Agroforestry of boslandbouw

Transcriptie

1 Agroforestry of boslandbouw Bomen voor veerkracht Joost-Pim Balis 31 augustus 2018 Opendag Bodem PCG

2

3 Wanneer de bomen groter worden, zoals in het weiland, zie je dat op zo n 5 m van de bomenrij een mooi groene zone van 5 m breed ligt, ondanks de droogte. Pal naast de bomen en de struiken is het gras verdord. Hier ondervindt het nadeel van de competitie met de bomen. Wij beregenen vooral wanneer we net geplant hebben. Maar schaduw of geen schaduw, het blijft droog. Maar wind is de helft van het verhaal. Breek je de wind, dan heb je minder uitdroging. Dat is wat de bomen en struiken hier ook doen. Dat geldt niet alleen bij droogte. Ook vrieskou overleven gewassen beter met beschutting, achter een haag of een glazen plaat. De wortels van struiken en bomen zijn anders dan die van landbouwgewassen. Ze vormen een vangnet voor nutriënten die de éénjarige gewassen laten gaan. In de herfst stellen ze die nutriënten weer vrij, via de bladval. Dat maakt dat je geen verliezen hebt, en geen teveel aan stikstof en fosfor in het water.

4 Consortium Agroforestry Vlaanderen & projecten Wat is agroforestry? Waarom agroforestry? Hoe werkt het? Stimulans voor agroforestry? 2 Praktijkvoorbeelden

5 CONSORTIUM: AGROFORESTRY VLAANDEREN

6 Projecten 1. Agroforestry in Vlaanderen (VLAIO) 2. AFINET (Horizon2020) 3. P orchard (operationele groep) 4. LegComBio

7 AGROFORESTRY WAT?

8 Agroforestry is Agroforestry (boslandbouw) = gecombineerde teelt van (1) landbouwgewassen of dieren en (2) bomen of struiken op eenzelfde perceel, voor het bekomen van producten en diensten die nuttig zijn voor de mens (Torquebiau, 2000)

9 Agroforestry: wat is het? Varianten op basis van voorkomen van bomen en gewassen in functie van de tijd of in functie van de ruimte (Smith, 2010)

10 Agroforestry in de wereld Agroforestry, boslandbouw of bomenlandbouw : een nieuwe benaming voor een eeuwenoud landgebruik Veel uiteenlopende vormen talrijke combinaties Principe = nabootsen natuurlijk tropisch bossysteem Bodemstabiliteit, ziektegevoeligheid, bodemvruchtbaarheid, gunstig microklimaat, diversificatie van inkomsten en producten Algemeen: buffer + beperking risico + diversificatie

11 Agroforestry in Europa UK Frankrijk Frankrijk UK

12 Agroforestry in Europa Ierland Spanje Frankrijk Nederland Noorwegen Schotland agforward.eu Frankrijk

13 Voorkomen in Vlaanderen

16 AGROFORESTRY WAAROM?

17 Wat heeft agroforestry te bieden? Bron: GvA 2010

18 Wat heeft agroforestry te bieden? Vaststelling: vaak een hogere totale biomassaproductie in agroforestrysystemen ten opzichte van een enkelvoudige, zuivere teelt 1+1 > 2? Efficiëntere benutting water, licht, nutriënten Positieve interacties tussen bomen en gewassen? <

19 Wat heeft agroforestry te bieden? «De boom heeft toegang tot hulpbronnen waar het gewas anders niet aan kan» (Ong et al., 1996) 19

20 Wat heeft agroforestry te bieden? Vaak enorme diversiteit aan producten en diensten Bv Dehesas / Montados in Spanje/Portugal: varkensvlees, rundvlees, stieren, schapenvlees en melk, geitenvlees en melk, pluimvee, honing, wild, granen, agrotoerisme, vogelliefhebbers, jacht, brandhout, industriehout, kurk, paddenstoelen, likeur van eikels, aromatische planten, medicinale planten, wol, weiland, (Gaspar et al. 2016)

