Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar De bescherming van de consument bij de foutieve uitvoering van de (elektronische) overschrijvingsopdracht Masterproef van de opleiding Master in Bedrijfsrecht Ingediend door Tim Vanmarsnille (studentennr ) Promotor: Professor R. Steennot Mei 2009

2 Voorwoord In deze inleiding maak ik van de gelegenheid gebruik diegenen te bedanken die er mede voor gezorgd hebben dat deze Masterproef is tot stand gekomen. In de eerste plaats zou ik mijn promotor professor R. Steennot willen bedanken die me op weg heeft geholpen met het onderwerp en de structuur van mijn tekst. Ik ben ook schatplichtig aan het bronnenmateriaal van zijn hand dat een enorme meerwaarde bleek te zijn voor dit onderwerp. Ook dank ik mijn gezin die me gedurende deze periode hebben bijgestaan en aangemoedigd. Mijn bijzondere dank gaat uit naar mijn zus, zonder wiens grondige redactie deze masterproef bol zou staan van de typfouten. 1

3 Inhoudstafel Inhoudstafel... 2 Inleiding... 4 Hoofdstuk I: Toepassing van het gemeen recht... 6 Afdeling 1: Afbakening toepassingsgebied De overschrijving De foutieve uitvoering... 8 A. Gebrekkige uitvoering van een overschrijving door de financiële instellingen. 8 B. Uitvoering van een gebrekkige overschrijving... 8 Afdeling 2: Aansprakelijkheidsverdeling Verschillende aansprakelijkheidsregimes in functie van de kwalificatie A. Kwalificatie als mandaat B. De kwalificatie als rechtsfiguur sui generis Vergoedbare schade conform het gemeen recht Afwijking van het gemeen recht: exoneratiebedingen in de bankvoorwaarden A. Geldigheidsvereisten volgens het gemeen recht B. Verenigbaarheid met de consumentenwetgeving Hoofdstuk II: De wet van 9 januari 2000 betreffende de grensoverschrijdende geldoverschrijvingen en betalingen Afdeling 1: Toepassingsgebied Ratione personae Ratione materiae Afdeling 2: Rechten en plichten van de consument en de betrokken financiële instellingen Informatieverplichtingen Verplichtingen aangaande de uitvoering van de overschrijvingsopdracht A. De uitvoeringstermijn B. Uitvoering overeenkomstig de instructies C Terugbetalingsverplichting bij niet-afwikkeling D. Overmacht als bevrijdende voorwaarde

4 Hoofdstuk III: De wet van 17 juli 2002 betreffende de transacties uitgevoerd met instrumenten voor de elektronische overmaking van geldmiddelen Afdeling I: Toepassingsgebied Ratione personae Ratione materiae Afdeling 2: Rechten en plichten van de uitgever en de houder Informatieplichten Aansprakelijkheidsregeling bij foutieve uitvoering A. Risico-aansprakelijkheid in hoofde van de uitgever B. Verplichtingen van de houder C. Vergoedbare schade Hoofdstuk IV: Richtlijn betreffende betaaldiensten in de interne markt Afdeling 1: Toepassingsgebied Ratione personae Ratione materiae Afdeling 2: Bescherming bij foutieve uitvoering Overschrijvingsopdracht geïnitieerd door de betaler: art. 75, Overschrijvingsopdracht geïnitieerd door de begunstigde: art. 75, Omvang van de vergoeding Besluit Bibliografie Wetgeving Rechtspraak Rechtsleer

5 Inleiding 1. De overschrijving vormt het meest gebruikte giraal betaalinstrument in het Belgische betaalverkeer. Het mag dan ook geen verbazing wekken dat de uitvoering ervan aan een aantal regelingen is gekoppeld, om de gebruikers te beschermen tegen ongeoorloofde misbruiken. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de cheque, die het voorwerp uitmaakt van een specifieke wet, heeft de wetgever er niet voor gekozen om de overschrijving te onderwerpen aan een afzonderlijke wettelijke regeling. Slechts sedert de jaren 2000 heeft de wetgever voorzien in een aantal specifieke wetten die de regels vastleggen bij het verrichten van een overschrijving. Aangezien deze wettelijke bepalingen elk slechts betrekking hebben op een beperkt aantal gevallen van de overschrijving, heeft dit ertoe geleid dat momenteel het Belgische recht op het gebied van overschrijvingen beheerst wordt door drie verschillende regelingen, die ik onderling met elkaar zal vergelijken. 2. In hetgeen volgt beperk ik mij tot het bespreken van de regels die ertoe gericht zijn de consument te beschermen bij de foutieve uitvoering van de overschrijvingsopdracht. De consument, die de zwakke partij vormt in het contractenrecht, verdient een bijzondere bescherming tegenover de financiële instelling waarmee hij een contractuele relatie heeft. Deze bescherming is hoofdzakelijk gesitueerd op het gebied van de aansprakelijkheid. De verschillende regelingen voorzien dan ook elk in een specifiek regime op grond waarvan de consument zijn financiële instelling kan aanspreken wanneer de uitvoering van de overschrijving niet verloopt zoals gepland. 3. In het kader van deze uiteenzetting wordt het begrip consument op verschillende wijzen geïnterpreteerd. De verschillende regelingen voorzien elk in hun eigen toepassingsgebied, op basis waarvan de bescherming nu eens wordt uitgebreid naar 4

6 rechtspersonen, dan weer wordt aangescherpt tot enkel natuurlijke personen, professioneel of consument. Het is in elk geval de bedoeling om de bescherming te analyseren van de consument die de opdrachtgever vormt van de overschrijving als cliënt van de financiële instelling. 4. Deze bijdrage wordt beëindigd met een vooruitblik naar de toekomstige regeling die wordt ingevoerd naar aanleiding van de Europese richtlijn betreffende de betaaldiensten in de interne markt. Ik zal nagaan in hoeverre deze richtlijn een betere dan wel zwakkere bescherming vormt voor de consument. 5

7 Hoofdstuk I: Toepassing van het gemeen recht 5. Het gemeen recht vervult een belangrijke rol in de bescherming van de consument bij de foutieve uitvoering van een overschrijving. Hoewel er de laatste jaren twee wetgevende initiatieven zijn gekomen 1 die een bijzondere beschermingsregeling voor de opdrachtgever van een overschrijvingsopdracht uitwerken, zijn er nog steeds heel wat gevallen die buiten het toepassingsgebied van beide wetten vallen. In die gevallen valt men terug op de gemeenrechtelijke aansprakelijkheidsregelen. De overschrijvingsopdracht wordt echter in de rechtsleer en rechtspraak niet altijd op eenzelfde manier gekwalificeerd, wat gevolgen heeft op vlak van de aansprakelijkheidsvorderingen. Hieronder zal een overzicht worden gegeven van de verschillende regimes betreffende foutieve uitvoering van een overschrijvingsopdracht die door de rechtsleer en rechtspraak naar voren worden gebracht. De nadruk ligt hierbij op de aansprakelijkheidsvorderingen die de opdrachtgever van een overschrijvingsopdracht heeft op de diverse betrokken financiële instellingen. Het doel van deze bijdrage is immers na te gaan in welke mate de consument (in casu de opdrachtgever) wordt beschermd bij de foutieve afhandeling van zijn overschrijvingsopdracht. Afdeling 1: Afbakening toepassingsgebied 6. Duidelijkheid over het gehanteerde kader is onmisbaar om een verhelderend overzicht te bieden. Vandaar dat hieronder het precieze toepassingsgebied van de gehanteerde begrippen nader omschreven worden. 1 De wet van 9 januari 2000 betreffende de grensoverschrijdende geldoverschrijvingen en de wet van 17 juli 2002 betreffende de transacties uitgevoerd met een instrument voor de elektronische overmaking van geldmiddelen. 6

