De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010

Transcriptie

1 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Prof. dr. ir. Bastiaan Zoeteman Ruben Smeets, MSc Ir. Frans Hermans Tilburg, 15 juni 2011

2 Documentnummer: Warandelaan AB Tilburg Postbus LE Tilburg T F telos@uvt.nl

3 Inhoudsopgave Samenvatting 7 1 Inleiding Interactief maatwerk Integraal Aansluiting bij bestuurlijke prioriteiten Rol in maatschappelijk debat 11 2 De Telos-methode Meting van de drie kapitalen Meting van de drie duurzaamheidthema s van Tilburg 18 3 Ecologisch kapitaal Voorraad Lucht en geluid Voorraad Oppervlaktewater Voorraad Bodem Voorraad Natuur en landschap Voorraad Grondstoffen Voorraad Energie en klimaat 32 4 Sociaal-cultureel kapitaal Voorraad Sociale en economische participatie Voorraad Politieke participatie Voorraad Kunst en cultuur Voorraad Gezondheid Voorraad Veiligheid Voorraad Wonen en woonomgeving Voorraad Onderwijs 48 5 Economisch kapitaal Voorraad Arbeid Voorraad Kennis Voorraad Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden Voorraad Economische structuur Voorraad Infrastructuur/bereikbaarheid 60

4 6 Duurzaamheiddriehoeken De Telos duurzaamheiddriehoek van Tilburg De Tilburg themadriehoek 64 7 Conclusies Kennis en infrastructuur als economische kracht Politieke participatie en veiligheid zorgenkinderen van het sociaal-culturele kapitaal Bodemsanering en natuur en landschap urgenties van het ecologische kapitaal Aanbevolen verbeteringen van het informatie management Overzicht duurzaamheidprioriteiten voor Tilburg De Tilburgse top tien 71 Bijlage 1 : Lijst van mensen die medewerking hebben verleend 73 Bijlage 2 : Factsheets 75 Factsheets Ecologisch kapitaal 77 Voorraad Lucht en geluid 79 Geluidsoverlast door verkeer 79 Concentratie stikstofoxiden 80 Geurhinder 81 Fijn stof 82 Andere vormen (dan verkeer) geluidsoverlast 83 Voorraad Oppervlaktewater 84 Ecologische toestand 84 Chemische toestand 85 Droge voeten 86 Voorraad Bodem 88 Bodemsanering humane spoedlocaties 88 Bodemsanering (potentiële) spoedlocaties met ecologische risico's 89 Bodemsanering (potentiële) spoedlocaties met verspreidingsrisico's 90 Voorraad Natuur en landschap 91 Realiseren duurzaam ecologisch netwerk 91 Ecologische verbindingszones 92 Biodiversiteit 93 Beleving landschap 94 Voorraad Grondstoffen 95 Hoeveelheid huishoudelijk afval 95 Hergebruik afval 96 Kwaliteit ondiep grondwater 97 Kwaliteit diep grondwater 98 Kwantiteit grondwater 99 Voorraad Energie en klimaat 100 Warmte 100 Gemiddeld elektriciteitsverbruik woningen 101 Gemiddeld gasverbruik woningen 102 4

5 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Gemiddeld elektriciteitsverbruik bedrijven 103 Gemiddeld gasverbruik bedrijven 104 Duurzaam gedrag 105 Energieverbruik openbare verlichting 106 Factsheets Sociaal-cultureel kapitaal 107 Voorraad Sociale en economische participatie 108 Sociaal netwerk 108 Vrijwilligers 109 Arme huishoudens 110 Langdurige werkloosheid 111 Contact andere etniciteiten 112 Voorraad Politieke participatie 113 Opkomstpercentage verkiezingen 113 Perceptie beïnvloeding politieke processen 114 Betrokkenheid besluitvorming 115 Opkomst bewonersavonden 116 Voorraad Kunst en cultuur 117 Cultureel aanbod 117 Receptieve cultuurdeelname 118 Actieve cultuurdeelname 119 Musea 120 Monumentenzorg 121 Evenementen 122 Voorraad Gezondheid 123 Levensverwachting 123 Geestelijke gezondheid 124 Beoordeling eigen gezondheid 125 Riskant gedrag 126 Sport wekelijks 127 Huisartsen 128 Voorraad Veiligheid 129 Slachtoffers 129 Ernstige verkeersongevallen 130 Kans op ramp 131 Onveiligheidsgevoel 132 Sociale overlast 133 Voorraad Wonen en woonomgeving 134 Tevredenheid woning 134 Tevredenheid voorzieningen 135 Tevredenheid woonomgeving 136 Tevredenheid zwerfvuil 137 Voldoende betaalbare woningen voor doelgroep 138 Kwaliteit openbare ruimte 139 Voorraad Onderwijs 140 Jeugdwerkloosheid 140 Kwaliteit basisonderwijs 141 5

6 Kwaliteit voortgezet onderwijs 142 Onvertraagd naar diploma 143 Voortijdig schoolverlaters 144 Bereik educatie volwassenen 145 Factsheets Economisch kapitaal 147 Voorraad Arbeid 148 Werkgelegenheidsfunctie 148 Moeilijk vervulbare vacatures 149 Ontgroening en vergrijzing 150 Werkloosheid 151 Arbeidsongeschiktheid 152 Benutting arbeidspotentieel 153 Voorraad Kennis 154 Capaciteit WO/HBO 154 Creatieve industrie 155 Aandeel hoogopgeleiden 156 Voorraad Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden 157 Voorraad bedrijventerreinen 157 Leegstand kantoren 158 Aandeel nieuwbouw kantoren 159 Netto/brutoverhouding bedrijventerreinen 160 Veroudering bedrijventerreinen 161 Terreinquotiënt 162 Voorraad Economische structuur 163 Aandeel starters 163 Groeisaldo 164 BSP per hoofd van de bevolking 165 Aandeel high en medium tech. werkgelegenheid 166 Voorraad Infrastructuur/bereikbaarheid 167 Ontsluiting van de regio OV 167 Multimodale bereikbaarheid 168 Tevredenheid bereikbaarheid centrum 169 Bereikbaarheid industrieterreinen in de ochtendspits 170 Bereikbaarheid industrieterreinen in de avondspits 171 Bereikbaarheid van het centrum in de ochtendspits 172 Bereikbaarheid van het centrum in de avondspits 173 6

7 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Samenvatting Duurzaamheid krijgt in Tilburg veel aandacht. Van de drie kapitalen die de duurzaamheid van de stad dragen is volgens deze eerste balans het economische kapitaal (52%) het sterkst ontwikkeld en het ecologische kapitaal (38%) het minst. Het sociaal-culturele kapitaal (41%) neemt een tussenpositie in. Kennis en infrastructuur zijn sterke punten binnen het economische kapitaal. Tilburg vervult zijn regionale werkgelegenheidsfunctie uitstekend. Wel kampt de stad met een relatief groot percentage arbeidsongeschikten. Politieke participatie en veiligheid zijn de grootste zorgenkinderen bij het sociaalculturele kapitaal. De gezondheid en de woonomgeving doen het goed in Tilburg. Bodemsanering en natuur en landschap scoren het minst binnen het ecologische kapitaal. Op het gebied van energie en klimaat heeft Tilburg forse resultaten geboekt. Onderstaande figuur geeft een overzicht van de thema s waarvoor de duurzaamheiddoelen nog het verst verwijderd zijn. De Tilburgse toptien op basis van de distance to target % verwijderd van doel Telos, Politieke participatie Bodem Natuur en landschap Oppervlaktewater Veiligheid Onderwijs Sociale en econ. participatie Grondstoffen Lucht en geluid Ruimt. vest. voorw. Deze eerste duurzaamheidbalans van Tilburg geeft een samenhangend beeld van de duurzaamheidambities van de stad en het tempo dat de stad maakt in het 7

8 verwezenlijken ervan. Een balans is maatwerk omdat de eigen vertaling door Tilburg van algemene duurzaamheiddoelen erin zijn weerslag heeft. In totaal zijn achttien maatschappelijke thema s, in de balans voorraden genoemd, in kaart gebracht aan de hand van ruim negentig en met bijpassende duurzaamheiddoelstellingen. Tegelijk voldoet de balans aan algemene wetenschappelijke uitgangspunten, zoals het evenwichtig in kaart brengen van de drie kapitalen en het bij de toestandbeschrijving niet vooruitlopen op verwachte toekomstige ontwikkelingen. De balans geeft een duurzaamheidfoto van het gebied. Normen om de huidige situatie aan af te meten zijn zoveel mogelijk gebaseerd op wettelijke waarden en formele gemeentelijke beleidsuitspraken of ze zijn in samenspraak met de Tilburgse programma managers geformuleerd en door het College van B&W geaccordeerd. Een balans als deze geeft niet de mogelijkheid om gemeenten onderling te vergelijken omdat de duurzaamheiddoelen niet abstract en voor alle steden gelijk worden gedefinieerd. Voor dat oogmerk is een andere aanpak nodig, waaraan Telos ook werkt. Door het maken van een duurzaamheidbalans test een gemeente ook hoe goed haar informatie voorziening is geregeld. Op het gebied van de informatievoorziening doet de balans een aantal aanbevelingen, welke van belang zijn bij het maken van een volgende versie voor de gemeente Tilburg. Zo zijn binnen een aantal voorraden en wel benoemd maar leeg gelaten, als teken dat zij voor een toekomstige balans van belang zijn om te worden meegenomen. Ook in de factsheets, die in bijlage 2 zijn opgenomen ter verantwoording van de gebruikte data voor de en, zijn opmerkingen opgenomen over wenselijke en waarvoor op het moment van het samenstellen van de balans nog niet de juiste gegevens voorhanden waren. De uitkomsten van de balans maken eventuele onevenwichtigheden zichtbaar. Uiteraard gaat al snel de aandacht uit naar voorraden die op weg naar hun doelstelling achterblijven. Soms zal dit leiden tot extra beleidsmaatregelen maar in bepaalde gevallen kan het gemeentebestuur ook nog eens kijken of de lat met ambities misschien wat te hoog is gelegd, gegeven bijvoorbeeld budgettaire beperkingen. Een integrale afweging van het hele pakket doelen kan aan de hand van de balans daarbij worden gemaakt. De grootste waarde van de balans ligt in het stimuleren van synergie bij beleidsinitiatieven zodat niet alleen een bepaalde voorraad of één van de drie kapitalen zich beter ontwikkelt maar dat de beleidsinspanningen aan alle drie de kapitalen ten goede komen door innovatieve combinaties en meekoppelende belangen te organiseren. In het Coalitieakkoord zijn al thema s aangegeven die een dergelijke kapitaalintegrerende functie hebben: vestigingsklimaat, sociale stijging en leefbaarheid. Deze balans heeft ook voor deze thema s inzichtelijk gemaakt hoe goed de stad op weg is naar de voor de thema s geldende duurzaamheiddoelen. Via het bevorderen van deze thema s kan de ontwikkeling van de drie duurzaamheid kapitalen versneld plaatsvinden. 8

