Waterbeheer 21 e eeuw. WB21: aanleiding, afspraken en maatregelen

Transcriptie

1 Waterbeheer 21 e eeuw WB21: aanleiding, afspraken en maatregelen

2 Waterbeheer 21 e eeuw WB21: aanleiding, afspraken en maatregelen Uitgave van de Unie van Waterschappen februari 2002

3 Inhoudsopgave Aanleiding 4 Afspraken 4 Normering 5 Watertoets 6 Schade, schadevergoeding en verzekering 6 Wateropgaven 6 Deelstroomgebiedsvisies 7 Communicatie 7 Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) 8 Besluitvormingsstructuur WB Inhoudsopgave

4 Aanleiding De afgelopen jaren is veel geïnvesteerd in de kwaliteitsverbetering van de Nederlandse watersystemen. Toch kan (nog) niet het hoofd worden geboden aan de op ons afkomende uitdagingen van zeespiegelstijging, klimaatverandering, toename verstedelijking en bodemdaling. Na het advies van de Commissie Waterbeheer 21 e eeuw (Commissie Tielrooij), zijn het Rijk, het IPO, de Unie van Waterschappen en de VNG tot de conclusie gekomen dat het nu de tijd is om deze problematiek op een omvattende, samenhangende manier aan de orde te stellen en maatregelen voor te bereiden of reeds waar mogelijk te treffen. Zij hebben dat vastgelegd in de Startovereenkomst waterbeleid 21 e eeuw van februari Ter uitvoering van de Startovereenkomst is er een Bestuurlijk Overleg Rijk-IPO-UvW-VNG ingesteld. De voorbereiding van dat Bestuurlijk Overleg vindt plaats in een projectgroep WB21. Voorstellen van de projectgroep komen via het directeurenoverleg ( Zürichberaad ) van de vier partijen op de agenda van het Bestuurlijk Overleg. De Startovereenkomst richt zich op de middellange en lange termijn van 50 en 100 jaar. De watersystemen moeten zijn toegerust op de omstandigheden die we in 2050 mogen verwachten. Voor klimaatverandering en zeespiegelstijging geeft het rapport van de Commissie WB21 scenario s (laag, midden en hoog). Voorgesteld is van het middenscenario uit te gaan. Uitgaande van de veronderstelling dat Nederland waterhuishoudkundig een achterstand heeft in te halen, is het uiteraard zaak niet tot 2050 te wachten alvorens die achterstand weg te werken. In de voorbereiding van het Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW, af te sluiten als vervolg op de Startovereenkomst) gaan we er van uit dat Nederland in 2015 een adequate waterhuishoudkundige inrichting heeft en vervolgens meegroeit met de zich verzwarende omstandigheden. Voor de waterhuishoudkundige inrichting is ruimte nodig. Ruimte, die ook voor andere doelen wordt gevraagd. Dat bepaalt de urgentie van de WB21-operatie. Het verklaart ook de zware nadruk op afspraken over de ruimtelijke aspecten van de waterhuishouding. En het verklaart waarom in de Startovereenkomst ook over een doorkijk naar 2100 wordt gesproken. Die doorkijk maakt het mogelijk na te gaan of we met onze maatregelen en met de ruimtelijke claims en ruimtelijke afweging op de goede weg zijn. In deze brochure wordt geprobeerd op een overzichtelijke manier inzicht te geven in de diverse deelaspecten van WB21 en hun onderlinge samenhang. Daarbij zal ook worden ingegaan op de procedures en afspraken betreffende de besluitvorming, met name daar waar het de landelijke projectstructuur betreft. Afspraken In de Startovereenkomst zijn onder meer afspraken gemaakt over het opstellen van wateropgaven en deelstroomgebiedsvisies voor de 17 deelstroomgebieden die in het advies van de Commissie WB21 zijn voorgesteld. Ook zijn afspraken gemaakt over het ontwikkelen van normen voor wateroverlast, het toepassen van een watertoets, het opstellen van deelstroomgebiedsvisies en over communicatie. Ook voor het hoofdsysteem van de Nederlandse rivieren is een aantal studies afgesproken die zicht moeten geven op de toekomstige potentiële rivierafvoer, de optimale verdeling van hoogwater over de riviertakken, het instellen van noodoverlaatgebieden enzovoorts. Het doel van het geheel van afspraken is de Nederlandse waterhuishouding (weer) op orde te krijgen en te houden. 4 Waterbeheer 21 e eeuw