8 1. De overschrijving 7. Een overschrijving is de verrichting waarbij een financiële instelling op verzoek van zijn rekeninghoudende cliënt (de opdrachtgever), diens rekening debiteert met een door de opdrachtgever bepaald bedrag, om hiermee een andere, door de opdrachtgever aangeduide, rekening te crediteren. Deze laatste rekening kan geopend zijn op naam van de opdrachtgever of op naam van een derde (de begunstigde) en kan gehouden worden bij zowel de uitvoerende instelling als bij een andere financiële instelling Wanneer de rekening van de begunstigde zich bevindt bij een andere instelling dan die van de opdrachtgever wordt de situatie meer complex. In dat geval moeten er immers verschillende banken optreden via een van de drie wettelijke betalingssystemen. 3 In dit geval is het voor de opdrachtgever niet altijd even vanzelfsprekend welke van de optredende partijen in de fout is gegaan en op welke manier hij een vordering kan instellen tegen elk van hen. Deze situatie wordt verderop besproken. 2 P. WERY, La nature juridique du virement bancaire de fonds, J.T. 1988, p. 385, nr. 2; R. FELTKAMP, Mogelijke aanspraken van de begunstigde van een overschrijvingsopdracht jegens de bank bij nietuitvoering, T.B.H. 2008, afl. 1, p. 52, nr Wet van 28 april 1999 houdende omzetting van Richtlijn 98/26/EG van 19 mei 1998 betreffende het definitieve karakter van de afwikkeling van betalingen en effectentransacties in betalings- en afwikkelingssystemen; Op de technische aspecten van de interbancaire afwikkelingen en de hiervoor gebruikte betalingssystemen wordt in deze bijdrage niet verder ingegaan. Voor een schematische bespreking, zie C-G WINANDY, Contribution à l étude sur la nature juridique du virement, Bank.Fin. 2002, afl. 4(, p

9 2. De foutieve uitvoering 4 9. Alvorens de gevolgen van een foutieve uitvoering te bespreken, lijkt het evident te overlopen wat er in het licht van deze uiteenzetting onder de foutieve uitvoering van de overschrijving moet worden begrepen. Niet enkel de foutieve uitvoering sensu stricto wordt geviseerd, maar ook de foutieve uitvoering in de ruime zin van het woord. A. Gebrekkige uitvoering van een overschrijving door de financiële instellingen 10. Elke overschrijvingsopdracht kan het voorwerp uitmaken van een gebrekkige uitvoering door de betrokken instellingen. Onder deze noemer kunnen we verscheidene gebreken onderbrengen. 1) Niet-uitvoering: de situatie waarbij een overschrijvingsopdracht niet wordt uitgevoerd. 2) Laattijdige uitvoering: wanneer een overschrijvingsopdracht wel wordt uitgevoerd, doch te laat, ongeacht of dit voorvalt door toedoen van de financiële instelling van de opdrachtgever, de tussenkomende instellingen, of de financiële instelling van de begunstigde. 3) Foutieve uitvoering: dit is ondermeer het geval wanneer de verkeerde rekening werd gecrediteerd, of wanneer de overschrijving werd uitgevoerd voor een verkeerd bedrag. B. Uitvoering van een gebrekkige overschrijving 4 De onderverdeling werd grotendeels overgenomen van B. DU LAING, De bankoverschrijving, in X., Bankcontracten, Brugge, Die Keure, 2003, p , nrs en A. BRUYNEEL, Le virement, in La banque dans la via quotidienne, Brussel, Editions du Jeune Barreau, 1986, p , nr

10 11. Hiermee wordt de situatie bedoeld waarbij de foutieve uitvoering van de overschrijvingsopdracht te wijten is aan de opdrachtgever zelf. De vervalste overschrijving en de problematiek van het oneigenlijk gebruik van de overschrijving komt in deze uiteenzetting niet aan bod, maar er moet wel melding worden gemaakt van de gevallen waarin de opdrachtgever zelf aan de basis ligt van het gebrek in de uitvoering. Dit betekent echter niet dat in een dergelijk geval de opdrachtgever als enige hiervoor de verantwoordelijkheid zal dragen. In vele gevallen is er immers sprake van een gedeelde aansprakelijkheid wanneer ook de bevoegde financiële instellingen een fout hebben begaan bij de uitvoering van de gebrekkige overschrijvingsopdracht In dit kader kan worden verwezen naar het concrete geval waarbij de foutieve uitvoering van een overschrijvingsopdracht wordt veroorzaakt doordat de opdrachtgever melding maakt van een verkeerd rekeningnummer. Volgens de interbancaire afspraken, gesloten binnen het UCV 6, moet de bank de overeenstemming tussen het rekeningnummer en de naam van de begunstigde slechts controleren wanneer de opdracht erin bestaat een bedrag van meer dan euro (vroeger 2500 euro) over te schrijven. De rechtspraak aanvaardt dat in dergelijk geval de opdrachtgever zich kan beroepen op deze verificatieverplichting. 7 Hoewel de opdrachtgever geen partij is bij de interbancaire overeenkomst, kan hij zich toch op deze afspraken beroepen als een feitelijk gegeven ter beoordeling van de aansprakelijkheid van de betrokken bank. 8 Wanneer echter het bedrag van de overschrijvingsopdracht de euro niet overschrijdt, rijst de vraag of de bank zelf zich kan beroepen op de interbancaire afspraken om aan haar verificatieverplichting te ontsnappen. Er mag worden geoordeeld 5 B. DU LAING, De bankoverschrijving, in X., Bankcontracten, Brugge, Die Keure, 2003, p , nrs Uitwisselings-Centrum en Verrekening: een van de wettelijke interbancaire betalingssystemen. 7 Antwerpen 3 oktober 2002, R.W , R. STEENNOT, De aansprakelijkheid van de uitgever van een instrument voor de elektronische overmaking van geldmiddelen, in Juridische aspecten van de elektronische betaling, Brussel, Kluwer, 2004, p. 211, nr. 7. 9