9 De Duurzaamheidbalans van Tilburg Inleiding Bastiaan Zoeteman, Projectleider Telos Voor u ligt de eerste Duurzaamheidbalans van de gemeente Tilburg. Met deze duurzaamheidbalans van Tilburg wordt zichtbaar gemaakt welke sterke en nog verder te ontwikkelen aspecten in dit stedelijke gebied vanuit duurzame ontwikkeling in het oog springen. De balans biedt een integratie kader waarin heel verschillende vraagstukken zoals bijvoorbeeld bodemsanering en veiligheid op vergelijkbare wijze worden gepresenteerd. Tevens kan de balans inspireren om met beleid en projecten synergie te zoeken op de grensgebieden van het economische, sociale en ecologische kapitaal. In het Coalitieakkoord 1 zijn hiervoor de thema s sociale stijging, leefbaarheid en vestigingsklimaat gekozen. De systematiek van de balans geeft de mogelijkheid de vanuit duurzaamheid wenselijke voortgang meetbaar te maken en daarmee onderdelen te vergelijken. Het resultaat levert een helder inzicht in prioriteiten. 1.1 Interactief maatwerk Telos heeft met de duurzaamheidbalans niet een monitoring instrument ontwikkeld dat als een absolute maatlat langs de werkelijkheid wordt gelegd zodat men vervolgens kan aflezen welke stad het hoogste of laagste op duurzaamheid scoort. Hoe interessant dat in eerste instantie ook kan lijken, het voegt weinig toe aan het klimaat dat wenselijk is om tot duurzame ontwikkeling van een stedelijk gebied te komen. Daarvoor is het veel vruchtbaarder om betrokkenen uit te nodigen eigen beelden van een wenselijke toekomst te ontwikkelen en vervolgens daarbij mijlpalen te zoeken die de weg daarheen kunnen markeren. Deze balans is dan ook in een interactief proces met de gemeente tot stand gekomen. Zo tot stand gekomen doelen kunnen zich verheugen in commitment van alle betrokkenen en zijn daarmee beter in staat het nodige enthousiasme en doorzettingsvermogen bij de uitvoering te genereren. En daarin ligt de kern van wat onder duurzame ontwikkeling kan worden verstaan: vanuit openheid en betrokkenheid tot nieuwe meer integrale oplossingen komen. Zo kunnen individuele of sectorale doelen samengaan in een wijder gemeenschappelijk doel. 1 Gemeente Tilburg, 2010, Coalitieakkoord Tilburg , April 9

10 Het totale project werd gestart in september 2010 en begeleid door een stuurgroep onder voorzitterschap van wethouder Berend de Vries waarin verantwoordelijke directeuren waren vertegenwoordigd. Het interactieve proces bij het opstellen van de duurzaamheidbalans van Tilburg heeft vooral vorm gekregen binnen een project team van de onderzoekers van Telos met de ambtelijk projectleider, Robert Kint, en het hoofd van de gemeentelijke afdeling Onderzoek en Informatie van de gemeente, Tom Doornbos. Het projectteam opereerde in nauw overleg met de stedelijke programmamanagers, waartoe onder meer drie workshops werden georganiseerd. Op deze manier kon interactief maatwerk worden ontwikkeld waarbij op Tilburg toegesneden en en doelen werden geselecteerd en waarbij tegelijk de toets aan wetenschappelijke randvoorwaarden vanuit Telos werd bewaakt. Bij het verzamelen van de gegevens voor de en werd een groot deel van het materiaal aangedragen door de afdeling Onderzoek en informatie. In een slotfase is de conceptuitkomst voorgelegd op 24 maart 2011 aan het Programma Managers Overleg en werd deze besproken in de stuurgroep op 7 april. Maatwerk bleek vereist omdat gegevens die op landelijk of provinciaal niveau beschikbaar waren niet altijd eenvoudig voor het stedelijke niveau zijn te verkrijgen. Dat gold bijvoorbeeld voor kengetallen op het gebied van onderwijs. Vooral bij en voor het ecologische kapitaal van Tilburg bleek het moeilijk relevante gegevens uit bijvoorbeeld nationale en provinciale databestanden af te leiden wanneer lokale gegevens maar in beperkte mate voor de stad zelf beschikbaar waren. Telos heeft steeds de voorkeur gegeven aan data die betrekking hebben op concrete hoeveelheden die een voorraad of de jaarlijkse wijzigingen in een voorraad bepalen. Soms ontbraken echter dergelijke gegevens en konden alleen data over de perceptie door de bevolking van een onderwerp worden gebruikt. Vervolgens is de conceptbalans besproken in een Informeel College vergadering op 27 mei, waarna nog met enkele wethouders over de inhoud van diverse en is gesproken. Eind juni 2011 is de balans opgeleverd. 1.2 Integraal Een van de kwaliteiten van een duurzaamheidbalans is dat een integraal beeld van alle elementen van duurzame ontwikkeling wordt opgesteld voor het gebied en de langere termijn. Daarvan kan een agenderende werking uitgaan voor het bestuur. Naast de sterke punten in het gebied komen ook knelpunten, dat wil zeggen beleidsterreinen waar doelen en actuele situatie ver uit elkaar liggen, naar voren. Het bestuur zal waar zich kansen en knelpunten voordoen met prioriteit hiervoor oplossingen willen genereren. Aan de hand van een dergelijk integraal beeld kunnen door het bestuur naast de gebruikelijke ook de minder voor de hand liggende actoren bijeen worden gebracht om gezamenlijk vanuit meekoppelende belangen tot nieuwe oplossingen te komen. 10

11 De Duurzaamheidbalans van Tilburg Aansluiting bij bestuurlijke prioriteiten De balans kan meer doelen dienen dan het monitoren van de duurzaamheid in een stedelijk gebied. Het kan ingangen bieden om te komen tot beleidsprogramma s die de kansen benutten van de kwaliteiten die vanuit de drie afzonderlijke duurzaamheidkapitalen zijn te mobiliseren. Zo bestond bij de aanvang van het opstellen van de balans reeds een nieuw Coalitieakkoord voor Tilburg. De inhoudelijke thema s die hierin centraal werden gesteld: vestigingsklimaat, leefbaarheid en sociale stijging, bleken zich te positioneren op de snijvlakken van de drie duurzaamheidkapitalen. Daarmee werd het idee geboren de informatie voor de voorraden die de drie kapitalen bepalen ook te benutten om deze drie duurzaamheidthema s in beeld te brengen. Overigens moet een dergelijke exercitie niet gezien worden als een beleidsevaluatie instrument in engere zin. Wel kan door een optimale invulling van op synergie gerichte thema s wezenlijk worden bijgedragen aan het verbeteren van de duurzaamheidkapitalen van het grondgebied van Tilburg. 1.4 Rol in maatschappelijk debat Het uitbrengen van een duurzaamheidbalans biedt de mogelijkheid het maatschappelijke debat over duurzaamheid in Tilburg te inspireren en nieuwe wegen in te slaan. Ook kan de balans helpen om structuur te brengen in de vele initiatieven die onvermijdelijk in een grote stad als Tilburg circuleren en een goede aansluiting te maken met de expedities die lopen rond Tilburg Verder levert de ervaring die met het maken van de balans wordt opgedaan handvatten om het informatiebeheer van de gemeente verder te optimaliseren. Met de uitkomst van de balans in de hand kan de stap gezet worden van monitoring naar ontwikkeling, een stap die binnen Telos de laatste jaren ook steeds meer aandacht krijgt. Telos wil immers meer zijn dan een duurzaamheids accountant. Haar bijdrage, samen met de vele deskundigen van de gemeente Tilburg, aan het opstellen van de duurzaamheidbalans beoogt daarmee het dienen van een verder reikend doel dat het hart van duurzame ontwikkeling raakt. 11

12 12

13 De Duurzaamheidbalans van Tilburg De Telos-methode 2.1 Meting van de drie kapitalen Er bestaan vele definities van het begrip duurzame ontwikkeling. In het hedendaagse denken over duurzame ontwikkeling wordt meestal gerefereerd aan het werk van de commissie-brundtland, de World Commission on Environment and Development van de Verenigde Naties, die in 1987 het rapport Our Common Future publiceerde. Daarin wordt duurzame ontwikkeling onder meer omschreven als...een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder daarbij de mogelijkheden van toekomstige generaties om in hun behoeften te kunnen voorzien te beperken. Centraal in deze definitie staat de mens of, beter gezegd, de behoeften van de mens. Telos volgt de commissie-brundtland in bovengenoemde omschrijving van het begrip duurzame ontwikkeling. Het betreft echter een zeer algemene kenschets. Om het begrip verder te kunnen operationaliseren maakt Telos gebruik van een zogeheten driekapitalenmodel waarin een onderscheid gemaakt wordt tussen het economische, ecologische en sociaal-culturele kapitaal. Dit zijn de drie pijlers waarop duurzame ontwikkeling steeds is gebaseerd. Het gebruik van het begrip kapitaal doet onder meer recht aan het idee dat er sprake kan zijn van groei of krimp. Volgens Telos kan duurzame ontwikkeling worden opgevat als een ontwikkelingsproces gericht op het bevorderen van een evenwichtige groei (het in balans zijn) van de veerkracht en kwaliteit van de natuur (het ecologisch kapitaal), van het lichamelijke en geestelijke welzijn van mensen (het sociaal-cultureel kapitaal) en van de houdbaarheid van de economische productie en consumptie (het economisch kapitaal). Om te kunnen spreken van duurzame ontwikkeling moet in het verlengde van de gedachtegang van de commissie-brundtland worden voldaan aan drie eisen: Er moet sprake zijn van het gelijktijdig verbeteren van het economische, ecologische en het sociaal-culturele kapitaal. Verbetering van het ene kapitaal mag niet ten koste gaan van één of beide andere kapitalen. 13

14 De ontwikkeling moet houdbaar zijn over generaties heen: er mag geen afwenteling in de tijd plaatsvinden. De ontwikkeling moet ook houdbaar zijn op mondiaal niveau of, anders geformuleerd: er mag geen afwenteling in de ruimte plaatsvinden. Onze ontwikkeling mag niet ten koste gaan van die in andere gebieden en andere landen. Met deze integrale benadering kiest Telos nadrukkelijk voor een breed perspectief op duurzame ontwikkeling. Het begrip heeft zowel een strategische dimensie (de langere termijn), als een normatieve dimensie (verantwoordelijkheid voor andere schaalniveaus en toekomstige generaties). Het werken aan duurzame ontwikkeling vraagt dan ook een commitment van alle betrokkenen om op zoek te gaan naar integrale oplossingen. Om duurzame ontwikkeling te kunnen meten heeft Telos de duurzaamheidbalans ontwikkeld. In een duurzaamheidbalans brengt Telos in samenspraak met de opdrachtgever de belangrijkste en voor de ontwikkeling van een gebied samen. Dat gebeurt door de kapitalen te ontleden in voorraden, eisen, en en hun normen. In het onderstaande schema worden deze begrippen kort toegelicht. Figuur 2.1 De relevante begrippen uit de duurzaamheidbalans Begrip Kapitaal Voorraad Eisen Indicatoren Normen Omschrijving De drie essentiële delen, subsystemen van het totale maatschappelijk systeem: ecologie, sociaal-cultureel en economie. De essentiële elementen die samen de kwaliteit en kwantiteit van een kapitaal bepalen. De lange termijn doelen die geformuleerd worden voor de ontwikkeling van een voorraad in het onderzochte gebied. Graadmeters waarmee de eisen kunnen worden geoperationaliseerd. Normatief vastgestelde maatstaven met behulp waarvan de score van en wordt beoordeeld. 14

