COLOFON. Redactie en coördinatie Maja Debacker, studiedienst stad Antwerpen Katrien De Clercq, afdeling Onderwijsbeleid stad Antwerpen

Transcriptie

1

2 COLOFON Redactie en coördinatie Maja Debacker, studiedienst stad Antwerpen Katrien De Clercq, afdeling Onderwijsbeleid stad Antwerpen In samenwerking met Agentschap voor Hoger Onderwijs, Volwassenenonderwijs, Kwalificaties & Studietoelages (AHOVOS) Agentschap voor Onderwijsdiensten (Agodi) Departement Onderwijs & Vorming Onderwijstalent Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) Voor meer informatie Stad Antwerpen Afdeling Onderwijsbeleid Grote Markt Antwerpen Tel: 03 / onderwijsbeleid@stad.antwerpen.be BZ/SSO 1 / 102

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Terugblik Instroom in de lerarenopleiding Evolutie aantal studenten Rekruteringszones Profiel van de studenten Diploma s Doorstroom van lerarenopleiding naar onderwijs Leraren aantrekken en behouden Profiel van de leerkrachten Zij-instromers Uitstroom van leerkrachten Ziekteverzuim Arbeidsmarkt voor leerkrachten Vooruitblik: prognose aanwervingsbehoefte Conclusies en beleidsaanbevelingen BZ/SSO 2 / 102

4 2 Inleiding Beste lezer, Het beroep van leerkracht staat al enkele jaren in de spotlights van beleidsmakers en opiniemakers. En terecht. Leerkrachten zijn de motor van ons onderwijs. Ze zijn samen met schooldirecties de draaischijf van elke goed werkende school. De afgelopen jaren zijn heel wat studies verschenen over hoe de arbeidsmarkt er in 2050 zal uitzien: welke jobs zullen verdwijnen, welke jobs komen er bij? Over één beroep zijn alle studies het eens: de job van leerkracht verdwijnt niet. Toch liggen er nog heel wat uitdagingen voor ons. We merken dat de inschrijvingen lerarenopleiding voor het eerst dalen in De instroom van leerkrachten is bovendien te weinig divers. Een voorbeeld hiervan: nog steeds kiezen weinig mannen voor het beroep leraar. De laatste jaren merken we ook dat de uitstroom uit het lerarenberoep groot is. Veel startende leerkrachten geven er al vroeg in hun carrière de brui aan. De oorzaken zijn divers: de praktijkshock, het onzeker statuut, onvoldoende aanvangsbegeleiding, et cetera. De uitstroom van jonge leerkrachten in de grootsteden zoals Antwerpen is groter dan in de rest van Vlaanderen. In een analyse van de jonge uitstromers hebben we vastgesteld dat 4 er binnen de vijf jaar voor kiest om buiten de stad Antwerpen les te geven en 6 zelfs definitief uit het beroep stapt. Dit toont aan dat men met de hervorming van de lerarenopleiding rekening moet houden met de specificiteit van lesgeven in een grootstad zoals Antwerpen. We verwijzen hiermee graag naar het lerarenloopbaanpact, dat vooral de focus moet leggen op de aanvangsbegeleiding van beginnende leerkrachten. Het moet ervoor zorgen dat jonge leerkrachten dat duwtje in de rug krijgen en beseffen dat ze er niet alleen voor staan. Daarbij is het ook een aandachtspunt dat leerkrachten van alle leeftijden voldoende ondersteund worden. Zo kan het ziekteverzuim proactief worden aangepakt. Het valt namelijk op dat het invullingen van vervangingen moeilijker wordt voor scholen door de toenemende krapte op de onderwijsarbeidsmarkt. Deze sectorfoto is een must voor al wie rechtstreeks of onrechtstreeks betrokken is bij het lerarenberoep. Maar ook voor onderwijsleken is de sectorfoto, dankzij haar toegankelijk karakter, zeer leerrijk. Met meer dan 100 pagina s is het ook een lijvige verzameling geworden van cijfergegevens, grafieken en verhelderende analyses. Voor mij is de sectorfoto opnieuw een heldere weergave van de Antwerpse onderwijsarbeidsmarkt. Nu we nog betere meetgegevens hebben is het aan het beleid om hiermee aan de slag te gaan. Claude Marinower Schepen voor Onderwijs BZ/SSO 3 / 102

5 3 Terugblik Instroom in de lerarenopleiding Evolutie aantal studenten Onderstaande figuur toont de evolutie van het aantal studenten dat de professionele bachelor kleuter en lager onderwijs volgt in de stad Antwerpen. Zowel bij studenten kleuter als bij de studenten lager onderwijs is er tot een stijgende tendens van het aantal studenten. In is er een daling van het aantal studenten en met name vooral van het aantal studenten lager onderwijs. FIGUUR 1: EVOLUTIE AANTAL STUDENTEN KLEUTER EN LAGER ONDERWIJS IN STAD ANTWERPEN Kleuter Lager Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) De onderstaande figuur toont de evolutie van het aantal studenten in de bachelor kleuter en lager onderwijs in de hogescholen in de aangrenzende arrondissementen Mechelen, Turnhout en Sint- Niklaas. De stijging die wordt waargenomen bij het aantal studenten in de stad Antwerpen, vinden we niet terug in de omliggende arrondissementen. Het aantal studenten kleuteronderwijs blijft min of meer status quo, voor lager onderwijs vertoont het aantal studenten zelfs een dalende trend vanaf BZ/SSO 4 / 102

6 FIGUUR 2: EVOLUTIE VAN AANTAL STUDENTEN KLEUTER EN LAGER IN AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN Kleuter Lager Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) De onderstaande tabel geeft de evolutie van het aantal studenten in de centrumsteden Vorselaar, Turnhout, Mechelen en Sint-Niklaas weer. In absolute aantallen tellen Vorselaar en Mechelen het grootste aantal studenten. Turnhout telt het minste aantal studenten, maar kent ten opzichte van het referentiejaar wel een stijgend aantal studenten. Tot en met houdt deze stijging gelijke tred met de stijgende tendens in Antwerpen (zie figuur 3). In kent Turnhout een lichte daling van het aantal studenten, terwijl de studentenaantallen in Antwerpen blijven stijgen. Ook figuur 4 toont duidelijk aan dat het aantal studenten in Antwerpen zowel voor kleuter als voor lager in stijgende lijn gaat, terwijl de studentenaantallen in de aangrenzende arrondissementen stagneren. TABEL 1: EVOLUTIE VAN HET AANTAL STUDENTEN KLEUTER EN LAGER ONDERWIJS IN AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN Vorselaar Turnhout Mechelen Sint-Niklaas Totaal Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) 1 Arrondissementen Mechelen, Turnhout en Sint-Niklaas BZ/SSO 5 / 102

