarden worden vastgelegd. Hierover zijn concrete volgende stappen vastgelegd met partijen als SIVI, HDN en Qiy. Uitnodigingen aan verdere partijen zijn uitgegaan en zijn partijen welkom om deel te nemen. 5.5 Ontwikkeling en invoering Op basis van de gesprekken en discussies die wij tijdens de 3 e fase van de routekaart hebben gevoerd, is het te verwachten dat een stapsgewijze invoering van de app FP door het creëren van aansprekende implementaties een eigen dynamiek zal ontwikkelen, waarbij steeds meer betrokken partijen hiervan gebruik zullen willen gaan maken. Hierbij zullen keuzes moeten worden gemaakt in welke mate en hoe informatie uit de app FP kan worden overgedragen aan bestaande systemen. Als onderdeel van het project verwachten wij implementaties te doen, waarbij aansluiting gevonden zal worden op het bestaande instrumentarium van de hulpverleners, adviseurs en overheden. De mate waarin het overzicht van app FP compleet is zal groeien door aanvullingen in samenwerking met de betrokken partijen. 12

13 6 Conclusies en aanbevelingen uit maakbaarheidsstudies In het algemeen kon worden vastgesteld dat de inzet van de app FP een grote bijdrage kan leveren bij het aanpakken van de onderzochte maatschappelijke uitdagingen. Daarmee is de noodzaak voor de volgende fase van het project aangetoond en hebben vele bij de studies betrokken partijen aangegeven ook in de volgende fase betrokken te willen blijven. Door de betrokkenheid van een groot aantal organisaties en de inzet van de app FP in verschillende domeinen, ontstaat een marktstandaard. Deze standaard is niet ontwikkeld door en exclusief in gebruik in één domein, maar is ontwikkeld vanuit het perspectief van het individu en biedt de basis voor een nationale standaard. In de samenwerking met de coalities tijdens de maakbaarheidsstudies zijn vele resultaten bereikt. In dit hoofdstuk de belangrijksten, waarbij voor de details wordt verwezen naar de bijlagen. 6.1 Financiële APK Onderstaande figuur geeft (niet limitatief, wel indicatief) aan welke gegevensgroepen deel uitmaken van de uiteindelijke financiële APK. Inkomsten Diverse Diverse objecten objecten Uitgaven Diverse objecten Rekeningen Loonstroken Verzekeringen Transacties Onroerend goed Diverse Diverse objecten objecten Leningen Jaaroverzichten Materiële vaste Roerend goed Diverse Diverse objecten objecten Kadaster WOZ meldingen Immateriële vaste Diverse Diverse objecten objecten Persoons gegevens Werkgevers Masterdata Autorisaties Natuurlijke persoon Financiën Activa Financiële vaste Liquiditeiten Vorderingen Diverse Diverse objecten objecten Diverse Diverse objecten objecten Uitkeringen Hypotheken Effecten Diverse objecten Diverse objecten Toeslagen Status Belasting Passiva Leningen Doorlopend krediet Lease verplichtingen Huurkoop Studieschuld Een financiële APK is idealiter een digitaal overzicht van het kenmerkende deel van de financiële situatie van een individu. Het extract wordt verkregen door met behulp van een tool, zoals Financieel Paspoort, real time/online brongegevens te ontsluiten. De Financiële APK ontwikkelt zich in de loop van de tijd, afhankelijk van het aantal bronnen dat real time digitaal ontsloten wordt/kan worden. Doel van de Financiële APK is het individu periodiek snel, betaalbaar, feitelijk en betrouwbaar inzicht te geven in zijn financiële situatie. Dit kan bijvoorbeeld zijn in het kader van schuldhulpverlening, een komend huwelijk (kopen van een huis) of vooruitkijkend naar de pensionering met de vraag of dan sprake is van voldoende netto-inkomen. 13

14 Ook kan de Financiële APK ingezet worden om vast te stellen wat de gevolgen zijn van een onvoorziene gebeurtenis (werkeloosheid, arbeidsongeschiktheid, overlijden partner, etc.) of een of meer feitelijkheden die al plaats hebben gevonden. In dit laatste geval zal het individu zich vaak wenden tot een deskundige, bijvoorbeeld een ouder of een adviseur. De deskundige kan de APK helpen duiden, maar bijvoorbeeld ook raad geven. De adviseur kan ook een gediplomeerd financieel adviseur zijn, die tegen een vergoeding adviseert/bemiddelt. Niet alleen het identificeren en ontsluiten van diverse bronnen is hierbij een uitdaging van formaat, ook het vinden van de juiste mate van detail voor het kunnen maken van een beoordeling. Juist om deze reden is de Stichting Financieel Paspoort opgericht: om in het belang van het individu en met het recht van het individu over deze data te mogen beschikken in samenwerking van de marktpartijen te komen tot een standaard. De AFM heeft de noodzaak voor een financiële APK geïdentificeerd en ondersteunt het initiatief van de Stichting Financieel Paspoort (Zie literatuurlijst 5: Neem drempels weg ). 6.2 Maatschappelijke winst inzet FP De maakbaarheidsstudies hebben ten aanzien van de besparingen met het FP het volgende beeld opgeleverd: Direct resultaat Indirect resultaat Financieel adviseur Consument Werkgever Overheid Samenleving 1. de consument die al advies afneemt bespaart minimaal 300 euro per advies; 2. consumenten die nu geen advies afnemen (40% van Nederlandse huishoudens), gaan dat wel doen door besparing via het FP; 3. de werkgever ziet de productiviteit van werknemers toenemen met 20%; 4. de financieel adviseur houdt gemiddeld 2-4 uur per klant aan tijd over voor andere werkzaamheden. Voor details van dit deel van de studie verwijzen wij naar bijlage 3. De werkgroep stelt voor om de volgende vervolgstappen te zetten: 14

15 uitgebreidere onderbouwing van de potentiele besparingen door het FP via een afstudeeronderzoek; ontwikkeling van een professioneel fact sheet naar bijgaand voorbeeld. 6.3 Inzet FP bij Schuldhulpverlening Tijdens de maakbaarheidsstudie Schuldhulpverlening is gebleken dat binnen dit domein vele partijen werkzaam zijn met soms tegenstrijdige belangen. Zonder in detail hierop in te gaan, is het overduidelijk dat door te kiezen voor het individu als het vertrekpunt diverse tegenstrijdigheden zichtbaar worden waarvoor op termijn in goed overleg met betrokken partijen oplossingen kunnen worden gerealiseerd. Een van de meest kritische aspecten van de schuldhulpverlening (SHV) is de factor tijd. Veel tijd gaat verloren aan procedurele voorschriften bij gemeenten en andere betrokken partijen. Dit terwijl men al proactief had kunnen ingrijpen gedurende het verzamelen van de noodzakelijke gegevens ter voorbereiding van de eerste kennismaking of officiële afspraak ten behoeve van schuldhulpverlening. 15

16 Het wijzen op de beschikbaarheid en het gebruik van de app FP door een hulpverlener aan cliënten, geeft tijdens een eerste gesprek al een redelijk nauwkeurig beeld van inkomsten en uitgaven en maakt een snelle beoordeling mogelijk. Deze eerste beoordeling geeft de mogelijkheid tot versnelde toelating bij de gemeente en om voor te sorteren op de mogelijk noodzakelijk vormen van hulpverlening en doorleiding naar de daarbij betrokken instanties. Omdat de app FP al ingezet kan worden vóór een eerste formeel contact in het kader van de mogelijke noodzaak tot (schuld)hulpverlening, kunnen budget-coaching en andere eenvoudige vormen van preventie al in gang worden gezet, waardoor problemen vermeden of tenminste eerder gesignaleerd kunnen worden en waardoor sneller voor de ontstane situatie hulpverleners en (financiële) middelen kunnen worden toegewezen. Het individu zelf wordt zich eerder bewust van een bestaand of dreigend probleem en kan eventueel aanvullende informele ondersteuning zoeken. Uit een eerste beoordeling van de door de app FP gepresenteerde gegevens kan de noodzaak tot onmiddellijke actie zoals crisisinterventie blijken. Hierdoor wordt erger voorkomen, omdat niet eerst een formele afspraak moet worden gemaakt. Hiermee is de app tevens een goed en kosteloos instrument voor medewerkers van sociale wijkteams en andere eerstelijns hulpverleners. Doordat de eerste beoordeling mogelijk al kan worden gedaan door een goed geïnstrueerde vrijwilliger van een maatschappelijke instelling, kunnen preventieve maatregelen en de respectievelijk noodzakelijke hulpverlening sneller worden gerealiseerd. Het resultaat van een eerste beoordeling kan leiden tot het automatisch genereren van een overzicht in de vorm van een boodschappenlijst van nog ontbrekende informatie en documenten, welke noodzakelijk zijn voor de (schuld)hulpverlening. Hiermee kan de cliënt na goede instructie thuis ter voorbereiding van een vervolgafspraak de benodigde stukken verzamelen. Hierdoor wordt mogelijk ook de periode tussen toelating gemeente en intakegesprek verkort. Naast de bestaande processen om te komen tot een compleet financieel dossier en de aanvang van het schuldhulpverlening-proces, is het interessant om bovenstaand alternatief nader te onderzoeken en te testen. De Stichting Financieel Paspoort is in staat en bereid om speciaal voor dit alternatief een variant van de app FP te ontwikkelen en aan te bieden. Randvoorwaarde hiervoor is de samenwerking in een coalitie van organisaties, zoals een gemeente en een professionele schuldhulpverlener, al dan niet in combinatie met vrijwilligers van een gespecialiseerde maatschappelijk instelling of organisatie. Dankzij een substantiële subsidie van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in het kader van de regeling ter stimulering van activiteiten die een duurzame bijdrage leveren aan het tegengaan van de armoede- en schuldenproblematiek, kunnen in de 4 e fase direct stappen worden gezet voor het ontwikkelen van schuldhulp-versie van de app FP. Hierbij wordt een technische en organisatorisch basis gelegd voor een brede ontwikkeling en inzet van de app FP. Nadere informatie staat in bijlage 4. 16