5 De samenhang van een aantal acties die vooral voor de waterschappen en de Unie van belang zijn, is als volgt te visualiseren: w normering w wateropgave input instrumenten: waterkansenkaart functiegeschiktheidskaart watersysteemvisies reconstructie EHS VINEX industrie etc. p deelstroomgebiedsvisie p omgevingsplan(nen) bestuursakkoord instrument watertoets w waterbeheersplan stroomgebiedsbeheersplannen g bestemmingsplan geldt ook voor ruimtelijke plannen van het Rijk w = taak waterschap; p = taak provincie; g = taak gemeente Normering Het ontwikkelen van een systematiek voor normering van wateroverlast per type grondgebruik is een afspraak uit de Startovereenkomst. Doel is een algemeen toepasbare systematiek ter beschikking te krijgen die richtinggevend zal kunnen zijn voor de (her)inrichting van de regionale watersystemen, althans vanuit het gezichtspunt van wateroverlast. Voor de ontwikkeling is een opdracht aan consultants uitgegaan; de uitvoering van de opdracht is begeleid door een Kerngroep normering, bestaande uit vertegenwoordigers van Rijk, IPO, Unie en STOWA. Dit heeft geresulteerd in een rapport met voorstel. Hiermee is een normeringssysteem nog niet ingevoerd. Ook andere partijen hebben in de toepassing taken en belangen: provincies stellen normen vast, het Rijk zal, als beheerder van het hoofdsysteem, afhankelijk van de normen meer of minder relatie met de regionale systemen kunnen hebben en tevens in financiële zin de gevolgen van normering kunnen ondervinden. Voor de waterschappen, andere overheden, grondeigenaren en particulieren is het van belang wat de gevolgen van een normeringssysteem zullen zijn voor ieders eigen taken en verantwoordelijkheden. Dat zal mede afhankelijk zijn van de verzekerbaarheid van schade en het beleid ten aanzien van toekenning van schadevergoedingen door de overheid. Hierin zal nog meer duidelijkheid geschapen moeten worden. De ledenvergadering van de Unie heeft op 7 december 2001 gevraagd om naast verwerking van commentaar van de waterschappen en andere partijen (IPO, Rijk) op het voorstel van de Kerngroep normering adviezen voor te bereiden inzake die gevolgen voor taken en verantwoordelijkheden. 5 WB21: aanleiding, afspraken en maatregelen

6 Watertoets Bij het opstellen van de Startovereenkomst hebben de partijen onderkend dat het niet voldoende is te werken aan verbetering van de waterhuishoudkundige inrichting, maar dat ook voorkomen moet worden dat deze achteruitgaat als gevolg van allerlei (ruimtelijke) plannen en maatregelen. Het instrument voor deze bewaking wordt de watertoets genoemd. In een werkgroep, getrokken door het IPO, is deze watertoets vormgegeven en uitgewerkt. Dat heeft geleid tot het document De watertoets: waarborg voor water in ruimtelijke plannen en besluiten dat inmiddels door het Bestuurlijk Overleg is vastgesteld. Het document schetst de procesgang voor het toepassen van de watertoets, waarbij overigens met name de inbreng aan de voorkant van het beleidsproces belangrijk is. In de Startovereenkomst is afgesproken dat de werking van de watertoets in 2002 zal worden geëvalueerd. Dat kan eventueel tot een wettelijke verankering leiden. Schade, schadevergoeding en verzekering Deze onderwerpen hebben nauwe relaties met eerder genoemde aspecten als normering en watertoets. De normering geeft aan waar (in principe) de verantwoordelijkheid van de waterschappen ophoudt en die van anderen (particulieren, bedrijven en andere overheden) begint. Die verantwoordelijkheid kan resulteren in aanvullende maatregelen, verzekeren of nog iets anders. In WB21-verband wordt gestudeerd op de mogelijkheden van verzekeren van schade door wateroverlast. Dat is in de Startovereenkomst afgesproken. Het was daarnaast de wens van de ledenvergadering van de Unie het functioneren van een normeringssysteem in zijn maatschappelijke context beter inzichtelijk te maken. Een visie op verzekering zal daar aan kunnen bijdragen. Wateropgaven Het hiervoor afgedrukte schema laat zien dat normen bepalend zijn voor wateropgaven. De wateropgaven moeten gezien worden als het (hydrologische) verlanglijstje van de waterschappen. Het geeft aan wat nodig is om voldoende water vast te houden en te bergen en (als dat niet meer mogelijk) is, af te voeren. Voldoende is datgene wat nodig is voor een goede waterhuishouding onder de toekomstige omstandigheden (die van 2050), zonder de problemen in een bepaald gebied af te wentelen op andere regionale gebieden of op het hoofdsysteem. De trits vasthouden, bergen en afvoeren, een uitwerking van het niet-afwentelingsprincipe, heeft een equivalent in het waterkwaliteitsbeheer, namelijk: schoonhouden-scheiden-schoonmaken. 6 Waterbeheer 21 e eeuw

