INHOUDSOPGAVE. INLEIDING... v. VOORWOORD... vii HOOFDSTUK I. GELD IN HET RECHT...1

Transcriptie

1 INHOUDSOPGAVE INLEIDING... v VOORWOORD... vii HOOFDSTUK I. GELD IN HET RECHT...1 Afdeling I. Aandachtspunten uit de economische theorie van het geld Functies Definitie Chartaal en giraal geld Geldschepping en instrumenten van monetair beleid...4 Afdeling II. Traditionele opvattingen over geld in het recht Summier overzicht van de rechtsleer...6 A. België (burgerlijk recht)...6 B. België (handelsrecht)...11 C. Nederland...13 D. Frankrijk...14 E. Duitsland...15 F. Engeland Geld als betaalmiddel bespreking van traditionele opvattingen...18 A. De opvattingen zijn tijdsgebonden...19 B. Wat is geld? een eerste verkenning...19 C. Met geld betalen...20 Afdeling III. Het juridisch begrip geld Geld is een creatie van het recht Een abstracte rekeneenheid Een wettige rekeneenheid Rekeneenheid als waardemeter De waarde-eenheid Waarde-eenheden betalen met betaaleenheden...31 A. De betaling is een rechtshandeling...32 B. Betalen is uitvoeren van een verbintenis...32 C. De levering van betaaleenheden...33 D. Toepassing van de leer van de novatie...33 E. Principe geldt voor alle geldschulden...34 F. Monetair nominalisme Betaaleenheden sparen Reserve-eenheid...38 xi

2 7. Intra-monetaire pariteit A. De vier eenheden en hun onderlinge verhouding B. De vier eenheden en de betaalmiddelen Betaalmiddelen en betaalinstrumenten A. Chartaal geld B. Giraal geld Een beschikbaar tegoed op rekening Een schuldvordering Traditionele bezwaren tegen erkenning van giraal geld a. Bezwaren van praktische aard b. Het argument kredietverlening c. Het argument herroeping d. De rol van de kredietinstellingen Kenmerken van giraal geld Volwaardig betaalmiddel C. Elektronisch geld Geld, een juridisch mechanisme Suggesties inzake terminologie Afdeling IV. Buitenlands geld Omschrijving Toepasselijk recht Interbancair gebruik bij girale betalingen in vreemd geld Vreemd geld als verbintenismunt en als betaalmunt A. De verbintenismunt B. De betaalmunt C. Conversie (omrekening) HOOFDSTUK II. FINANCIËLE INSTRUMENTEN Afdeling I. Terminologie Lijst van financiële instrumenten A. Het begrip financiële instrumenten in de ISD-Richtlijn B. Het begrip financiële instrumenten in de wet van 2 augustus C. Het begrip financiële instrumenten in het K.B. houdende oprichting van Belfox D. Het begrip financiële instrumenten in de marktregels (Rule Book) van Euronext Specifieke regelingen xii

3 3. Financiële producten en financiële diensten Besluit...96 Afdeling II. Algemene kenmerken Financiële instrumenten Effecten A. Waardepapieren B. Omschrijvingen van effecten C. Inhoudelijke kenmerken Ontstaan van het recht Rechtsaard Autonomie van het recht van de houder Omloop en overdracht van effecten Transacties op de effectenbeurs Overdrachten tot zekerheid Verhandelbaarheid Afgeleide instrumenten A. Omschrijving B. Aanknopingspunten met het gemene recht C. Wijze van verhandeling van afgeleide instrumenten D. Standaardovereenkomsten E. Rechtsaard en geldigheid Zijn afgeleide instrumenten overeenkomsten? a. Onderhandse overeenkomsten b. De gereglementeerde derivatenbeurs Futures en forwards Opties Swapovereenkomsten Kredietderivaten De exceptie van spel Afdeling III. Overzicht van de financiële instrumenten Aandelen en andere met aandelen gelijk te stellen waarden die op de kapitaalmarkt verhandelbaar zijn A. Aandelen die het maatschappelijk kapitaal vertegenwoordigen B. Effecten die niet het maatschappelijk kapitaal vertegenwoordigen Obligaties en andere schuldinstrumenten die op de kapitaalmarkt verhandelbaar zijn A. Obligaties en schuldinstrumenten uitgegeven door ondernemingen Indeling volgens de aan de effecten verbonden zekerheden Indeling volgens de aard van het rendement xiii