17 6.4 Inzet app FP bij financiële diensten en producten Diverse partijen uit de financiële advieswereld waren betrokken bij de maakbaarheidsstudies. Het belang van eenvoudig toegankelijke, goede en betrouwbare gegevens voor advisering en bemiddeling werd daarbij bevestigd. Ook de noodzaak het adviesproces te stroomlijnen, waardoor de kwaliteit van het advies kan worden veiliggesteld met verlaging van de kosten, werd bevestigd. Het verlagen van de kosten maakt professioneel advies bereikbaar voor een grotere groep individuen. Dit kan worden bereikt door het verzamelen en structureren van de gegevens te automatiseren, waardoor de adviseur zich kan concentreren op het advies. De inzet van de app FP, gebruik makend van bestaande en nieuwe standaarden, kan hierbij een grote bijdrage leveren. Tevens is het individu beter in staat zelf te onderkennen dat en wanneer professioneel advies noodzakelijk is. Ook dit draagt bij tot het verlagen van de drempel naar financieel advies en het vergroten van de markt voor financieel advies. Interessant is de komende jaren een verschuiving te zien plaatsvinden, waarbij het hebben van financiële gegevens van de klant uit het verleden, minder relevant wordt als op een eenvoudige manier de actuele gegevens kunnen worden opgehaald. De noodzaak tot het bewaren van de historische financiële gegevens, om de vraag te kunnen beantwoorden op basis waarvan indertijd een bepaald advies is afgegeven, zal blijven bestaan. Dit zal echter niet het primaire vertrekpunt voor het nieuwe advies zijn als blijkt dat eenvoudig met actuele financiële gegevens kan worden gewerkt. Hiermee verdwijnt een deel van het probleem van het actueel houden van de klantgegevens en behoort advisering in een abonnementsvorm, waarbij regelmatig een periodieke financiële keuring kan worden gedaan, tot de mogelijkheden. De maatschappelijke kans die hiermee zichtbaar is geworden (zie ook bijlage 3 Potentiele besparing met het Financieel Paspoort) is een enorme stimulans deze ontwikkeling concreet op te pakken. Vanuit de organisatorische en technische basis van de app FP, ontstaan vanuit het SHVdomein, zullen coalities worden gevormd om aanvullingen op de app FP te realiseren en uit te rollen. 6.5 Inzet FP bij ZZP ers Het aantal ZZP ers in Nederland groeit aanzienlijk en het werkelijke aantal wordt consequent onderschat. 17

18 Als onderdeel van de maakbaarheidsstudie ZZP ers, is in samenwerking met de Universiteit Maastricht nader onderzoek (Zie literatuurlijst 8: Eindrapport studie ZZPers, ) gedaan naar de inzet van de app FP bij ZZP ers. Hierbij is gekeken naar de verwachtingen van de ZZP er, maar ook naar de waarschijnlijkheid dat de ZZP er de app FP zal gaan gebruiken en in welke mate dit tot een gedragsverandering zal leiden. Uit deze studie en de enquête blijkt overduidelijk de behoefte bij ZZP ers aan een Financieel Paspoort en de kans dat deze gebruikt zal gaan worden met als gevolg een actievere houding ten opzichte van de eigen financiële situatie. De maatschappelijke kans die hieruit spreekt is een enorme stimulans deze ontwikkeling concreet op te pakken (voor nadere informatie zie bijlage 6). Deze onderwerpen zijn uitvoerig besproken met de deelnemende organisaties en deze resultaten zullen worden ingebracht bij de realisatie van de app FP t.b.v. ZZP ers. Vanuit de organisatorische en technische basis van de app FP, ontstaan vanuit het SHVdomein, zullen coalities worden gevormd om aanvullingen op de app FP te realiseren en uit te rollen. Voor details verwijzen wij naar bijlage Standaardisatie van gegevens en processen De stichting SIVI 1 en de coöperatieve vereniging HDN 2 werken aan de standaard voor het Uniform Financieel Overzicht. Hierbij is ook de Stichting Financieel Paspoort betrokken als vragende partij. Het doel van een integraal/uniform financieel overzicht (UFO) is om een standaard te bieden om het individu periodiek adequaat inzicht te geven in de huidige en toekomstige financiële situatie. Uitgegaan wordt van de huidige gegevens ten aanzien van (verwachte) inkomsten en uitgaven. Een dergelijk overzicht maakt onder andere een financieel advies een heel stuk eenvoudiger voor ketenpartijen en voor het individu. Het creëren van een UFO-standaard zorgt voor interoperabiliteit tussen bronsystemen, aggregatieapplicaties en (advies) applicaties van financiële dienstverleners: In de aggregatieapplicaties wordt inzicht/overzicht geboden; In de adviesapplicaties worden gegevens bewerkt, veelal tot netto besteedbaar inkomen, wat het individu in staat stelt om zijn wensen in termen van netto besteedbaar inkomen uit te drukken. Doel is het bieden van een kapstok/handvat voor de implementatie van de datauitwisseling die ten grondslag ligt aan het presenteren en verwerken van een integraal financieel overzicht ten behoeve van advies. 1 SIVI is vanuit een neutrale positie de katalysator voor digitaal zakendoen in de verzekeringsbranche door het leveren van kennis en standaarden die kosten verlagen of waarde toevoegen. 2 Hypotheken Data Netwerk werkt met aanbieders van hypotheek- en hypotheek gerelateerde producten, financieel adviseurs franchiseketens, serviceorganisaties en IT leveranciers aan meer efficiency en innovatie in de financiële dienstverlening rond hypotheken. 18

19 De Stichting Financieel Paspoort zal de uitwerking van de standaarden en de ontwikkeling van de app FP coordineren op basis van de wensen van de aan te sluiten doelgroepen. De Stichting jaagt de komst van de benodigde standaarden aan, maar laat haar planning er niet van afhangen. Het goede nieuws is dat: De AVG zal fungeren als hefboom voor het ontsluiten van databronnen met persoonsgegevens van individuen; De UFO-standaard, die dit jaar beschikbaar komt, zorgt voor interoperabiliteit tussen bronsystemen, aggregatieapplicaties en (advies) applicaties van financiële dienstverleners; Aangejaagd door Europese en landelijke ontwikkelingen als eidas komt een betrouwbare digitale identiteit steeds dichterbij voor de Nederlandse burger. Naast een nieuwe versie van DigiD zijn Idensys en idin volop in ontwikkeling. Qiy een afsprakenstelsel biedt voor Personal Data Management; Het eventueel ontbreken van de overige benodigde standaarden, geen showstopper is. Voor details verwijzen wij naar bijlage 7. 19

20 7 Oproep tot actie: Uitbouw en uitrol van FP Het ontbreekt in Nederland niet aan oproepen en rapporten met veelbelovende resultaten. Deze oproep voegen wij hieraan toe. Daarnaast pakken wij onze eigen oproep op en zijn aan de slag gegaan. Onze route kaart heeft vele organisaties gemotiveerd betrokken te raken en bij te dragen (zie deelnemers aan de maakbaarheidsstudies). Wij verwachten dat deze organisaties betrokken zullen blijven waarbij Stichting Financieel Paspoort het platform zal bieden om deze veranderingen te stimuleren en te coördineren vanuit het belang en de mogelijkheden van het individu. Voor details over het project van de 4 e fase verwijzen wij naar bijlage Laten wij beginnen met 80% Niet zelden mislukken projecten omdat men niet alles in een keer kan realiseren, maar er wel een verwachting bestaat dat alle problemen in een keer worden opgelost. Grote organisaties, in het bijzonder overheden, durven niet met compromissen live te gaan om het risico op kritiek te vermijden (Zie literatuurlijst 2: Maak Waar!). De Stichting Financieel Paspoort is niet in staat maar ook zeker niet van plan in een keer alle problemen op te lossen en alle wensen in te vullen. Daarnaast zal de stichting helder communiceren dat we telkens een stap zetten die meerwaarde biedt, maar dat er nog het een en ander te wensen over zal blijven voor volgende stappen. Zolang deze communicatie helder en consistent is, kunnen wij stapsgewijze ontwikkelen en groeien. Om die reden is de basisstructuur van het project (4 e fase, zie bijlage 7) opgebouwd op een 8-tal gerichte implementaties in de periode tot In samenspraak met de klankbordgroep zal per implementatie een keuze zal worden gemaakt voor welke doelgroep en in samenwerking met welke partijen aanvullende gegevens-bronnen zullen worden ontsloten en de daar betrokken gegevens worden toegevoegd aan het financieel overzicht. Vooral van een burgerinitiatief als Stichting Financieel Paspoort zal men accepteren dat de tussenresultaten niet perfect zijn, iets dat men van een overheid nooit zal accepteren. Ook dit is een goede reden ontwikkelingen vanuit een burgerinitiatief te starten en te laten groeien. 7.2 Aanbevelingen voor versterking van de financiële sector Willem Vermeend heeft recentelijk een oproep gedaan om in beweging te komen (Zie literatuurlijst 4: Vermeend aanbevelingen voor een versterking van de Nederlandse financiële sector). Reeds tijdens zijn toespraak tijdens de werkconferentie bij de SER op 24 mei vorig jaar, heeft hij opgeroepen op te houden met praten en te gaan bouwen. Dat is wat de Stichting Financieel Paspoort heeft gedaan, op basis waarvan nu reeds een eerste resultaat beschikbaar is. Met de deelnemers uit de financiële sector, waar zich hopelijk nog meer zullen aansluiten, zullen wij die dimensie van Financieel Paspoort verder uitwerken en uitrollen. Ophouden met praten: ga bouwen 20

21 7.3 Verwachtingen aan de overheid: De oproep van het ministerie van Binnenlandse zaken (Zie literatuurlijst 1: Regie op Gegevens? Durf te doen) en van de Studiegroep Informatiesamenleving en overheid (Zie literatuurlijst 2: Maak waar!) sluiten naadloos aan bij de werkzaamheden van de Stichting Financieel Paspoort. Hierbij roept de Stichting de overheid op om: - onmiddellijk: o Kaders te stellen en te ontwikkelen waarbinnen initiatieven zich toekomstbestendig kunnen ontwikkelen (b.v. op basis van het Qiy afsprakenstelsel) o Initiatieven te ondersteunen conform Maak Waar -oproep (Zie literatuurlijst 2) tot co-creatie en funding (we zijn beschikbaar) o Het individu te betrekken bij de Maatschappelijk digitale agenda en uitvoeringsprogramma (een taak die wij ons wat betreft de financiële aspecten van de burger al met succes invullen) - ondertussen kan de overheid: o De eigen interne organisatie en infrastructuur herstructureren o Semantische standaardisatie ontwikkelen en ondersteunen met diverse domeinen, te beginnen bij personal finance en klein zakelijk (ZZP ers en klein-mkb) (Zie literatuurlijst 1: Regie op gegevens? Durf te doen!) Wij zijn nergens tegen, wij zijn vooral voor het individu, voor samenwerken, voor gebruik maken van wat nu al kan helpen, voor richting geven en voor ondersteunen van wat nog beter kan. Vooral die richting geven is een belangrijke bijdrage van de overheid 7.4 Hackathon als start-evenement In januari 2018 zal de 4 e fase starten met een Hackathon bij de Jheronimus Bosch Academy of Data Science (JADS) in s-hertogenbosch. Voor deze hackathon zullen diverse organisaties en aanbieders van diensten en ondersteunende programmatuur worden uitgenodigd hun diensten aan te sluiten op de app FP. Doel is het om te leren hoe het toekomstige ecosysteem rondom de app FP moet worden opgebouwd en georganiseerd. Tevens willen wij laten zien dat de rol van de aanbieders verandert en dat de werkelijke waarde zit in het gebruik van de financiële gegevens nu het verzamelen ervan reeds heeft plaatsgevonden. Tenslotte willen wij bekendheid geven aan ons initiatief en aan de organisaties die hierbij betrokken willen worden. Wij stellen ons de hackathon als volgt voor. Bij JADS zal een centrale ruimte worden ingericht van waaruit alle betrokken teams kunnen worden gevolgd. Deze team kunnen ter plaatse zijn, maar ook vanuit hun eigen standplaats deelnemen. Teams die op afstand werken zal worden gevraagd een webcam te installeren, zodat in de centrale ruimte een overzicht wordt geboden van alle betrokken partijen en lopende werkzaamheden. 21