15 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Figuur 2.2 De samenhang tussen kapitalen, voorraden en en De en kunnen betrekking hebben op objectieve grootheden, zoals het % groen in een wijk, of op jaarlijkse wijzigingen in een bestand, zoals het aantal opgeleide leerlingen, of op de perceptie door de bevolking van een aspect, zoals de tevredenheid over de zorg. Ook kunnen en worden gekozen voor de identiteit of de dominante houding ten aanzien van duurzaamheid in de stad. Dit laatste type enn is niet bij deze balans gebruikt. Voor de andere indicato- omvang ren geldt dat de voorkeur uitgaat naar het gebruik van gegevens over de van bestanden en mutaties daarin en dat alleen bij uitzondering is volstaan met gegevens over de perceptie door de bevolking. Voor iedere wordt een meetschaal opgesteld. Deze meetschaal bestaat uit normatief vastgestelde maatstaven die een nul- en een streefwaarde kennen met daartussen gelegen grenswaarden. In de balans wordt deze klassenindeling op de volgende manier zichtbaar gemaakt. Figuur 2.3 Klassenindeling 15

16 Het bepalen van de grenswaarden is een onderdeel in de methode die veel discussie oplevert en soms expliciete politieke keuzes vraagt. Voor het bepalen van deze grenswaarden wordt gebruikgemaakt van beleidsdocumenten van de gemeente, vergelijkingen in de tijd, vergelijkingen met andere steden en de resultaten van maatschappelijke discussies. De weging van de en valt af te lezen uit de grootte van de hoekpunt die ze innemen in de taartdiagrammen. De straal van de taartpunt geeft aan hoe dicht de actuele situatie de als doel geformuleerde situatie nadert. Hoe groter de straal, hoe beter de score op duurzaamheid. Figuur 2.4 Voorbeeld cirkeldiagram De optelsom van de voorraden binnen een kapitaal bepaalt vervolgens de score van het kapitaal. Ook hierbij vindt een weging plaats. Niet iedere voorraad is even belangrijk. Het gehanteerde gewicht van de voorraden is terug te vinden bij de conclusies bij ieder kapitaal. Voor deze editie hebben niet de stakeholders, maar heeft Telos de gewichten bepaald en ter toetsing aan de programmamanagers en B&W voorgelegd. 16

17 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Figuur 2.5 Samenhang tussen kapitalen, voorraden en en Een overzicht van alle gehanteerde bronnen en data en een verantwoording bij de gemaakte keuzes voor (wegingen) van voorraden, en en normeringen is terug te vinden in de in bijlage 2 toegevoegde factsheets. Onderstaande figuur geeft een overzicht van de gekozen voorraden per kapitaal. De keuze is in aanvang gemaakt op basis van een voorstel vanuit Telos met behulp van de eerder genoemde workshops met programmamanagers. Van sommige voorraden moest in een latere fase worden afgezien wegens het ontbreken van voldoende gegevens. Het eindresultaat is weergegeven in figuur 2.6. Figuur 2.6 De voor Tilburg gekozen voorraden binnen de drie kapitalen Sociaal-cultureel Ecologie Economie Sociale en economische participatie Bodem Arbeid Politieke participatie Lucht en geluid Kennis Kunst en cultuur Oppervlaktewater Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden Gezondheid Natuur en landschap Economische structuur Veiligheid Grondstoffen Infrastructuur / bereikbaarheid Wonen en woonomgeving Onderwijs Energie en klimaat 17

18 2.2 Meting van de drie duurzaamheidthema s van Tilburg Op verzoek van de stuurgroep heeft Telos ook in kaart gebracht welke voorraden kunnen worden geclusterd onder de drie bestuurlijk gekozen duurzaamheidthema s. Zo kan er als het ware een Tilburg duurzaamheid driehoek worden geformeerd uit de drie thema s. Figuur 2.7 Samenhang tussen kapitalen en drie Tilburgse duurzaamheidthema s. Leefbaarheid Sociaal kapitaal eeeeee Ecologisch kapitaal Sociale stijging Economisch kapitaal Vestigingsklimaat Al leent deze Tilburg duurzaamheiddriehoek zich meer als een beleidsevaluatie instrument, het doel om nieuwe oplossingen te helpen ontwikkelen op de grensvlakken van de drie kapitalen staat hierbij voorop. Het Coalitie Akkoord van voorjaar 2010 identificeert ook concrete projecten om aan het themakapitaal bij te dragen. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de onder de duurzaamheidthema s te rangschikken voorraden, die aan de drie kapitalen zijn ontleend. 18

19 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Figuur 2.8 De voor Tilburg gekozen duurzaamheidthema s en hun voorraden Sociale stijging Leefbaarheid Vestigingsklimaat Onderwijs Sociale en economische participatie Wonen en woonomgeving Veiligheid Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden Infrastructuur/bereikbaarheid Arbeid Lucht en geluid Economische structuur Natuur en landschap Natuur en landschap Wonen en woonomgeving Kunst en Cultuur Kennis Tilburg streeft het vergroten van de onder deze thema s vallende voorraden na door hiermee verbonden projecten uit te voeren. In het Coalitie Akkoord worden concrete projecten zoals Spoorzone, Social Innovation, Jeugd en sport, etc. aan de thema s gekoppeld. Sommige voorraden dragen significant bij aan meer dan één thema. Zulke voorraden versterken heeft daarmee extra waarde voor de duurzame ontwikkeling in de stad. Aanbevolen wordt om een gedetailleerde analyse van de bijdrage van individuele voorraden aan de drie thema s in een latere fase uit te voeren. In het kader van het opstellen van de balans is deze analyse globaal uitgevoerd met het resultaat zoals in bovenstaande figuur weergegeven. Sommige voorraden komen daarbij niet terug bij een van de thema s omdat zij hieraan niet in belangrijke mate bijdragen. Dat wil niet zeggen dat zij voor de duurzame ontwikkeling van het gebied van de stad niet van belang zouden zijn. 19

20 20

21 De Duurzaamheidbalans van Tilburg Ecologisch kapitaal Het ecologisch kapitaal van de stad Tilburg betreft de verschillende ecosystemen binnen de stadsgrenzen. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen natuur en landschap en abiotische elementen zoals bodem, water en lucht. De kwaliteit van de abiotische elementen bepaalt in sterke mate de mogelijkheden van de natuur die er kan gedijen. Vanuit de relatie met de twee andere kapitalen zijn er twee (deel)voorraden toegevoegd: landschap en grondstoffen. De voorraad grondstoffen is in het ecologisch kapitaal geplaatst. Hetzelfde geldt voor de deelvoorraad energie. De relatie tussen het ecologische kapitaal en het sociaal-culturele kapitaal wordt vooral gedefinieerd vanuit de beleving van het ecologische kapitaal. De deelvoorraad landschap maakt onderdeel uit van de belevingskant van natuur en is daarom ook in het ecologisch kapitaal opgenomen. 21

22 3.1 Voorraad Lucht en geluid De voorraad lucht en geluid heeft betrekking op de samenstelling van de atmosfeer in een bepaald gebied. Luchtkwaliteit wordt voor een groot deel beïnvloed door emissies die lang niet altijd in het eigen gebied worden uitgestoten. Luchtkwaliteit speelt op verschillende schaalniveaus en is dan ook niet altijd met lokale maatregelen voldoende te beheersen. Op lokaal niveau doen zich problemen voor met fijn stof (PM x ) en stikstofoxiden die vooral door het verkeer en vervoer in de stad worden uitgestoten. Daarnaast wordt lucht ook gezien als intermediair voor geluid en geur. Eisen: De lucht is vrij van voor mens en natuur schadelijke verontreinigingen van antropogene oorsprong. Iedereen is tevreden met de woonomgeving waar hij of zij woont: veilig, aangenaam en gezond. Toelichting De luchtkwaliteit in Tilburg scoort niet goed. De hoge concentratie van mensen op een relatief klein gebied en de daarbij behorende hogere verkeerdruk, zorgen ervoor dat de en voor met name de stikstofoxiden en geluidsoverlast laag scoren. Des te opvallender is daarom de constatering dat het met het fijn stof in Tilburg wel meevalt. Daarbij zijn de landelijke normeringen als maatstaf aangehouden, beseffend dat elke blootstelling bijdraagt aan gezondheidsproblemen en verdere verlaging op termijn wenselijk blijft. De achtergrond aan fijn stof is vooral het gevolg van emissies op internationale schaal. 22

23 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Fijn stof Stikstofoxiden Geluidsoverlast overig Geurhinder Geluidsoverlast verkeer 23

24 3.2 Voorraad Oppervlaktewater Onder de voorraad oppervlaktewater wordt verstaan: dat deel van de bodem dat (in principe) is bedekt met water. Er wordt een onderscheid gemaakt in stromende wateren zoals rivieren en beken en (bijna) stilstaande wateren zoals meren, kanalen, sloten en vennen. In de voorraad oppervlaktewater gaat het niet alleen om de kwaliteit van het oppervlaktewater, maar ook om de hoeveelheid ervan. Eisen: Het oppervlaktewater is vrij van, voor mensen en natuur, schadelijke antropogene verontreinigingen die de diverse functies belemmeren. Er is niet te veel en niet te weinig oppervlaktewater. Het waterberging systeem is optimaal afgestemd op de functie. Toelichting De waterkwaliteit in Tilburg scoort wisselend. Hoewel het met de chemische kwaliteit van het oppervlaktewater in Tilburg wel goed gaat, heeft zich dit nog niet vertaald in een verbetering van de ecologische toestand. De gemeente Tilburg heeft vooral last van het slecht aflopend water na een stevige regenbui. Het heeft zichzelf daarvoor een afkoppelopgave gegeven zodat dit regenwater doelmatig kan worden ingezameld naar de randen van de stad. Dit beleid is echter pas in 2010 gestart en daarmee scoort deze veel lager dan eigenlijk realistisch is. 24