11 dat de bank zich niet op de interbancaire afspraken kan beroepen, aangezien de opdrachtgever geen partij was bij deze overeenkomst. 9 In dergelijke gevallen is er sprake van gedeelde aansprakelijkheid, aangezien beide partijen in de fout zijn gegaan. Indien in hetzelfde geval de interbancaire afspraken op voorhand in de contractuele relatie tussen bank en cliënt werden geïncorporeerd, dan wordt algemeen aanvaard dat de bank niet verplicht is de overeenstemming tussen het rekeningnummer en de naam van de begunstigde te controleren. 10 De consument wordt niet beschermd en draagt de volledige verantwoordelijkheid. 13. Dit probleem zal in de nabije toekomst verdwijnen aangezien de richtlijn betreffende betaaldiensten in de interne markt bepaalt dat overschrijvingsopdrachten uitsluitend op basis van het rekeningnummer mogen worden uitgevoerd. 11 De bank zal in geen geval aansprakelijk kunnen worden gesteld wanneer de uitvoering op grond van het rekeningnummer correct is. 12 Vanaf het inwerking treden van deze regel is voorzichtigheid geboden in hoofde van de opdrachtgever! Afdeling 2: Aansprakelijkheidsverdeling 1.Verschillende aansprakelijkheidsregimes in functie van de kwalificatie 14. In het voorgaande werd verduidelijkt in welke gevallen de partijen niet zijn tegemoetgekomen aan hun verplichtingen teneinde een correcte uitvoering van de overschrijvingsopdracht te verzekeren. Vanuit het standpunt van de consument is het echter onvoldoende enkel te weten dat er een fout is opgetreden tijdens de afwikkeling 9 Kh. Brussel 2 september 1998, T.B.H. 1999, 691; Brussel, 16 oktober 2007, D.C.C.R. 2007, afl. 79, R. STEENNOT, Heeft de bank de verplichting de overeenstemming tussen het rekeningnummer van de begunstigde en diens identiteit te verifiëren?, D.C.C.R. 2007, afl. 79, p , nr Artikel 74 Richtlijn betaaldiensten. Over deze richtlijn, zie infra p. 45 e.v. 12 R. STEENNOT, Heeft de bank de verplichting de overeenstemming tussen het rekeningnummer van de begunstigde en diens identiteit te verifiëren?, D.C.C.R. 2007, afl. 79, p , nr

12 van de overschrijvingsopdracht. Om een daadwerkelijke schadevergoeding te verkrijgen moet hij weten welke partij hij hiervoor in rechte moet aanspreken. 15. Wanneer de afwikkeling van de overschrijving plaatsvindt binnen eenzelfde financiële instelling dit is in het bijzonder het geval wanneer zowel de te crediteren als de te debiteren rekening worden aangehouden binnen dezelfde financiële instelling kan de opdrachtgever enkel zijn vordering instellen tegen zijn eigen instelling. Wanneer echter de overschrijvingsopdracht niet binnen dezelfde financiële instelling kan worden afgewikkeld als beide rekeningen worden aangehouden bij verschillende instellingen dan moeten andere financiële instellingen tussenkomen om de opdracht uit te voeren. 13 In dat geval is het niet altijd even duidelijk tot welke instelling de opdrachtgever zich kan wenden: zijn eigen financiële instelling of de tussenkomende financiële instelling die de fout heeft begaan? 16. Om dit aansprakelijkheidsregime vast te stellen is het noodzakelijk om aandacht te besteden aan de wijze waarop deze opdrachten moeten worden gekwalificeerd. 14 De toewijzing van de aansprakelijkheden is immers afhankelijk van de kwalificatie van de verhoudingen tussen de verschillende betrokken partijen. 15 Deze vertegenwoordigingsverhoudingen zouden zich niet enkel voordoen in de verhouding tussen de opdrachtgever en zijn financiële instelling, maar eveneens in de verhouding tussen de begunstigde en zijn financiële instelling en in de verhouding tussen de financiële instellingen onderling R. STEENNOT, Elektronisch betalingsverkeer: een toepassing van de klassieke principes, Antwerpen, Intersentia, 2002, p , nr R. STEENNOT, De bescherming van de eindgebruiker in het betalingsverkeer, in M. TISON, C. VAN ACKER en J. CERFONTAINE., Financiële regulering: op zoek naar nieuwe evenwichten, Volume I, Antwerpen, Intersentia, 2003, p. 151, nr B. DU LAING, De bankoverschrijving, in X., Bankcontracten, Brugge, Die Keure, 2003, p , nr B. DU LAING, De bankoverschrijving, in X., Bankcontracten, Brugge, Die Keure, 2003, p , nr

13 De precieze kwalificatie van de overschrijvingsopdracht en de verschillende verhoudingen tussen opdrachtgever, zijn financiële instelling, de tussenkomende financiële instellingen en de instelling van de begunstigde zijn al lang een twistpunt in zowel rechtsleer als rechtspraak. 17.In deze bijdrage is het niet de bedoeling om deze discussie opnieuw te voeren, maar wel om een overzicht te geven van de meest gebruikte kwalificaties 18 en de gevolgen die zij met zich meebrengen op vlak van de aansprakelijkheidsverdeling. Onze aandacht gaat hierbij vooral uit naar de vorderingen van de opdrachtgever: er wordt onderzocht tegen welke partijen hij zijn vorderingen kan instellen wanneer de overschrijvingsopdracht foutief wordt uitgevoerd. 17. In wat volgt wordt abstractie gemaakt van de mogelijke buitencontractuele vorderingen van de opdrachtgever, die sinds het samenlooparrest van 1973 toch enkel mogelijk zijn indien fout en schade vreemd zijn aan het contract. 19 Deze situatie zal in deze uiteenzetting enkel in hoogst uitzonderlijke gevallen van toepassing zijn, aangezien we ons beperken tot de hierboven 20 gepreciseerde gevallen van foutieve uitvoering van overschrijvingsopdrachten. De schade en fout zijn in deze gevallen juist inherent aan het contract waar de contractuele verhoudingen de extracontractuele vorderingen verhinderen. 17 Voor een uitgebreide kritische bespreking van de kwalificatievormen van de overschrijving, zie R. STEENNOT, Elektronisch betalingsverkeer: een toepassing van de klassieke principes, Antwerpen, Intersentia, 2002, p ; P. WERY, La nature juridique du virement bancaire de fonds, J.T. 1988, p Vandaar dat hier enkel wordt geopteerd voor de kwalificatie van de lastgeving en de rechtsfiguur sui generis. Zie B. DU LAING, De bankoverschrijving, in X., Bankcontracten, Brugge, Die Keure, 2003, p , nrs voor een korte analyse van de kwalificatie van de overschrijving als overdracht van schuldvordering en schuldvernieuwende delegatie. Ook de alternatieve benadering vanuit de restitutieverbintenis (hierover zie: B. DU LAING, De bankoverschrijving, in X., Bankcontracten, p , nrs ) wordt niet weerhouden, gezien haar geringe toepassing in de rechtspraak. 19 Cass. 7 december 1973, Arr. Cass. 1974, Supra p. 8, nr