22 Ter ondersteuning van de diverse teams, zullen de volgende panels centraal beschikbaar zijn bij JADS: - panel dat technische vragen van de teams kan beantwoorden en deze informaties aan alle teams ter beschikking stelt. Tevens kunnen aanpassingen en aanvullingen op de koppelingen worden gemaakt - panel dat de oplossingen van de teams begeleid en adviezen geeft over eventuele uitwerkingen resp. aanvullingen op standaarden beschikbaar maakt - team dat de werking van het ecosysteem rondom de app FP beoordeelt en achteraf adviezen geeft over techniek, standaardisatie, veiligheid en privacy - team bestaande uit de vrijwillige testers uit het ecosysteem van Financieel Paspoort. Resultaten van de deelnemende organisaties kunnen voor test en beoordeling worden aangeboden - jury die de resultaten beoordeelt op basis van gebruikersgemak, maatschappelijke waarde en creativiteit. Hierbij zullen ook de meningen van de eigen testers worden meegewogen. De volgende randvoorwaarden zullen door de Stichting Financieel Paspoort worden ingevuld: - app FP, die direct voor aanvang van de hackathon kan worden gedownload uit de stores - documentatie van de koppelingen met de app FP - deelnemende partijen dienen zich vooraf aan de hackathon te melden zodat afspraken worden gemaakt over de logistiek en techniek t.a.v. hun deelname - gebruiks- en aansluitvoorwaarden worden vooraf door de deelnemende organisaties ondertekend - de hackathon loopt van vrijdag 18:00 h tot zondag 15:00 h waarna de jury om 17:00 h de winnaar(s) bekend zal maken - voor de winnaar(s) is een bescheiden geldprijs beschikbaar. De resultaten van de hackathon zullen op een later tijdstip en in overleg met betrokken partijen worden gepubliceerd. 22

23 8 Tenslotte 8.1 Dank aan de deelnemers Voor alle drie maakbaarheidsstudies heeft een coalitie van organisaties bijgedragen en deelgenomen in series van bijeenkomsten. Hierbij kon veel informatie worden ingewonnen en vonden interessante discussies plaats. Deelname bestond uit een brede selectie van organisaties die direct en indirect betrokken zijn bij de dimensies financiële educatie, preventie en hulpverlening. De Stichting Financieel Paspoort is alle betrokkenen en hun organisaties zeer dankbaar voor deze bijdragen. 8.2 Auteursrechten De stichting behoudt alle rechten voor op dit rapport. Verspreiden, vermenigvuldigen, verwijzen en citeren is toegestaan en zelfs gewenst, mits onder uitdrukkelijke verwijzing naar de auteurs van de Stichting Financieel Paspoort en zolang hiermee geen commercieel doel wordt gediend. Dit rapport kan alleen worden gebruikt voor educatie, presentatie, advisering etc. in overleg met de Stichting Financieel Paspoort. 23

24 9 Literatuurlijst 1 Regie op Gegevens: Durf te Doen! Van programma Burgers en Bedrijven in Regie op Gegevens, in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties en het ministerie van Economische Zaken 2 Maak Waar! Van de Studiegroep Informatiesamenleving en Overheid 3 Weten is nog geen doen van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid 4 Vermeend aanbevelingen voor een versterking van de Nederlandse financiële sector 5 AFM Neem drempels weg opdat Nederlanders in actie komen voor hun pensioen 6 Consument bepaald! SIVI 7 Je hebt wel iets te verbergen, Maurits Martijn en Dimitri Tokmetzis 8 Eindrapport studie ZZP ers Universiteit Maastricht juni 2017, Rik Franssen 24

25 Bijlagen 1 Bijlage Oorsprong Financieel Paspoort bij PensioenLab Het idee voor een Financieel Paspoort is ontstaan in het PensioenLab De Stichting PensioenLab is o.a. een denktank van jongeren tot 35 jaar. Deze denktank geeft strategisch advies aan de pensioensector, onder begeleiding van ervaringsdeskundigen. De Stichting PensioenLab is een initiatief van CNV Jongeren, FNV Jong en VCP Young Professionals en heeft als algemeen doel om de belangen van jongeren op pensioenthema s te behartigen, bijvoorbeeld door jongeren te informeren, te betrekken, op te leiden en hun stem te laten horen. Door middel van de Stichting PensioenLab wordt inspraak van jongeren op pensioenthema s gewaarborgd én wordt een grote pool van geschikte jonge pensioenbestuurders opgeleid. Voor PensioenLab 2015 werd onder anderen het thema Digitale Communicatie geselecteerd waarvoor 13 jongeren zich meldden. Het probleem van pensioenbewusteloosheid was snel geïdentificeerd: zolang er geen volledig overzicht van de gehele financiële situatie wordt geboden, kan pensioen niet juist worden geïnterpreteerd en is het voor velen onbegrijpelijk. Daarmee was het idee van Financieel Paspoort geboren. Financieel Paspoort geeft overzicht en verhoogt daarmee het bewustzijn ten aanzien van de gehele financiële situatie. In tegenstelling tot de vele mijn.domeinen van verzekeraars, pensioenuitvoerders, banken etc., biedt Financieel Paspoort niet slechts een deel, maar alle financiën. Daarnaast moet dit paspoort beschikbaar zijn voor het gehele leven en niet slechts voor de duur van de relatie met de dienstverlener. In de periode tot de afsluitpresentatie van de denktank, heeft de werkgroep vele partijen bezocht zoals verzekeraars, pensioenfondsen en uitvoerders, toezichthouder, ministeries, verbonden, federaties, SVB, Nibud, WiG, Pensioenregister, adviseurs en diverse netwerken. Doel was het concept te toetsen en eventuele bezwaren en zorgen op te nemen. Tijdens deze bezoeken zijn vele zorgen en risico s besproken, echter is geen fundamentele showstopper geïdentificeerd. Na de afsluitpresentatie in mei 2015 en het ongevraagde advies van de werkgroep aan de pensioenwereld om een Financieel Paspoort te ontwikkelen, was geen reactie zichtbaar. Daarom hebben enkele leden van de werkgroep in oktober 2015 de Stichting Financieel Paspoort opgericht. 25

26 2 Bijlage De routekaart de Burger centraal De Stichting Financieel Paspoort heeft op 24 mei 2016 een werkconferentie georganiseerd met meer dan 40 organisaties die een bijdrage kunnen leveren aan de financiële zelfredzaamheid van het individu. Sprekers waren o.a. Mariette Hamer (voorzitter SER) en Willem Vermeend (Fintech commissaris). Direct na de werkconferentie, heeft een selectie van de betrokken organisaties de resultaten uit de conferentie verwerkt tot een concrete aanbeveling met planning, de routekaart de Burger centraal. Deze routekaart is op 30 augustus 2016 aangeboden aan staatssecretaris Sociale Zaken en Werkgelegenheid Jetta Klijnsma. 26

27 De routekaart omvat o.a. het uitvoeren van maakbaarheidsstudies over de maatschappelijke uitdagingen Pensioenen - APK, ZZP-ers en Schuldhulpverlening. Na een korte voorbereiding zijn deze studies eind januari 2017 van start gegaan met verschillende coalities van organisaties. In de periode van januari tot en met juli, hebben er per studie meerdere bijeenkomsten plaatsgevonden. Hierbij zijn algemene en specifieke onderwerpen onderzocht rondom de vraagstelling: wat moet er gebeuren om Financieel Paspoort in dit domein in te voeren en welke voordelen zijn er te behalen. De resultaten van deze maakbaarheidsstudies zijn in dit rapport beschreven. Tevens is er een aanbeveling opgenomen voor de uitvoering van de 4 e fase. 27

28 3 Bijlage Potentiele besparing met het Financieel Paspoort Problematische schulden vormen in Nederland een groot maatschappelijk en financieel probleem. Enkele feiten 3 op een rij: Ruim een half miljoen huishoudens heeft risicovolle schulden, d.w.z. ze staan rood, kunnen rekeningen niet betalen, hebben een creditcard-schuld. 10 procent van de Nederlandse huishoudens heeft ernstige betalingsproblemen. 5 miljoen mensen hebben geen spaargeld. Zij kunnen geen tegenslag opvangen of investeren in belangrijke zaken voor de toekomst. Ongeveer een half miljoen huishoudens heeft problematische schulden. Dit betekent dat zij niet op eigen kracht hun schulden kunnen oplossen. In 2015 vroegen mensen om schuldhulpverlening bij een NVVK-lid. Hun gemiddelde schuld is ,- bij gemiddeld 14 schuldeisers. Probleemgroepen zijn o.a.: ouderen, mensen met inkomen <130% minimumloon, jongeren, ZZP ers, huiseigenaren met onderwater stand. STRESS. Dat is wat een schuldenlast veroorzaakt die je niet kunt overzien. Wie onder hoge druk staat blokkeert en is niet meer in staat de juiste actie te ondernemen. Gebrek aan bandbreedte noemen we dat. Om een bekend voorbeeld te noemen; uit onmacht verdwijnt de post ongeopend in een la. Maar de schuld groeit verder. De gevolgen van schulden zijn ingrijpend. Sociaal isolement, depressie, ziekteverzuim, relatieproblemen, echtscheiding, fraudegevoeligheid, het speelt zich af achter talloze voordeuren. Zelfs zelfmoord komt voor. Ook voor werkgevers is er een groot belang. Recent is vanuit Wijzer in Geldzaken een initiatief 4 gestart om werkgevers meer bewust te maken van de gevolgen van financiële problemen voor werknemers. Gemiddeld kost een werknemer met financiële problemen een werkgever jaarlijks ,- 5 Een bekende uitspraak van het Nibud is dat geld niet gelukkig maakt, maar grip op geld wel. En grip op geld begint met inzicht in alles wat met geld te maken heeft. Financiële problemen en zorgen hebben derhalve een grote impact op de burger en de samenleving. Het voorkomen of oplossen van deze problematiek is niet alleen sociaal wenselijk, maar levert de samenleving ook financieel voordeel op. De app Financieel Paspoort (FP) kan een belangrijk instrument zijn bij de oplossing en het voorkomen van financiële problemen bij individuen Nibud 2017, Personeel met schulden, een peiling over financiële problemen op de werkvloer 28