7 De wateropgaven worden per deelstroomgebied door het waterschap of de gezamenlijke waterschappen opgesteld in goed overleg met de provincies en eventuele andere belanghebbende partijen. Deelstroomgebiedsvisies De Startovereenkomst streeft naar zo veel mogelijk uitvoerbare resultaten. Daarom is voorzien in het opstellen van deelstroomgebiedsvisies die het verlanglijstje (de wateropgaven) ruimtelijk vertalen. Waar is ruimte voor water mogelijk, gezien de andere belangen in een gebied (recreatie, woningbouw, natuurbeheer, landbouw, recreatie enz.)? Het opstellen van de deelstroomgebiedsvisies is de verantwoordelijkheid van de provincies. Zij zijn immers als algemene democratie bij uitstek het overheidsorgaan dat de verschillende ruimtelijke claims afweegt. Dat wil niet zeggen dat de waterschappen daar geen rol in spelen. Al bij het opstellen van de wateropgaven hebben de waterschappen zich een idee gevormd van waar de benodigde hoeveelheden water vastgehouden en geborgen kunnen worden. Immers, zonder te weten waar het kan, kunnen de waterschappen ook niet zeggen welke hoeveelheden vastgehouden en geborgen kunnen worden. Het zou een goede zaak zijn als de wateropgaven een aantal alternatieve locaties voor vasthouden en bergen bevatten. In het afwegingsproces ten behoeve van de deelstroomgebiedsvisies zijn er dan meer opties beschikbaar en kunnen de waterschappen daardoor een sterkere rol spelen. Communicatie De partijen van de Startovereenkomst onderkennen het belang van draagvlak voor het toekomstig waterbeleid in de Nederlandse samenleving. Met het oog daarop is een gezamenlijke communicatiestrategie voorbereid en bestuurlijk vastgesteld. Inmiddels is er een begin van uitvoering van die strategie. De communicatiestrategie kent drie aspecten: een publiekscampagne, bestuurlijke communicatie en functionele communicatie (communicatie over specifieke, vaak regionale projecten). De publiekscampagne dient als een paraplu voor de andere communicatie, en is er op gericht in algemene zin het thema water, en de problematiek rondom water in ons land, onder de publieke aandacht te brengen. De uitvoering heeft geleid tot een WB21-logo en voorstellen voor een advertentiecampagne. De diverse koepelorganisaties en hun leden zullen de bestuurlijke communicatie ter hand nemen en onderling afstemmen, en voor de functionale communicatie met betrekking tot specifieke projecten zal er voor het centrale niveau vooral een faciliterende rol zijn weggelegd (bijvoorbeeld in de vorm van een tool-kit ). Voor de bestuurlijke en maatschappelijke relaties staat een Nieuwsbrief WB21 in de steigers. De Unie verzorgt zelf de communicatie met de achterban over WB21. Hiervoor worden regelmatig informatie- en discussiebijeenkomsten belegd, soms landelijk, soms regionaal, over de actuele ontwikkelingen betreffende één of meerdere WB21-thema s. Op de Uniesite ( is voortdurend actuele en achtergrondinformatie over het WB21-dossier te vinden. 7 WB21: aanleiding, afspraken en maatregelen