21 Wat heeft agroforestry te bieden? Agroforestry => positieve invloed op biodiversiteit en op talrijke andere belangrijke ecosysteemdiensten ESD = nuttige diensten die een ecosysteem (natuur, landbouw, bos, ) levert voor de mens Opslaan van koolstof Verhogen van bodemvruchtbaarheid Vermijden van erosie en nutriëntenuitspoeling Bestuiving, natuurlijke plaagcontrole Socio-culturele, landschappelijke waarde Agroforestry draagt potentieel bij tot een landbouw die meer weerbaar is tegen de te verwachten impacts van klimaatverandering

22 HOE WERKT HET?

23 Microklimaat Invloed op licht, wind, temperatuur Licht => schaduwwerking: naargelang omstandigheden (on)gewenst: + Vermijden hittestress bij dieren + Minder evapotranspiratie, minder hittestress gewas? - Schaduwworp effect op gewasproductiviteit en kwaliteit (in grasland: effect op soorten samenstelling) Effect tot op afstand ruim 2 x boomhoogte Gewasafhankelijk Afhankelijk van ontwikkelingsstadium agroforestry

24 Microklimaat Invloed op licht, wind, temperatuur Zomergewas vs wintergewas (Sidonie Artru 2017) Suikerbiet Wintertarwe Schaduw Schaduw

25 Waterhuishouding Invloed op waterhuishouding (en dus droogte wateroverlast) Bomen en gewas: is er competitie of vullen ze elkaar aan? Enerzijds: boomwortels onttrekken water en treden in competitie. Kan sterk nadelig zijn voor zomergewassen dicht bij bomen. Anderzijds: bomen verhogen waterbeschikbaarheid via betere infiltratie & oppompen uit diepe lagen Globaal: bufferende werking in periodes van extreme droogte of extreem natte omstandigheden (voorbeeld: snellere opdroging van natte percelen 2016, vocht beter ophouden in droge percelen ( ) Erosiecontrole en buffering tegen overstromingen (

26 Voedingsstoffen en koolstofopslag Invloed op nutriëntenhuishouding Boomwortels kunnen nutriënten opnemen die anders door gewas gebruikt worden Maar hebben ook toegang tot nutriënten die voor gewas onbereikbaar zijn -> via onder meer bladval terug beschikbaar gesteld Opvang van stikstof uit de bodem (relevant ikv waterkwaliteit) Opvang van stikstof uit de lucht (relevant ikv PAS)

27 Voedingsstoffen en koolstofopslag Koolstofopslag: zowel in de boom als in de bodem Bovengrondse boombiomassa: 0,4-0,8 ton C per ha per jaar Ondergrondse boombiomassa: 0,1 0,25 ton C per ha per jaar Bodem (via bladval, takval, wortels, ): op basis van eigen metingen C% in functie van afstand tot de perceelsrand met een bomenrij. Curves werden gefit dmv regressie obv de geanalyseerde bodemstalen per locatie. Rood: transecten loodrecht op de bomenrij, blauw: transecten loodrecht op de boomloze rand. Grijs: 95% confidentie interval. (Pardon et al Agriculture, Ecosystems & Environment)

28 Opbrengst landbouwgewas Wintergerst & wintertarwe (met Canadapopulier): (PhD Paul Pardon ILVO-Ugent - niet-gepubliceerde resultaten)

29 Opbrengst landbouwgewas Maïs versus wintergraan (met Canadapopulier): (PhD Paul Pardon ILVO-Ugent - niet-gepubliceerde resultaten)

30 Houtopbrengst AF met populier in Z-Frankrijk cyclus van 13 jaar Restinclières Frankrijk)

31 Potentieel is groot en divers, maar (Source: Gerry Lawson EURAF)

32 Succes is sterk afhankelijk van doordachte planning, aanleg en beheer

33 STIMULANS VOOR AGROFORESTRY?

34 Steunmaatregel in Vlaanderen Sinds 2011: BLS boslandbouwsubsidie 80% van alle kosten gerelateerd aan de aanplant Min 30 max 200 bomen per ha Min 0,5 ha In landbouwgebruik teelt jaarlijks aan te geven Bomen blijven minstens 10 jaar staan Naaldbomen en aantal (invasieve) exoten uitgesloten Focus op alley cropping homogeen verspreide rijen bomen op een perceel