25 De Duurzaamheidbalans van Tilburg Ecologische toestand Chemische toestand Droge voeten 25

26 Voorraad Bodem De voorraad Bodem heeft betrekking op de bovenste laag van de aardkorst, voor zover deze beworteld is en onder invloed van fysische, chemische of biologische processen verandert. In Nederland is de bodem zelden meer dan 1 à 2 meter dik. In een stedelijke omgeving gaat het vooral om de bodemkwaliteit voor zover die een gevaar voor de volksgezondheid zou kunnen opleveren. Eisen: De bodem is vrij van voor mens en natuur schadelijke verontreinigingen van antropogene oorsprong die de diverse functies belemmeren. De functies van de bodem als drager, producent en regulator worden niet (onomkeerbaar) aangetast. Toelichting De voorraad bodem is bij uitstek de plaats waar een stad als Tilburg nog het industriële verleden als een erfenis met zich meedraagt. De bodemkwaliteit in Tilburg is daarom ook niet erg goed te noemen. Wel is het zo dat bodemverontreiniging een zeer plaatselijk verschijnsel is en ook een verschijnsel dat zich over de tijd heen nauwelijks verplaatst. De overheid beoogt de komende jaren de humane spoedlocaties, waar er sprake is van onacceptabele risico s voor mens en/of milieu, te saneren. 26

27 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Bodemsaneringen (ecologisch) Bodemsaneringen (humaan) Bodemsaneringen (verspreidingsrisico s) 27

28 3.4 Voorraad Natuur en landschap In deze voorraad wordt gekeken naar de soortenrijkdommen en het robuuste natuurlijke netwerk. Het onderdeel landschap wordt binnen het ecologisch kapitaal beperkt gedefinieerd. Landschap heeft betrekking op de robuustheid van het natuurlijke netwerk en de beleving van de identiteit van het landschap. Eisen: De biodiversiteit moet worden behouden. Het robuuste natuurlijke netwerk moet zoveel mogelijk in stand worden gehouden en zo mogelijk versterkt. De identiteit van het (Tilburgse) landschap moet worden behouden en versterkt. Toelichting Met de beleving en waardering van het landschap zit het wel goed in Tilburg: bijna 80% van de Tilburgse bevolking is tevreden met het landschap. De opgave die de gemeente Tilburg zichzelf heeft gesteld om de groene mal te realiseren, verdient nog wel aandacht, dat geldt zowel voor de realisatie van hectares natuurgebied als de ontwikkeling van ecologische verbindingszones. Momenteel zijn er (nog) geen cijfers over de biodiversiteit in Tilburg, maar naar verwachting zullen die in de loop van 2011 wel beschikbaar komen. Daarom is deze alvast wel genoemd in deze voorraad, zonder echter getallen in te kunnen vullen. 28

29 De Duurzaamheidbalans van Tilburg

30 3.5 Voorraad Grondstoffen Energie en grondstoffen behoren tot de zogeheten productiefuncties van de natuur. Deze voorraad vormt daarmee ook de verbinding naar het economische kapitaal. Voor het optimaal functioneren van het economische proces is enerzijds een continue en gegarandeerde levering van belang, anderzijds is ook een efficiënt gebruik van grondstoffen een belangrijke dimensie. Gebeurt dit niet dan stijgt de prijs van de betreffende natuurlijke hulpbron en dit kan weer leiden tot een stagnerende aanvoer van de hulpbron of een teruglopende afzet omdat de prijs van het eigen product door hogere grondstofprijzen te hoog wordt. Het sluiten van de kringlopen is een belangrijk aandachtspunt omdat het de vraag naar natuurlijke grondstoffen kan doen verminderen en daarom een hoeksteen van elk duurzaamheidbeleid vormt. Eisen: Het grondwater is vrij van voor mensen en natuur schadelijke verontreinigingen met een antropogene oorsprong. Niet meer grondwater onttrekken dan aangevuld kan worden. Minimalisering benodigde grondstoffen voor producten (door hergebruik). Minimalisatie uitstoot fossiele CO2 voor producten (door hergebruik, inzet van meer duurzame energie in keten en slimme omzetting restafval in energie). Toelichting De belangrijkste grondstof die Tilburg zelf tot zijn beschikking heeft, is het hier aanwezige grondwater. Momenteel wordt er meer grondwater ontrokken dan er wordt aangevuld en dit zorgt dan ook voor een matige score voor deze. De kwaliteit van het grondwater hangt af van de diepte. Tilburg laat hetzelfde beeld zien dat voor heel de provincie Brabant geldt: de erfenis uit het verleden zakt langzaam steeds dieper de bodem in en dat is de reden dat het diepe grondwater slechter scoort dan het ondiepe grondwater, dat bovendien ook nog eens een trend tot verbetering laat zien. De gemeente Tilburg voldoet momenteel niet aan de benchmarken voor afval zoals ze zijn opgesteld door het Agentschap NL en het Landelijk Afvalplan en dit levert de lage scores voor deze twee afvalen op. 30

31 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Kwaliteit diep grondwater Kwaliteit ondiep grondwater Kwantiteit grondwater Hergebruik afval Hoeveelheid huishoudelijk afval 31

32 3.6 Voorraad Energie en klimaat Deze voorraad richt zich in eerste instantie op de productie van energie op een manier die zo min mogelijk broeikasgassen uitstoot. Naast energiebesparing wordt daarbij zowel gekeken naar de prestaties van de producent als die van de consument. Op het gebied van klimaatverandering wordt de hoofdoorzaak bekeken, de uitstoot van CO 2 uit verbrandingsprocessen. Al speelt deze problematiek zich af op mondiaal niveau en heeft een stad als Tilburg weinig mogelijkheden om de grootschalige emissie te beïnvloeden, het doel kan alleen bereikt worden als alle emissie bronnen in Nederland en op aarde worden aangepakt. Het is daarom van belang om inzichtelijk te maken hoe Tilburg dit vorm geeft. Eisen: Tilburg is klimaat neutraal Tilburg is klimaat bestendig Toelichting In deze voorraad wordt vooral gekeken naar de besparingen die er gerealiseerd worden door zowel burgers als bedrijfsleven. Bij het energieverbruik van woningen zien we een besparing op een gasverbruik maar een toename in het elektriciteitsverbruik. Voor het bedrijfsleven is dit precies andersom, hier zien we een afname van het elektricititeitsverbruik maar een stijging in het gasverbruik. Voor wat betreft de openbare verlichting zien we een relatief laag energieverbruik. De verwachting is dat deze in de toekomst nog beter zal scoren door de geplande ingebruikname van LED-verlichting. Opvallend is dat de gemiddelde Tilburger niet heel hoog scoort op duurzaam gedrag. Een verklaring zou kunnen zijn dat deze besparingen vooral het gevolg zijn van technische middelen, zoals stadsverwarming, en minder van gedragsverandering. In de toekomst zullen en voor klimaatbestendigheid en klimaatneutraliteit worden toegevoegd in deze voorraad. 32

33 De Duurzaamheidbalans van Tilburg

34 34

35 De Duurzaamheidbalans van Tilburg Sociaal-cultureel kapitaal Binnen het sociaal-cultureel kapitaal zijn de sociale interacties binnen een samenleving van groot belang. Kernbegrippen zijn sociaal/economische en politieke participatie en vrijheid. Voor een sociaal en cultureel duurzame samenleving geldt het principe van sociale rechtvaardigheid (gelijke kansen, vrijheid, brede toegankelijkheid van voorzieningen en veiligheid) en het principe van maatschappelijke betrokkenheid (sociale, economische en politieke participatie). Er is sprake van rechten en plichten van burgers. In het sociaal-culturele kapitaal worden zeven voorraden onderscheiden, die zowel onderling als met voorraden uit de andere kapitalen samenhangen. Het is duidelijk dat het sociaal-culturele kapitaal uit vele elementen bestaat. De relatie van mensen met elkaar en met hun omgeving is van belang en daarnaast spelen bepaalde maatschappelijke normen en idealen een rol. Uit de operationalisering komen een aantal gemeenschappelijke normen en waarden naar voren. Er kan in dit kapitaal onderscheid worden gemaakt tussen harde en zachte voorraden. De zachte voorraden richten zich met name op de sociale samenhang, participatie, identiteit en vrijheden, terwijl de harde voorraden zich vooral richten op de aanwezige voorzieningenstructuur. Dit zijn als het ware de instrumenten waarmee de zachte kant kan worden gefaciliteerd. 35

36 4.1 Voorraad Sociale en economische participatie Participatie verwijst naar de sociale, economische en politieke relaties tussen de burgers en de georganiseerde sociale, economische en politieke instituties. Voor economische participatie is de belangrijkste factor het hebben van werk. Het hebben van werk is van belang voor het genereren van inkomen en het verwerkelijken van zichzelf. Eisen: Iedereen heeft het recht om zijn eigen identiteit en diversiteit te koesteren en uit te dragen, in woord en gedrag, zolang dit anderen niet beperkt om hetzelfde te doen. Burgers hebben en verzilveren de mogelijkheid om mee te doen in de samenleving en doen daarmee sociale contacten op die bijdragen aan hun zelfredzaamheid. Burgers zijn in staat om zich zelfstandig economisch staande te houden. Toelichting De sociale en economische participatie in Tilburg is enigszins zorgelijk, hoewel veel trends voorzichtig de goede kant opwijzen. Zo is het percentage arme huishoudens heel licht verbeterd en is ook het sociale netwerk in de stad iets verbeterd. Beide en vertonen echter nog steeds een matig beeld. Hetzelfde geldt voor de langdurige werkloosheid. Hoewel er hier een forse verbetering valt te constateren, blijft het absolute niveau van de langdurige werkloosheid nog steeds vrij hoog. Het aantal vrijwilligers stijgt, hiermee volgt Tilburg de provinciale en landelijke trend niet. 36

37 De Duurzaamheidbalans van Tilburg

38 4.2 Voorraad Politieke participatie De voorraad politieke participatie verwijst naar de politieke relaties tussen de inwoners van een democratische staat en al de georganiseerde politieke instituties van die staat. Politieke participatie is gebaseerd op het gelijkheidsprincipe: alle mensen in een staat hebben als burger - voor de wet - gelijke rechten en plichten. Politieke participatie concentreert zich op het politieke proces, in dit geval in de stad Tilburg. Eisen: Elke burger heeft toegang tot en zeggenschap in politieke besluitvorming die hem of haar en de samenleving en haar toekomst aangaat en maakt daar ook gebruik van. De burger heeft invloed op de vorming van zijn eigen leefomgeving. Toelichting De verhouding tussen de Tilburgse politiek en haar kiezers laat een weinig gunstig beeld zien. Er is een lage betrokkenheid bij de lokale besluitvorming en een overgrote meerderheid (90%) van de bevolking geeft aan dat ze geen of weinig invloed denkt te hebben op de Tilburgse politiek. Het opkomstpercentage bij de verkiezingen, dat lager ligt dan het provinciale Brabantse gemiddelde, geeft een zelfde beeld. Om de feitelijke politieke participatiemogelijkheden in kaart te brengen is de opkomst bewonersavonden toegevoegd: hier zijn op dit moment echter nog geen cijfers voor beschikbaar. 38