29 Als onderdeel van de maakbaarheidsstudie Pensioen - APK, is een inschatting gemaakt van het directe en indirecte financiële voordeel dat kan worden behaald als de app FP breed wordt ingezet. We onderscheiden vijf sporen waar besparing via de app FP realiseerbaar is: 1. Voor het individu 2. Voor de werkgever 3. Voor de financieel adviseur 4. Voor de overheid 5. Voor de samenleving Daarbij onderscheiden we twee soorten besparingen, kwantificeerbare en nietkwantificeerbare. 3.1 Voor het individu Het meest directe voordeel voor het individu door gebruik te maken van de app FP, is de besparing in tijd en geld doordat de inventarisatie van alle financiële gegevens al centraal beschikbaar is. Elke keer als financiële gegevens worden gevraagd kan het individu deze snel ophalen via de app FP of ter beschikking stellen aan derden, zoals bijvoorbeeld financiële dienstverleners. Onderzoek van Nibud ( ) toont aan dat 5% van de individuen niet om financieel advies vraagt vanwege de kosten en nog eens 41% haakt vanwege de kosten af na een eerste gesprek met een financieel adviseur (GfK, ). De kosten van financieel advies zijn afhankelijk van de mate van complexiteit bij de klant en de omvang van de dienstverlening door de financieel adviseur. Dit blijkt bijvoorbeeld uit onderstaand onderzoek van de Consumentenbond. 6 De Nederlanders en hun pensioen, Nibud GfK, Onderzoek provisieverbod

30 Voor mensen die advies afnemen kunnen de kosten van advies dalen met enkele honderden euro s als de app FP wordt ingezet, omdat de adviseur dan geen tijd meer kwijt is aan het inventariseren van financiële data. Op basis van input van financieel adviseurs die hebben deelgenomen aan de maakbaarheidsstudie gaat het om tussen de 2 en 4 uur. Dat betekent een potentiele besparing voor de burger van euro. De app FP maakt het voor financieel adviseurs verder makkelijker om een eenvoudige financiële APK uit te voeren. Met de data uit de app FP kan voor een burger een check worden uitgevoerd om aan te geven hoe het individu er financieel voor staat en waar eventueel extra aandacht aan moet worden besteed. Enkele financieel adviseurs schatten in dat met een optimale inzet van de app FP, een financiële APK voor enkele tientjes aangeboden kan worden en als opstap kan dienen voor verdiepend advies. 3.2 Voor de werkgever De BV Nederland heeft direct en indirect last van financiële problemen waar werknemers mee kampen. Dat dit een groot probleem is tonen verschillende onderzoeken aan: 79% van de bedrijven heeft werknemers met financiële problemen (Nibud, ) 1 op de 6 gevallen van ziekteverzuim komt door financiële problemen werknemer (Capability, 2015) 8 Financiële problemen op de werkvloer, Nibud

31 Recent onderzoek van Nibud onderstreept dit via een berekening van de kosten van financiële problemen bij werknemers voor werkgevers. Tijdens de maakbaarheidsstudie is een berekening gemaakt van de totale loonkosten die werkgevers in Nederland jaarlijks kwijt zijn, zonder dat daar een werknemersprestatie tegenover staat, als gevolg van financiële problemen. Daartoe is de volgende formule opgesteld: Het verzuimpercentage X de loonsom van BV Nederland = minimale verzuimkosten. Voor 2015 komen we dan op de volgende berekening: 3,9% X 331 mld = 12,9 mld (CBS Arbeidsmarkt in Cijfers 2015). Daarvan wordt een zesde veroorzaakt door financiële stress, dus financiële problemen kosten minimaal ruim 2 miljard euro aan loon zonder tegenprestatie. Daarnaast is er naar schatting 20% productiviteitsverlies door financiële stress bij werknemers. 3.3 Voor de financieel adviseur Een financieel adviseur kan besparen op de tijd die men kwijt is aan het inventariseren van de financiële data van klanten door de inzet van de app FP. Dat gaat om een besparing van 2 4 uur, waarmee de advieskosten met euro kunnen worden verlaagd. Daarmee wordt de toegang tot financieel advies laagdrempeliger. En het betekent ook dat financieel adviseurs meer tijd over houden voor meer rendabele werkzaamheden als advisering in plaats van inventarisatie. Volgens de bij deze maakbaarheidsstudie betrokken financieel adviseurs kan met behulp van de app FP zeker 80% van alle inventarisatiewerkzaamheden worden bespaard. 31

32 De financieel adviseur kan met behulp van de app FP beter inzicht krijgen in de totale financiële situatie van een klant. Dit totaal inzicht (als de klant dit aan de financieel adviseur ter beschikking stelt) biedt kansen op totaaladvies. Zicht op oververzekering, pensioengaten, onverzekerde risico s etc. De app FP zal de adviesvraag groter maken. Daarnaast biedt de app FP de kans om op een laagdrempelige manier een financiële APK uit te voeren. Voor de financieel adviseur is dat een belangrijk acquisitiemiddel. Voor de financieel adviseur (en ook voor het individu) is er ook een voordeel dat eenvoudige vragen mogelijk niet meer worden gesteld, omdat het inzicht door de app FP leidt tot minder vragen. Maar een groter voordeel is het feit dat door de app FP er eenmalige invoer vanaf de bron plaatsvindt, wat de kans op fouten beperkt en de financieel adviseur minder tijd kwijt is aan administratieve werkzaamheden. Werkzaamheden waarvan klanten de toegevoegde waarde niet ervaren en daar geen geld voor willen betalen. 3.4 Voor de overheid en de samenleving De kosten voor schuldhulpverlening vormen een grote aanslag op de Nederlandse samenleving en de overheid. Onderstaand overzicht maakt dat expliciet: 2,3 miljoen huishoudens hebben een betalingsachterstand, dat is 32,1 % van alle huishoudens in Nederland. Het gaat om achterstallige rekeningen om financiële redenen, krediet of lening, afbetalingsregeling, regelmatige roodstand en/of creditcardschulden. Achterstanden bij de belastingdienst komen het meest voor, gevolgd door ziektekostenverzekeringen, hypotheek of huur en elektriciteit, water of gas. Alle achterstanden komen relatief vaker voor dan in voorgaande jaren. (Bron: Monitor Betalingsachterstanden 2014). In 2015 hebben mensen zich gemeld bij de NVVK. In 2015 werden verzoeken tot WSNP gedaan. Kosten per huishouden in risicogroepen wordt geschat op euro De app FP zorgt voor beter inzicht in de financiële situatie van het individu, maakt de stap tot financieel advies lager en draagt bij aan preventie van financiële problemen. De deelnemers aan de maakbaarheidsstudie voorzien een structurele daling van de kosten van schuldhulpverlening als de app FP breed kan worden ingezet door het individu. 32

33 Andere besparingen voor de samenleving en de overheid die tijdens de maakbaarheidsstudie zijn besproken, zijn: Besparing door voorkomen onderverzekering Besparing door voorkomen oververzekering Toegenomen productiviteit werknemers Minder echtscheidingen (financiële problemen zijn een belangrijke oorzaak van echtscheidingen) Minder financiële problemen = minder aanspraak op sociale voorzieningen? Deze potentiele besparingen door de brede inzet van de app FP zijn lastig te kwantificeren. Uiteindelijk kan de app FP een belangrijke impuls geven aan de financiële zelfredzaamheid en weerbaarheid van Nederlandse burgers, waardoor er minder hoeft te worden afgewenteld op de overheid en kan de overheid haar budget effectiever besteden. Financieel zelfredzame mensen hebben een positieve invloed op de bestedingen en de economische groei. Uiteraard is dit een indirect gevolg van de brede inzet van de app FP. 33

34 4 Bijlage Maakbaarheidsstudie Schuldhulpverlening 4.1 Deelnemers De volgende personen/organisaties waren betrokken bij de maakbaarheidsstudie Schuldhulpverlening: AFM Anibus Kenniscentrum Autoriteit Persoonsgegevens AWVN Bright Bunq Bank Digital-Me Gemeente 's-hertogenbosch Gemeente Haarlemmermeer Gemeente Rijswijk Gemeente Vught Hogeschool van Amsterdam Humanitas Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten (KING) Ministerie SZW Nibud Plangroep Stichting LEF 4.2 Maatschappelijke context Nederland heeft vanaf circa 1970 op grote schaal geleend om (duurzame) consumptiegoederen en woningen te kunnen kopen. Dat kon omdat de groeiende economie jaar op jaar ook hogere salarissen betekende voor de werknemers in bedrijven, ambtenaren en trendvolgers. Nederland veranderde daarmee van een land van welvaart door soberheid en sparen in een door leningen gefinancierde welvaart, op basis van toekomstig te verwerven inkomsten. Dat ging fout. Vanaf circa 1990 kwamen steeds meer mensen in de financiële problemen en konden hun betalingsverplichtingen niet mee nakomen, met een golf van persoonlijke faillissementen als gevolg. Deze ontwikkeling legde een dermate grote druk op de mensen, het juridische systeem en de samenleving, dat in 1998 de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP) is afgekondigd. Deze wet is onderdeel van de Faillisementswet (Fw) en geeft mensen toegang tot een voor privépersonen op maat gesneden gerechtelijke procedure, gericht op het beëindigen van insolventiestatus middels een zogenaamde Schone Lei Verklaring. Om voor de WSNP in aanmerking te komen moet men eerst trachten middels een beroep op schuldhulpverlening met crediteuren te komen tot een minnelijk akkoord tegen finale kwijting. Lukt dit niet dat kan middels een artikel 284 Fw verklaring een verzoek tot wettelijke schuldsanering indienen bij de rechtbank. Het minnelijk traject mag worden uitgevoerd door gemeenten o.b.v. de Wet Gemeentelijke Schuldhulpverlening (WgS) of door in artikel 48 van de Wet op het Consumenten krediet (WcK) genoemde partijen. Formeel mag iedere dienstverlener 34