14 18. Het ligt voor de hand dat de zoektocht naar de aansprakelijke voor de foutieve uitvoering pas moet worden aangewend wanneer het niet meer mogelijk is om de foutieve uitvoering van de overschrijving te herstellen. Wanneer de foutieve uitvoering erin bestaat dat de verkeerde rekening werd gecrediteerd, is het steeds mogelijk dit bedrag van de ten onrechte gecrediteerde persoon terug te vorderen op grond van de leer van de onverschuldigde betaling. Slechts indien dit bedrag niet meer kan worden gerecupereerd rijst de vraag wie het risico moet dragen. 21 A. Kwalificatie als mandaat 19. Een meerderheid van de Belgische rechtsleer en rechtspraak 22 verklaart de overschrijvingsopdracht op basis van de lastgeving. De consument/cliënt geeft een overschrijvingsopdracht aan zijn financiële instelling om het bedrag van de overschrijving over te maken aan de rekening van de begunstigde. Indien de begunstigde van de overschrijving zijn rekening aanhoudt bij een andere financiële instelling, dan treedt die instelling op als gesubstitueerd mandataris. 23 De eventuele tussenkomende financiële instellingen verkrijgen dezelfde kwalificatie. Zowel de mandataris als de gesubstitueerde mandataris handelen in naam en voor rekening van de opdrachtgever R. STEENNOT, Heeft de bank de verplichting de overeenstemming tussen het rekeningnummer van de begunstigde en diens identiteit te verifiëren?, D.C.C.R. 2007, afl. 79, p. 90, nr Toepassingen in de rechtspraak: Brussel, 18 december 1987, T.B.H. 1989, 788; Rb. Bergen, 2 december 1987, D.C.C.R. 1989, 52., Bergen, 29 maart 1999, T.B.B.R. 2001, 79, noot R. STEENNOT; Antwerpen 19 maart 2001, A.J.T , 1002, noot R.STEENNOT; Antwerpen 9 oktober 2002, R.W , 1307; Brussel 16 oktober 2007, D.C.C.R. 2007, 82. Rechtsleer hierover: A. BRUYNEEL, Le virement, in La banque dans la via quotidienne, Brussel, Editions du Jeune Barreau, 1986, p , nr. 23; V. SAGAERT, Onverschuldigde betaling door een bankoverschrijving. Wie betaalt het gelag?, T.B.B.R. 2005, afl. 7, p. 398, nr C-G WINANDY, Contribution à l étude sur la nature juridique du virement, Bank.Fin. 2002, afl. 4, p. 191, nr R. STEENNOT, De bescherming van de eindgebruiker in het betalingsverkeer, in M. TISON, C. VAN ACKER en J. CERFONTAINE., Financiële regulering: op zoek naar nieuwe evenwichten, Volume I, Antwerpen, Intersentia, 2003, p , nr

15 20. De kwalificatie als lastgeving brengt met zich mee dat voor het bepalen van de aansprakelijkheid van de partijen de artikelen op het gebied van lastgeving kunnen worden toegepast. 25 Op basis hiervan kan de opdrachtgever de volgende vorderingen instellen: 1) Vordering van de opdrachtgever tegen zijn eigen financiële instelling: Art. 1994, lid 1 B.W. bepaalt dat men de lasthebber (in casu de financiële instelling van de opdrachtgever) slechts aansprakelijk kan stellen voor fouten begaan door zijn gemandateerden, wanneer hij niet de toelating had om een plaatsvervanger aan te duiden. Hetzelfde geldt wanneer de toelating wel was gegeven, doch zonder aanwijzing van een specifieke persoon, en de door de lasthebber verkozen persoon was blijkbaar onbevoegd of onvermogend. In de praktijk is het echter gebruikelijk dat de bankvoorwaarden al voorzien in een mogelijkheid tot plaatsvervanging, en evenmin kunnen de meeste tussenkomende financiële instellingen aanzien worden als onbevoegd of onvermogend. Tenzij de financiële instelling van de opdrachtgever zelf een fout heeft begaan, zal het in normale omstandigheden niet mogelijk zijn voor de opdrachtgever om hen aansprakelijk te stellen krachtens het gemeen recht. 26 2) Vordering van de opdrachtgever tegen de tussenkomende financiële instellingen en de financiële instelling van de begunstigde: Art. 1994, tweede lid, bepaalt dat de persoon die door de lasthebber in zijn plaats is gesteld in alle gevallen door de lastgever rechtstreeks kan worden aangesproken. Op basis van het gemeen recht beschikt de opdrachtgever dus over een rechtstreekse vordering tegenover zowel de tussenkomende financiële instellingen als de financiële instelling wanneer deze 25 K. BYTTEBIER, Algemene bankvoorwaarden en girale betaalinstrumenten, in CENTRUM VOOR BEROEPSVOLMAKING IN DE RECHTEN (ed.), Actuele ontwikkelingen in de rechtsverhouding tussen bank en consument, Antwerpen, Maklu, 1994, p , nr R. STEENNOT, De bescherming van de eindgebruiker in het betalingsverkeer, in M. TISON, C. VAN ACKER en J. CERFONTAINE., Financiële regulering: op zoek naar nieuwe evenwichten, Volume I, Antwerpen, Intersentia, 2003, p. 153, nr

16 een fout hebben begaan in uitvoering van hun opdracht. Dit leidt niet altijd tot een even efficiënte bescherming van de consument, aangezien deze instellingen met hem geen contractuele band onderhouden en zich in een verwijderd land kunnen gevestigd hebben. 27 De praktische tenuitvoerlegging van de vordering kan in dat geval niet kostenefficiënt zijn en op die manier verloren gaan. B. De kwalificatie als rechtsfiguur sui generis 21. Een aantal auteurs verwerpen de voorgaande kwalificatie. 28 Sommigen zien de overschrijving niet als een lastgeving, maar als een complexe rechtshandeling sui generis. 29 VAN RYN en HEENEN bepalen dat er van lastgeving geen sprake kan zijn aangezien de financiële instelling van de opdrachtgever zelf niet over een keuzemogelijkheid beschikt doordat de financiële instelling van de begunstigde aan hem wordt opgedrongen. Hij moet immers voldoen aan zijn contractuele verplichtingen ten opzichte van de opdrachtgever STEENNOT baseert zich eerder op de afwezigheid van vertegenwoordiging in hoofde van de financiële instelling van de begunstigde, zodat deze niet als gesubstitueerd lasthebber kan worden aanzien. Hij argumenteert dat de financiële instelling van de 27 R. STEENNOT, Juridisch aspecten van klassieke en moderne betaalmiddelen, in Privaatrecht in de reële en virtuele wereld XXVIIste Postuniversitaire cyclus Willy Delva , Antwerpen, Kluwer, 2002, p. 215, nr Onder meer: J. VAN RYN en J. HEENEN, Principes de droit commercial, IV, Brussel, Bruylant, 1988, p , nr. 444; P. WERY, La nature juridique du virement bancaire de fonds, J.T. 1988, p , nrs ; R. STEENNOT, Elektronisch betalingsverkeer: een toepassing van de klassieke principes, Antwerpen, Intersentia, 2002, p ; C-G WINANDY, Contribution à l étude sur la nature juridique du virement, Bank. Fin.2002, afl. 4, p J. VAN RYN en J. HEENEN, Principes de droit commercial, IV, Brussel, Bruylant, 1988, p , R. STEENNOT, Elektronisch betalingsverkeer: een toepassing van de klassieke principes, Antwerpen, Intersentia, 2002, p.137, nr J. VAN RYN en J. HEENEN, Principes de droit commercial, IV, Brussel, Bruylant, 1988, p , nr