7 FIGUUR 3: EVOLUTIE AANTAL STUDENTEN KLEUTER EN LAGER NAAR VESTIGINGSPLAATS - INDEXCIJFERS Antwerpen Vorselaar Turnhout Mechelen Sint-Niklaas Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) 2 Een indexcijfer is een verhoudingscijfer dat een stijging of daling weergeeft ten opzichte van een gekozen tijdstip, de basisperiode. Bij indexcijfers wordt een uitgangssituatie gekozen, een basisjaar in het algemeen. De waarde in dat basisjaar wordt 10 genoemd. Het indexcijfer in dat jaar is dan 100. Een getal groter dan 100 wijst er dan op dat het aantal van een bepaald grootheid gestegen is ten opzichte van het basisjaar. Een getal kleiner dan 100 wijst er dan op dat het aantal van een bepaalde grootheid gedaald is ten opzichte van het basisjaar. Het gebruik van indexcijfers maakt het eenvoudiger [en overzichtelijker] om de ontwikkeling van bepaalde grootheden (inkomens, prijzen, aantallen, enzovoort) in de tijd te bekijken en te vergelijken. BZ/SSO 6 / 102

8 FIGUUR 4: EVOLUTIE AANTAL STUDENTEN KLEUTER EN LAGER IN STAD ANTWERPEN EN AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN INDEXCIJFERS 160 Evolutie aantal studenten:indexcijfers vpl stad Antwerpen Kleuter vpl stad Antwerpen Lager vpl buiten stad Antwerpen Kleuter vpl buiten stad Antwerpen Lager Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) De onderstaande tabel geeft de evolutie van het aantal studenten met woonplaats in de stad Antwerpen dat kleuter of lager onderwijs studeert in één van de hogescholen gelegen in Mechelen, Sint-Niklaas, Vorselaar en Turnhout. Zeker bij kleuteronderwijs gaat het om vrij lage aantallen: 3 tot 4% van het totaal aantal Antwerpse studenten die de bachelor opleiding kleuteronderwijs volgen. In is er een lichte stijging van het aantal studenten dat buiten Antwerpen studeert, maar door de lage aantallen is het niet mogelijk om te bepalen of er sprake is van een echte tendens dan wel van toevallige schommelingen. Het aandeel Antwerpse studenten dat buiten Antwerpen studeert, ligt een stuk hoger bij de studenten lager onderwijs. Ten opzichte van is er evenwel een dalende tendens van het aantal Antwerpse studenten dat de bachelor lager onderwijs in een hogeschool gelegen in één van de aangrenzende arrondissementen van de stad volgt. TABEL 2: EVOLUTIE AANTAL ANTWERPSE STUDENTEN KLEUTER EN LAGER DIE IN AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN STUDEREN kleuter lager totaal Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) BZ/SSO 7 / 102

9 FIGUUR 5: EVOLUTIE VAN AANDEEL ANTWERPSE STUDENTEN KLEUTER EN LAGER DIE IN AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN STUDEREN 18% 16% 14% 12% 8% 6% 4% 2% 18% 3% 14% 14% Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) 13% 3% 3% 12% % kleuter lager Rekruteringszones De onderstaande kaart geeft het rekruteringsgebied weer voor de bacheloropleiding kleuter en lager onderwijs van de hogescholen in de stad Antwerpen. Binnen de stad Antwerpen valt op dat de instroom van studenten nogal ongelijk verdeeld is over de stad. Er is vooral een sterke instroom vanuit de rand (en dan met name vanuit Wilrijk, Hoboken en Merksem). De instroom vanuit dichtbevolkte zones als Antwerpen 2020 en 2060 ligt beduidend lager. Naast een rekrutering vanuit de stad zelf, valt vooral de sterke rekrutering vanuit de noordelijke randgemeenten op (vooral Kapellen, Brasschaat, Schoten en Brecht). Verder is er ook een sterk instroom van studenten vanuit de gemeente Beveren. BZ/SSO 8 / 102

10 KAART 1: REKRUTERINGSGEBIED HOGESCHOLEN STAD ANTWERPEN Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) Het rekruteringsgebied voor de bacheloropleiding kleuter en lager onderwijs in Sint-Niklaas (zie kaart 2) ligt hoofdzakelijk in de provincie Oost-Vlaanderen. Er is een sterke instroom vanuit Sint- Niklaas zelf en Beveren, daarnaast komt de instroom vooral vanuit de omliggende gemeenten. De rekrutering gebeurt dus vrij lokaal, de overlap met het rekruteringsgebied van de hogescholen in de stad Antwerpen beperkt zich tot de gemeenten Sint-Niklaas, Beveren, Kruibeke en Temse (zie kaart 3). BZ/SSO 9 / 102

11 KAART 2: REKRUTERINGSGEBIED HOGESCHOLEN SINT-NIKLAAS Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) KAART 3: VERGELIJKING REKRUTERINGSGEBIED ANTWERPEN EN SINT NIKLAAS Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) BZ/SSO 10 / 102

12 Kaart 4 geeft het rekruteringsgebied voor de bacheloropleiding kleuter en lager onderwijs in Mechelen weer. Ook hier is de relatief lokale rekrutering duidelijk zichtbaar. Er is een redelijke beperkte instroom vanuit Antwerpen. De meeste studenten komen uit Mechelen en omliggende gemeenten. Als we het rekruteringsgebied van Mechelen vergelijken met het rekruteringsgebied van de hogescholen in Antwerpen, dan valt wel een zekere overlap op: een relatief groot deel van de gemeenten binnen het Mechelse rekruteringsgebied leveren ook studenten aan de hogescholen in de stad Antwerpen. KAART 4: REKRUTERINGSGEBIEDEN HOGESCHOLEN MECHELEN Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) BZ/SSO 11 / 102

13 KAART 5: VERGELIJKING REKRUTERINGSGEBIEDEN ANTWERPEN EN MECHELEN Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) De hogeschool in Turnhout is qua studentenaantallen de kleinste hogeschool in de bestudeerde regio. Uit de onderstaande kaart blijkt ook dat deze hogeschool erg lokaal rekruteert en er slechts een beperkte overlap is met het rekruteringsgebied van de hogescholen in de stad Antwerpen (zie kaart 7). Opvallend is dat de hogescholen in de stad Antwerpen ook nog studenten rekruteren uit Turnhout zelf. BZ/SSO 12 / 102

14 KAART 6: REKRUTERINGSGEBIED HOGESCHOLEN TURNHOUT Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) KAART 7: VERGELIJKING REKRUTERINGSGEBIED ANTWERPEN EN TURNHOUT BZ/SSO 13 / 102

15 De hogeschool in Vorselaar rekruteert zeer sterk in de Kempense regio, er is dan ook een belangrijke overlap met het rekruteringsgebied van de hogeschool in Turnhout. Daarnaast is er ook een zekere overlap met het rekruteringsgebied van de hogescholen in de stad Antwerpen. Onder meer de gemeenten Brasschaat, Schoten en Brecht leveren heel wat studenten voor zowel de hogescholen in Antwerpen als Vorselaar. KAART 8: REKRUTERINGSGEBIED HOGESCHOLEN VORSELAAR Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) BZ/SSO 14 / 102