39 De Duurzaamheidbalans van Tilburg

40 4.3 Voorraad Kunst en cultuur De voorraad kunst en cultuur wordt gemeten in enge zin, dat wil zeggen dat de voorzieningenstructuur hierbij centraal staat. Met deze voorraad wordt het belang van cultuur als uiting van (of reactie op) bestaande normen en waarden onderstreept binnen het sociaal-culturele kapitaal. Bij de voorraad kunst en cultuur gaat het over het bewaren en opnieuw inbedden van in de tijd en ruimte vastgelegde culturele uitingen, het bewaren en beschermen van het culturele erfgoed. Het gaat daarnaast ook over de aanwezigheid en toegang tot culturele voorzieningen en activiteiten. Dit laatste aspect is vaak aanzienlijk eenvoudiger om in kaart te brengen dan de andere aspecten. Eisen: Het culturele aanbod is voldoende groot evenals de diversiteit. Iedereen kan actief of passief deelnemen aan culturele uitingen en activiteiten. Het cultureel erfgoed wordt beschermd en versterkt. Toelichting Bij deze voorraad is vooral gekeken hoe Tilburg scoort ten opzichte van andere gemeenten. Het aanbod van kunst en cultuur wordt vaak gezien als een belangrijke trekker van de stad, ook als economische vestigingsfactor. Daarbij valt op dat het culturele aanbod in Tilburg met een elfde plaats op de ranglijst van grote steden wat lager scoort dan men zou verwachten van de zesde stad van het land. Dit is dan ook de reden van de lage score voor deze. Op de overige en scoort Tilburg wel goed, hoewel de actieve cultuurdeelname daalt. Maar hierin volgt Tilburg de provinciale trend. De evenementen is wel opgenomen maar niet ingevuld omdat de landelijke database voor stedelijke evenementen een definitie van evenementen aanhoudt waar de meeste in Tilburg georganiseerde evenementen niet onder vallen. Opnemen van deze cijfers zou een te vertekend beeld geven, terwijl op het moment van het opstellen van de balans nog geen alternatieve gegevens voorhanden waren. 40

41 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Cultureel aanbod Receptieve cultuurdeelname L Evenementen Actieve cultuurdeelname Monumenten Musea 41

42 4.4 Voorraad Gezondheid Een van de voorwaarden voor een duurzame samenleving is een gezonde bevolking, in lichamelijk en psychisch opzicht. Gezondheid heeft zowel een objectieve (percentage zieken en sterfgevallen) als een subjectieve component (gezondheidsbeleving). Daarnaast ligt de verantwoordelijkheid voor de gezondheid(zorg) deels bij de overheid, maar zeker ook bij de individuele burgers. Met behulp van de onderstaande eisen en en is getracht dit correct in beeld te brengen. Hier komt duidelijk naar voren dat burgers dus enerzijds rechten hebben (voorzieningenstructuur, etc.) en anderzijds plichten (gezonde leefstijl, etc.). Eisen: De bevolking is lichamelijk en geestelijk gezond. De gezondheidszorg is van goede kwaliteit en toegankelijk voor iedereen; inclusief preventie en nazorg. Iedereen heeft (een eigen verantwoordelijkheid voor) een gezonde leefstijl. De bevolking voelt zich gezond. Toelichting De gezondheid van de Tilburgers en de zorgvoorzieningen in Tilburg laten een positieve ontwikkeling zien. Deze ontwikkeling komt bovenop een al redelijk goede uitgangsituatie, zodat deze voorraad positief scoort. Tilburgers beoordelen hun eigen gezondheid als goed en dit beeld wordt ondersteund door de gemiddelde levensverwachting en het lage riskante gedrag dat wordt vertoond. De enige uitzondering op dit zonnige beeld is het percentage mensen dat wekelijks voldoende beweegt. De huisartsen weerspiegelt een gemiddelde van het totaal aantal huisartsen per inwoner. Liever zouden we hier een zien die de spreiding aangeeft over de gemeente Tilburg: op dit moment is deze informatie echter (nog) niet beschikbaar. 42

43 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Sport wekelijks Riskant gedrag Levensverwachting Geestelijke gezondheid Huisartsen Beoordeling eigen gezondheid 43

44 4.5 Voorraad Veiligheid Zowel het individu als de samenleving heeft een bepaalde mate van veiligheid nodig om te kunnen functioneren. In de afgelopen tien jaar heeft het onderwerp veiligheid sterk aan belang gewonnen. Binnen de voorraad veiligheid is een onderscheid gemaakt tussen min of meer geobjectiveerde veiligheid in termen van risico s om ergens slachtoffer van te worden en de subjectieve beleving van veiligheid: het veiligheidsgevoel. Veiligheid spitst zich in deze voorraad toe op bescherming tegen geweld, misdaad, terrorisme, verkeersongevallen en rampen. Eisen: De kans om slachtoffer te worden van geweld, misdaad, ongelukken en rampen is acceptabel laag. Iedereen voelt zich veilig in Tilburg. Toelichting De voorraad veiligheid laat een wisselend beeld zien. De kans om daadwerkelijk slachtoffer te worden van een misdrijf in Tilburg is niet bijzonder hoog. Toch zijn het vooral de grote gevoelens van onveiligheid die in deze voorraad het beeld bepalen. Deze slechte score kan waarschijnlijk deels worden verklaard door de relatief hoge frequentie van kleine criminaliteit en sociale overlast die wordt ervaren. De kans op ramp is op dit moment nog gebaseerd op het aantal risicobedrijven. In de toekomst zien we hier graag een die bijvoorbeeld het aantal overtredingen van deze bedrijven in kaart brengt. 44

45 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Kans op ramp Ernstige verkeersongevallen Slachtoffers Sociale overlast/ vandalisme Onveiligheidsgevoel 45

46 4.6 Voorraad Wonen en woonomgeving De voorraad Wonen en woonomgeving richt zich op de beschikbaarheid en de kwaliteit van woningen, de aanwezigheid van publieke en dagelijkse voorzieningen en de tevredenheid met de eigen woonomgeving. Iedereen heeft recht op een kwalitatief goede woning, dat wil zeggen een woning die groot genoeg is voor het aantal mensen dat er in moet wonen en waarin het gezond leven is. Het is daarbij van belang dat de woning in een veilige buurt staat met een gezonde woonomgeving met voldoende voorzieningen. Eisen: Iedereen heeft toegang tot een betaalbare woning van goede kwaliteit passend bij de woonbehoefte. Iedereen is tevreden met de woonomgeving waar hij of zij woont: veilig, aangenaam en gezond. Publieke en dagelijkse voorzieningen zijn bereikbaar en toegankelijk voor iedereen. Toelichting Ten eerste laat deze voorraad zien dat men redelijk tevreden is over de eigen woning. Het beeld over de woonomgeving zelf is echter niet onverveeld positief en dit wisselende beeld zou deels verklaard kunnen worden uit de stedelijke omgeving waarin men woont, met alle voor- en nadelen die daarbij horen. Zo is men tevreden met het voorzieningenniveau dat een stad als Tilburg biedt, maar de andere kant van die medaille is het zwerfvuil dat ook versterkt in de stad aanwezig is. De kwaliteit van de openbare ruimte wordt tevens als matig betiteld. De voldoende betaalbare woningen is op dit moment alleen gebaseerd op het aantal woningen voor de lagere inkomensgroepen. De verwachting is dat deze minder goed zal scoren als ook de modale inkomensgroep zal worden meegenomen. Op dit moment zijn hier echter nog geen cijfers voor beschikbaar. 46

47 De Duurzaamheidbalans van Tilburg

48 4.7 Voorraad Onderwijs Onderwijs is buitengewoon belangrijk voor onze samenleving, zowel voor het overdragen van praktisch of economisch inzetbare kennis en vaardigheden als voor de overdracht van normen en waarden van de ene op de ander generatie. In de voorraad onderwijs is zowel aandacht voor de kwaliteit van basis- en voortgezet onderwijs, als voor de scholing en vorming van volwassenen en de aansluiting van onderwijs op de maatschappelijke behoeften. Eisen: Het onderwijs sluit aan op de maatschappelijke behoefte. Het onderwijs is van hoge kwaliteit. Iedereen heeft de plicht ervoor zorg te dragen dat zijn of haar competenties (blijven) aansluiten op maatschappelijke behoeften. Toelichting In deze voorraad staan vooral de kwaliteit van het lager en middelbaar onderwijs centraal. De aanwezigheid van het hoger onderwijs in Tilburg is ondergebracht in de voorraad kennis in het economische kapitaal. Wat betreft het lager en middelbaar onderwijs scoort het lager onderwijs wel goed, maar is de kwaliteit van met name het middelbaar onderwijs in Tilburg enigszins zorgwekkend te noemen. Want niet alleen scoort deze zelf maar matig, ook de en voor het percentage leerlingen dat onvertraagd het diploma haalt en het percentage voortijdig schoolverlaters laten een slecht beeld zien. De jeugdwerkloosheid in Tilburg is relatief gezien laag, maar laat de laatste jaren wel een verslechterende trend zien. De volwasseneneducatie wordt wel belangrijk geacht, maar is momenteel niet betrouwbaar te meten en is daarom leeg gelaten in deze voorraad. 48

49 De Duurzaamheidbalans van Tilburg

50 50

51 De Duurzaamheidbalans van Tilburg Economisch kapitaal Het economisch kapitaal binnen de duurzaamheidbalans richt zich op het functioneren van de regionale economie. Daarbij is de focus gericht op behoud en versterking van het inkomengenererende vermogen. Of een regio er ook daadwerkelijk in slaagt om voldoende inkomen te genereren, is afhankelijk van de vraag of de regio als gebied én de bedrijven in die regio erin slagen zich in de internationale concurrentiestrijd een goede uitgangspositie te verwerven. De concurrentiekracht van een regio wordt in belangrijke mate bepaald door de kwaliteit van het regionale productiemilieu en de regionale productiestructuur. De productiestructuur betreft het geheel en de samenstelling van de regionale bedrijvigheid. Binnen het productiemilieu kunnen drie soorten relaties van een bedrijf met de omgeving onderscheiden worden: marktrelaties, institutionele relaties en fysieke relaties. De marktrelaties hebben betrekking op de geld- en kapitaalmarkt, de vastgoedmarkt, de arbeidsmarkt, de markt voor goederen, diensten en informatie. Onder de institutionele relaties vallen de relaties met de overheid en andere instituten. Deze uiten zich onder meer in wetgeving, regulering en sanctionering. Bij fysieke relaties is te denken aan de fysieke infrastructuur en de beschikbaarheid van bedrijventerreinen. Deze kunnen vaak niet of nauwelijks (alleen op lange termijn) worden gewijzigd. 51