17 begunstigde aan de begunstigde een eigen vordering jegens zijn financiële instelling verschaft, dat ontstaat ten gevolge van de uitgevoerde overschrijving. Deze vordering kan onmogelijk het voorwerp uitmaken van een vertegenwoordiging, doordat zij aan de begunstigde/schuldeiser een recht verstrekt dat noch tevoren tot het vermogen van de schuldeiser behoort, noch door deze zelf aan de schuldeiser kan worden verschaft We weerhouden hier enkel de stelling van STEENNOT voor het bepalen van de aansprakelijkheidsregeling, aangezien uit deze kwalificatie een betere bescherming van de opdrachtgever zal kunnen worden afgeleid. STEENNOT analyseert de overschrijvingsopdracht als een instructie, i.e. een eenzijdige wilsverklaring van de rekeninghouder die door de financiële instelling moet worden uitgevoerd, en de overschrijvingsverrichting als een sui generis figuur. 32 Hij argumenteert dat de tussenkomende financiële instellingen (waaronder ook de financiële instelling van de begunstigde) als uitvoeringsagent van de de financiële instelling van de opdrachtgever moeten worden beschouwd. In het licht van deze verhoudingen kan de opdrachtgever tegen de volgende partijen een vordering instellen wanneer de uitvoering van de overschrijving misloopt: 31 R. STEENNOT, De bescherming van de eindgebruiker in het betalingsverkeer, in M. TISON, C. VAN ACKER en J. CERFONTAINE., Financiële regulering: op zoek naar nieuwe evenwichten, Volume I, Antwerpen, Intersentia, 2003, p , nr. 46; Meer uitgebreid: R. STEENNOT, Elektronisch betalingsverkeer: een toepassing van de klassieke principes, Antwerpen, Intersentia, 2002, p , nrs R. STEENNOT, De bescherming van de eindgebruiker in het betalingsverkeer, in M. TISON, C. VAN ACKER en J. CERFONTAINE., Financiële regulering: op zoek naar nieuwe evenwichten, Volume I, Antwerpen, Intersentia, 2003, p , nr R. STEENNOT, De bescherming van de eindgebruiker in het betalingsverkeer, in M. TISON, C. VAN ACKER en J. CERFONTAINE., Financiële regulering: op zoek naar nieuwe evenwichten, Volume I, Antwerpen, Intersentia, 2003, p , nrs Rechtspraak in dezelfde zin: Gent 13 februari 2006, R.A.B.G. 2007, 473, noot F. BONNARENS. 16

18 1) Vordering van de opdrachtgever tegen zijn eigen financiële instelling: Conform het gemeen recht beschikt de opdrachtgever over een contractuele vordering tegen zijn eigen financiële instelling, zowel voor de fout van de financiële instelling zelf als voor de fouten begaan door zijn uitvoeringsagenten. 35 Het geval waarin de schuldeiser aan zijn wederpartij geen vrijheid laat en de inschakeling van een met naam genoemde hulppersoon contractueel oplegt is in de rechtspraak en rechtsleer ernstig betwist. 36 Toegepast op de overschrijvingsopdracht is het niet duidelijk of de instelling van de opdrachtgever aansprakelijk kan worden gesteld voor de fouten begaan door de instelling van de begunstigde. Deze laatste wordt immers door de opdrachtgever aan zijn instelling opgedrongen, wat de vraag doet rijzen of dit niet voor een onevenwicht zorgt tussen de contractpartijen. 37 2) Vordering van de opdrachtgever tegen de tussenkomende financiële instellingen en de financiële instelling van de begunstigde: De tussenkomende financiële instelling en de financiële instelling van de begunstigde genieten van de quasiimmuniteit in hun hoedanigheid van uitvoeringsagent. 38 De opdrachtgever beschikt niet over een rechtstreekse vordering tegen de uitvoeringsagenten (de tussenkomende financiële instellingen) en de financiële instelling van de begunstigde van zijn contractpartij (de financiële instelling van de opdrachtgever). 35 C. PAUWELS, Contractuele aansprakelijkheid voor hulppersonen of uitvoeringsagenten, Jura Falc , afl. 1, p. 110, nr. 8; Cass. 25 september 1959, 21 juni 1979 en 5 oktober C. PAUWELS, Contractuele aansprakelijkheid voor hulppersonen of uitvoeringsagenten, Jura Falc , afl. 1, p. 112, nr G. SCHRANS en R. STEENNOT, Algemeen deel van het financieel recht, Antwerpen, Intersentia, 2003, Antwerpen, Intersentia, 2003, p. 345, nr N. CARETTE, Exoneratiebedingen in het gemeen recht, Jura Falc., jg 41, , afl.1, p. 69.Artikel 1165 B.W. verzet zich tegen de contractuele aansprakelijkheid van een uitvoeringsagent jegens de medecontractant van zijn opdrachtgever of aansteller. Anderzijds kan evenmin zijn buitencontractuele aansprakelijkheid in het gedrang worden gebracht wanneer de hem verweten fout en de door de fout veroorzaakte schade niet louter buitencontractueel zijn: Cass. 7 december 1973, Arr. Cass.1974, p