4 3. Indeling volgens de emissie- en terugbetalingsprijs Indeling volgens de terugbetalingsvoorwaarden Euro-obligaties (eurobonds) Kasbons Kapitalisatiebons Medium Term Notes Vastgoedcertificaten B. Obligaties en schuldinstrumenten uitgegeven door de overheid Traditionele obligatieleningen Lineaire obligaties Staatsbons Gewoonlijk verhandelde waarden waarmee effecten kunnen worden verworven of die in contanten worden afgewikkeld A. Algemeen B. Converteerbare en gelijkgestelde obligaties Converteerbare obligaties Exchangeable Bonds C. Warrants (inschrijvingsrechten) De warrant Scrips Rechten van deelneming in instellingen voor collectieve belegging Geldmarktinstrumenten Financiële futures Rentetermijncontracten ( forward rate agreements, FRA) Swaps Opties Afgeleide instrumenten op grondstoffen Aanverwante financiële instrumenten HOOFDSTUK III. REKENINGEN Afdeling I. Geldrekeningen Functies van een rekening Soorten rekeningen A. De zichtrekening Bewaargeving Verbruiklening Sui generis xiv

5 B. De rekening-courant Definitie en voordelen Kenmerken van de rekening-courant a. Het novatoire karakter b. Het ondeelbaar karakter c. Beginsel van de algemene affectatie d. Wederzijdse remises e. Interesten Theoretische grondslag C. De kwaliteitsrekening D. De escrow account E. Gezamenlijke rekeningen Openen van een rekening A. De rekening: een overeenkomst beheerst door algemene voorwaarden B. Recht op een rekening C. Verificatieverplichting De witwaswetgeving Gemeen recht D. Bevoegdheid en bekwaamheid De minderjarige De gehuwde persoon Werking van de rekening A. Boeking in rekening B. Rekeninguittreksels Verplichting om informatie betreffende de rekening ter beschikking te stellen De vermeldingen op het rekeningoverzicht De afwezigheid van protest bij toezending van rekeninguittreksels C. De valutadatum D. Interesten Kapitalisatie van interesten anatocisme De rentevoet E. Bedingen van eenheid van rekening en compensatiebedingen F. Beslag onder derden op een bankrekening Algemeen Het creditsaldo en de lopende verrichtingen Enkele bijzondere situaties a. Gezamenlijke rekeningen b. Kwaliteitsrekening c. Escrow account xv

6 5. Sluiting van de rekening A. Onvrijwillige beëindiging B. Vrijwillige beëindiging van de overeenkomst C. Bijzondere beëindigingswijzen rekening-courant D. Accessorium sequitur principale E. Gevolgen van de sluiting van de rekening Afdeling II. Effectenrekeningen Algemeen A. Fungibiliteit van het tegoed op rekening B. Vereffening (afwikkeling) van de transacties C. Kenmerken van effectenrekeningen Rekeningen van geïmmobiliseerde financiële instrumenten 258 A. Toepassingsgebied B. Algemene beschrijving van het stelsel van K.B. nr C. Bewaargeving D. Vervangbaarheid E. Het recht van de deponent op de in bewaring gegeven financiële instrumenten F. Inpandgeving en andere zekerheidsrechten Pand Cessie-retrocessie Overdracht tot zekerheid (zekerheidscessie) G. Verzet op financiële instrumenten H. Vervallen dividenden, interesten en kapitalen I. Deelname aan algemene vergadering en andere lidmaatschapsrechten J. Derdenbeslag K. Insolventie en samenloop Faillissement (en samenloop) in hoofde van de vereffeninginstelling Faillissement (en samenloop) in hoofde van een aangesloten lid Revindicatierecht in cascade Rekeningen van gedematerialiseerde effecten A. Algemeen B. Kenmerken van gedematerialiseerde effecten Aparte categorie van financiële instrumenten Erkende rekeninghouders C. Overdracht van gedematerialiseerde effecten D. Inpandgeving en andere zekerheidsrechten E. Derdenbeslag F. Insolventie en samenloop xvi