35 schuldhulpverlening aanbieden, maar in de praktijk werkt Artikel 47 WcK als een verbod op schuldbemiddeling. Richtinggevend voor de wijze waarop gemeenten en bevoegde schuldhulpverleners functioneren, zijn het modulepakket schuldhulpverlening van de Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK) en de NEN 8048, zijnde een gestandaardiseerde vorm van schuldhulpverlening voor niet NVVK leden. Schuldhulpverlening gaat doorgaans gepaard met het toepassen van een wettelijke beschermingsmaatregel uit het Burgerlijk wetboek I (BW I), zijnde schuldenbewind en in een enkele voorkomend geval curatele of mentorschap. Door het grote aantal aanvragen om schulphulpverlening, jaarlijks ca bij de NVVK leden, is er rondom schulden een hele dienstensector ontstaan waarmee de problematiek tevens een verdienmodel is geworden. Ook overheden benutten de schuldenproblematiek als verdienmodel door enerzijds goedkoop externe dienstverlening in te kopen en anderzijds door openstaande niet tijdig betaalde belastingen, heffingen en boetes te verhogen met de kosten van bestuurlijke boetes, incassokosten en eventuele kosten van beslaglegging. Vraag is dan ook in hoeverre de circa 18 procent gemaakte maatschappelijke kosten over de hoofdsom van de schulden hiermee een bijdrage leveren aan een daadwerkelijke oplossing van de schuldenproblematiek. Dit gegeven het feit dat de overheid veelal de grootste crediteur is en met hun handelen de effectiviteit van de schuldhulpverlening negatief beïnvloeden. Iedere vorm van schulphulpverlening begint met het ordenen van de financiën. Het geautomatiseerd ordenen van financiële data kan het proces van schuldhulpverlening aanmerkelijk versnellen, gegeven het feit dat steeds meer overheden, maatschappelijke instellingen en bedrijven middels een klantendossier op internet ook digitaal communiceren met betrokken burgers. Voorbeelden hiervan zijn gemeenten, Belastingdienst, UWV, maar ook (ziektekosten)verzekeraars en financiële instellingen. Door al deze data in één app samen te brengen, kan snel en effectief real time overzicht worden verworven. Effectief wordt hiermee een (langzame) uitvraagroute middels post en bekort tot het persoonlijk onderhoud noodzakelijk voor schuldenaar en schuldhulpverlener om deze data te benaderen en te registreren in de schuldhulpverleningssoftware. Weken werk worden teruggebracht tot max twee uren. Bovendien kan op elke gewenst moment de financiële status op eenvoudige wijze worden vernieuwd ten behoeve van het proces van schuldhulpverlening, zoals de aanvraag tot de instelling van een schuldenbewind BW I of een verzoek ex artikel 284 Fw. Indien eenmaal de financiële situatie is gesaneerd kan de burger zelfstandig de toekomst in met een goed stuk digitaal gereedschap, welke in eigen beheer op elke moment kan worden geraadpleegd. Stichting Financieel Paspoort zal zich inspannen om via alle haar ten dienste staande communicatiekanalen het gebruik van de app door burger en (schuld)hulpverlener te bevorderen, omdat deze tevens een grote rol kan spelen bij preventie en vroege signalering van (dreigende) schulden. Indien éénmaal burger en professionals het nut en de waarde van de app in hun privéleven en dienstverlening ervaren, zal de app zich als een olievlek over Nederland verspreiden. Daarnaast kan de app FP worden ingezet voor educatieve doeleinden door overheden, maatschappelijke instellingen in hun dienstverlening voor specifieke groepen cliënten en in het onderwijs. De overheid kan hierbij een voortrekkersrol vervullen om haar middels haar massacommunicatie het individu te attenderen op de app FP en deze voor 35

36 educatie en preventie in te zetten bij het realiseren van een belangrijke doelstelling; de zelfredzaamheid van het individu. 4.3 Doelgroep, wensen en behoeften Stichting Financieel Paspoort is een burgerinitiatief en biedt vanuit haar aard en wezen aan alle individuen de mogelijkheid om kosteloos hun persoonlijke financiële data te organiseren middels de door de stichting ontwikkelde app, de app FP. Bijzondere aandacht gaat hierbij uit naar specifieke groepen individuen die een (nog) kwetsbare positie innemen in de samenleving ten gevolge van hun persoonlijk situatie. Voor deze groepen zullen op hun situatie passende methoden worden ontwikkeld om hen het volledig nut van de app FP te kunnen aanbieden en garanderen. Voor deze specifieke groepen zullen promotiematerialen, instructiematerialen, communicatiekanalen en partnerschappen met belangenorganisaties worden ontwikkeld. Vooralsnog onderscheidt de Stichting Financieel Paspoort de volgende specifieke doelgroepen; 1. Mensen met (dreigende) schulden 2. Ouderen met een digitale afstand tot de samenleving 3. Jongeren in beroeps- en voortgezet onderwijs 4. Nieuwe Nederlanders in het kader van hun inburgering 5. Taalkundig laag geletterden 6. Mensen met een digitale afstand tot de samenleving Om deze groepen te bereiken zal naast de reeds genoemde promotieactiviteiten en te ontwikkelen samenwerkingen met belangenorganisaties partijen, nadrukkelijk de app FP onder de aandacht worden gebracht bij betrokken landelijke (semi) overheden, de gemeenten, schuldhulpverlening, curatoren, (WSNP) bewindvoerders, mentoren en de maatschappelijke hulpverlening. Het onderwijs zal o.a. met de Stichting LeF (Leven en Financiën) worden benaderd waarbij de app FP onderdeel zal worden van het door deze stichting ontwikkelde lespakket. In eerste instantie gericht op MBO onderwijs, aansluitend kunnen lespakketten voor andere schooltypen worden ontwikkeld. Doel is alle onderscheiden doelgroepen te faciliteren met de app, waardoor ook zij als burgers naar eigen inzicht gebruik kunnen maken van de app en zelfstandig hun persoonlijke financiële data kunnen beheren op een voor hen passende wijze. De Stichting Financieel paspoort is zich ervan bewust dat dit in voorkomende gevallen alleen kan middels de inzet van een vertrouwenspersoon binnen de familie of vanuit de professionele hulpverlening. Hiertoe zal in het onboarding proces een mededeling worden opgenomen waarin misbruik door derde partijen kan leiden tot strafvervolging. 4.4 Resultaat van de maakbaarheidsstudie Schuldhulpverlening Gegevensbronnen voor de Schuldhulpverlening Aan de hand van de klantreis is er in kaart gebracht welke bronnen er moeten worden ontsloten voor een succesvol schuldhulpverleningsproces. Door deze klantreis inzichtelijk te maken is het ook duidelijk geworden waar in het proces de app FP het meest bruikbaar is. In het intakegesprek met een hulpverlener wordt er gekeken naar meer dan alleen de financiële situatie, want vaak spelen er meer problemen. Dit is voor een hulpverlener 36

37 van belang om te weten in welke traject een schuldenaar eventueel in aanmerking komt. Vervolgens krijgt een schuldenaar een aanmeldformulier, waarin alle (financiële) gegevens moeten worden ingevuld inclusief bijlages. Dit aanmeldformulier is voor elke gemeente of hulpverlener anders, maar over het algemeen is het 5 pagina s groot (oningevuld). Daar is het eerste grote obstakel in het schuldhulpverleningsproces. Uit gesprekken met hulpverleners blijkt dat het invullen en op orde krijgen van het aanmeldformulier soms maanden in beslag kan nemen en nooit volledig ingevuld is bij het vervolggesprek. Dit komt onder andere doordat een schuldenaar geen overzicht heeft van zijn of haar financiën, maar ook omdat de schuldenaar zijn of haar post vaak niet heeft open gemaakt of zelfs ongeopend weggooit. Zolang het aanmeldformulier niet wordt ingevuld kan er niet over worden gegaan tot hulpverlening. Een digitaal overzicht in de app FP zou dit proces aanzienlijk kunnen verkorten. Een schuldhulpverlener verlangt wel een volledig overzicht, anders kan de schuldhulpverlener geen vervolgstappen nemen en de schulden aanpakken. Deze eerste fase heet de stabilisatiefase. Hieronder is een overzicht van de bronnen die het meest voorkomen bij een schuldhulpverleningsproces. Ook is er onderheid gemaakt welke bronnen de meeste prioriteit hebben voor een schuldhulpverlener (SHV-1) en welke bronnen later kunnen worden toegevoegd aan FP (SHV-2). Met het ontsluiten van onderstaande bronnen is het over een groot deel van het financiële overzicht van de schuldenaar in kaart gebracht. Er zullen, zolang er nog geen 100% volledigheid in de app FP is, altijd bronnen handmatig moeten worden toegevoegd, in samenwerking met de schuldhulpverlener. Echter geven schuldhulpverleners aan dat het ontsluiten van alleen de basisgegevens al een verbeteringsslag kan beteken voor het schuldhulpverleningsproces. In sommige gevallen kan dit een verkorting betekenen van maanden. Het op deze wijze in kaart brengen van de financiële gegevens van de schuldenaar heeft meer voordelen dan alleen de cijfers. Een schuldenaar heeft namelijk het gevoel van hulpeloosheid, angst en ziet geen uit weg meer door de stapel van papierwerk. Door met een simpele handeling een groot deel van dit papierwerk overbodig te maken krijgt de schuldenaar weer een beetje lucht. Uit verschillende studies blijkt namelijk dat langdurige schaarste aan geld leidt tot andere denkpatronen namelijk, er ontstaat een sterkere focus op kortetermijnoplossingen en op efficiency. Maar dat gaat vaak ten koste van de lange termijnvisie, van motivatie, creativiteit, zelfbeeld en zelfvertrouwen (ref. Roeland van Geuns, Hogeschool van Amsterdam). 37

38 De app FP kan op deze manier niet alleen bijdragen aan een overzicht van de financiën, maar ook het gevoel geven aan de schuldenaar dat het weer goed gaat komen. Bron Basis SHV-1 SHV-2 / EB Mijn.belastingdienst.nl x Mijn.overheid.nl x mijn.toeslagen.nl x Mijnpensioenoverzicht.nl x Cak.nl x CJIB.nl x Duo.nl x Mijn.svb.nl x Bank (b.v. bunq.nl) x Mijn.uwv.nl x Energie (b.v. mijn.nuon.nl) * Telecom (b.v. t-mobile.com) * Zorgverzekeraar (b.v. Zilveren Kruis of CZ) * Werkgever * Woningcorporatie * BKR x *voor deze bronnen bestaat geen standaard ontsluiting. In overleg met deze partijen zal hiervoor een oplossing worden gezocht Conclusies Het ontsluiten van bronnen en het ontwikkelen van standaarden voor het beschikbaar maken van schuldeninformaties zal een belangrijke bijdrage leveren aan het verkorten van het schuldhulpverleningsproces. Ook is dit overzicht een hulpmiddel in de vroege fasen en kan bijdragen aan educatie en preventie. Naar aanleiding van de grote en gemotiveerde deelname van organisaties bij deze maakbaarheidsstudie, is het te verwachten dat wij in de volgende fase snel tot resultaten zullen komen. Diverse partijen hebben inmiddels hun deelname toegezegd. 38