19 24. Deze situatie is veel gunstiger voor de consument in vergelijking met de lastgeving, doordat hij zich steeds tot zijn eigen financiële instelling kan richten in het geval van een foutieve uitvoering van de overschrijvingsopdracht. 2. Vergoedbare schade conform het gemeen recht 25. In bovenstaande uiteenzetting werd duidelijk dat afhankelijk van de gekozen kwalificatie de opdrachtgever zijn vordering moet instellen respectievelijk tegen zijn eigen financiële instelling, de tussenkomende financiële instellingen of de financiële instelling van de begunstigde. Gezien de contractuele band tussen de opdrachtgever en deze instellingen, moet de schadevergoeding bepaald worden aan de hand van de principes van het gemeenrechtelijk contractueel aansprakelijkheidsrecht Artikel 1151 B.W. bepaalt dat enkel de schade die het onmiddellijk en rechtstreeks gevolg is van het niet uitvoeren van de overeenkomst in aanmerking komt voor vergoeding. Zij moet eveneens voorzienbaar zijn geweest ten tijde van de contractsluiting. Hieronder kan alle schade gecatalogeerd worden die in oorzakelijk verband staat met de fout, en die zich niet zou hebben voorgedaan zonder deze fout. Dit betekent dat zowel directe als indirecte schade voor zover zij voorzienbaar was bij het aangaan van het contract- vergoed kan worden Afwijking van het gemeen recht: exoneratiebedingen in de bankvoorwaarden 39 G. SCHRANS en R. STEENNOT, Algemeen deel van het financieel recht, Antwerpen, Intersentia, 2003, p. 347, nr R. STEENNOT, Juridisch aspecten van klassieke en moderne betaalmiddelen, in Privaatrecht in de reële en virtuele wereld XXVIIste Postuniversitaire cyclus Willy Delva , Antwerpen, Kluwer, 2002, p. 216, nr

20 27. Het is niet de opzet van deze uiteenzetting om een uitgebreide analyse te maken van de invloed van exoneratiebedingen in de bankvoorwaarden. 41 Vanwege hun belang voor de consument worden hun belangrijkste geldigheidsvereisten hierna overlopen. 28. Exoneratiebedingen kunnen omschreven worden als contractuele bedingen waarbij een partij zich geheel of gedeeltelijk bevrijdt van de (contractuele of buitencontractuele) aansprakelijkheid die op hem rust. 42 Hieruit kan worden afgeleid dat de gemeenrechtelijke aansprakelijkheidsregeling dikwijls ingeperkt wordt door deze exoneratiebedingen in de algemene bankvoorwaarden. Volgens de definitie kunnen ze de aansprakelijkheid van de financiële instelling van de opdrachtgever zowel uitsluiten als beperken. Van zodra de consument zich akkoord verklaart met deze voorwaarden zullen zijn (vorderings)rechten afnemen. Als courante praktijkvoorbeelden kunnen onder meer worden onderscheiden: de exoneratie voor opzet en (zware) fout van uitvoeringsagenten, de exoneratiebedingen die de aansprakelijkheid beperken tot directe schade, de exoneratie voor eigen zware en lichte fout,... Opdat deze exoneratiebedingen geldig kunnen worden opgenomen in de bankvoorwaarden, is noodzakelijk dat ze voldoen aan de vereisten van het gemeen recht of van de bijzondere wettelijke bepalingen, in casu het consumentenrecht. A. Geldigheidsvereisten volgens het gemeen recht 41 Voor een uitgebreide bespreking van exoneratiebedingen in de bankvoorwaarden, zie: R. STEENNOT, Elektronisch betalingsverkeer: een toepassing van de klassieke principes, Antwerpen, Intersentia, 2002, p ; R. FRANSIS, Bankiersaansprakelijkheid en exoneratiebedingen in algemene bankvoorwaarden, Jura Falc., jg 41, , afl. 3, p K. BYTTEBIER, Algemene bankvoorwaarden en girale betaalinstrumenten, in CENTRUM VOOR BEROEPSVOLMAKING IN DE RECHTEN (ed.), Actuele ontwikkelingen in de rechtsverhouding tussen bank en consument, Antwerpen, Maklu, 1994, p. 277, nr. 31 in fine. 19

21 29. Om de andere contractpartij te kunnen verbinden, moet deze redelijkerwijze kennis hebben genomen van de bedingen, of er kennis van hebben kunnen nemen, voorafgaand aan de contractssluiting. 43 Een verwijzing naar de algemene voorwaarden kan volstaan, wanneer deze door de consument gemakkelijk kunnen worden geraadpleegd. 30. Er moet worden opgemerkt dat de exoneratie voor eigen opzet of bedrog omwille van haar strijdigheid met de openbare orde nooit is toegelaten. Artikel 6 B.W. bepaalt immers dat men bij overeenkomst niet mag afwijken van de wetten die de openbare orde betreffen. Met opzet wordt bedoeld dat het een foutieve gedraging betreft die opzettelijk wordt aangenomen, zonder dat hierbij moet worden nagegaan of men zich bewust was van de schade die hieruit ging voortvloeien Tenslotte kan een exoneratiebeding nooit tot gevolg hebben dat omwille van haar toepassing de overeenkomst wordt uitgehold. 45 Of haar betekenis daadwerkelijk wordt ontnomen moet worden beoordeeld in functie van de overeenkomst of de verplichting waarover een geschil bestaat. 46 In de rechtspraak werd alleszins al geoordeeld dat een te ruime formulering van een beding ertoe kan leiden dat zij de verplichtingen van de financiële instelling elke betekenis ontneemt. 47 Een dergelijk beding voldoet niet aan de verplichtingen van het gemeen recht. B. Verenigbaarheid met de consumentenwetgeving 43 R. FRANSIS, Bankiersaansprakelijkheid en exoneratiebedingen in algemene bankvoorwaarden, Jura Falc., jg 41, , afl. 3, p R. FRANSIS, Bankiersaansprakelijkheid en exoneratiebedingen in algemene bankvoorwaarden, Jura Falc., jg 41, , afl. 3, p N. CARETTE, Exoneratiebedingen in het gemeen recht, Jura Falc., jg 41, , afl.1, p R. FRANSIS, Bankiersaansprakelijkheid en exoneratiebedingen in algemene bankvoorwaarden, Jura Falc., jg 41, , afl. 3, p Brussel 18 november 1999, A.J.T , 68, noot R. STEENNOT. 20

22 32. Wanneer de financiële instelling (verkoper in de zin van art. 31 1, 2 W.H.P.C. 48 ) een overeenkomst sluit met een consument in de zin van artikel 1,7 W.H.P.C. 49, dan moeten de exoneratiebedingen eveneens gecontroleerd worden op hun verenigbaarheid met de leer van de onrechtmatige bedingen van deze wet. De definitie van de onrechtmatige bedingen verhindert dat deze bedingen een kennelijk onevenwicht scheppen tussen de rechten en plichten van de partijen. 50 Deze algemene bepaling kan voor elk exoneratiebeding gebruikt worden als vangnet om te bepalen of het beding in overeenstemming is met dit evenwichtscriterium Daarnaast moet een onderscheid worden gemaakt tussen de exoneratiebedingen die de aansprakelijkheid uitsluiten en deze die ze beperken. Enkel in het eerste geval kan toepassing worden gemaakt van artikel 32, 11 W.H.P.C. Deze bepaling vormt een afwijking op het gemeen recht en houdt een verbod in zich te exonereren voor de eigen zware fout, noch voor de opzettelijke of zware fout van de aangestelden en lasthebbers. Wanneer men de overschrijving kwalificeert als een lastgeving kan de financiële instelling van de opdrachtgever zich conform deze bepaling niet langer exonereren voor zijn eigen zware fout of die van de tussenkomende 48 Elke natuurlijke persoon of rechtspersoon, uitgezonderd de titularissen van een vrij beroep zoals bepaald in artikel 2, 1, van de wet van 3 april 1997 betreffende oneerlijke bedingen in overeenkomsten gesloten tussen titularissen van vrije beroepen en hun cliënten, die bij een overeenkomst afgesloten met een consument handelt in het kader van zijn beroepsactiviteit. 49 Wet van 14 juli 1991 betreffende de handelspraktijken en de voorlichting en bescherming van de consument: Elke natuurlijke persoon of rechtspersoon die uitsluitend voor niet-beroepsmatige doeleinden op de markt gebrachte producten of diensten verwerft of gebruikt. In tegenstelling tot financiële instellingen, die altijd een verkoper uitmaken in de zin van art. 31 1,2 W.H.P.C., is het zeker mogelijk dat een cliënt niet kan worden beschouwd als een consument conform art. 1,7 W.H.P.C. In dat geval kan hij zichnatuurlijk niet op deze wetgeving beroepen. 50 Art W.H.P.C. 51 R. FRANSIS, Bankiersaansprakelijkheid en exoneratiebedingen in algemene bankvoorwaarden, Jura Falc., jg 41, , afl. 3, p