52 5.1 Voorraad Arbeid Arbeid binnen het economisch kapitaal refereert aan het vermogen van de mens om een bijdrage te leveren aan het productieproces van goederen en diensten. De beschikbare kwaliteit en kwantiteit van arbeidskrachten enerzijds en de beschikbaarheid van werk anderzijds is dan ook een cruciale economische factor. Een goed functionerende arbeidsmarkt is van groot belang om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Eisen: De vraag naar en het aanbod van arbeid zijn in evenwicht, zowel kwalitatief als kwantitatief. Werk is gezond: langdurig ziekteverzuim en uitstroom t.g.v. arbeidsongeschiktheid worden voorkomen. Het arbeidsaanbod beschikt naar vermogen over minimaal een startkwalificatie. Het arbeidspotentieel van de totale beroepsbevolking wordt benut. Toelichting Bij deze voorraad gaat het aan de ene kant om het evenwicht op de arbeidsmarkt zoals dat tot uiting komt in de werkgelegenheidsfunctie van de regio, maar ook het functioneren ervan. Deze kan gemeten worden in het werkloosheidspercentage aan de ene kant en het aantal moeilijk vervulbare vacature aan de andere kant. Over het geheel genomen scoort deze voorraad niet slecht. Tilburg vervult zijn regionale werkgelegenheidsfunctie uitstekend en heeft een relatief jonge bevolking. De benutting van het arbeidspotentieel is stijgende. Het enige echt grote probleem heeft Tilburg met het relatief grote percentage arbeidsongeschikten. 52

53 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Arbeidsongeschiktheid Moeilijk vervulbare vacatures Werkgelegenheidsfunctie Ontgroening en vergrijzing Benutting arbeidspotentieel Werkloosheid 53

54 5.2 Voorraad Kennis Bij de voorraad Kennis gaat het primair om kennis die gebruikt wordt in het productieproces. Er is daarbij een onderscheid te maken tussen zogenaamde embodied en disembodied knowledge. Kennis die is opgenomen in kapitaalgoederen wordt disembodied knowledge genoemd. Bij embodied knowledge gaat het juist om kennis die arbeidskrachten bezitten. Voor het op peil houden van het kennisniveau van bedrijven en beroepsbevolking is een goede kennisinfrastructuur noodzakelijk. Eisen: De kennisinfrastructuur is van een hoog niveau en ondersteunt de bedrijvigheid.. Het creatieve, adaptieve en innovatieve vermogen van werknemers en werkgevers van en in bedrijven en organisaties als geheel, wordt voortdurend versterkt en past bij de economische ontwikkelingen en de transities in het werk die daaruit voorvloeien. Het opleidingsniveau van de beroepsbevolking stijgt. Het creatieve, adaptieve en innovatieve vermogen van werknemers wordt voortdurend versterkt. Investeringen van bedrijven zijn gericht zijn op voortdurende vernieuwing van producten, productieprocessen en dienstverleningsconcepten, opdat de continuïteit van de onderneming gewaarborgd is. Toelichting Met de aanwezigheid van een universiteit en diverse hogescholen laat de kennisinfrastructuur in Tilburg weinig tot niets te wensen over. Het aandeel hoogopgeleiden stijgt en ook de creatieve industrie is in Tilburg goed vertegenwoordigd. 54

55 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Capaciteit WO/HBO Creatieve industrie Aandeel hoogopgeleiden 55

56 5.3 Voorraad Ruimtelijke vestigingsvoorwaarden Bij deze voorraad gaat het om de beschikbaarheid, segmentatie en kwaliteit van bedrijventerreinen en de beschikbaarheid en kwaliteit van bedrijfsruimte en kantoorgebouwen. Hoewel bedrijventerreinen, bedrijfshuisvesting en kantoorgebouwen ook te beschouwen zijn als een vorm van kapitaalgoed, worden ze hier meegenomen als een eigenstandige voorraad. Ze fungeren immers niet als directe input in het productieproces, maar als randvoorwaarde voor het goed functioneren van de regionale economie. Eisen: Er is voldoende passende ruimte (terreinen, bedrijfspanden) beschikbaar voor bedrijvigheid. De beschikbare ruimte voor bedrijvigheid wordt optimaal beheerd: zuinig met ruimte en aangepast aan de tijd. Toelichting In deze voorraad staan zowel de bedrijventerreinen als de kantoorpanden centraal. Met de kantoorpanden gaat het in Tilburg niet goed. Door de economische crisis staan veel kantoren leeg en is er ook weinig behoefte om nieuwbouw te realiseren. We zien tevens dat de leegstand in de afgelopen jaren flink is opgelopen. Voor de bedrijventerreinen lijkt het beeld juist tegenovergesteld: daar waar de kantoren leeg staan, is er juist wat te weinig bedrijfsterrein beschikbaar. De beschikbare ruimte wordt echter wel goed beheerd en er zijn ook maar weinig verouderderde terreinen aanwezig. Het enige negatieve aan de bedrijfsterreinen is dat er relatief maar weinig mensen werken per hectare: het terreinquotiënt ligt laag, al is een tendens tot verbetering merkbaar. 56

57 De Duurzaamheidbalans van Tilburg

58 5.4 Voorraad Economische structuur De kracht van een regionale economie wordt in belangrijke mate bepaald door de in die regio aanwezige bedrijvigheid. Daarbij gaat het om het geheel van al die bedrijven en de samenstelling daarvan (de regionale productiestructuur). De samenstelling moet zodanig zijn dat deze economische groei kan genereren, maar ook conjuncturele schokken kan opvangen. Daarnaast moet er sprake zijn van voldoende dynamiek en vernieuwing (starters, bedrijven die zich nieuw in de regio vestigen). Eisen: De economische structuur van Tilburg wordt permanent versterkt en vernieuwd door startende, aanpassende en zich nieuw in Tilburg vestigende ondernemingen. De Tilburgse economie is concurrerend, zowel nationaal als internationaal. Toelichting Met de dynamiek binnen de economische structuur zit het wel goed in Tilburg. Het aandeel starters is erg groot en ook het groeisaldo dat het aantal starters afzet tegen het aantal opheffingen ziet er voor Tilburg gezond uit. Qua structuur wordt de afwezigheid van high- en mediumtech bedrijven gezien als iets waar Tilburg minder goed in is. Het Bruto Stedelijk Product ligt zelfs uitermate laag. 58

59 De Duurzaamheidbalans van Tilburg

60 5.5 Voorraad Infrastructuur/bereikbaarheid Bij deze voorraad gaat het om zaken als de infrastructuur in al zijn verschijningsvormen (weg, spoor, water, lucht, breedband). Dit komt tot uiting in de en die iets zeggen over het openbaar vervoer, het wegennet en de daarbij behorende files en het goederenvervoer met haar multi-modale vervoersmogelijkheden. Eisen: Bedrijven, voorzieningen, instellingen en economische centra zijn goed bereikbaar dan wel ontsloten zijn via de weg, het spoor, het water, de lucht en de ICT. De beschikbare infrastructuur wordt optimaal benut door personen en goederen. Toelichting De bereikbaarheid in Tilburg geeft een wisselend beeld. Er zijn duidelijk verbeteringen waarneembaar in deze voorraad. Er is echter wel een uitzondering: de tevredenheid over de bereikbaarheid van het centrum neemt fors af. Dat geldt met name voor de bereikbaarheid van het centrum per auto, waar slechtst 35% van de bevolking tevreden mee is. Daarnaast is er een duidelijk verschil tussen de bereikbaarheid in de ochtend- en avondspits. Tevens is het zo dat de bereikbaarheid met het openbaar vervoer achterblijft bij de bereikbaarheid met de auto. De multimodale bereikbaarheid van Tilburg vanuit de regio kan op dit moment nog niet worden ingevuld door een gebrek aan gegevens. 60

61 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Tevredenheid bereikbaarheid centrum Industrieterreinen avondspits Industrieterreinen ochtendspits Centrum ochtendspits L Centrum avondspits Multimodale bereikbaarheid Bereikbaarheid met OV 61

62 62

63 De Duurzaamheidbalans van Tilburg Duurzaamheiddriehoeken De Telos duurzaamheiddriehoek voor Tilburg geeft een totaal beeld van de drie kapitalen en hun onderling in balans zijn. In dit hoofdstuk wordt ook op basis van de duurzaamheidthema s van de stad Tilburg, - sociale stijging, leefbaarheid en vestigingsklimaat -, een Tilburg themadriehoek gepresenteerd. Deze brengt de algemene duurzaamheidvraagstukken dichter bij de bestaande politieke prioriteiten van de stad. De basis voor de beide driehoeken vormen de berekende duurzaamheidscores van de voorraden. 6.1 De Telos duurzaamheiddriehoek van Tilburg In figuur 6.1 is de Telos duurzaamheiddriehoek van de stad Tilburg weergegeven. De driehoek laat zien dat het economische kapitaal van de stad zich meer heeft ontwikkeld (52%) dan beide andere kapitalen die niet hoger dan ca. 40% scoren op de maatlat richting duurzaamheid. 63

64 Figuur 6.1 De Telos duurzaamheiddriehoek voor de stad Tilburg 2010 Het is niet ongebruikelijk dat in een stad het economische kapitaal hoger scoort dan het ecologische kapitaal. Dat echter het sociaal-culturele kapitaal ook laag scoort is een punt van aandacht voor Tilburg. 6.2 De Tilburg themadriehoek De driehoek van door de stad Tilburg gekozen duurzaamheidthema s is weergegeven in figuur

65 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Figuur 6.2 De Tilburg themadriehoek 2010 voor de Coalitieakkoord thema s Vestigingsklimaat 49% Leefbaarheid 41% Sociale stijging 43% Het thema vestigingsklimaat scoort 49% ten opzichte van de duurzaamheiddoelen van Tilburg, terwijl sociale stijging het moet doen met een score van 43% en leefbaarheid op 41% blijft steken. Het thema leefbaarheid scoort laag omdat drie van de vier voorraden tot de lager scorende voorraden van Tilburg behoren: natuur en landschap, veiligheid en lucht en geluid. 65

66 66

67 De Duurzaamheidbalans van Tilburg Conclusies In dit hoofdstuk wordt de balans opgemaakt. Dit betreft de ontwikkelingen van de drie kapitalen, hun onderlinge verhoudingen en de daar achterliggende voorraden en en. Deze stand van zaken moet beoordeeld worden tegen het licht van de historische ontwikkelingen. Na het wegvallen van de textiel industrie stond Tilburg voor de uitdaging van een grote economische transformatie. Ook zal stil worden gestaan bij de lessen voor het informatie management die uit het opstellen van deze eerste duurzaamheidbalans kunnen worden getrokken. Tenslotte zal worden nagegaan welke prioriteiten voor de stad vanuit duurzaamheid zich aandienen. De drie duurzaamheidkapitalen ontwikkelen zich in Tilburg ongelijk: het ecologische kapitaal blijft het meest achter. Deze stedelijke balans verschijnt kort na het gereedkomen van de Duurzaamheidbalans Brabant Hoewel men zou verwachten dat daarmee de uitkomsten van beide balansen vergelijkbaar zijn, is dat niet het geval. Elk schaalniveau heeft zijn eigen uitdagingen. Bovendien zal een stad zoeken naar de eigen speelruimte om de meest duurzame oplossingen te vinden. Tilburg is een stad waar het economische kapitaal zich met kracht heeft ontwikkeld. Het scoort met 52% beter dan het beeld voor Noord-Brabant waar dit kapitaal in % scoort. De ecologische en sociaal-culturele kapitalen zijn daarbij evenwel achtergebleven. Het sociaal-culturele kapitaal (41%) blijft achter, ook ten opzichte van het beeld voor de provincie (51%). Verder scoort het ecologisch kapitaal (38%) nog iets minder, maar dat is in een stad met een intensief industrieel verleden zoals Tilburg vaker het geval. De ongelijke ontwikkeling van de drie kapitalen kan de vraag oproepen of de economische ontwikkeling wel ten goede komt aan de gehele stad. 2 Telos, 2011, De Duurzaamheidbalans van Brabant 2010, Telos en provincie Noord-Brabant, 67