16 KAART 9: VERGELIJKING REKRUTERINGSGEBIED ANTWERPEN EN VORSELAAR Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) BZ/SSO 15 / 102

17 3.1.3 Profiel van de studenten Geslacht Mannen blijven ondervertegenwoordigd bij de studenten in de bacheloropleidingen kleuter en lager onderwijs. Vooral in de bacherlopleiding kleuteronderwijs ligt het aandeel mannen bijzonder laag. In de bacheloropleiding lager onderwijs ligt het aandeel mannen gevoelig hoger. Ten opzichte van is er een beperkte stijging van het aandeel mannen in de bacheloropleiding lager onderwijs. FIGUUR 6: EVOLUTIE AANDEEL MANNEN BIJ DE STUDENTEN DIE KLEUTER OF LAGER ONDERWIJS IN ANTWERPEN STUDEREN 25% 18% 17% 19% 15% 15% 14% 16% Kleuter Lager 5% 2% 3% 3% 4% 4% 3% Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) Bij de studenten die de lerarenopleiding volgen in één van de aangrenzende arrondissementen, is het aandeel mannen in de periode eerder stabiel gebleven. Figuur 8 toont duidelijk het verschil in evolutie aan tussen de lerarenopleiding in stad Antwerpen en in de aangrenzende arrondissementen. Terwijl in Antwerpen het aantal mannen toeneemt, is het aantal mannen in de aangrenzende arrondissementen gedaald. Door de lagere studentenaantallen is hun aandeel evenwel stabiel gebleven. BZ/SSO 16 / 102

18 FIGUUR 7: EVOLUTIE AANDEEL MANNEN BIJ STUDENTEN KLEUTER OF LAGER ONDERWIJS IN DE AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN 18% 16% 14% 12% 8% 6% 4% 2% 17% 15% 16% 16% 3% 2% 3% 2% Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) FIGUUR 8: EVOLUTIE AANDEEL MANNEN BIJ STUDENTEN LAGER ONDERWIJS IN DE STAD ANTWERPEN EN IN AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN - INDEXCIJFERS % % Kleuter Lager Antwerpen niet Antwerpen Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) BZ/SSO 17 / 102

19 Leeftijd Bij de studenten in de kleuteropleiding in de stad Antwerpen is er de laatste jaren een duidelijke stijging van het aandeel studenten ouder dan 26 jaar. Dit wijst een toename van het aantal zijinstromers in het kleuteronderwijs. Ook in de kleuteropleiding in de aangrenzende arrondissementen is deze stijging waarneembaar, maar is ze wel minder sterk dan in Antwerpen. FIGUUR 9: EVOLUTIE VAN DE VERDELING NAAR LEEFTIJD BIJ STUDENTEN KLEUTER IN ANTWERPEN % 6% 1% 2% 3% 2% 8% 16% 17% 17% 97% 94% 91% 83% 8 81% 40 jaar en ouder jaar jaar Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) FIGUUR 10: EVOLUTIE VAN DE VERDELING NAAR LEEFTIJD BIJ STUDENTEN KLEUTER IN AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN % 2% 3% 1% 3% 1% 1% 7% 97% 98% 96% 96% 93% jaar en ouder jaar jaar Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) BZ/SSO 18 / 102

20 In de lerarenopleiding lager onderwijs in de stad Antwerpen zien we net als bij kleuteronderwijseen stijging van het aandeel studenten ouder dan 26 jaar. In de opleiding lager onderwijs in de aangrenzende arrondissementen blijft het aandeel oudere studenten stabiel, maar valt wel op dat dit aandeel in 2010 al op 14% lag, even hoog als het aandeel oudere studenten in de lerarenopleiding lager onderwijs in Antwerpen tijdens academiejaar FIGUUR 11: EVOLUTIE VAN DE VERDELING NAAR LEEFTIJD BIJ STUDENTEN LAGER ONDERWIJS IN ANTWERPEN % 1% 2% 1% 3% 3% 2% 7% 9% 12% 14% 13% 96% 91% 9 85% 82% 85% 40 jaar en ouder jaar jaar Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) FIGUUR 12: EVOLUTIE VAN DE VERDELING NAAR LEEFTIJD BIJ STUDENTEN LAGER ONDERWIJS IN AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN % 2% 2% 3% 3% 14% 15% 14% 16% 15% 84% 83% 84% 81% 82% Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) 40 jaar en ouder jaar jaar BZ/SSO 19 / 102

21 Werkstudenten Uit de onderstaande figuur blijkt duidelijk dat het aantal werkstudenten in de hogescholen in de stad Antwerpen, tot in stijgende lijn gaat 3. In is er in de stad Antwerpen een sterke daling van het aantal werkstudenten 4. In de aangrenzende arrondissementen, schommelt het aantal werkstudenten sterk van jaar tot jaar. Ook bij de werkstudenten in de stad Antwerpen, vormen mannen slechts een kleine minderheid. FIGUUR 13: EVOLUTIE VAN HET AANTAL WERKSTUDENTEN NAAR VESTIGINGSPLAATS vpl in Antwerpen vpl niet in Antwerpen Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) FIGUUR 14: AANTAL MANNEN EN VROUWEN BIJ WERKSTUDENTEN DIE IN ANTWERPEN STUDEREN Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) 3 De stijging van het aantal werkstudenten in de stad Antwerpen houdt verband met de start van de flextrajecten voor de professionele bachelors kleuter- en lager onderwijs vanaf september 2014 in AP Hogeschool. 4 In waren er in de stad Antwerpen 14 werkstudenten in de professionele bachelor kleuter of lager onderwijs Mannen vrouwen BZ/SSO 20 / 102

22 Vrouwelijke studenten vormen ook de meerderheid bij de werkstudenten in de aangrenzende sectoren. Uit figuur 16 blijkt wel dat in de meeste academiejaren, het aandeel mannen bij de werkstudenten iets hoger ligt dan bij de reguliere studenten. Deze verschillen zijn evenwel statistisch niet significant. FIGUUR 15: AANTAL MANNEN EN VROUWEN BIJ WERKSTUDENTEN IN AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN Mannen vrouwen Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) FIGUUR 16: AANDEEL MANNEN NAAR TYPE STUDENT IN DE AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN 18% 16% 14% 12% 8% 6% 4% 2% 16% 13% 13% 12% 12% 11% 16% 12% Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) 19% 12% werkstudenten reguliere studenten BZ/SSO 21 / 102

23 Wel significant zijn de verschillen naar leeftijd: zowel bij werkstudenten in Antwerpen als deze in de aangrenzende arrondissementen ligt de gemiddelde leeftijd in vergelijking met de reguliere studenten significant hoger. FIGUUR 17: GEMIDDELDE LEEFTIJD NAAR TYPE STUDENT EN VESTIGINGSPLAATS 35,00 30,00 29,3 30,7 25,00 20,00 15,00 10,00 21,5 21,9 geen werkstudent werkstudent 5,00 0,00 Vpl niet Antw Vpl Antw Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) BZ/SSO 22 / 102