8 Nationaal Bestuursakkoord Water (NBW) In de Startovereenkomst is afgesproken om in 2002 een Nationaal Bestuursakkoord Water te sluiten. In dit akkoord moeten afspraken worden gemaakt over de te treffen maatregelen, het uitvoeringstempo en de financiering. De exacte inhoud en het karakter van dit akkoord zijn nog onderwerp van gesprek. Dat zal voor een belangrijk deel afhankelijk zijn van de beschikbaarheid, inhoud en mate van concreetheid van de wateropgaven en deelstroomgebiedsvisies. Daardoor is het nu nog niet mogelijk met zekerheid veel over het NBW te zeggen. Zowel de wateropgaven als de deelstroomgebiedsvisies zullen grotendeels in fasen tot stand komen. Ten behoeve van het (concept-)nbw dat voor mei 2002 gepland is, is het gewenst dat er omstreeks de jaarwisseling van wateropgaven (in concept) beschikbaar zijn die ten minste zichtbaar maken wat er nodig is vanuit de optiek van wateroverlast en veiligheid. In januari 2002 zou dat tot deelstroomgebiedsvisies (in concept) moeten leiden. De Unie heeft de waterschappen gevraagd voor deze wateropgaven gebruik te maken van een eenduidig format (Wateropgaven in Cijfers) en een aantal globale vragen over ruimtebehoefte en kosten te beantwoorden. Dit zal de Unie in staat stellen de ontvangen informatie te bundelen tot informatie op nationaal niveau. Het resultaat wordt verwerkt in een Uniepublicatie. De volgende stap is dat de wateropgaven en deelstroomgebiedsvisies (beide in concept en voorzover ze niet integraal zijn opgezet) worden uitgebouwd tot integrale versies. Hiervoor is tijd tot ongeveer september 2002 beschikbaar omdat een definitief NBW waarschijnlijk niet eerder dan in december gesloten zal worden. De tijd tot september is daarnaast beschikbaar voor bestuurlijke besluitvorming en overleg met belanghebbende partijen. Een en ander is als volgt in beeld gebracht: kwantitatieve wateropgaven (in concept) kwantitatieve deelstroomgebiedsvisies (in concept) concept-nbw integrale en definitieve wateropgaven en deelstroomgebiedsvisies definitief NBW / vertaling in rijksbeleid waar nodig updaten van wateropgaven en deelstroomgebiedsvisies vertalen in streekplannen, waterhuishoudingsplannen, waterbeheersplannen e.d. 8 Waterbeheer 21 e eeuw

9 In deze procesgang zijn nog niet alle problemen opgelost. Immers, voor de vertaling van wateropgaven in definitieve ruimtelijke claims is ook een beeld nodig van wat nodig is voor waterkwaliteit, ecologie, verdrogingsbestrijding en watertekorten in droge perioden. De droogtestudies (waar moeten we voor de toekomst op rekenen?) loopt nog. Bovendien duurt het mogelijk nog wel enige tijd voor dat er een definitief normeringssysteem is afgesproken. Ten slotte kan ook de implementatie van de Europese Kaderrichtlijn Water gevolgen hebben voor de wateropgaven en deelstroomgebiedsvisies. Het zal daarom nodig zijn dat het NBW ruimte biedt voor een voldoende flexibele hantering van wateropgaven en deelstroomgebiedsvisies. Voor informatie over bovenstaande kunt u terecht bij het Uniebureau, de heer ir. H.W.B. van der Molen, telefoon Internet: (klik op WB21) Bestuurders en medewerkers van gemeenten, provincies en maatschappelijke organisaties kunnen uiteraard voor meer informatie contact opnemen met het waterschap in de regio. 9 WB21: aanleiding, afspraken en maatregelen