68 7.1 Kennis en infrastructuur als economische kracht Tilburg doet het economisch goed, zeker gezien haar textiel verleden. Belangrijke dragers hiervoor zijn de voorraden kennis en infrastructuur/bereikbaarheid. Binnen de voorraad kennis zijn de aanwezigheid van de Universiteit en andere Hogere Beroeps Opleidingen van belang. Verder scoort de creatieve industrie goed. Wat de voorraad infrastructuur/bereikbaarheid betreft zijn de fileproblemen, die bij de avondspits pregnanter optreden dan bij de ochtendspits, niet zo uitgesproken als in vele andere grote steden, al ervaart de bevolking dit nog als een probleem. Ook de voorraad arbeid geeft een positief beeld. Tilburg vervult zijn regionale werkgelegenheidsfunctie uitstekend en heeft een relatief jonge bevolking. De benutting van het arbeidspotentieel is stijgende. Het enige probleem is het relatief grote percentage arbeidsongeschikten. Onder de overige voorraden scoort ruimtelijke vestigingsvoorwaarden relatief het minst, maar dit is beslist niet zorgwekkend te noemen. 7.2 Politieke participatie en veiligheid zorgenkinderen van het sociaal-culturele kapitaal De voorraden politieke participatie en veiligheid scoren ten opzichte van de Tilburgse duurzaamheidambities slecht. Maar ook het (middelbaar) onderwijs en de sociale en economische participatie in Tilburg zijn minder ontwikkeld dan gewenst. Daar staat tegenover dat de voorraden gezondheid en wonen en woonomgeving het goed doen. Alleen zwerfvuil ontsiert het overigens positieve woonplaatje. 7.3 Bodemsanering en natuur en landschap urgenties van het ecologische kapitaal De voorraden bodem, natuur en landschap en oppervlaktewater scoren laag. Bij de nog uit te voeren bodemsaneringen speelt het industriële verleden van de stad een grote rol. Inmiddels is tot een pragmatisch aanpak besloten die erop is gericht om de humane urgenties met voorrang zo aan te pakken dat aan de minimaal noodzakelijke functies in de stad kan worden voldaan. Het komt nu aan op de uitvoering van de plannen. Een zelfde aanpak staat voorop bij het voorkomen van het overstromen van de putten in de straat na een stevige regenbui. Deze problematiek komt in een belangrijk deel van het oppervlak van de stad voor en zal door de klimaatverandering nog toenemen. De aanpak vergt echter forse investeringen in het rioolstelsel die het tempo van de realisatie bepalen. Bij natuur en landschap is de aanleg van de ecologische verbindingszones van cruciaal belang. Bij de voorraad grondstoffen is het hergebruik van afvalstoffen een punt van zorg. De meest positieve resultaten zijn geboekt bij de voorraad energie en klimaat, wellicht als gevolg van de bijzondere beleidsaandacht die hieraan de afgelopen jaren is gegeven. 68

69 De Duurzaamheidbalans van Tilburg Aanbevolen verbeteringen van het informatie management De organisatie van de informatievoorziening is altijd afhankelijk van het beoogde gebruik. Wanneer een duurzaamheidbalans wordt opgesteld moet vaak uit allerlei hoeken en gaten de meest passende informatie worden verzameld. Als dan blijkt dat gegevens moeten worden aangevraagd bij derden of dat hiervoor overeenkomsten moeten worden gesloten, wordt al gauw geconcludeerd dat van deze bron helaas moet worden afgezien. Tijdsdruk of het niet intern beschikbaar zijn van de benodigde capaciteit om bewerkingen uit te voeren aan bestaande gegevens maken dat mooie plannen voor en op het laatste moment sneuvelen. Veel van deze problemen traden ook op bij het maken van deze eerste balans voor Tilburg. Bij het opstellen van deze balans werden in het bijzonder de volgende lessen opgedaan: Al konden veel gegevens worden verkregen bij de afdeling Onderzoek en Informatie dit bleek niet mogelijk bij de gegevens voor bijvoorbeeld de voorraad onderwijs en voor onderdelen van de voorraad wonen. Soms was er wel informatie voorhanden, zoals over infrastructuur en bereikbaarheid, maar kostte het veel moeite om ambtelijke tijd te vinden voor de bewerkingen die voor het gebruik in de balans nodig waren. Wanneer het wiel voor dit soort zaken eenmaal is uitgevonden kan met veel minder moeite aan dergelijke en een vervolg worden gegeven. Het meest moeilijk waren gegevens te verkrijgen voor de voorraden van het ecologische kapitaal, die deels ook van externe bronnen moesten worden verkregen. De hier gesignaleerde problemen kunnen worden voorkomen of opgelost door tijdig een informatie structuur aan te leggen die regelmatige updating van de gegevens voor de duurzaamheidbalans mogelijk maakt. Een dergelijke werkwijze kan eventueel worden uitbesteed. Bovendien kan de balans door de gemeente op haar website worden geplaatst en zo voortdurend bij het beschikbaar komen van nieuwe gegevens worden geactualiseerd. 7.5 Overzicht duurzaamheidprioriteiten voor Tilburg De bovenstaande resultaten van de duurzaamheidbalans voor de stad Tilburg bieden door het op een zelfde systematische wijze beoordelen van de en en voorraden de gelegenheid om op zich ongelijksoortige beleidsterreinen voor het eerst met elkaar te vergelijken. Om de resultaten op een voor het beleid aansprekende wijze te presenteren zijn de uitkomsten van de voorraden omgerekend naar de grootheid distance-totarget. Immers aspecten die heel slecht scoren op de geformuleerde duurzaamheid doelen worden als taartpunt steeds kleiner en minder zichtbaar. Dit, terwijl zij juist meer beleidsaandacht vergen. Door de afstand tot het duurzaamheiddoel als uitgangspunt te nemen wordt dit ondervangen. Een voorraad die bijvoorbeeld 20% scoort ten opzichte van het duurzaamheid ideaal heeft een distance-to-target van 80%. 69

70 In onderstaande figuren 7.1 t/m 7.3 zijn de voorraden op deze wijze getoond die bijdragen aan de drie duurzaamheidthema s van het Tilburgse coalitieakkoord Figuur 7.1 Score Voorraden van het thema Vestigingsklimaat Distance to Target van de voorraden thema Vestigingsklimaat % verwijderd van doel Natuur en landschap Ruimt. vest. voorw. Kunst en cultuur Econ. structuur Wonen Infra/bereikb. Kennis Telos, Figuur 7.2. Score Voorraden van het thema Sociale Stijging Distance to Target van de voorraden thema Sociale Stijging % verwijderd van doel Onderwijs Sociale en econ. participatie Arbeid Telos,

71 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Figuur 7.3 Score Voorraden van het thema Leefbaarheid Distance to Target van de voorraden thema Leefbaarheid % verwijderd van doel Natuur en landschap Veiligheid Lucht en geluid Wonen Telos, De Tilburgse top tien Tenslotte is in figuur 7.4 een overzicht gegeven van de tien voorraden die in Tilburg meer dan 55% verwijderd zijn van de ideale duurzaamheiddoelen. Deze top tien van duurzaamheiduitdagingen voor de stad Tilburg wordt niet geheel afgedekt door de thema s uit het coalitieakkoord. Zo komen politieke participatie, bodem, en oppervlaktewater als voorraden naar voren die zich ook lenen voor additionele beleidsaandacht. Bij het ontwikkelen van duurzaamheidbeleid is het integraal benaderen van vraagstukken en het organiseren van meekoppelende belangen de grote uitdaging. Ook het versterken van de emerging identity van de stad, waaronder het thema social innovation hoge ogen gooit, kan met het kiezen van verdere duurzaamheidinitiatieven vorm worden gegeven. 71

72 Figuur 7.4 Alle voorraden die meer dan 55% verwijderd zijn van hun duurzaamheiddoelen De Tilburgse toptien op basis van de distance to target % verwijderd van doel Telos, Politieke participatie Bodem Natuur en landschap Oppervlaktewater Veiligheid Onderwijs Sociale en econ. participatie Grondstoffen Lucht en geluid Ruimt. vest. voorw. 72

73 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Bijlage 1: Lijst van mensen die medewerking hebben verleend Stuurgroep Berend de Vries (voorzitter) Anita van de Looy Annette Mengde Robert Kint Bastiaan Zoeteman Projectteam Telos Bastiaan Zoeteman (projectleider) Ruben Smeets Frans Hermans Tilburg Robert Kint (gemeentelijk projectcoördinator) Tom Doornbos Gemeentelijke programmamanagers en andere medewerkers Margot Hutten Remco Jansen Marit Beijers Martine Sarneel Mischa Cillessen Nico Korporaal Albert Latijnhouwers Marco van der Meer Arjan Klapwijk Bram van Berkel Petra Mackowiak Nathalie Lossie Caia Oortwijn Jody Broeders Wim Caron Peter Glerum Maaike Paulissen Paul van Delft Paul Scherrenberg Lex Schoonen John Verstappen Roy Willems Karen Smeets Emile Kuppens Hein Glerum Mahmut Erciyas en vele anderen die zijdelings betrokken waren 73

74 74

75 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Bijlage 2: Factsheets 75

76 76

77 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Factsheets Ecologisch kapitaal 77

78 78

79 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Voorraad Lucht en geluid Indicator Nr. Geluidsoverlast door verkeer Ecologie E 57 Lucht en geluid Eis Iedereen is tevreden met de woonomgeving waar hij of zij woont: veilig, aangenaam en gezond. Omschrijving Percentage bewoners dat 25 buurtproblemen vaak ervaart (Tilburg) Relatie eis De overlast die mensen ervaren ten aanzien van geluid heeft een negatieve invloed op de gezondheid. Eenheid Percentage (Des)aggregatie Gemeente Weging 12,5% Richting - Norm Rood > 20 % Norm Oranje % Norm Groen 5-10 % Norm Goud 0-5 % Data bronnen Veiligheidsmonitor gemeente Tilburg 2010 Waarde 17% Benchmark Er is voor deze geen benchmark beschikbaar. Kleurcode Oranje 79