24 3.1.4 Diploma s In de stad Antwerpen is er een toename van het aantal studenten dat het diploma kleuter of lager onderwijs behaalt. In is er evenwel een lichte afname van het aantal diploma s. In de hogescholen in de aangrenzende arrondissementen is er daarentegen eerder sprake van een licht dalende trend (zie figuur 19 en 20). FIGUUR 18: EVOLUTIE AANTAL DIPLOMA S IN KLEUTER EN LAGER ONDERWIJS IN STAD ANTWERPEN kleuter lager Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) FIGUUR 19: EVOLUTIE AANTAL DIPLOMA S KLEUTER EN LAGER ONDERWIJS IN AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN kleuter lager Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) BZ/SSO 23 / 102

25 FIGUUR 20: EVOLUTIE AANTAL DIPLOMA S KLEUTER EN LAGER NAAR VESTIGINGSPLAATS (INDEXCIJFERS) kleuter lager kleuter niet in A lager niet in A Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) Bij de studenten die in de stad Antwerpen wonen, valt op dat het aantal diploma s lager onderwijs vanaf academiejaar in dalende lijn gaat. Bij de studenten kleuteronderwijs met woonplaats in Antwerpen is er wel een stijging van het aantal diploma s. FIGUUR 21: EVOLUTIE AANTAL DIPLOMA S KLEUTER EN LAGER IN STUDENTEN MET WOONPLAATS STAD ANTWERPEN Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) Bij de afgestudeerden in de stad Antwerpen vormen mannen een duidelijke minderheid. Dit is zeker het geval bij de studenten kleuteronderwijs, waar het aantal afgestudeerde mannen telkens minder dan 5 % bedraagt. Bij de afgestudeerden in de opleiding lager onderwijs, ligt het aandeel kleuter lager BZ/SSO 24 / 102

26 mannen een stuk hoger. In tegenstelling tot de ganse groep studenten, is er bij de afgestudeerden geen stijging van het aandeel mannen maar eerder een status quo. Bij de afgestudeerden in de aangrenzende arrondissementen merken we een gelijkaardige tendens op, zowel wat het aandeel als wat de evolutie van het aandeel mannen betreft (zie figuur 23). FIGUUR 22: AANDEEL MANNEN IN KLEUTER EN LAGER ONDERWIJS AFGESTUDEERDEN STAD ANTWERPEN % 2% 1% 2% 1% 98% 98% 99% 10 98% 99% 13% 87% 6% 9% 11% 11% 9% 94% 91% 89% 89% 91% Mannen Vrouwen Kleuter Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) Lager FIGUUR 23: AANDEEL MANNEN IN KLEUTER EN LAGER ONDERWIJS AFGESTUDEERDEN AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN % 3% 2% 2% 1% 98% 97% 98% 98% 99% 15% 12% 11% 85% 9 88% 89% 9 Mannen Vrouwen Kleuter Lager Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) BZ/SSO 25 / 102

27 FIGUUR 24: AANDEEL MANNELIJKE STUDENTEN KLEUTERONDERWIJS IN STAD ANTWERPEN 5% 4% 4% 4% 4% 3% 3% 2% 3% 3% 2% 3% 2% 2% 2% 2% 1% % mannen alle studenten % mannen afgestudeerden 1% 1% 1% Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) FIGUUR 25: AANDEEL MANNELIJKE STUDENTEN LAGER ONDERWIJS IN STAD ANTWERPEN 25% 18% 17% 19% 15% 15% 13% 14% 16% 9% 11% 11% % mannen alle studenten 5% 6% % mannen afgestudeerden Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) In vergelijking met alle studenten ligt het aandeel mannen bij de afgestudeerden in de stad Antwerpen zowel in kleuter als lager onderwijs systematisch lager. Ook bij de studenten in de aangrenzende arrondissementen zien we grosso modo dezelfde trend (zie figuur 26 en 27). Dit zou er op kunnen wijzen dat mannelijke studenten in de loop van hun studies vaker afhaken dan hun vrouwelijke collega s. Uit figuur 28 blijkt alvast dat mannelijke studenten kleuter en lager BZ/SSO 26 / 102

28 onderwijs een stuk slechter scoren: het gemiddeld aandeel verworven studiepunten ligt significant lager dan het gemiddelde bij de vrouwelijke studenten. FIGUUR 26: AANDEEL MANNELIJKE STUDENTEN KLEUTERONDERWIJS IN AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN 4% 3% 3% 3% 3% 2% 2% 1% 1% 3% 2% 2% 3% 2% 2% 2% 1% % mannen alle studenten % mannen afgestudeerden Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) FIGUUR 27: AANDEEL MANNELIJKE STUDENTEN LAGER ONDERWIJS IN AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN 18% 16% 14% 12% 8% 6% 4% 2% 17% 15% 15% 16% 16% 12% 11% 16% % mannen alle studenten % mannen afgestudeerden Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) BZ/SSO 27 / 102

29 FIGUUR 28: GEMIDDELD AANDEEL STUDIEPUNTEN VERWORVEN NAAR GESLACHT - STUDENTEN IN ANTWERPEN % 78% 56% 73% 73% 77% 75% 75% 59% 6 58% 6 Mannen Vrouwen Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) Het aantal diploma s behaald door werkstudenten blijft erg beperkt. Voor de opleidingen lager en kleuteronderwijs in de stad Antwerpen is er wel een opvallende stijging van het aantal diploma s in academiejaar In de opleidingen aangeboden in de aangrenzende arrondissementen lag het aantal diploma s tot 2014 systematisch hoger dan in Antwerpen. Voor is dit dus omgekeerd. FIGUUR 29: EVOLUTIE AANTAL DIPLOMA S BIJ WERKSTUDENTEN werkstudenten stad Antwerpen werkstudenten niet Antwerpen Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) 5 Wellicht heeft deze stijging te maken met het starten van het flextraject voor de bacheloropleiding kleuter en lager onderwijs op de AP Hogschool vanaf september BZ/SSO 28 / 102

30 In vergelijking met alle studenten kleuter en lager in de stad Antwerpen, ligt het aandeel werkstudenten bij de afgestudeerden doorgaans op ongeveer hetzelfde niveau. Voor blijkt het aandeel werkstudenten bij de afgestudeerden in vergelijking met de volledige groep studenten evenwel een stuk hoger te liggen. In de opleidingen kleuter en lager van de aangrenzende arrondissementen zien we dan weer dat het aandeel werkstudenten bij de afgestudeerden systematisch lager ligt dan bij de volledige groep studenten. Dit kan er op wijzen dat werkstudenten een lagere slaagkans hebben dan reguliere studenten. FIGUUR 30: EVOLUTIE AANDEEL WERKSTUDENTEN STUDENTEN IN ANTWERPEN 5% 5% 4% 4% 3% 3% 2% 2% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 1% 2% 5% 1% 2% vpl antwerpen % werkstudenten alle studenten vpl antwerpen % werkstudenten diploma's Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) FIGUUR 31: EVOLUTIE AANDEEL WERKSTUDENTEN- STUDENTEN IN AANGRENZENDE ARRONDISSEMENTEN 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 7% 6% 4% 1% 5% 2% 7% 4% 5% 2% % werkstudenten alle studenten % werkstudenten afgestudeerden Bron: AHOVOS Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen (SSO) BZ/SSO 29 / 102