39 5 Bijlage Maakbaarheidsstudie Pensioenen - APK 5.1 Deelnemers De volgende organisaties waren betrokken bij de maakbaarheidsstudie Pensioenen APK: Adfiz Adviesbureau Fred de Jong AFM BrightPensioen Bunq Bank Digital-Me / Qiy Duijvekam Financieel EBC Nederland Fasterforward Figlo GHW assurantiegroep B.V. HDN Hypotheken Datanetwerk Invers b.v. JIP financieel Maasters Project Management Nibud PensioenRust Privacycompany Stichting Sivi Stichting LEF Stichting Prodeoplanner Taylor Mates Trim Avezaat Financieel Advies University of Maastricht ValueQuest B.V./ PensioenPod Zicht Adviseurs 5.2 Maatschappelijke context Pensioenen is al lang niet meer de optelsom van AOW en bedrijfspensioen. Ook kunnen eigen woning, aandelen en 3 e pijler producten worden meegenomen, waarbij de uiteenlopende fiscale regimes het voor de burger zeer onduidelijk maken. Om te helpen voorkomen dat er straks te weinig pensioenreserve is opgebouwd heeft de AFM al in 2015 het rapport Neem drempels weg opdat Nederlanders in actie komen voor hun pensioen geschreven. Financieel Paspoort wil hieraan ook een bijdrage leveren, door de burger financieel te emanciperen, in staat te stellen een actieve rol hierbij te spelen en professioneel advies toegankelijker te maken. 5.3 Resultaat Deze doelstellingen worden in een belangrijke maken ondersteund door de ontwikkeling en inzet van de app FP. Als daarbij, in samenspraak met de organisaties rond het individu, een standaard wordt ontwikkeld om op eenvoudige wijze te huidige en toekomstige financiële status te toetsen, kan op tijd worden ingegrepen. Daarvoor 39

40 zal aanvullend aan de ontwikkeling van de app FP en in samenwerking met o.a. de AFM, een standaard voor de financiële APK worden uitgewerkt. 5.4 Conclusie Naar aanleiding van de grote en gemotiveerde deelname van organisaties bij deze maakbaarheidsstudie, is het te verwachten dat wij in de volgende fase snel tot resultaten zullen komen. Diverse partijen hebben inmiddels hun deelname toegezegd. 40

41 6 Bijlage Maakbaarheidsstudie De ZZP-ers 6.1 Deelnemers De volgende organisaties waren betrokken bij de maakbaarheidsstudie ZZP-ers: 3B adviseurs & accountants Jheronimus Academy of Data Science SnelStart Trim Financieel Advies Universiteit Maastricht Vereniging ZZP 6.2 Maatschappelijke context Bijna 2 miljoen werkenden zijn (min of meer) zelfstandig, waarvan een groot deel op deze zelfstandigheid nauwelijks is voorbereid. Het afbouwen van collectieve regelingen waarbij men kon vertrouwen op de overheid en de complexiteit van het ondernemerschap vergen fundamentele maatregelen. Zonder deze maatregelen zullen velen vroeger of later in de problemen komen. Vooral bij de latere problemen zijn de kansen om compenserende maatregelen te treffen beperkt, hetgeen onverbiddelijk tot oudedag armoede zal leiden Naast ongewenste armoede zal de samenleving worden geconfronteerd op toenemende aanspraak op de (resterende) sociale voorzieningen. Een verantwoorde samenleving laat deze situatie niet ontstaan en biedt bijtijds hulpmiddelen en ondersteuning. 6.3 Doelgroep, wensen en behoeften In de gesprekken van ZZP-ers is gebruik gemaakt van een voorbeeldschermen van de app FP, waarbij het volgende financiële overzicht is getoond: Inkomsten en Uitgaven t/m mei Belastingen Omzet deze maand 4.235,= Uitgaven deze maand 3.756,= Omzet t/m vorige maand = Uitgaven t/m vorige maand = Aangifte inkomstenbelasting 2016 voor Aangifte omzetbelasting 1 kw 2017 ingediend Aangifte omzetbelasting 2 kw 2017 voor Bruto Resultaat t/m deze maand 2.642,= Voorzieningen Liquiditeit Arbeidsongeschiktheid / mnd bruto 1.566,= Werkeloosheid / mnd bruto 0,= Pensioen / mnd bruto 1.356,= AOW / mnd bruto 652,= Saldo bankrekeningen 1.566,= Saldo spaarrekeningen 0,= Saldo debiteuren 8.456,= Saldo crediteuren 6.377,= Liquiditeit 3.665,= Bezit en Schuld Zoek adviseur Overwaarde woning ,= Beleggingen 1.267,= Diversen 7.488,= Persoonlijk krediet ,= Onderhandse lening ,= Goed advies is niet gratis, maar hoet niet duur de zijn. Als de adviseur gebruik kan maken van de gegevens uit Financieel paspoort scheelt dat tijde en daarmee (jouw) geld. Saldo ,= De eerste indruk was positief: 41

42 - Gemakkelijk verkrijgen van een gebundeld, up-to-date en continu overzicht van de gehele financiële situatie; - gemakkelijker maken van en besparen van tijd in de boekhouding en administratie en het aanleveren van data aan de accountant; - beter kunnen inspelen op financiële veranderingen; - tijdig zichtbaar maken en voorkomen van ongewenste financiële situaties; - zichtbaar maken hoe de ZZP er ervoor staat en of het noodzakelijk is om de strategie bij te stellen. Daarbij werd ook een drempel zichtbaar t.a.v. privacy en veiligheid. Deze moeten door een onafhankelijke derde partij worden gecontroleerd. 6.4 Enquête onder ZZP-ers Aan de enquête onder ZZP-ers hebben 123 respondenten deelgenomen: - 72,4% is kostwinner 27,6% niet - 15,4% bevestigt niet dat hij/zij voldoende overzicht heeft van de huidige financiële situatie - 21,1% bevestigt niet dat hij/zij voldoende overzicht heeft van de toekomstige financiële situatie - 56,9% maakt(e) gebruik van de diensten van een financieel adviseur 43,1% niet - 78,9% heeft kinderen 21,1% niet. Voor de details van de enquête verwijzen wij naar de studie (Zie literatuurlijst 8). In essentie kon worden vastgesteld dat een representatieve groep ZZP-ers van mening was dat: - Financieel Paspoort is nuttig (mee eens en neutraal 86%) - Ik zal Financieel Paspoort gaan gebruiken (mee eens en neutraal 68%) - Financieel Paspoort stimuleert mij om aan de slag te gaan met mijn financiën (mee eens en neutraal 69%). Zelfs als we alleen de volledig mee eens beoordelingen beschouwen, komen wij op de volgende schattingen qua aantallen: - Financieel Paspoort in nuttig: ZZP-ers - Ik zal Financieel Paspoort gaan gebruiken: ZZP-ers - Financieel Paspoort stimuleert mij om aan de slag te gaan met mijn financiën: ZZP-ers. Daarnaast zijn vooral de volgende wensen naar voren gekomen: - Financiële resultaten: behoefte aan een beter inzicht in de verhoudingen tussen de omzet, kosten en de winst van het ondernemerschap op basis van continue meetmomenten. - Levensstandaard: behoefte aan inzicht in het lastenpatroon en de levensstandaard om te kunnen zien hoeveel geld verdiend moet worden om rond te kunnen komen én hoeveel geld over is voor aanvullende zaken, zoals extra sparen voor pensioen, investeringen en vrijetijdsuitgaven. - Buffers, reserves en verzekeringen: behoefte aan inzicht in hoeveel geld nodig is voor belangrijke life-events zoals pensioen, ziekte, arbeidsongeschiktheid en overlijden. Het is een toegevoegde waarde wanneer zichtbaar gemaakt kan worden hoeveel geld als buffer is opgebouwd, hoelang zzp-ers met de buffers, reserves en verzekeringsuitkeringen rondkomen en hoeveel geld zij tekort komen. 42

43 - Behoefte aan de mogelijkheid tot het creëren van (inzicht in) buffers/spaarpotjes voor specifieke doeleinden of gebeurtenissen met de applicatie. Dit kan naast het verkrijgen van beter inzicht, ook leiden tot betere discipline bij het sparen. - Boekhouding, administratie en belasting: behoefte aan een vereenvoudiging en tijdsbesparing. Een wens is dat de applicatie het mogelijk maakt dat bonnetjes en facturen gescand, digitaal gesorteerd en eventueel gemakkelijk aan een accountant overgedragen kunnen worden. Hierbij is het ook wenselijk dat zichtbaar is welke facturen nog openstaan en wat het totale voor de belasting aftrekbare bedrag is op basis van de gescande bonnetjes. 6.5 Conclusies De ZZP-er heeft behoefte aan een financieel overzicht, vergelijkbaar met een gewone burger, echter aangevuld met de specifieke dimensies van een kleine ondernemer. Niet alleen lopen de betalingen van privé en zakelijk deel door elkaar, ook zaken als pensioenen en sommige verzekeringen zijn alleen in combinatie goed te beoordelen. Naast de gebruikelijke bronnen van informatie en instanties waarmee (digitaal) moet/kan worden samengewerkt, heeft de ZZP-er ook de noodzaak voor een zakelijke administratie en advies en aanvullende verplichtingen naar de belastingen. Denk hierbij aan de btw- en winstaangifte. Een geïntegreerd financieel overzicht maakt het leven van de ZZP-er eenvoudiger en vergroot de kans op aandacht voor zaken als pensioenen en verzekeringen. 43

44 7 Gegevensstandaarden Figuur-1 laat zien hoe via een aggregatiepunt (Financieel Paspoort applicatie) gegevens van een bepaald individu uit publieke en private databronnen wordt ontsloten. Deze gegevens komen beschikbaar nadat de identiteit van het individu onomstotelijk is vastgesteld. Het individu krijgt deze gegevens gepresenteerd en geeft ondubbelzinnig toestemming om ze (deels) door te geven aan een adviseur. De adviseur beschikt hierdoor direct over een set gegevens die hij kan verwerken in zijn adviesapplicatie. Om dit mogelijk te maken moeten de diverse systemen in staat zijn tot onderlinge uitwisseling van gegevens en communicatie. Om deze systemen met elkaar te laten praten en interoperabiliteit te bereiken zijn open standaarden belangrijk. Hiermee kan onder meer de efficiency potentieel op de koppelvlakken benut worden en wordt insluiting door leveranciers voorkomen. Hierna lopen we kort door de benodigde standaarden heen. Aggregatiepunt met koppelingen naar meerdere financiële advies tools Upload en download functionaliteit Data met tijdspad Meerdere databronnen in publieke en private domein Belastingdienst Burger API Register Online Platform Platform Aggregatiepunt Persoonlijke gegevens Inkomensgegevens Inkomensgegevens Partner Bedrijfsgegevens Bezittingen 1 BLAU Pensioenregister Poliskluis BKR Financial Financial Adviesapplicatie Planning Planning Schulden Via werkgever Werkgever. Figuur-1 systemen rond het Financieel Paspoort die via standaarden interoperabel functioneren De standaarden bestaan uit informatiestandaarden (1, 2 en 3), afsprakenstelsels (4 en 5), een standaard waarmee een digitaal waarmerk kan worden meegegeven aan de gegevens die ter beschikking komen (6) en een koppeling naar een register (7) waarin API s zijn gepubliceerd. Dit wordt hierna toegelicht. 44