23 (lasthebbende) financiële instellingen. 52 Het lijkt erop dat de wetgever de zelfstandige uitvoeringsagenten uit het oog verloren heeft, zij worden immers niet door de wet vermeld. Bij een kwalificatie van de tussenkomende financiële instellingen als uitvoeringsagenten worden dergelijke exoneratiebedingen dus wel als aanvaardbaar aangezien. Zoals Suprareeds geschetst is de rechtspraak niet vlug geneigd een exoneratiebeding aan te nemen met betrekking tot dergelijke essentiële verplichting. 53 De exoneratie van een financiële instelling voor een zware fout lijkt iedere betekenis aan de overeenkomst te ontnemen en is ons insziens niet wenselijk in het kader van de bescherming van de consument. Een beding dat enkel een beperking inhoudt van de aansprakelijkheid van een financiële instelling (bv. aansprakelijkheid beperken tot directe schade) kan eventueel wel onder het toepassingsgebied van artikel 32, 27 W.H.P.C. vallen. Volgens dit artikel is het verboden op ongepaste wijze de wettelijke rechten van de consument ten aanzien van de verkoper in geval van volledige of gedeeltelijke wanprestatie of van gebrekkige uitvoering uit te sluiten of te beperken. Deze catch-all bepaling vormt een opvangnet voor bedingen die niet toetsbaar zijn aan artikel 32, 11 W.H.P.C. 54 Het laat toe om voor elk exoneratiebeding 55 tussen de financiële instelling en de consument, de afweging te maken of dit beding op ongepast wijze de rechten van de consument uitsluit of beperkt. 34. Op basis van deze korte analyse kan men minstens concluderen dat exoneratiebedingen in bankvoorwaarden niet zomaar doorgang zullen vinden. Elk beding wordt getoetst aan het gemeen recht en wanneer van toepassing- het consumentenrecht. Dit vormt een belangrijke bescherming voor de consument, die zijn aansprakelijkheidsvorderingen niet op een onrechtmatige manier verloren ziet gaan. 52 In tegenstelling tot het gemeen recht, waarin dit wel is toegelaten. 53 R. FRANSIS, Bankiersaansprakelijkheid en exoneratiebedingen in algemene bankvoorwaarden, Jura Falc., jg 41, , afl. 3, p I. DEMUYNCK, Onrechtmatige bedingen en de financiële sector : het uitzonderingsregime van de WHPC, Bank Fin. R. 2001, p Nota bene: In de verhouding consument-verkoper in deze zin van de W.H.P.C. 22

24 Hoofdstuk II: De wet van 9 januari 2000 betreffende de grensoverschrijdende geldoverschrijvingen en betalingen De consument wordt in het Belgische recht niet enkel beschermd bij de uitvoering van binnenlandse overschrijvingen, maar eveneens bij de uitvoering van grensoverschrijdende geldoverschrijvingen. Vanwege de snelle groei van het aantal grensoverschrijdende overschrijvingen als gevolg van de voltooiing van de interne markt en het verwezenlijken van een Europese Economische en Monetaire Unie 57, vaardigde men op Europees niveau een richtlijn uit die aan de consument een aantal beschermingsregelen verleende. 58 De wet van 9 januari betreffende de grensoverschrijdende geldoverschrijvingen strekt tot omzetting van deze richtlijn en heeft als doel de dienstverlening bij grensoverschrijdende overschrijvingen te verbeteren 59, zodat de overschrijving op een snelle, betrouwbare en goedkope manier kan worden uitgevoerd. 60 Zij voert een aantal beschermingsregelen in voor de consument, afwijkend van het gemeen recht. 56 De wet van 9 januari 2000 betreffende de grensoverschrijdende geldoverschrijvingen en betalingen, B.S. 9 februari I. VAN BULCK, Wet van 9 januari 2000 betreffende de grensoverschrijdende geldoverschrijvingen, in Artikelsgewijze Commentaar Financieel Recht, Antwerpen, Kluwer, losbl. 58 Richtlijn 97/5/EG van het Europees Parlement en de Raad van 27 januari 1997 betreffende grensoverschrijdende overmakingen. 59 R. STEENNOT, Grensoverschrijdende overschrijvingen: de Belgische wetgeving en regelen van international privaatrecht, Tijdschrift@ipr.be 2003, afl. 3, p D. STROBBE, Grensoverschrijdende geldoverschrijving wettelijk geregeld, Juristenkrant 2000, afl. 5, p

25 Afdeling 1: Toepassingsgebied 1. Ratione personae 36. Het personeel toepassingsgebied van de wet is beperkt tot overschrijvingen waartoe opdracht wordt gegeven door andere personen (consumenten én professionelen 61 ) dan kredietinstellingen, financiële instellingen en andere instellingen die in het kader van hun werkzaamheden grensoverschrijdende overschrijvingen uitvoeren, en die worden afgewikkeld door kredietinstellingenen andere instellingen (art 2). In tegenstelling tot de wet van 17 juli 2002 betreffende de transacties met instrumenten voor de elektronische overmaking van geldmiddelen 62 ressorteren zowel overschrijvingsopdrachten waartoe opdracht wordt gegeven door natuurlijke personen als overschrijvingsopdrachten geïnitialiseerd door rechtspersonen onder de wettelijke regeling Ratione materiae 37. De wet is van toepassing op de in de valuta's van de Lidstaten van de Europese Economische Ruimte en de in euro verrichte grensoverschrijdende overschrijvingen tot een waarde van euro (art. 2). Grensoverschrijdende overschrijvingen worden in de wet nader omschreven als verrichtingen op initiatief van een opdrachtgever, via een instelling of een bijkantoor van een instelling in een Lidstaat van de Europese Economische Ruimte, teneinde in een instelling of een bijkantoor van een instelling in een andere Lidstaat een geldbedrag aan 61 R. STEENNOT, De bescherming van de consument in het financieel recht, in De consument in het recht: verwend, verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, p.187, nr Deze wet heeft uitsluitend betrekking op door natuurlijke personen geïnitialiseerde overschrijvingsopdrachten, zie infra. 63 G. SCHRANS en R. STEENNOT, Algemeen deel van het financieel recht, Antwerpen, Intersentia, 2003, p. 352, nr