31 3.2 Doorstroom van lerarenopleiding naar onderwijs De onderstaande grafiek geeft weer welk aandeel van de afgestudeerde leerkrachten basisonderwijs in de periode een aanstelling hadden in een Antwerpse basisschool. Het gaat daarbij niet enkel om leerkrachten die in de stad Antwerpen gestudeerd hebben. Bij leerkrachten afgestudeerd voor schooljaar schommelt het aandeel leerkrachten dat in Antwerpen aan de slag gaat tussen 18 en. Bij de leerkrachten die zijn afgestudeerd in en ligt dit aandeel iets lager. Bij de leerkrachten afgestudeerd in kan de lage doorstroom verklaard worden door de moeilijkere opstart van de onderwijsloopbaan bij pas afgestudeerde leerkrachten. Voor deze groep leerkrachten mag verwacht worden dat de instroom een jaar later hoger zal liggen dan in FIGUUR 32: AANDEEL AFGESTUDEERDE LEERKRACHTEN DIE IN DE PERIODE LES GEVEN IN DE STAD ANTWERPEN 25% 19% 18% 18% 18% 16% 15% 13% 5% 5% Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen De meeste leerkrachten die in het Antwerpse basisonderwijs aan het werk zijn, hebben hun diploma behaald aan de Artesis Plantijn Hogeschool of de Karel De Grote Hogeschool in Antwerpen 6. Daarnaast zijn nog heel wat jonge instromers afkomstig van de Thomas More Kempen en Thomas More Mechelen-Antwerpen Hogescholen. De onderstaande grafiek toont voor elk van bovenstaande hogescholen de evolutie van het aandeel afgestudeerden dat doorstroomt naar het Antwerpse basisonderwijs. Bij alle hogescholen is er een daling van het aandeel afgestudeerden dat les gaat geven in de stad Antwerpen. Vooral bij de Karel de Grote Hogeschool is dit opvallend. Tussen 2010 en 2013 is deze daling uitsluitend te wijten aan een 6 Gemiddeld gaat het om twee op drie jonge leerkrachten die instromen in het Antwerpse basisonderwijs. BZ/SSO 30 / 102

32 toename van het totaal aantal studenten, en niet zozeer aan een daling van het aantal afgestudeerden dat doorstroomt naar Antwerpen. Vanaf 2013 is er evenwel ook in absolute termen een daling van de doorstroom van afgestudeerden aan de Karel de Grote Hogeschool. Ook voor de andere hogescholen geldt dezelfde conclusie. FIGUUR 33: AANDEEL AFGESTUDEERDE LEERKRACHTEN DIE IN PERIODE LESGEVEN IN DE STAD ANTWERPEN % 97% 93% 98% 97% % % 84% 34% 31% % 75% 36% 29% 9 83% 37% 23% 25% 24% 73% 74% 75% 75% 56% 29% 22% 15% 22% 18% AP Hogeschool Antwerpen Karel de Grote-Hogeschool KH Antwerpen Thomas More Kempen Thomas More Mechelen- Antwerpen Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen BZ/SSO 31 / 102

33 3.3 Leraren aantrekken en behouden Profiel van de leerkrachten Evolutie aantal leerkrachten De afgelopen jaren nam het aantal leerkrachten in het basisonderwijs sterk toe. Tussen 2005 en 2011 steeg het aantal leerkrachten in het leerkrachtenkorps met meer dan 1200 eenheden. Ook bij de vervangers is het aantal leerkrachten in dezelfde periode sterk toegenomen. Met behulp van indexcijfers is het mogelijk om beide evoluties met elkaar te vergelijken. Deze vergelijking leert dat de het aantal vervangers in de periode sterker is toegenomen dan het aantal leerkrachten in het leerkrachtenkorps. Bij de vervangers noteren we in 2016 een toename van 53% ten opzichte van het aantal leerkrachten in Bij het leerkrachtenkorps gaat het om een toename van 36 %. Evolutie aantal leerkrachten (FTE) FIGUUR 34: EVOLUTIE AANTAL LEERKRACHTEN (FTE) , ,8 3998, lerarenkorps vervangers ,9 1047,7 1266, Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen BZ/SSO 32 / 102

34 Evolutie aantal leerkrachten - indexcijfers FIGUUR 35: EVOLUTIE AANTAL LEERKRACHTEN INDEXCIJFERS TOV lerarenkorps vervangers Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen Aandeel vervangers naar onderwijsniveau Het aandeel vervangers ligt in het kleuteronderwijs iets hoger dan in het lager onderwijs 7. In vergelijking met 2005 is het aandeel vervangers in zowel kleuter- als lager onderwijs licht toegenomen. Ten opzichte van 2011 bleef de verhouding leerkrachtenkorps- vervangers zo goed als ongewijzigd. Er zijn geen verschillen tussen gewoon en buitengewoon onderwijs wat het aandeel vervangers betreft. 7 Dit is op zich niet zo verwonderlijk aangezien in het kleuteronderwijs in geval van zwangerschap er vaak een onmiddellijke verwijdering is uit het beroep. BZ/SSO 33 / 102

35 gewoon buitengewoon gewoon buitengewoon gewoon buitengewoon FIGUUR 36: AANDEEL VERVANGERS NAAR ONDERWIJSNIVEAU ,7 17,7 22,7 19,7 22,9 19, ,3 82,3 77,3 80,3 77,1 80,7 vervangers lerarenkorps kleuter lager kleuter lager kleuter lager Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen Aandeel vervangers naar soort onderwijs FIGUUR 37: AANDEEL VERVANGERS NAAR SOORT ONDERWIJS ,7 18,4 18,7 18,4 20,5 21,3 81,3 81,6 81,3 81,6 79,5 78,7 vervangers lerarenkorps Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen BZ/SSO 34 / 102