7 1. Faillissement (en samenloop) in hoofde van een erkend rekeninghouder Revindicatierecht in cascade G. Uitoefening van lidmaatschapsrechten H. Vervallen dividenden, interesten en kapitalen HOOFDSTUK IV. BETALINGEN Afdeling I. Betalingen in geldmiddelen Beschrijving en kwalificatie van de instrumenten voor de overmaking van geldmiddelen A. Overschrijving De vorm van de overschrijvingsopdracht De kwalificatie van de overschrijving a. De kwalificatie als mandaat en gesubstitueerd mandaat b. Eigen stellingname B. Kredietkaarten C. Debetkaarten D. Protonkaarten E. Internetbetaalsystemen Het bevrijdend karakter van de betaling A. Creditering van de rekening van de begunstigde B. Initialisering van de opdracht / debitering van de rekening van de opdrachtgever / creditering van de rekening van de instelling van de begunstigde C. Het standpunt van het Hof van Cassatie D. Eigen stellingname E. Bijzonder geval: betaling met proton F. Het rechtstreeks krediet en het tijdstip van betaling Relevantie van het tijdstip van betaling A. Faillissement Twee theorieën Twee bijzondere situaties a. Proton en het faillissement van de handelaar b. Het faillissement van de houder van een debet- of kredietkaart B. Beslag Het creditsaldo en de lopende verrichtingen Relatie tot het tijdstip van betaling xvii

8 4. De herroeping van een overmakingsopdracht A. Toepassing van het gemeen recht De overschrijving Andere verrichtingen B. De bedongen onherroepelijkheid C. De wet van 17 juli 2002 betreffende de transacties uitgevoerd met instrumenten voor de elektronische overmaking van geldmiddelen Toepassingsgebied a. Ratione materiae b. Ratione personae Inhoudelijke beschouwingen D. De wet van 28 april E. De herroeping: beoordeling F. De herroeping en het tijdstip van betaling De aansprakelijkheidsverdeling in geval van foutieve uitvoering A. Het gemeen recht De overschrijving a. De leer van het gesubstitueerd mandaat b. De overschrijving: een verrichting sui generis De kwalificatie als delegatie Vergoedbare schade in toepassing van het gemeen recht Alternatieve benadering: artikel 1239 B.W. en de restitutieverbintenis van de bankier Invloed van exoneratiebedingen a. Uitsluiting van aansprakelijkheid b. Beperking van aansprakelijkheid B. Wet grensoverschrijdende geldoverschrijvingen Toepassingsgebied Laattijdige uitvoering Verplichting tot uitvoering overeenkomstig de instructies Niet-afwikkeling van de overschrijving a. Aansprakelijkheidsbeperking tot euro b. Uitzonderingen c. Interbancair verhaalsrecht d. Overmacht e. Vergelijking met het gemeen recht xviii

9 C. De wet van 17 juli 2002 betreffende de transacties uitgevoerd met instrumenten voor de elektronische overmaking van geldmiddelen De aansprakelijkheid van de uitgever Ontsnappingsroutes Aansprakelijkheid ratione temporis Verschuldigde vergoeding Vergelijking met het gemeen recht D. Besluit ter zake van de foutieve uitvoering De risicoverdeling in geval van oneigenlijk gebruik A. Het gemeen recht Toepassing van artikel 1239 B.W Analyse in functie van de restitutieverbintenis De afwezigheid van opdracht Uitzonderingen Elektronisch geïnitialiseerde opdrachten B. De wettelijke regeling betreffende de transacties die verricht worden met instrumenten voor de elektronische overmaking van geldmiddelen Artikel 81 5 Wet Handelspraktijken a. Situering en toepassingsgebied b. De annulatiemogelijkheid De wet betreffende de transacties uitgevoerd met instrumenten voor de elektronische overmaking van geldmiddelen a. Toepassingsgebied b. Aansprakelijkheidsverdeling c. Enkele bijzondere vragen d. Oplaadbare instrumenten C. Besluit betreffende het oneigenlijk gebruik Afdeling II. De afwikkeling van betalings- en effectentransacties De afwikkeling van betalingstransacties De afwikkeling van effectentransacties A. Vereffening (afwikkeling) van effectentransacties Confirmation Clearing Levering Betaling B. Vereffeningsstelsels en -instellingen Vereffeningsstelsel van Euroclear Bank Effectenclearingstelsel van de Nationale Bank van België xix