10 Besluitvormingsstructuur WB21 De Startovereenkomst is aangegaan door het Rijk, het IPO, de UvW en de VNG. Deze partijen hebben ook een besluitvormingsstructuur afgesproken die er als volgt uitziet. Landelijk 1 Het gehele WB21-proces wordt aangestuurd door het Bestuurlijk Overleg. In het Bestuurlijk Overleg wordt de bestuurlijke richting gegeven en worden de WB21-producten formeel vastgesteld. Het Bestuurlijk Overleg bestaat uit de Staatssecretaris van Verkeer en Waterstaat en bestuurlijke vertegenwoordigers van de UvW, de VNG en het IPO. 2 Er is een overleg van directeuren van V&W, LNV, BZK, VROM, UvW, IPO en VNG dat tot taak heeft de agenda van het bestuurlijk overleg (zie 5) op te stellen, voor te bereiden (via de projectleider en de projectgroep) en te bewaken. In de dagelijkse praktijk wordt dit overleg het Zürichberaad genoemd, naar de naam van het gebouw (de Zürichtoren) waarbinnen het overleg meestal plaatsvindt. 3 Gezamenlijk hebben de partijen een projectleider voor WB21 aangetrokken. Dat is de heer A. Bolhuis. Het is zijn taak zoveel mogelijk van de Startovereenkomst gerealiseerd te krijgen. 4 Voor diverse deelactiviteiten zijn er werkgroepen ingesteld die over hun bevindingen of adviezen rapporteren. 5 Er is een ambtelijke projectgroep WB21, onder leiding van de projectleider. De taken van deze projectgroep zijn het bewaken van de voortgang van de activiteiten, het zonodig stimuleren van de voortgang van deelactiviteiten en het marginaal toetsen van producten van de werkgroepen waarbij het met name gaat om de vraag of deze producten rijp zijn voor bestuurlijke besluitvorming. Bijzondere aandacht van de projectgroep krijgen zaken waarover de partijen het op ambtelijk niveau niet volledig eens zijn. Deze gaan onder aanduiding van de geschilpunten en eventueel voorzien van een advies van de projectleider, naar het directeurenoverleg. Na vaststelling van de producten worden deze onder de naam en met het logo van WB21 aan de achterbannen van de diverse partijen (zoals de waterschappen) toegezonden. Concept-versies zijn veelal eerder beschikbaar. Voor de Unie nemen de voorzitter en de portefeuillehouder watersystemen deel aan het Bestuurlijk Overleg. Ter ondersteuning hiervan is binnen de Unie een klankbordgroep gevormd. Besluitvorming binnen de Unie vindt plaats via de bestaande commissies, het bestuur en de ledenvergadering. Regionaal Per deelstroomgebied is door de betreffende provincie(s) een Plan van Aanpak opgesteld. Deze provincie(s) voert/voeren de regie in het WB21-proces in de regio. De Plannen van Aanpak beschrijven de projectorganisatie per deelstroomgebied. Vrijwel overal is de structuur als volgt. 10 Waterbeheer 21 e eeuw

11 1 Een Stuurgroep/Bestuurlijk Overleg, waarin de betreffende provincies, waterschappen en een afvaardiging van gemeenten zitting hebben, is verantwoordelijk voor de totstandkoming van de deelstroomgebiedsvisies. 2 Een ambtelijke projectgroep bereidt de bestuurlijke besluitvorming voor. 3 Een afstemmingsgroep per waterschap, met daarin alle inliggende gemeenten, bevordert de inbreng en het draagvlak van gemeentelijke kant. 11 WB21: aanleiding, afspraken en maatregelen

12 Colofon De Unie van Waterschappen is de landelijke koepelorganisatie van de 53 waterschappen in Nederland. De waterschappen dragen zorg voor duurzaam beheer van de regionale watersystemen; kort gezegd voor schoon water, droge voeten en natte natuur. De Unie van Waterschappen is namens de waterschappen de spreekbuis naar parlement, rijksoverheid en andere organisaties. Ze bevordert de samenwerking tussen de waterschappen en adviseert hen op diverse terreinen. Daarnaast verzorgt de Unie landelijke communicatie en mediacontacten. Uitgave Unie van Waterschappen Kanaalweg 3 Postbus GE Den Haag Website: februari 2002 Aan de inhoud van deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. Fotografie Bert Blase, Unie van Waterschappen Drukwerkproductie GBS prepress, Rijswijk Oplage ex. ISBN Bestelnummer Unie van Waterschappen 30013