36 Verdeling naar leeftijd en geslacht Het aandeel mannen gaat bij het leerkrachtenkorps in dalende lijn. Tussen 2005 en 2016 daalde het aandeel mannen met drie procentpunten. Ook bij de vervangers is er een lichte daling van het aandeel mannen. FIGUUR 38: VERHOUDING MANNEN-VROUWEN IN HET LERARENKORPS EN DE VERVANGERS ,8 85,9 86,8 88,0 88,2 88,9 16,2 14,1 13,2 12,0 11,8 11, lerarenkorps Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen vervangers vrouwen mannen Een vergelijking van het leeftijdsprofiel tussen 2005, 2011 en 2016 leert dat er een sterke toename is van het aantal leerkrachten in de leeftijdsgroep jaar. In tegenstelling tot 2011 is er in 2016 niet enkel een toename van het aantal leerkrachten tussen 25 en 34 jaar, maar ook van de leerkrachten tussen 35 en 44 jaar. Daarnaast valt ook de sterke toename van het aantal oudere leerkrachten (55-59) op. Dit kan wellicht verklaard worden door het afschaffen van het stelsel van tijdelijke terbeschikkingstelling (TBS) en de pensioenhervormingen. Bij vervangers is er eveneens een sterke toename van het aantal leerkrachten tussen 25 en 34 jaar. Relatief gezien is de stijging van het aantal leerkrachten evenwel het grootst bij de leerkrachten tussen 35 en 44 jaar. Doordat het totaal aantal leerkrachten ook sterk gestegen is, zijn er slechts beperkte wijzigingen in het aandeel van de verschillende leeftijdsgroepen, al valt wel op dat in 2016 ook het aandeel van 55plussers is toegenomen (zie figuur 39). BZ/SSO 35 / 102

37 FIGUUR 39: AANTAL LEERKRACHTEN IN LEERKRACHTENKORPS NAAR LEEFTIJDSCATEGORIE j - 24j 25j - 34j 35j - 44j 45j - 54j 55j - 59j 60j - > j Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen FIGUUR 40: VERDELING LEERKRACHTENKORPS NAAR LEEFTIJD % 6% 9% 8 27% 26% 23% % 31% % 34% j - > j 55j - 59j 45j - 54j 35j - 44j 25j - 34j 20j - 24j Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen BZ/SSO 36 / 102

38 FIGUUR 41: AANTAL LEERKRACHTEN BIJ DE VERVANGERS NAAR LEEFTIJDSCATEGORIE j - 24j 25j - 34j 35j - 44j 45j - 54j 55j - 59j 60j - > j Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen Deeltijds werken In het lerarenkorps werkt vier op vijf leerkrachten voltijds. Bij de vervangers gaat het om twee op drie leerkrachten en werkt één op drie leerkrachten deeltijds. De verhouding voltijds/deeltijds werkenden is zowel bij het leerkrachtenkorps als bij de vervangers in de periode nauwelijks gewijzigd. FIGUUR 42: AANDEEL VOLTIJDS EN DEELTIJDS WERKENDE LEERKRACHTEN (IN %) deeltijds voltijds lerarenkorps vervangers Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen BZ/SSO 37 / 102

39 Bij het lerarenkorps is er weinig verschil tussen mannen en vrouwen wat deeltijds werken betreft. Vervangende leerkrachten werken vaker deeltijds, zowel bij mannen als bij vrouwen. Opvallend is wel dat bij de vervangers het aandeel deeltijds werkende mannen hoger ligt dan het aandeel deeltijds werkende vrouwen. FIGUUR 43: AANDEEL DEELTIJDS WERKENDE LEERKRACHTEN NAAR GESLACHT IN 2011 EN 2016 (IN %) mannen vrouwen mannen vrouwen lerarenkorps vervangers Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen Een opdeling naar leeftijd leert dat bij het leerkrachtenkorps deeltijds werken vooral vaak voorkomt bij leerkrachten tussen 20 en 24 jaar. Mogelijk gaat het hier niet altijd om vrijwillig deeltijds werk.ook bij de leerkrachten van 60 jaar en ouder werkt een groter aandeel deeltijds. Bij de vervangers ligt het aandeel deeltijds werkenden het hoogst in de leeftijdscategorie 45 tot 59 jaar. Opvallend is dat voor de jarigen het aandeel voltijds werkenden bij de vervangers hoger ligt dan bij het lerarenkorps. BZ/SSO 38 / 102

40 FIGUUR 44: AANDEEL VOLTIJDS EN DEELTIJDS WERKENDE LEERKRACHTEN NAAR LEEFTIJD j - 24j j - 34j j - 44j 45j - 54j 55j - 59j leerkrachtenkorps Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen j - > j 20j - 24j j - 34j j - 44j 45j - 54j vervangers 55j - 59j j - > j deeltijds voltijds % deeltijds werkenden In vergelijking met 2011 is het aandeel deeltijds werkende leerkrachten in het leerkrachtenkorps vooral gedaald bij de jarigen en is het gestegen bij de leerkrachten die 60 of ouder zijn. Bij de vervangers is er een daling van het aandeel deeltijds werkenden bij de oudere leerkrachten. Bij de leerkrachten jonger dan 35 jaar is het aandeel vervangers dat deeltijds werkt, dan weer toegenomen. FIGUUR 45: AANDEEL DEELTIJDS WERKENDE DE LEERKRACHTEN NAAR LEEFTIJD 2011 EN j - 24j25j - 34j35j - 44j45j - 54j55j - 59j 60j - > j lerarenkorps 20j - 24j25j - 34j35j - 44j45j - 54j55j - 59j 60j - > j vervangers Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen BZ/SSO 39 / 102

41 Kwalificatie In het lerarenkorps is er sinds 2005 weinig evolutie in de verdeling van leerkrachten naar kwalificatieniveau. Ongeveer 9 op 10 leerkrachten hebben de kwalificatie vereist. Leerkrachten die niet het vereiste kwalificatieniveau hebben, hebben meestal een voldoende kwalificatieniveau. Het aandeel leerkrachten binnen het leerkrachten korps dat onder de kwalificatie andere is tewerkgesteld, blijft zeer beperkt. Bij de vervangers is er wel een evolutie merkbaar. Het aandeel vervangers met kwalificatieniveau vereist is duidelijk gedaald sinds Naast een toename van het aandeel leerkrachten met kwalificatieniveau voldoende is er ook een zeer sterke toename van het aandeel leerkrachten met kwalificatieniveau andere. Dit kan er op wijzen dat het door een toegenomen krapte op de arbeidsmarkt het moeilijker is geworden om vervangers te vinden die over de juiste kwalificatie beschikken. FIGUUR 46: AANDEEL LEERKRACHTEN NAAR KWALIFICATIENIVEAU ,0 0,8 1,3 0,5 10,8 8,6 8,5 7,3 3,6 6,9 9 9,3 10, andere 88,2 90,6 90,2 92,2 87,1 4 82,8 voldoende 3 vereist lerarenkorps vervangers Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen Woonplaats De onderstaande grafiek geeft de verdeling van leerkrachten uit het leerkrachtenkorps weer naar woonplaats. In vergelijking met 2005 en 2011 is er een lichte afname van het aandeel leerkrachten dat afkomstig is uit de stad Antwerpen. De toename zit zowel bij leerkrachten uit het arrondissement Antwerpen (maar niet uit de stad Antwerpen) als bij leerkrachten die van buiten het arrondissement Antwerpen afkomstig zijn. BZ/SSO 40 / 102