45 7.1 Standaarden voor ontsluiten databronnen Idealiter worden alle databronnen ontsloten op basis van één gegevensstandaard. Realistisch is dit niet. Veelal schrijft de eigenaar van een databank een bepaalde interface voor. In eerste instantie is het belangrijk dat diverse partijen bereid zijn om de financiële gegevens online/realtime te ontsluiten via standaard authenticatievoorzieningen. 7.2 Standaarden voor upload en download Het individu zal bepaalde gegevens in het aggregatiepunt willen laden. Dit betreft gegevens die niet realtime bij de databronnen op te halen zijn. Omgekeerd zal het individu ook gegevens vanuit het aggregatiepunt willen downloaden, om ze op te slaan bijvoorbeeld. 7.3 Standaarden voor koppelingen naar financiële adviesapplicaties In de huidige situatie worden gegevens vooral opgehaald bij Pensioenregister o o Collectieve pensioenaanspraken opgebouwd bij pensioenfondsen en pensioenverzekeraars AOW-rechten Belastingdienst o o o o Jaarloon (Werkgevers) WOZ-waarde van zijn huis (Gemeenten) Hypotheekgegevens (Banken/Verzekeraars) Banksaldi (Banken) Idealiter is inzicht gewenst in meer brongegevens en meer actuele brongegevens, bijvoorbeeld: Derde pijler: vrijwillige, individuele pensioenvoorzieningen (onder meer pensioen banksparen) Gespaard vermogen: spaarrekening, effectenportefeuille, overwaarde eigen woning enz. Kredieten (BKR) Niet-kredietschulden: o o betalingsachterstand bij de Belastingdienst, energieleveranciers, woningcorporaties en ziektekostenverzekeraars. studieschuld 7.4 Authenticatievoorzieningen op basis van afsprakenstelsels, inclusief machtigen Iedere dataprovider heeft vaak een eigen specifieke authenticatievoorziening. Dit betekent dat een individu zich bij iedere provider opnieuw moet authenticeren. Het individu moet nu een grote hoeveelheid aan gebruikersnamen en wachtwoorden onthouden. Een brede aanpak leidt tot één sleutel: één middel waarmee het individu 45

46 overal kan inloggen. In het ideale geval maakt het middel ook single sign-on mogelijk. Dit houdt in dat het individu niet voor elke omgeving opnieuw hoeft in te loggen. Meerdere initiatieven voor sectorbrede authenticatie ontplooien zich de laatste jaren in binnen- en buitenland. In Nederland hadden we al eherkenning en DigiD. Nu zien we een sterke ontwikkeling naar moderne, multi-inzetbare middelen als Idensys en idin. idin heeft in potentie een enorme dekkingsgraad. idin werkt hetzelfde als ideal, maar zonder betaling. Via idin kan het individu inloggen met zijn bestaande inlogmiddelen voor ideal (bankpas, TAN-codes, etc.). Dit laat onverlet dat er nog wel een paar uitdagingen over blijven: Identificatie/matching van individu(gegevens) in de administraties van de verschillende dataproviders. o o Hoe identificeer je voor data-aggregatie op unieke en betrouwbare wijze het individu in de verschillende administraties? In de overheids-, zorg-, pensioen en onderwijssector wordt daarvoor het BSN (via DigiD) gebruikt, maar dat is wettelijk beperkt tot deze sectoren en aan strikte regels gebonden. Met naam, adres en geboortedatum kan wel met enige betrouwbaarheid matching worden uitgevoerd (maar niet perfect!), mits deze gegevens in al deze administraties aanwezig zijn en van hoge kwaliteit (denk aan schrijfwijze, partnernaam versus geslachtsnaam, voorletters, voornaam of roepnaam; actueel woonadres/postadres). Evident is wel dat de zoeksleutel voor het ophalen van financiële gegevens van een bepaald individu moet bestaan uit gegevens waarvan het 100% zeker is dat ze bij dat individu horen. Een individu zal in bepaalde gevallen een ander individu willen machtigen om gegevens op te halen. Daarvoor kan een machtigingenregister uitkomst bieden. 7.5 Personal Data Management (PDM) op basis van afsprakenstelsels Het individu geeft afhankelijk van de context - bewust toestemming voor het gebruik van bepaalde persoonlijke data. Dit past in de kader stellende norm voor informatieverkeer die in toenemende mate wordt omarmd: een persoon kan uitsluitend bij wet beperkt zijn in beschikkingsrecht over zijn persoonsinformatie (data die door of over het individu wordt aangemaakt). Hoe wordt de toestemming van het individu verkregen, op grond waarvan de eigenaar/beheerder van een administratie, persoonsgegevens aan een derde mag verstrekken? Hoe kan dit laagdrempelig, maar wel betrouwbaar worden ingericht en in overeenstemming met de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG), die vanaf mei 2018 geldt? Kort gezegd zorgt de AVG ervoor dat individuen geheel in controle komen over hun eigen gegevens. Het vergroten van de controle van individuen op hun persoonsgegevens is ook het idee achter het recht op dataportabiliteit. Een individu kan zelf bepalen welke gegevens hij met wie deelt en ontkomt hiermee tegelijk aan vendor lock-in. Het voorkomt namelijk dat hij opnieuw moet beginnen bij een nieuwe partij. De nieuwe AVG vereist uitwisseling in machine-leesbare vorm en moedigt in dit verband aan om interoperabele formaten te ontwikkelen die gegevensoverdraagbaarheid mogelijk maken. Dit kunnen we doortrekken naar het ontwikkelen van manieren om informatie direct door te sturen naar andere partijen. 46

47 Een veelbelovende basis voor PDM wordt geboden door de Qiy Foundation. De kracht van dit afsprakenstelsel is dat de gegevens bij de bron blijven staan en dat er geen sprake is van insluiting door leveranciers. Meerdere leveranciers geven namelijk invulling aan de rollen die het afsprakenstelsel onderkent. Qiy werkt vanuit het principe dat het individu toestemming geeft voor een specifieke gegevensuitwisseling en belooft het individu digitale zelfbeschikking. Via de persoonlijke Qiy Node beschikt het individu over de eigen gegevens en regelt hij zelf voor wie die gegevens beschikbaar zijn. Dit wordt mogelijk gemaakt via apps gebaseerd op het Qiy Afsprakenstelsel. Figuur-2 maakt de rol die de verschillende partijen spelen binnen het Qiy Netwerk inzichtelijk. Figuur-2 - Uitwisseling van persoonsgegevens via het Qiy Netwerk De infrastructuur van Qiy bestaat uit een flexibel en schaalbaar netwerk van concurrerende leveranciers, met vrije toetreding. Daarbij maken we onderscheid tussen leveranciers die Qiy-domeinen uitgeven aan individuen (Issuers) en leveranciers die online dienstverleners aansluiten op het Qiy Netwerk (Service Providers). Bovendien maken we onderscheid tussen online dienstverleners die data aanleveren (Data Providers) en online dienstverleners die data ontvangen (Relying Parties). In de praktijk zullen veel online dienstverleners beide rollen aannemen. 7.6 Standaard voor digitaal waarmerk De gegevens die ter beschikking komen zijn voorzien van een tijdsstempel en waarmerk dat de authenticiteit waarborgt. 7.7 Koppeling naar API Register De databronnen worden idealiter ontsloten op basis van een gereguleerd APIraamwerk. Een open API-raamwerk maakt inzichtelijk welke functies/services beschikbaar zijn, zorgt waar mogelijk voor een eenduidige werking over partijen heen, stelt normen voor beveiliging, authenticatie, performance en beschikbaarheid. Een register waarin deze API s zijn gepubliceerd, maakt deel uit van het raamwerk. 47

48 8 Bijlage Project voor uitbouw en uitrol app FP Het hieronder beschreven project heeft een primaire focus op activiteiten die een duurzame bijdrage leveren aan het tegengaan van armoede- en schuldenproblematiek. Dit project heeft veel gemeenschappelijkheden met het ontwikkelen van Financieel Paspoort voor inzet in de financiële industrie (Pensioenen- APK) en t.b.v. ZZP-ers. De Stichting Financieel Paspoort zal bewaken dat de realisatie van de app FP een bijdrage levert voor alle maatschappelijke uitdagingen. 8.1 Het beoogde resultaat Het resultaat van het project is een gestandaardiseerd persoonlijk financieel overzicht dat landelijk wordt gebruikt bij educatie, preventie en schuldhulpverlening. Door een standaard te ontwikkelen en deze in alle financiële processen gratis en digitaal beschikbaar te maken, kunnen alle partijen hun diensten hierop aansluiten. Hierdoor ontstaat eenvoud voor het individu en lagere kosten voor overheid en aanbieders. Niet in de laatste plaats, verhoogt het de financiële zelfredzaamheid van het individu door een toegankelijk digitaal financieel overzicht in alle levensfasen. Puntsgewijs beogen wij de volgende resultaten te behalen: De mensen in Nederland hebben toegang tot hun eigen financiële situatie en kunnen indien nodig op een efficiënte manier aansluiten op maatschappelijke en financiële hulpverlening Het daarvoor beschikbaar gestelde instrumentarium is eenvoudig, gratis en maakt tevens onderdeel uit van het lesmateriaal over persoonlijke financiën op scholen (educatie), bijvoorbeeld als onderdeel van het vak Loopbaan en Burgerschap, maar ook als onderdeel van inburgeringscursussen Door de eenvoud en toegankelijkheid van het persoonlijke financiële overzicht worden problemen eerder onderkent en kan tijdig worden ingegrepen en hulp geboden (preventie). Dit kan zowel het individu zelf in gang zetten als worden geïnitieerd door een hulpverlenende instantie. Er is een gestandaardiseerde basis ontstaan waarop alle vrijwillige en professionele financiële hulpverlening kan aansluiten, zodat het voor individuen eenvoudiger en goedkoper wordt (hulpverlening). 8.2 De toegevoegde waarde van dit resultaat De app FP geeft individuen toegang tot alle persoonlijke financiële data en controle over eigen financiële situatie. In onze steeds complexere samenleving neemt dit een drempel weg waar veel mensen over struikelen. De app FP stelt het individu in staat zelfstandig en naar eigen inzichten en vaardigheden te participeren in de samenleving (financiële zelfredzaamheid). Het laat alle financiële (schuld)hulpverleners en andere dienstverleners, professioneel of vrijwillig, efficiënt(er) aansluiten. Dit maakt advies en hulp toegankelijker voor een groot deel van de samenleving. Het verlaagt de kosten van hulp en biedt een puur op de mens gerichte veilige en niet-commerciële standaard. Individuen worden dankzij het gebruik van de app FP bewuster en kunnen tijdig(er) zelf ingrijpen, hetgeen ook veel geld en tijd zal besparen bij de reactieve armoedebestrijding. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan het versnellen van de schuldhulpverlening. De tijd die bespaard wordt op het handmatig verkrijgen van 48