26 een begunstigde ter beschikking te stellen (art. 3, f). Het grensoverschrijdend karakter van de overschrijving wordt dus niet bepaald door de woonplaats of identiteit van de opdrachtgever of begunstigde, maar uitsluitend door de plaats waar het rekeningvoerend kantoor zich bevindt. 64 De nationaliteit van de opdrachtgever en de begunstigde zijn irrelevant, beiden kunnen zelfs dezelfde persoon zijn Dit standpunt is vatbaar voor kritiek want ook de munt waarin de overschrijvingsopdracht is uitgedrukt kan het grensoverschrijdend karakter van de overschrijving bepalen. De overschrijvingsopdracht tussen 2 financiële instellingen (of hun bijkantoren) binnen dezelfde lidstaat verkrijgt alsnog een grensoverschrijdend karakter, wanneer de opdracht moet worden uitgevoerd in een munteenheid vreemd aan die van de financiële instelling van de opdrachtgever. Deze betaling vereist immers een onrechtstreekse tussenkomst van de financiële instelling van het land van de betrokken munt, en verkrijgt op die manier een grensoverschrijdend karakter, hoewel zij niet ressorteert onder de wet betreffende de grensoverschrijdende overschrijvingen Onder het toepassingsgebeid van de wet ressorteren enkel overschrijvingen, ingeleid hetzij door een storting in speciën door de opdrachtgever, hetzij door het debiteren van een rekening waarover hij kan beschikken, ongeacht of de overschrijvingsopdracht 64 R. STEENNOT, Grensoverschrijdende overschrijvingen: de Belgische wetgeving en regelen van international privaatrecht, Tijdschrift@ipr.be 2003, afl. 3, K. MACOURS, De wet van 9 januari 2000 betreffende de grensoverschrijdende geldoverschrijvingen, T.Fin.R. 2001, afl. 1, p. 55, nr R. STEENNOT, Grensoverschrijdende overschrijvingen: de Belgische wetgeving en regelen van international privaatrecht, Tijdschrift@ipr.be 2003, afl. 3,

27 schriftelijk of elektronisch 67 geïnitialiseerd wordt. 68 Grensoverschrijdende betalingen verricht met cheques, debet-of kredietkaarten vallen niet onder de wettelijke regeling Het geldingsbereik van de wet is eveneens beperkt tot overschrijvingen die zijn uitgedrukt in euro of in één van de valuta s van de Lidstaten van de Europese Economische Ruimte en waarvan het bedrag euro niet overschrijdt. De wet heeft dus een ruimere draagwijdte dan enkel de valuta s van de lidstaten van de Europese Unie. 70 De drempelwaarde van euro werd vooropgesteld als onderscheidingscriterium ter bepaling van de retail payments : de zogenaamde overschrijvingen vanwege particulieren en KMO s. Een bedrag hoger dan euro wordt immers niet meer beschouwd als een retail-betaling. 71 Deze kwantitatieve afbakening drukt dan ook de zorg van de wetgever uit om met deze wet vooral particulieren en kleine ondernemingen te beschermen. 72 Afdeling 2: Rechten en plichten van de consument en de betrokken financiële instellingen. 41. De wet van 9 januari 2000 betreffende de grensoverschrijdende geldoverschrijvingen en betalingen was een exponent van de bekommernis van de wetgever om de zwakkere 67 Via een overschrijvingsformulier of via een systeem van internetbankieren. 68 R. STEENNOT, Grensoverschrijdende overschrijvingen: de Belgische wetgeving en regelen van international privaatrecht, Tijdschrift@ipr.be 2003, afl. 3, R. STEENNOT, Juridisch aspecten van klassieke en moderne betaalmiddelen, in Privaatrecht in de reële en virtuele wereld XXVIIste Postuniversitaire cyclus Willy Delva , Antwerpen, Kluwer, 2002, p nr De volgende lidstaten behoren tot de Europese Economische Ruimte en niet tot de Europese Unie: IJsland (IJslandse Kroon/ISK); Liechtenstein (Zwitserse frank/chf); Noorwegen (Noorse Kroon/NOK). 71 I. VAN BULCK, Wet van 9 januari 2000 betreffende de grensoverschrijdende geldoverschrijvingen, in Artikelsgewijze Commentaar Financieel Recht, Antwerpen, Kluwer, losbl., p R. STEENNOT, De bescherming van de consument in het financieel recht, in De consument in het recht: verwend, verwaand of miskend?, Antwerpen, Maklu, 2003, p.187, nr

28 partij -met name de consument- in het giraal en elektronisch betalingsverkeer te beschermen. Omwille van die reden behelst de wet enkel verplichtingen in hoofde van de financiële instellingen en rechten ten gunste van de betrokken consumenten. 73 De wet voorziet in een aantal specifieke verplichtingen die elk tot doel hebben de consument zowel voor, tijdens als na het uitvoeren van een overschrijvingsopdracht te beschermen. 1. Informatieverplichtingen 42. De wet legt een dubbele informatieverplichting op aan de instellingen die grensoverschrijdende overschrijvingen verrichten. Voorafgaand aan een grensoverschrijdende overschrijving dienen de instellingen aan hun cliënten en kandidaat-cliënten, in voorkomend geval mede langs elektronische weg, in een bevattelijke vorm schriftelijke informatie te verstrekken over de voorwaarden voor grensoverschrijdende overschrijvingen (art. 4 1). 74 Na het uitvoeren van elke grensoverschrijdende overschrijving moeten de instellingen eveneens aan hun cliënten, in voorkomend geval mede langs elektronische weg, duidelijke schriftelijke informatie in een bevattelijke vorm verstrekken (art. 5 1) Verplichtingen aangaande de uitvoering van de overschrijvingsopdracht 43. De wet voorziet in twee belangrijke beschermingsgaranties voor de consument bij de foutieve uitvoering van de grensoverschrijdende overschrijving: zowel de laattijdige uitvoering als de niet-uitvoering worden geviseerd door de wetgever Zoals reeds eerder vermeld omvat het begrip consumenten conform deze wet zowel professionelen als consumenten in de zin van de Wet Handelspraktijken. 74 Art. 4 1 bepaalt uitdrukkelijk de minimumvoorwaarden die de informatie moet omschrijven. 75 Opnieuw bepaalt de wet in art. 5 1 wat deze informatie minstens moet omvatten. 76 Zoals eerder vermeld worden zij onder de foutieve uitvoering in ruime zin begrepen. 27