42 FIGUUR 47: VERDELING VAN LEERKRACHTENKORPS NAAR WOONPLAATS Lerarenkorps ,8 18,9 20,4 39,1 39,3 41,2 42,1 41,8 38, buiten arrondissement Antwerpen arrondissment Antwerpen zonder stad Stad Antwerpen Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen Bij de vervangers is er in vergelijking met 2011 een kleiner aandeel afkomstig uit het arrondissement Antwerpen (zonder stad Antwerpen) en merken we een toename van het aandeel vervangers afkomstig van buiten het arrondissement Antwerpen. In vergelijking met het lerarenkorps ligt in 2016 het aandeel leerkrachten afkomstig van buiten het arrondissement Antwerpen bij de vervangers iets hoger. Daarnaast is bij de vervangers het aandeel leerkrachten dat in de stad Antwerpen zelf woont, iets hoger dan bij het leerkrachtenkorps 8. FIGUUR 48: VERDELING VAN VERVANGERS NAAR WOONPLAATS Vervangers ,2 19, ,5 37,5 34,3 37,3 42,6 42, buiten arrondissement Antwerpen arrondissment Antwerpen zonder stad Stad Antwerpen Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen 8 Deze verschillen zijn ook statistisch significant (chi-kwadraat toets). BZ/SSO 41 / 102

43 De onderstaande kaartjes geven voor zowel het leerkrachtenkorps als de vervangers weer uit welke gemeenten de leerkrachten die in Antwerpen les geven, afkomstig zijn. Bij beide groepen leerkrachten, zijn de meeste leerkrachten afkomstig uit de stad Antwerpen zelf of de omliggende randgemeenten. BZ/SSO 42 / 102

44 Bij het leerkrachtenkorps werkt ongeveer één op vier leerkrachten met woonplaats in de stad Antwerpen buiten de stad. Bij de vervangers ligt dit aandeel iets hoger en gaat het om 27% van het aantal leerkrachten. De meeste leerkrachten die buiten de stad les geven, zijn aan de slag in het arrondissement Antwerpen. Slechts 7% van de leerkrachten en 8% van de vervangers geven les in een school gelegen buiten het arrondissement Antwerpen. In vergelijking met 2011 is er zowel bij vervangers als leerkrachtenkorps een lichte stijging van het aandeel leerkrachten dat buiten de stad werkt. BZ/SSO 43 / 102

45 leerkrachtenkorps vervangers leerkrachtenkorps vervangers leerkrachtenkorps vervangers FIGUUR 49: VERDELING LEERKRACHTENKORPS EN VERVANGERS NAAR WOONPLAATS % 6% 5% 6% 7% 8% 17% 21% 16% 18% 17% 19% 78% 73% 79% 75% 76% 73% buiten arrondissement Antwerpen arrondissement Antwerpen zonder stad stad Antwerpen Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen De onderstaande kaart geeft weer in welke gemeenten de leerkrachten met woonplaats in Antwerpen die geen les geven in Antwerpen, een onderwijsopdracht hebben. Deze leerkrachten zijn vooral tewerkgesteld binnen het arrondissement Antwerpen. Buiten het arrondissement Antwerpen, komen leerkrachten ook terecht in Beveren, Lier, Duffel en Mechelen en is er ook een uitstroom naar scholen in Gent en Brussel. BZ/SSO 44 / 102

46 BZ/SSO 45 / 102

47 3.3.2 Zij-instromers Naast pas afgestudeerde leerkrachten die voor het eerst aan het werk gaan, is er ook een instroom van leerkrachten die na enkele jaren beroepservaring buiten het onderwijs, voor een carrière in het onderwijs kiezen. Om een idee te krijgen van het aantal zij-instromers in het Antwerpse basisonderwijs, worden zij-instromers gedefinieerd als leerkrachten van 30 jaar of ouder met 0 jaar anciënniteit. Uit de onderstaande grafiek blijkt dat het aantal zij-instromers in de periode sterk gedaald is. In de periode is er voor de meeste schooljaren een stijging van het aantal zij-instromers. In 2016 is het aantal zij-instromers opnieuw licht gedaald. Niettemin blijft de groep zij-instromers bijzonder beperkt: voor 2016 gaat het om 0,4% van het totaal aantal leerkrachten in het basisonderwijs. FIGUUR 50: AANTAL ZIJ-INSTROMERS IN HET BASISONDERWIJS OP BASIS VAN ANCIËNNITEIT Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen Het aantal zij-instromers kan ook gedefinieerd worden als het aantal leerkrachten van 30 jaar en ouder die voor het eerst in de betalingsdatabank geregistreerd worden. In de onderstaande grafiek wordt het aantal nieuwe aantreders vanaf 30 jaar op basis van bovenstaande definitie weergegeven. Op basis van deze definitie blijkt het aantal zij-instromers een heel stuk hoger te liggen 9. In de periode is er een stijging van het aantal zij-instromers. Tijdens schooljaar worden er heel wat minder zij-instromers geregistreerd. In stijgt het aantal zij-instromers opnieuw Deze hogere aantallen zijn komen ook doordat het aantal zij-instromers niet langer bepaald wordt op één moment (telkens 1 september). Ook zij-instromers die tijdens het schooljaar instromen, zijn in deze data opgenomen. BZ/SSO 46 / 102

48 FIGUUR 51: AANTAL ZIJ-INSTROMERS IN HET BASISONDERWIJS OP BASIS VAN EERSTE AANWEZIGHEID IN BETALINGSDATABANK Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen Uitstroom van leerkrachten Om over voldoende leerkrachten te beschikken, is het niet enkel van belang dat de instroom van nieuwe, pas afgestudeerde leerkrachten groot genoeg is. Het is minstens even belangrijk om aandacht te besteden aan de uitstroom van leerkrachten, niet enkel van oudere leerkrachten maar ook van jongere leerkrachten die na enkele jaren in het onderwijsveld afhaken Uitstroom van jonge leerkrachten De onderstaande grafiek geeft weer naargelang het academiejaar van afstuderen welk aandeel van de leerkrachten met een onderwijsopdracht in Antwerpen in de periode , geen les meer geeft in een Antwerpse basisschool tijdens schooljaar Uit de grafiek blijkt duidelijk dat van de leerkrachten die al enkele jaren zijn afgestudeerd, al een aanzienlijk deel het Antwerpse onderwijs opnieuw verlaten heeft. Van de leerkrachten die zijn afgestudeerd voor 2009, geeft meer dan de helft van de leerkrachten die aan de slag is gegaan in het Antwerpse basisonderwijs, geen les meer in een school in Antwerpen. Ook voor wie iets recenter afstudeerde, liggen de uitstroompercentages zeer hoog. BZ/SSO 47 / 102

49 FIGUUR 52: % LEERKRACHTEN DAT GEEN LES MEER GEEFT IN STAD ANTWERPEN IN NAAR JAAR VAN AFSTUDEREN % 53% 53% % 44% 41% 3 31% 31% Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen schooljaar afstuderen BZ/SSO 48 / 102