80 Indicator Nr. Concentratie stikstofoxiden Ecologie E 44 Lucht en geluid Rev. 0.1 Eis De lucht is vrij van voor mens en natuur schadelijke verontreinigingen van antropogene oorsprong. Omschrijving Relatie eis De concentratie stikstofdioxide (NO2) in de buitenlucht, berekend als jaargemiddelde. Blootstelling aan stikstofdioxide heeft bij de huidige concentraties in de buitenlucht geen ernstige gezondheidseffecten, ongeacht de duur van de blootstelling. NO2 is echter ook voor verkeersgerelateerde (deeltjesvormige) luchtverontreiniging die vermoedelijk wel gezondheidsrisico's hebben. Daarnaast is NO2 een precursor, d.w.z. het kan in de lucht reageren met andere stoffen als ozon, smog en fijn stof vormen. De norm (grenswaarde) voor de concentratie NO2 van 40 µg/m³ (jaargemiddelde) is afkomstig uit de Wet milieubeheer. Deze norm gaan gelden per 1 januari Tot 2015 geldt er een norm van 60 µg/m³ (kenniscentrum infomil; vereniging leefmilieu). Wanneer deze norm wordt overschreden is de kwalificatie rood. De normen worden gemonitord met de landelijke monitoringstool. Concentraties hoger dan 40 µg/m³ zijn de boven de wettelijke norm en daarmee ongewenst. Deze concentraties krijgen de kwalificatie oranje. Concentraties tussen de 35 en 40 µg/m³ zitten nog onder de grenswaarde en krijgen de kwalificatie groen. Concentraties lager dan 35 µg/m³ zijn ruim onder de wettelijke grenswaarde. Hiermee krijgen deze concentraties de kwalificatie goud. De kwalificaties worden als volgt gebruikt: indien op enig punt in de stad de concentratie boven een waarde komt, dan geldt dit voor de hele stad. Dus als op bijvoorbeeld de Ringbaan West, de concentratie NO2 > 60 µg/m³, dan geldt duurzaamheidsniveau rood: er is dan namelijk een saneringsopgave. Eenheid µg/m³ (microgram per kubieke meter) (Des)aggregatie Gemeente Weging 25% Richting - Norm Rood [NO2] > 60 µg/m³ Norm Oranje 60 < [NO2] < 40 µg/m³ Norm Groen 40 < [NO2] < 35 µg/m³ Norm Goud [NO2] < 35 µg/m³ Data bronnen Landelijke monitoringstool Waarde 42 µg/m³ Benchmark Kleurcode Oranje 80

81 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Indicator Nr. Geurhinder Ecologie E 58 Lucht en geluid Rev. 0.0 Eis Iedereen is tevreden met de leefomgeving: veilig, aangenaam en gezond. Omschrijving Ernstige geurhinder inwoners gemeente Tilburg Relatie eis Ondanks de daling in de hinderbezorgdheid op het gebied van geur over de afgelopen jaren is geurhinder nog steeds een belangrijk aandachtspunt. Bronnen zijn de industrie, de agrarische bedrijvigheid en het wegverkeer. Eenheid Rapportcijfer (Des)aggregatie Gemeente Weging 25% Richting + Norm Rood < 5,5 Norm Oranje 5,5-6,5 Norm Groen 6,5-8,0 Norm Goud > 8,0 Data bronnen Leefbaarheidsmonitor Lemon, 2010 Waarde 6,0 Benchmark Leefbaarheidsmonitor Lemon, 2007: 5,9 Kleurcode Oranje 81

82 Indicator Nr. Fijn stof Ecologie E 9 Lucht en geluid Rev. 0.1 Eis De lucht is vrij van voor mens en natuur schadelijke verontreinigingen van antropogene oorsprong. Omschrijving De concentratie fijn stof (PM10) in de buitenlucht, berekend als daggemiddelde. Relatie eis De norm (grenswaarde) voor de concentratie fijn stof van 50 µg/m³ (daggemiddelde) zijn afkomstig uit de Wet milieubeheer. Deze norm gaat gelden per 1 juni De norm wordt gemonitord met de landelijke monitoringstool. Voor fijn stof zijn er geen concentratie waar beneden geen gezondheidseffecten worden gevonden. Daarom zullen er ook beneden de huidige grenswaarden voor fijn stof in de buitenlucht gezondheidseffecten te vinden zijn. Bij de gezondheidseffecten van fijn stof is ook niet aan te geven welke mensen dit precies betreft en waar deze mensen wonen. Wél is aannemelijk dat bij een hogere blootstellingsconcentratie en bij een grotere gevoeligheid (bijvoorbeeld bij oudere mensen met hart- en vaat-, en luchtweg- en longaandoeningen) het risico op gezondheidseffecten groter is. Bij luchtverontreiniging en fijn stof wordt vaak alleen maar over vroegtijdige sterfte gesproken. Het totaal aan gezondheidseffecten lijkt echter omvangrijker. Naast sterfte worden in onderzoeken ook effecten waargenomen als verergering van bestaande ziekten (aandoeningen van hart- en vaatstelsel- en luchtwegen en longen) en de hiermee verbonden toegenomen ziekenhuisopnames, toename van klachten en symptomen, en toegenomen verzuim op school en werk. Deze effecten komen op grotere schaal in de bevolking voor dan sterfte en dragen bij aan de totale ziektelast in de bevolking. Deze effecten zijn echter vaak minder goed te berekenen. De Wereldgezondheidsorganisatie adviseert voor fijn stof een concentratie van maximaal 20 µg/m³. De achtergrondconcentraties voor fijn stof in Midden-Brabant liggen tussen de 24 en 26 µg/m³. Met de stedelijke bijdrage erbij (2 tot 3 µg/m³ langs drukke wegen) komt de totale concentratie in Tilburg op µg/m³. De daggemiddeldenorm mag volgens de wet niet meer dan 35 keer per jaar overschreden worden. Er is een statische relatie tussen daggemiddelde en jaargemiddelde. Wij kiezen gezien de schadelijkheid van fijn stof er voor om de daggemiddeldenorm niet te willen overschrijden. Dat leidt tot de onderstaande duurzaamheidkwalificaties. Eenheid µg/m³ (daggemiddelde) (Des)aggregatie Gemeente Weging 25% Richting - Norm Rood [PM10] > 50 µg/m³ Norm Oranje 50 < [PM10] < 35 µg/m³ Norm Groen 35 < [PM10] < 20 µg/m³ Norm Goud [PM10] < 20 µg/m³ Data bronnen NSL- monitoringstool Waarde 31 µg/m³ Benchmark Kleurcode Groen 82

83 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Indicator Nr. Andere vormen (dan verkeer) geluidsoverlast Ecologie E 60 Lucht en geluid Eis Iedereen is tevreden met de woonomgeving waar hij of zij woont: veilig, aangenaam en gezond. Omschrijving Relatie eis Eenheid (Des)aggregatie Percentage van de bewoners dat 25 buurtproblemen vaak ervaart (Tilburg). De overlast die mensen ervaren ten aanzien van geluid heeft een negatieve invloed op de gezondheid. Percentage Gemeente Weging 12,5% Richting - Norm Rood > 20 % Norm Oranje % Norm Groen 5-10 % Norm Goud <- 5 % Data bronnen Veiligheidsmonitor gemeente Tilburg 2010 Waarde 15% Benchmark Er is voor deze geen benchmark beschikbaar. Kleurcode Oranje 83

84 Voorraad Oppervlaktewater Indicator Nr. Ecologische toestand Ecologie E 52 Oppervlaktewater Rev. 0.1 Eis Het oppervlaktewater is vrij van, voor mensen en natuur, schadelijke antropogene verontreinigingen die de diverse functies belemmeren. Omschrijving Relatie eis Eenheid (Des)aggregatie De score van de ecologische toestand van de oppervlaktewaterlichamen in de gemeente Tilburg volgens het KRW-meetnet. Voor deze is gebruik gemaakt van de ecologische toestand in het oppervlaktewater uit het provinciaal waterplan Noord-Brabant Percentage Gemeente Weging 37,5% Richting + Norm Rood < 2 Norm Oranje 2-3 Norm Groen 3-4,5 Norm Goud > 4,5 Data bronnen Provinciaal Waterplan Noord-Brabant, 2010 Waarde 2,31 Benchmark Er is voor deze geen benchmark beschikbaar. Kleurcode Oranje 84

85 De Duurzaamheidbalans van Tilburg 2010 Indicator Nr. Chemische toestand Ecologie E 53 Oppervlaktewater Rev. 0.1 Eis Het oppervlaktewater is vrij van, voor mensen en natuur, schadelijke antropogene verontreinigingen die de diverse functies belemmeren. Omschrijving Relatie eis Eenheid De score van de chemische toestand van de oppervlaktewaterlichamen in de gemeente Tilburg volgens het KRW-meetnet. Voor deze is gebruik gemaakt van de ecologische toestand in het oppervlaktewater uit het provinciaal waterplan Noord-Brabant Percentage (Des)aggregatie Gemeente Weging 37,5% Richting + Norm Rood < 2 Norm Oranje 2-3 Norm Groen 3-4,5 Norm Goud > 4,5 Data bronnen Provinciaal Waterplan Noord-Brabant, 2010 Waarde 3,25 Benchmark Er is voor deze geen benchmark beschikbaar. Kleurcode Groen 85

86 Indicator Nr. Droge voeten Ecologie E 54 Klimaat Rev. 0.0 Eis Omschrijving Relatie eis Het rioolstelsel verwerkt een bui 8 zonder water op straat. De mate waarin er na een bui 8 water op staat blijft staan a.g.v. capaciteitsprobleem riolering. Toelichting: afkoppelen verhard oppervlak van met name gemengde stelsels om een bui 8 te kunnen verwerken zonder water op straat. Doelmatig transport van ingezameld hemelwater naar randen van de stad. Aanleg waterparken. Bijkomende effecten: - Minder schoon water naar de RWZI, waardoor het rendement van de RWZI verhoogd. - Het schone hemelwater wordt geborgen aan de randen van de stad in waterparken en komt ten goede aan natuur, recreatie, ed. - Door de aanleg van waterparken wordt een robuust en duurzaam systeem gecreëerd, kosten van beheer en onderhoud van kleinschalige voorzieningen voorkomen en helpt mee de effecten van de klimaatverandering op te vangen. Afkoppelopgave (SWR 2009): 160 ha in 30 jaar (vanaf 2010). Eenheid (Des)aggregatie Weging 25% Richting + Percentage afname ten opzichte van berekend water op straat bij bui 8, peil Percentage Gemeente Norm Rood 0-60% Norm Oranje 60-80% Norm Groen 80-90% Norm Goud > 90% Data bronnen Waarde Benchmark Kleurcode Gemeente Tilburg, Doorrekening rioolmodel 5% (schatting) Er is voor deze geen benchmark beschikbaar. Rood Zie volgende pagina: vlekkenkaart, uitgangssituatie, berekend water op straat bij bui 8 (in 2040 moeten de vlekken zijn verdwenen). 86

87 De Duurzaamheidbalans van Tilburg