49 overzicht kan meteen besteed worden aan de daadwerkelijke hulpverlening. Ook kan de app FP worden ingezet als nazorginstrument om terugval te voorkomen. De standaardisering van de app FP zal de communicatie tussen individuen en instanties en instanties onderling bevorderen, men spreekt dan dezelfde (financiële) taal. Deze gestandaardiseerde app FP wordt gratis via de online stores ter beschikking gesteld. 8.3 Besturing en uitvoering Voor de uitvoering van het project zijn verschillende organisaties uitgenodigd bij te dragen en mee te werken. De Stichting Financieel Paspoort zal een klankbordgroep samenstellen met vertegenwoordigers van de deelnemende organisaties. Deze klankbordgroep zal ieder kwartaal bijeenkomen om de ontwikkelingen te bespreken en zo nodig bij te sturen. Mogelijk dat parallel aan dit projectactiviteiten zullen plaatsvinden met focus op de financiële industrie (Pensioenen-APK) en ZZP-ers. Hiervoor zal een separate besturing worden ingericht, waarbij de Stichting Financieel Paspoort een optimale synergie tussen de projecten zeker stelt en er slechts één app FP ontstaat. Voor deelname aan de klankbordgroep worden tenminste de volgende partijen uitgenodigd: Adfiz vereniging van adviseurs in financiële zekerheid Adviesbureau Fred de Jong Autoriteit Financiële Markten HDN Hypotheken Data Netwerk Hogeschool van Amsterdam Humanitas Jheronimus Bosch Academy Data Sciences KingGemeenten Nibud Privacy Company Qiy Foundation SIVI Standaardisatie instituut voor Verzekeringen in de Intermediairbranche VZZP Vereniging van Zelfstandigen Zonder Personeel Taak van de klankbordgroep is: Adviseren over de planning Ieder kwartaal de voortgang beoordelen en te adviseren 49

50 Taak van de klankbordgroep leden is: bij te dragen aan de besluitvorming binnen de klankbordgroep parallelle ontwikkelingen in eigen organisatie af te stemmen met ontwikkelingen in het project deelname van toegezegde eigen medewerkers zeker te stellen indien noodzakelijk en mogelijk, aanvullend medewerkers te betrekken. Het ligt in de lijn er verwachtingen dat deze organisaties aanleiding zien aanvullende inzet t.b.v. het project beschikbaar te stellen. Hierdoor ontstaat de mogelijkheid dat er in de looptijd van dit project meer bereikt kan worden. Beslissing om het project te verbreden ligt bij de klankbordgroep. De projectleiding is voorbereid op het besturen van uitbreidingen op dit project. Het project zal starten met het opstellen van een detailplanning in juli-augustus, waarbij de medewerkers van de verschillende organisaties zullen worden benoemd en ingepland. Bij de uitwerking van het projectplan worden de volgende regels gehanteerd: Het beschikbare budget is bepalend voor de scope die kan worden bereikt. Bij het opstellen van het projectplan in juli-september zal in goed overleg met deelnemende organisaties worden bepaald wat er met de beschikbare budgetten kan worden gerealiseerd. Alle deelnemende organisaties zullen zich inspannen binnen het budget een optimaal, zichtbaar en praktisch toepasbaar resultaat te bereiken. Resultaten uit het project worden eigendom van de Stichting Financieel Paspoort, tenzij anders is overeengekomen. Het staat deelnemende organisaties vrij voor eigen rekening een grotere bijdrage te leveren. Er is echter rekening te houden met de budgettaire beperkingen bij andere projectactiviteiten. 8.4 Projectplan Op 1 september zal een formele start worden gemaakt met de uitvoering van het project. Het project bestaat concreet uit de volgende hoofdactiviteiten, die vanaf een pagina verderop worden uitgediept: 1) Deelnemen aan de klankbordgroep vergadering, incl. voorbereiding, ieder kwartaal 2) Deelnemen aan workshops waarbij onderwerpen worden uitgediept en concepten voor implementatie worden uitgewerkt 3) Meelezen en van inhoudelijk commentaar voorzien van concepten, mogelijk uit workshops waaraan men niet zelf heeft deelgenomen 4) Meewerken bij het beschrijven van testsituaties, het inrichten van (praktijk)test omgevingen en het uitvoeren en documenteren van testen en resultaten 5) Onderzoeken van de noodzaak voor en mate van beveiliging en het doen van aanbevelingen voor het implementeren en het testen ervan 6) Uitwerken van eisen en wensen t.a.v. de functies van de app FP en de integraties met andere systemen als ook het bouwen en testen ervan 7) Meewerken aan de voorbereiding, uitvoering en nabereiding van de hackathon 50

51 8) Definiëren van nieuwe standaarden, in overeenstemming brengen met bestaande standaarden en het voorbereiden op het gebruik ervan 9) Rapporteren over de functionele resultaten van het project en de bevindingen uit de praktijktesten 10) Coördineren van de uitwerking van het projectplan, sturen van de uitvoering en bewaken van de voortgang wat betreft resultaat, budgetverbruik en doorlooptijd; rapporteren in de klankbordgroep 11) Coördineren van alle communicatie over het project naar partijen buiten het project 12) Analyseren van de technische en inhoudelijke koppeling van de app FP met rekenhulpen op het internet en de implementatie ervan. De tijdsplanning ziet er als volgt uit: juli tot september 2017: evaluatie van de resultaten uit de maakbaarheidsstudies en detailleren en aanscherpen van het projectplan en planning september 2017: start project op basis van de vernieuwde projectplanning oktober 2017: klankbordgroep ter bespreking van de vernieuwde projectplanning november 2017 tot juli 2018: in cycli van 5 weken aanvullingen op de app FP selecteren en realiseren. Per cyclus zal worden bepaald welke processen en organisaties van de nieuwe versie gebruik kunnen gaan maken. Hierop aansluitend worden door de deelnemende organisaties invoeringsplannen ontwikkeld januari 2018: hackathon bij de Jheronimus Bosch Academy of Data Science februari 2018: klankbordgroep ter beoordeling voortgang juli 2018: klankbordgroep ter beoordeling voortgang en besluit invoering lesmateriaal voor schooljaar juli 2018 tot december 2018: begeleiden van lopende invoeringsprocessen, stabiliseren van de app FP december 2018 laatste klankbordgroep ter beoordeling van het eindresultaat in relatie tot de gestelde doelen en opleveren eindrapportage. 8.5 Cycli van ontwikkeling Het project verloopt in essentie als een serie van ontwikkelings- en implementatie cycli. Niet voor iedere implementatiecyclus hoeft een nieuwe versie van de app FP worden ontwikkeld. Bij de planning zijn wij uitgegaan van 8 implementatie cycli waarbij vijf mogelijke versies van de app FP kunnen ontstaan. 51

52 De 5 mogelijke versies van de app FP zijn: Basis SHV-1 APK ZZP SHV-2 / EB Versie ter voorbereiding van te verwachten besluiten in de klankbordgroep en voor de hackaton Versie voor de eerste stappen ter ondersteuning van het SHVproces aanmelding en intake Versie als gezamenlijke activiteit met de financieel planners en adviseurs Versie voor ZZP-ers met aansluiting op de financiële administratie en voor het ondersteunen van belastingaangiften Uitbouw voor verdere processen SHV en de inzet bij werkgevers bij het adviseren bij loonbeslagen en employee benefit Ontwikkeling van iedere versie omvat de volgende stappen: Samenstellen coalitie van deelnemende organisaties Afstemmen van aannames en verwachtingen voor uitwerking en implementatie Selecteren en analyseren van te ondersteunen proces(sen) Identificeren en analyseren van te koppelen bronnen Specificeren van aanvullingen app FP, waaronder aansluiting op downstream applicaties van coalitiepartners Realiseren en testen van de aanvullingen op de app FP Begeleiden implementatie. Uitgangspunten: Inspanningen en kosten bij de coalitiepartners en aanbieders van downstream applicaties worden door henzelf gedragen Iedere versie is een aanvulling op de bestaande functionaliteit van de app FP, het is dus geen aparte versie Een centraal team bij Financieel Paspoort bewaakt de omvang van de app FP en de manier waarop aanvullingen worden gerealiseerd Doorlooptijd maximaal twee maanden Nadat een implementatie succesvol is afgesloten, kunnen volgende vergelijkbare doelgroepen worden uitgerust met de app FP onder de verantwoordelijkheid van de coalitiepartners. Op dit moment is voor de ontwikkeling van de versies Basis, SHV-1 en SHV-2 subsidie beschikbaar. 8.6 Projectrisico s Er zijn diverse risico s waarmee rekening gehouden zal moeten worden. Hierbij is te denken aan: - niet beschikbaar zijn van de juiste professionals aan de kant van de partners (we starten immers midden in het jaar, waarbij dit project mogelijk niet in de jaarplanning stond) - onvoldoende draagvlak op operationeel niveau bij de deelnemende organisaties (we spreken veelal met de verantwoordelijken over strategie, mogelijk is dit nog niet doorgesijpeld in de organisatie) 52

53 - opstartproblemen omdat een aantal zaken voor het eerst moet worden ingericht en een afwijkend werkmodel met sprints van vijf weken zal worden gehanteerd - cultuurverschillen tussen partijen waarbij de voortvarendheid van de een op gespannen voet staat met de voorzichtigheid van de ander - Als onderdeel van de uitwerking van de planning bij het starten van de 4 e fase, zal in overleg met de deelnemende partijen een inventarisatie worden gemaakt van de risico s en noodzakelijke maatregelen aan de klankbordgroep worden voorgelegd. Bij de lopende gesprekken en contacten zien wij veel enthousiasme en gedrevenheid, een belangrijke randvoorwaarde om opkomende problemen te willen aanpakken en oplossen. 53

54 54