10 C. Statuut van de vereffeningsinstellingen Erkenningsvoorwaarden Toezicht Toegang tot clearing- en afwikkelingsfaciliteiten D. Het bijzonder voorrecht van vereffeningsinstellingen Beschermingsmechanismen in geval van insolventie van een instelling A. De instelling als deelnemer aan een betalingsof effectenafwikkelingssysteem Toepassingsgebied a. De betalings- en effectenafwikkelingssystemen naar Belgisch recht b. De deelnemers c. Formele overeenkomsten tussen twee deelnemers d. Extraterritoriale werking De tegenwerpelijkheid van netting Het definitief karakter van overboekingsopdrachten De afschaffing van de 0-uur regel De geldigheid en tegenwerpelijkheid van de gestelde zekerheden Het internationaal privaatrecht a. Toepassing van de wet van het systeem b. Toepassing van de wet van de lidstaat waar de rekening wordt gehouden c. Doeltreffendheid van de zekerheden en het internationaal privaatrecht B. Instellingen die niet deelnemen aan een betalingsof effectenafwikkelingssysteem Toepassingsgebied a. Artikel b. Artikel De tegenwerpelijkheid van nettingovereenkomsten 408 a. Toepassing in geval van gerechtelijk akkoord b. Toepassingsvoorwaarden De tegenwerpelijkheid van uitdrukkelijke ontbindende bedingen De oplossing voorzien in artikel 157 2: de afschaffing van de 0 uur regel De toepassing van artikel 157 in de ruimte xx

11 C. Gevolgen in de onderliggende verhouding tussen schuldenaar en schuldeiser Het faillissement van de financiële instelling van de begunstigde Het faillissement van de financiële instelling van de opdrachtgever HOOFDSTUK V. KREDIETEN Afdeling I. Functies van het krediet Afdeling II. Algemene kenmerken van het krediet Tijdselement Vertrouwen Risico en afwezigheid van speculatie Economische finaliteit Afdeling III. Kost van het krediet Afdeling IV. Classificatie van de kredieten De hoedanigheid van de kredietnemer A. Wet consumentenkrediet Toepassingsgebied Inhoudelijke bescherming B. Wet hypothecair krediet C. Kredieten aan professionelen De wijze waarop krediet wordt verleend Duurtijd van het krediet De bestemming van het krediet Afdeling V. Bespreking van enkele kredietvormen De kredietopening A. Definitie en kwalificatie B. Rechten en plichten van de partijen C. Einde van de kredietopening De terbeschikkingstelling van een geldsom A. De lening B. Disconto Algemeen Cedentendisconto en leveranciersdisconto a. Cedentendiscontokrediet b. Leveranciersdiscontokrediet C. Kaskrediet en straight loan D. Investeringskredieten E. Consortiumkredieten in eurodeviezen xxi

12 F. Factoring Algemeen Rechten en plichten van de partijen Juridische vormgeving Tegenwerpelijkheid G. Leasing Terbeschikkingstelling van kredietwaardigheid A. Acceptkrediet B. Documentair krediet Situering en omschrijving De diverse rechtsverhoudingen Toepasselijke regels Documenten Exceptie van fraude Betaling Bijzondere vormen van documentair krediet C. Autonome garanties Definitie en situering Soorten garanties Toepasselijke regelen Kenmerken van autonome garanties De diverse rechtsverhoudingen Betaalverbod wegens onrechtmatige afroep Afdeling VI. De aansprakelijkheid van de kredietverlener De fout ten aanzien van de kredietnemer A. Bij de toekenning van het krediet B. Opzegging van het krediet De fout ten aanzien van derden A. De toekenning van het krediet B. De handhaving van het krediet C. De opzegging van het krediet De schade en het causaal verband TREFWOORDENREGISTER xxii