50 % uitstroom Zoomen we specifiek in op de uitstroom van leerkrachten vijf jaar na het afstuderen, dan blijkt dat het aandeel leerkrachten dat reeds is uitgestroomd uit het Antwerpse basisonderwijs, meer dan de helft bedraagt. Voor de leerkrachten die zijn afgestudeerd in academiejaar ligt het uitstroompercentage met 44% iets lager. FIGUUR 53: AANDEEL LEERKRACHTEN DAT GEEN LES MEER GEEFT IN ANTWERPEN 5 JAAR NA AFSTUDEREN % 52% 5 43% 44% schooljaar afstuderen Bron: Agodi Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen Zoals bovenstaande grafiek aangeeft, zijn heel wat beginnende leerkrachten die in Antwerpen aan de slag gingen 5 jaar na het afstuderen, niet meer in het Antwerpse basisonderwijs terug te vinden. Dit betekent echter nog niet dat zij helemaal uit het onderwijs verdwenen zijn. Een deel van deze leerkrachten is wellicht terecht gekomen in een school buiten de stad Antwerpen. De onderstaande grafiek geeft enerzijds weer hoeveel leerkrachten die in het Antwerpse basisonderwijs van start gingen, na vijf jaar niet meer actief zijn in het Antwerpse basisonderwijs en anderzijds hoeveel leerkrachten effectief het onderwijs verlaten hebben. In tegenstelling tot de bovenstaande grafiek, worden starters op een andere manier gedefinieerd: leerkrachten die een bepaald jaar starten, zijn leerkrachten die gedurende het gehele schooljaar daarvoor niet in het onderwijs actief waren 10. Onderstaande grafiek toont aan dat iets meer dan de helft van de leerkrachten die 5 jaar na hun start in een Antwerpse basisschool niet meer in het Antwerpse basisonderwijs actief zijn, niet meer als leerkracht tewerkgesteld in het Vlaamse basisonderwijs. Dit betekent ook dat een kleine helft van de uitstromers de stad Antwerpen verlaat om les te geven in een school buiten de stad Antwerpen. 10 Niet actief betekent hier niet betaald. BZ/SSO 49 / 102

51 FIGUUR 54: AANTAL LEERKRACHTEN DIE VIJF JAAR NA START TEWERKSTELLING IN DE STAD ANTWERPEN UITSTROMEN Geen les meer in basisonderwijs stad Antwerpen Geen les meer in Vlaamse basisonderwijs 50 0 Bron: Departement Onderwijs en Vorming Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen FIGUUR 55: LEERKRACHTEN DIE NA 5 JAAR UITSTROMEN UIT STAD ANTWERPEN NAAR ACTIVITEIT IN BASISONDERWIJS % 47% 53% 53% 39% 38% 37% 61% 62% 63% 43% 57% aandeel uitstromers geen les meer in Antwerpen maar nog actief in basisonderwijs aandeel uitstromers niet meer actief in onderwijs schooljaar start Antwerpse basisonderwijs l Bron: Departement Onderwijs en Vorming Bewerkingen door Studiedienst stad Antwerpen BZ/SSO 50 / 102

52 Uitstroom van oudere leerkrachten Afschaffing van het TBS-stelsel en bonusstelsel TBS staat voor terbeschikkingstelling wegens persoonlijke aangelegenheden voorafgaand aan het pensioen (tbsvp). Dat is geen vervroegd pensioen: leerkrachten die van TBS gebruik maken, ontvangen tijdens de terbeschikkingstelling geen pensioen, maar een wachtgeld (in het Gemeenschapsonderwijs) of een wachtgeldtoelage (in het gemeentelijk, provinciaal en vrij onderwijs). Wie TBSvp opneemt, is verplicht om op de P-datum, de vroegst mogelijke pensioendatum, met pensioen te gaan. TBSvp is een uitdovend stelsel voor alle personeelscategorieën, behalve voor de personeelsleden die uitsluitend vastbenoemd zijn in het ambt van kleuteronderwijzer of kleuteronderwijzer algemene en sociale vorming (kleuteronderwijzer ASV). Kleuteronderwijzers en kleuteronderwijzers ASV die geboren zijn voor 1 januari 1958 hebben nog recht op een periode van 4 jaar terbeschikkingstelling. Voor kleuteronderwijzers geboren in 1959 gaat het nog om drie jaar. Kleuteronderwijzers en kleuteronderwijzers ASV die geboren zijn vanaf 1 januari 1959, zullen nog recht hebben op een periode van 2 jaar terbeschikkingstelling. Voor alle andere personeelsleden die geboren zijn vanaf 1 januari 1958, wordt de terbeschikkingstelling afgeschaft. Kleuteronderwijzers die uitsluitend vastbenoemd zijn in het ambt van kleuteronderwijzer en/of het ambt van kleuteronderwijzer algemene en sociale vorming en die geboren zijn vóór 1 september 1954 kunnen, naast een volledige terbeschikkingstelling wegens persoonlijke aangelegenheden voorafgaand aan het rustpensioen, nog genieten van een bijkomende periode van terbeschikkingstelling: de bonus. De duur van deze bijkomende terbeschikkingstelling is afhankelijk van de geldelijke anciënniteit die een personeelslid bezit. Hierdoor kunnen zij nog vroeger stoppen dan vier jaar voor het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd (TBSP-4). De bonus kan echter nooit ingaan vóór de leeftijd van 55 jaar. Na het beëindigen van de bonus moet het personeelslid onmiddellijk overstappen naar de TBSP-4 of het pensioen. Dit betekent dat de TBSP-4 of het pensioen onmiddellijk en dus zonder onderbreking op de bonus moet aansluiten. Voor alle andere personeelscategorieën is het bonusstelsel afgeschaft. Afschaffen van diplomabonificatie Naast het afschaffen van de TBSvp regeling en het bonusstelsel is er nog een bijkomende reden waarom leerkrachten in de toekomst langer zullen moeten werken, namelijk het geleidelijk afschaffen van de 'diplomabonificatie'. Tot en met 2015 konden ambtenaren met een bachelor- of masterdiploma hun studiejaren meetellen voor hun vereiste pensioenjaren. Maar die maatregel wordt vanaf 1 januari 2016 geleidelijk aan afgebouwd om uiteindelijk volledig te verdwijnen. Leraren zullen die studiejaren dus moeten 'inhalen'. Voor de bachelors is dat meestal 2 jaar, voor de masters 4 jaar. Die diplomabonificatie wordt heel geleidelijk afgebouwd, wat wil zeggen dat je elk jaar iets meer zal moeten inhalen. In 2016 wordt bijvoorbeeld 4 maanden afgenomen voor onderwijzers en regenten en 6 maanden voor masters, in 2017 is dat 8 of 12 maanden, in 2018 is dat 12 of 18 maanden, enzovoort. Met andere woorden: hoe jonger je nu bent, hoe groter het effect is op termijn en hoe langer je nog zal moeten werken. Vooral jonge masters - die het langst studeerden - zullen dus nog lang aan de slag moeten blijven. De onderstaande tabel geeft een BZ/SSO 51 / 102