35 Oppervlakte in boslandbouw *Voor 2018 data uit inschrijvingen

36 Voorkomen in België

37 Voorkomen in Vlaanderen = Beperkt Kloof tussen de theoretische mogelijkheden van agroforestry en de toepassing ervan in de praktijk? Interessant om te lezen: VILT artikel: verdienmodel = fragiel maar niet surrealistisch

38 VOORBEELD CSA-GROENTEN LIEVEN DEVREESE & LIES SNAUWAERT > Toepassers ah woord

39 Bedrijf CSA - Zelfoogstboerderij in Westkapelle (Knokke-Heist) Sinds 2016: 80 soorten groenten op 1,4 ha voor 110 gezinnen Sinds 2017: 30 soorten groenten op 1 ha voor ziekenhuis Zware kleigrond (ploegloos, redelijk oppervlakkig bewerkt) Toekomst: ook dieren

40 Agroforestry: Aanplant 2016: Houtkant rond percelen Winter aanplant 3 percelen Motivatie Windscherm (bescherming tegen ZW-wind) Biodiversiteit Landschapswaarde Microklimaat (minder verdamping in de zomer) OS in de bodem (bladval en wortels), ook bodemleven Betere drainage (zware kleigrond) Fruit, noten, hout Voederbomen (voor dieren in de toekomst)

41 Visie: Competitie voor licht: boomkeuze, snoei, hakhoutbeheer, teeltplan (vroege gewassen aan noordkant) Competitie nutriënten: wortelsnoei via diepere bodembewerking Opbrengst / opp Ontwerp zelfoogsttuin 1,4ha: 14 rijen van 5 bomen (O-W), 8 m in de rij, 25m tss de rijen Buitenste en middelste = perzik, ertussen hazelaar

42 Ontwerp perceel ziekenhuis 1 ha 3 bomenrijen (N-Z), 4-6 m in de rij, 27 m tss de rijen In volgorde: hazelaar, peer, amandel, kastanje, pruim, appel, walnoot, hazelaar (kruin op andere hoogte korter op elkaar) Late rassen oogst niet samen met groenten Ontwerp 3 e perceel (470 x 20 m) 1 rij in het midden Zelfde principe als perceel ziekenhuis Doel: grasklaver of begrazing Boomstroken 1,2 m breed (kan in de toekomst groter) Plan: grasklaver of kleinfruit, kruiden, N-fixeerders

43 VOORBEELD PIONIER BIO-GROENTEN TOLHURST ORGANIC (UK) > Publicaties > Studiedagen en excursies

44 Bedrijf Sinds velden (3+4 ha) + ommuurde tuin 1 ha > 100 soorten groenten jaar rond productie Lokale afzet (< 35 km) Op stenige riviergrond (Thames) op krijtsubstraat Over 30 j: bodemvruchtbaarheid, OS% 4-5% Oppervlakkige bewerking cm Compostering Teeltrotatie en biodiversiteit!!! Experimenten met BRF Beatlebanks

45 Agroforestry Op het perceel van 3 ha, 4 jaar oude aanplant Twijfel: maakt beheer complexer Motivatie: Bescherming tegen wind Biodiversiteit (FAB onder controle houden van plagen) Ophalen nutriënten uit diepere bodemlagen Vermarkting fruit, noten, kwaliteits- en brandhout

46 Ontwerp: Appelbomen om de 15m in de rij, daartussen eiken, verder opgevuld met lager gehouden boomsoorten (veldesdoorn, esdoorn, haagbeuk, meelbes, suikerberk, gewone vogelkers) Afstand in de rij = 1,5 m Afstand tussen de rijen = 23 m (irrigatiebomen 20 m)

47 Ontwerp: Opoffering: 4 rijen groenten per bomenrij Compensatie: Narcissen onder de bomen (worden verkocht) Rabarber (schaduwtolerant) Ook fruit, noten en hout

48 Nog vragen? Voor meer info: