Investeren in duurzame groei Programma Duurzaam 2010-2014
Investeren in duurzame groei Programma Duurzaam Programma Duurzaam pag 3
Programma Duurzaam pag 4
Leeswijzer Voor u ligt het programma Duurzaam van het college van B&W van Rotterdam. De structuur van dit document is als volgt. Allereerst vindt u het voorwoord. In het inleidende hoofdstuk 1 beschrijven we de achtergrond van dit programma en de manier waarop het tot stand gekomen is. Hoofdstuk 2 gaat in op de noodzaak van een duurzame ontwikkeling voor onze stad. Hoofdstuk 3 behandelt onze ambities op het gebied van duurzaamheid. In hoofdstuk 4 staat beschreven wat we voorstellen te gaan doen met de verschillende partners in de stad en ook wat de eigen inzet van de gemeente is. In hoofdstuk 5 komen de randvoorwaarden voor de uitvoering van het programma aan bod, zoals de wijze van monitoring, de communicatie, de samenwerking met andere overheden en de financiële paragraaf. In kaders door het document heen vindt u beschrijvingen van organisaties die op hun eigen, unieke, manier werk maken van duurzaamheid en van inspirerende projecten die al in uitvoering zijn of nog op stapel staan, de icoonprojecten. Tot slot zijn enkele bijlagen opgenomen waarnaar we op diverse plaatsen in dit programma verwijzen. Programma Duurzaam pag 5
Programma Duurzaam pag 6
Inhoudsopgave Voorwoord 9 1. De achtergrond van dit programma Duurzaam 11 2. Waarom duurzaamheid steeds belangrijker wordt 15 2.1 Internationale ontwikkelingen...15 2.2 De Rotterdamse situatie vráágt om duurzaamheid...17 3. Ambitieus werken aan een schone, groene en gezonde stad 23 3.1 De Rotterdamse ambitie...23 3.2 Concreet werk maken van de Rotterdamse opgaven...25 4. Samen werken aan een duurzame wereldhavenstad 47 4.1 Inwoners van Rotterdam...47 4.2 Haven, industrie en grote bedrijven...51 4.3 Ondernemers, verenigingen en instellingen...54 4.4 Corporaties, beleggers en ontwikkelaars...57 4.5 Automobilisten, transporteurs, (openbaar)vervoerbedrijven en logistieke dienstverleners...58 4.6 Scholen, beroepsopleidingen en kennisinstellingen...62 4.7 Gemeentelijke organisatie en deelgemeenten...65 5. Over de grens samenwerken en praktische aspecten van de uitvoering 73 5.1 Over de gemeentegrenzen heen...73 5.2 Communiceren met en over de duurzaamste wereldhavenstad in zijn soort...74 5.3 Organisatie en financiën...75 5.4 Meten en evalueren van de voortgang...78 Bijlage 1. Overzicht van activiteiten en resultaten...81 Bijlage 2. Visie Rotterdam 2042: Verbonden HavenStad...87 Programma Duurzaam pag 7
Programma Duurzaam pag 8
Voorwoord Over dertig jaar zijn de kinderen van nu groot en volwassen. In welke wereld leven zij dan en hoe ziet onze stad Rotterdam er dan uit? Ahmed Aboutaleb In 2042 is Rotterdam een bruisende metropool, waarin haven en stad met elkaar zijn vervlochten. Schone productie en gezond wonen zijn weer elkaars naaste buur. De restwarmte van bedrijven maakt het klimaat in de stad behaaglijk; kennis en vakmanschap zorgen voor een welvarende economie. Stad en haven voeden elkaar vanuit een symbiotische relatie en laten elkaar groeien. Wat we nu nog stad aan de rivier noemen, is dan een samenstel van stromen en kringlopen van water, energie, grondstoffen, goederen en afval. Een netwerk van informatie en kennis, van synergie en daadkracht. Alexandra van Huffelen Rotterdam geldt dan als het schoolvoorbeeld van het goede leven : in balans met de omgeving, sociaal ingesteld, met respect voor diversiteit, in goede gezondheid en zich permanent ontplooiend. Ten opzichte van nu is er een verdubbeling van het aantal inwoners van de binnenstad en een minimalisering van de milieudruk. In 2042 is Rotterdam een stad met een hoge kwaliteit van bewust leven, wonen, werken en verplaatsen. In dit programma Duurzaam kijken we 30 jaar vooruit, één generatie verder. Dat sluit aan bij wat veel Rotterdammers als de belangrijkste drijfveer in hun leven zien: een betere toekomst voor hun kinderen en kleinkinderen, of voor de komende generaties. De wereld niet vermorsen, maar in goed beheer overdragen aan de mensen die na ons komen, dat is onze opgave. Die opgave bereiken we alleen door met z n allen de schouders eronder te zetten, want we hebben met elkaar een toekomst te winnen. Door samenwerking kunnen we onze scope verbreden en hogere ambities stellen. En dat moet ook, want een echt duurzaam beleid is niet een beetje minder van alles, maar kiezen voor het allerbeste. In Rotterdam gaan we niet voor minder slecht, maar voor echt goed! Ahmed Aboutaleb, Burgemeester Alexandra van Huffelen, Wethouder duurzaamheid, binnenstad en buitenruimte Programma Duurzaam pag 9
Foto: Erno Wientjes i.o.v. Woonbron Programma Duurzaam pag 10
1. De achtergrond van dit Programma Duurzaam Stevige ambities voor een duurzame stad Een schone, groene en gezonde stad. Dát is wat het college van B&W van Rotterdam wil realiseren. Een stad die economisch sterk is, waar bedrijven zich graag vestigen, ondernemers de ruimte krijgen en waar aantrekkelijk en hoogwaardig werk te vinden is. Een groene stad waar je met plezier woont en recreëert. Een gezonde stad met een goede luchtkwaliteit en weinig geluidsoverlast. En een stad waar je tot goede leerprestaties komt en je je talent optimaal kunt ontwikkelen. Een stad met een hoge kwaliteit van leven. Dat is waaraan we in de periode tot en met 2014 hard werken. Duurzame ontwikkeling is daarin een cruciale factor. In de hele stad. We streven naar een goede balans tussen sociale (people), ecologische (planet) en economische (prosperity) belangen bij het nemen van beslissingen en het uitvoeren van activiteiten nu en in de toekomst. Duurzame ontwikkeling betekent voor ons dat we willen voorzien in huidige behoeften zonder dat dit ten koste gaat van de mogelijkheden van toekomstige generaties van Rotterdammers. Rotterdam kiest daarom in dit programma voor ecologisch verantwoorde oplossingen waarmee we óók winst boeken op sociaal en economisch terrein. Op korte én op lange termijn. We slaan daarmee drie vliegen in één klap: ons milieu wordt er in tal van opzichten beter van, de economie vaart er wel bij en Rotterdammers voelen zich prettiger en wonen, werken, studeren en recreëren in een gezondere, meer kindvriendelijke omgeving. We geven dus volop ruimte aan duurzaamheid, in al z n hoedanigheden: we verlagen de uitstoot van CO 2, dringen het energieverbruik terug, bevorderen schone energie en grondstoffen, stimuleren de vermindering en het hergebruik van afval, dringen geluidhinder terug en verbeteren de luchtkwaliteit. En we werken letterlijk aan meer groen en een grotere biodiversiteit in de stad. Daarnaast gaan we onverkort door met het vergroten van de klimaatbestendigheid van de stad en de haven. Bescherming tegen overstromingen nu én in de toekomst zijn randvoorwaardelijk om Rotterdam een duurzame deltastad te laten zijn. Ook voor toekomstige generaties willen we dat onze stad een plek is waar het prettig, veilig en gezond is om te wonen én waar de Rotterdamse economie, met name de haven, kan floreren. Dat is onze vertaling van een stad met een hoge kwaliteit van leven. Duurzaamheid is in Rotterdam een gezamenlijke uitdaging Duurzaamheid vinden we als college van het allergrootste belang voor de ontwikkeling van onze stad. Daarin staan we niet alleen. Sterker: tal van partijen vinden dat al lang en dragen daaraan hard bij. Van individuele bewoners tot verenigingen en instellingen. Van scholen en woningcorporaties tot mkb-ondernemers en multinationals. Van vervoersbedrijven en medeoverheden tot aan automobilisten en kennisinstellingen. Een bloemlezing van deze initiatieven, initiatiefnemers en andere betrokkenen is in kaders in dit programma opgenomen. Ze maken duidelijk dat we duurzaamheid in Rotterdam nu al zien én voelen als een gezamenlijke uitdaging en verantwoordelijkheid. Dat werkt ook door in de rol die we als gemeente moeten oppakken. Die rol is er niet één van in alles vooropgaan. Daarmee zouden we immers tal van lopende initiatieven wel eens voor de voeten kunnen lopen. De gemeentelijke rol zal er vooral een Foto: Jan van der Ploeg Programma Duurzaam pag 11
duurzame economische ontwikkeling van de regio, zetten we voort. We bouwen daarbij door op de kennis, ervaring en resultaten van de afgelopen vier jaar. Maar in de jaren die voor ons liggen vragen we een nog prominentere rol van de samenwerkingspartijen in de stad. van samenwerkingspartner zijn. Waar nodig zullen we partners faciliteren, voorwaarden scheppen en blokkades wegnemen, waar wenselijk de richting aangeven die ons gezamenlijk belang dient. En waar dat voortvloeit uit onze publieke taak zullen we zorgen voor voorzieningen, de juiste infrastructuur om duurzaamheid te bevorderen en handhaving waar dat nodig is. Rotterdam past deze rol goed; we hebben dat bewezen in samenwerkingsprogramma s als Project Mainportontwikkeling Rotterdam (PMR), het onlangs gestarte programma voor economische structuurversterking, Clean Tech Delta en het Rotterdam Climate Initiative (RCI). Dit unieke partnership waarin de gemeente, het Havenbedrijf, het bedrijfsleven verenigd in Deltalinqs en de DCMR Milieudienst Rijnmond samenwerken aan een beter klimaat en een Foto: Hannah Anthonysz Vanuit onze rol zijn we als college voor het opstellen van dit programma op diverse momenten het gesprek aangegaan met de vele partijen in de stad. Met als centrale vragen: wat willen we met elkaar op het terrein van duurzaamheid bereiken en hoe kunnen we dat het beste doen? Daarvoor zijn er verschillende Drijvende Krachten -bijeenkomsten gehouden in het Drijvend Paviljoen in de Rijnhaven, hét icoon voor drijvend bouwen in Rotterdam. We zijn ook het gesprek aangegaan met medeoverheden, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties. We constateerden dat we een groen hart voor de stad met elkaar gemeen hebben. Een betere basis kunnen we ons niet voorstellen! Meer dan zestig partijen droegen bij aan dit programma De uitkomsten van deze Drijvende Krachten -bijeenkomsten zijn medebepalend geweest voor het formuleren van de ambities die we hebben vastgelegd in ons Collegewerkprogramma 2010-2014 Werken aan talent en ondernemen. En ze zijn verwerkt in het consultatiedocument dat aan dit programma ten grondslag ligt. Op dit consultatiedocument is door meer dan zestig partijen - waaronder de gemeenteraad - gereageerd en van aanvullingen, onderbouwingen, goede voorbeelden en commentaar voorzien. Organisaties als Stedin, de Kamer van Koop- Foto: Freek van Arkel Programma Duurzaam pag 12
Foto: Roel Dijkstra handel, R damse Nieuwe, RET, Erasmus Universiteit, Hogeschool Rotterdam en ook woningcorporaties, bouwers, ontwikkelaars en vele andere partijen hebben aangegeven actief te willen meewerken aan het realiseren van de ambities. Daarnaast zijn er diverse nieuwe onderwerpen ingebracht en vroegen veel partijen om nadere uitleg van de keuzes. Veel van de vragen betroffen de langetermijninzet op luchtkwaliteit en de sociale winst die er te behalen is door te werken aan duurzame oplossingen. Daarnaast benadrukten meerdere personen en organisaties het belang van biodiversiteit, een goed binnenklimaat, het betrekken van scholieren en studenten bij duurzaamheid en de behoefte aan zichtbaarheid van initiatieven op het gebied van duurzaamheid in Rotterdam. Het BurgerPanelRotterdam en het Rotterdams Milieucentrum in het bijzonder vroegen aandacht voor het betrekken van de inwoners van de stad bij de uitvoering van het programma. Al die reacties hebben een plek gekregen in dit uiteindelijke programma. Samen vormen ze dit programma Duurzaam. Daarmee is dit programma meer dan een stuk van het college. Dit programma is van álle Rotterdammers. Iedereen moet z n verantwoordelijkheid nemen en aan de slag! Nu komt het erop aan dit programma ook écht te laten werken. Ervoor te zorgen dat het niet bij mooie woorden en voornemens blijft. En dat verantwoordelijken voor onderdelen uit het programma hun verantwoordelijkheid ook daadwerkelijk nemen. Het college zal zich daarmee actief bezighouden. Over de uitvoering van de onderdelen van het programma gaan en blijven we in gesprek met de partners in de stad. En andersom mogen samenwerkingspartners ook het college aanspreken op haar verantwoordelijkheid. Door elkaar scherp te houden wordt het écht een breed gedragen én breed uitgevoerd programma. Voelt iedereen zich betrokken, geïnspireerd en uitgedaagd. Ontstaat, méér dan een programma, een gemeenschappelijke beweging. En boeken we meer resultaten dan we als gemeentelijke overheid of individuele partij alléén ooit zouden kunnen behalen! Programma Duurzaam pag 13
Programma Duurzaam pag 14
2. Waarom duurzaamheid steeds belangrijker wordt 2.1 Internationale ontwikkelingen Veel vraagstukken zijn het gevolg van een gebrek aan duurzame oplossingen Veel van de grote vraagstukken waarvoor onze wereld staat - en die vooral in steden steeds sterker spelen - zijn terug te voeren op een gebrek aan duurzame oplossingen. Grondstoffen, schoon water, voedsel en makkelijk winbare fossiele energiebronnen worden in snel tempo schaarser en duurder. Daarop moeten we nu al anticiperen. Het Internationaal Energieagentschap laat in het energierapport van 2010 1 zien dat de wereldwijde vraag naar energie nog sterk zal stijgen en dat we daar met de huidige voorraden fossiele brandstoffen niet (makkelijk) in kunnen voorzien. Recentelijk nog werd de wereld geconfronteerd met de gevaren van kernenergie en de risico s van oliewinning op moeilijk bereikbare plaatsen en in politiek instabiele regio s. De snelgroeiende wereldbevolking - en toenemende concentratie ervan in steden - in samenhang met inefficiënt gebruik van grondstoffen en fossiele brandstoffen dwingen dan ook tot ingrijpende veranderingen in denken en doen. Vooral ook omdat decennia van sterke groei van de uitstoot van CO 2 hebben geleid tot nu al merkbare klimaatverandering. Nationale en Europese klimaatambities Wereldwijd hebben landen inmiddels afspraken gemaakt over het verkleinen van de gevolgen van klimaatverandering via het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen. In Europees verband werken deze afspraken door in beleid en regelgeving op basis van concrete doelstellingen op de korte termijn (o.a. 20% reductie van CO 2 in 2020 t.o.v. 1990). De Europese Commissie heeft voor 2050 een langetermijnkader geformuleerd waarin de CO 2 -uitstoot in Europa met 80% tot 95% moet worden teruggedrongen ten opzichte van 1990 2. De European Climate Foundation 3 heeft inmiddels onderzocht dat dit niveau technisch haalbaar is en tevens: dat dit kan leiden tot een positief effect op de economie. In de Routekaart naar 2050 stelt de Europese Commissie werk te willen maken van de overgang naar een concurrerende CO 2 -arme economie. Om dat proces te versnellen is een belangrijke rol weggelegd voor het Europese emissiehandelssysteem; door te sturen op de prijs van koolstof lokt dit systeem investeringen in CO 2 -arme technologieën uit. Voor het vervoerssysteem hamert de Europese Commissie op de samenhang met andere duurzaamheidsdoelstellingen, zoals het verminderen van de afhankelijkheid van aardolie en een betere luchtkwaliteit in steden. Dit kan een impuls geven aan de grote inspanningen die nodig zijn om elektrische voertuigen te ontwikkelen en te introduceren en om de ontwikkeling van alternatieve brandstoffen te versnellen. Voor gebouwen is het tussendoel dat alle nieuwe gebouwen vanaf 2021 nagenoeg klimaatneutraal zijn. Daarnaast is vooral aandacht nodig voor de bestaande bouw. Als we erin slagen dáár het energieverbruik aanzienlijk te verminderen beschermen we niet alleen (woon)consumenten tegen de stijgende prijzen van fossiele brandstoffen, maar dragen we ook bij aan een betere volksgezondheid. De industrie moet er rekening mee houden dat na 2035 op grote schaal CO 2 -afvang en -opslag (CCS) wordt ingevoerd. Al deze voorbeelden maken duidelijk dat het langetermijnplan van de Europese Commissie in sterke mate de richting bepaalt van veel toekomstige ontwikkelingen. Voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering De gemaakte (internationale) afspraken om de CO 2 - uitstoot terug te dringen zijn waarschijnlijk niet genoeg om de fysieke gevolgen van klimaatverandering helemáál te voorkomen. Vooral steden merken dit als het gaat om 1 World Energy Outlook 2010, IEA, 2010 2 Routekaart naar één concurrerende koolstofarme economie in 2050, Europese Commissie, 2011 3 http://www.roadmap2050.eu/ Programma Duurzaam pag 15
de leefbaarheid en veiligheid. Ze krijgen bijvoorbeeld te maken met een toenemende kans op overstromingen als gevolg van zeespiegelstijging en extremer weer. Door hierop nu al in te spelen, werken steden aan het behoud van het vertrouwen bij ondernemers om in deze steden te blijven investeren. EU-milieunormen bepalen steeds meer wat er mag en kan Europese steden hebben ook sterk te maken met de overige milieunormen van de EU. Deze milieunormen, waaraan decennialang is gewerkt, behoren tot de strengste van de wereld. Ze zijn niet alleen ingegeven door de strijd tegen klimaatverandering, maar hebben ook als doel de biodiversiteit in stand te houden en de luchtkwaliteit en gezondheid te verbeteren. Ook dragen ze eraan bij dat we verstandiger omspringen met natuurlijke hulpbronnen. Deze EU-milieunormen bepalen dan ook steeds meer wat er mag en kan. Dat geldt in nog sterkere mate voor Nederland, door de directe koppeling tussen nationale ruimtelijke wetgeving en door Europese milieuwetgeving bepaalde normen en grenswaarden. Overigens: ook al vormen de bescherming van het milieu en het verbeteren van de leefomgeving het belangrijkste doel van deze normen, ze dragen óók bij aan economische groei omdat ze innovatie en ondernemingsgeest stimuleren. Steden en stedelijke regio s spelen een steeds belangrijkere rol De Verenigde Naties laten in een rapport van UN- Habitat 4 zien dat er een grote wisselwerking is tussen de gevolgen van verstedelijking en de effecten van het klimaatvraagstuk. Die wisselwerking bedreigt nu al de ecologische, economische en sociale stabiliteit. Vandaag de dag leeft meer dan de helft van de wereldbevolking in en om steden. In Europa doet die trend zich nog sterker voor: naar verwachting zal in 2020 80% van de Europeanen in een stedelijk gebied wonen. Een groot deel van de CO 2 -uitstoot - wereldwijd tot 70% - is dan ook gerelateerd aan economische activiteiten in steden. Bovendien liggen veel steden aan het water en in laaggelegen deltagebieden, met toenemende risico s op overstromingen. Ook al richten internationale klimaatafspraken zich vooral op landelijke overheden, het zijn dus vooral de steden die de bepalende rol (moeten) spelen bij de aanpak van het energie- en klimaatvraagstuk. Tegelijk doet zich een andere tendens voor. De toene- 4 Global Report on Human Settlements 2011 - Cities and Climate Change, UN Habitat, 2011 Foto: R.Keus mende concentratie van mensen en economische activiteit in steden trekt immers een grote wissel op de leefbaarheid in die steden en de gezondheid van mensen. Verstedelijking vraagt overheden dan ook veel aandacht te besteden aan het werken aan een schone lucht en energiezuinige huisvesting, een doordachte ruimtelijke inrichting, zo min mogelijk geluidsoverlast en een gezonde leefomgeving. Alleen zo houden we het leven in de stad prettig, betaalbaar en gezond. Duurzaamheid biedt economische kansen en grote sociale meerwaarde Duurzaamheid, in al zijn verschijningsvormen, wint snel terrein. Economisch is het wereldwijd een zeer snel groeiende sector waarin veel kennisontwikkeling plaatsvindt. Innovaties zijn er aan de orde van de dag. Steeds sterker dringt daarnaast het besef door dat duurzaamheid ook sociaal van groot belang is. Denken in termen van duurzaamheid en de relatie met gezondheid, armoedebestrijding, welbevinden en leerprestaties betekent dat er veel aandacht moet zijn voor het terugdringen van geluidsoverlast, voor veel groen in en om de stad, voor een schone buitenlucht en een gezond binnenklimaat. Investeren in energiezuinige gebouwen is ook van belang om de woonlasten op langere termijn beheersbaar te houden. Een betaalbare woning is immers steeds meer: een energiezuinige woning! Kortom: het ontwikkelen en vermarkten van duurzame oplossingen biedt aanknopingspunten voor ondernemerschap, kennisontwikkeling, werkgelegenheid en reïntegratie. En kan zo bijdragen aan een betere sociale cohesie. Programma Duurzaam pag 16
2.2 De Rotterdamse situatie vráágt om duurzaamheid De specifieke Rotterdamse situatie geeft éxtra aanleiding om duurzaamheid hoog op de agenda te houden. Als laaggelegen delta- en havenstad is Rotterdam extra kwetsbaar voor wisselende en extreme rivierwaterstanden, meer regenval en een stijgende zeespiegel. Dat maakt anticiperende maatregelen voor stad en haven essentieel. Het Rijnmondgebied wordt in het tweede Nationale Deltaplan daarom gezien als sleutelgebied. Rotterdam behoort nu tot de veiligste havens ter wereld. Dat willen we graag zo houden. Daarom zijn op middellange termijn maatregelen nodig waarmee we nu al rekening moeten houden bij de ruimtelijke ontwikkelingen. Duurzaamheid is een grote kans voor de Rotterdamse haven Economisch blijft de haven voor Rotterdam enorm belangrijk. Veel van deze havenactiviteiten zijn energiegerelateerd: van de petrochemie en de overslag tot het transport en de productie. Tegelijk wordt de uitstoot van CO 2 meer en meer aan banden gelegd. De noodzaak groeit met de dag om meer economische activiteit samen te laten gaan met minder grondstoffen, minder afval, minder geluid en minder uitstoot van schadelijke stoffen. Verduurzaming van de Rotterdamse haven is dan ook om tal van redenen zeer gewenst. Er is veel te winnen door de schaalvoordelen van het industriële complex te benutten. Bovendien is er tussen bedrijven sprake van een sterke onderlinge verwevenheid en afhankelijkheid. Vanuit de historie is er in het havengebied al veel ervaring met het samen laten gaan van economische groei en het terugdringen van luchtverontreiniging. Energiebesparing, afvang en opslag van CO 2 en het bevorderen van duurzame energie en biomassa als grondstof zetten juist in de haven, door de schaal van de activiteiten die daar plaatsvinden, veel zoden aan de dijk. Los hiervan is berekend dat de verwachte verdubbeling in economische (haven)activiteiten en intensiever gebruik van de ruimte alleen mogelijk is als de haven zich maximaal inspant om te verduurzamen. De manier waarop werkt het Havenbedrijf in zijn Havenvisie 2030 verder uit. Verdichting kan alleen door verduurzaming Ook voor het stedelijk gebied geldt de noodzaak van verduurzaming om nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen mogelijk te maken. De Stadsvisie 5 stelt niet zonder reden dat een goede milieukwaliteit en gezondheid voor Rotterdam onontbeerlijk zijn. Als stad hebben we gekozen voor een verdere verdichting, door werken en wonen dichter bij elkaar te brengen. Het verder blijven werken aan een dergelijke compacte stad heeft gunstige effecten, zoals minder mobiliteit. Duidelijk is wel dat we dit hand in hand moeten laten gaan met het verbeteren van de leefomgeving. Verdichting kan, met andere woorden, alléén als ook aan de eisen van meer groen, een schone lucht en minder geluid wordt voldaan, nog afgezien van een zo efficiënt mogelijk energieverbruik. Tal van partijen verduurzamen vanuit een intrinsieke motivatie Werken aan economische groei, intensivering van het ruimtegebruik in de haven en verdichting van de stad en tegelijk werken aan een verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving: dat is de gecombineerde doelstelling waaraan we hard werken. En dat kan een enorme economische impuls betekenen. Het bewijs daarvoor is in de afgelopen jaren al geleverd door bedrijven als Dura Vermeer, General Electric en Kema: bedrijven waarvoor de duurzaamheidsfocus van Rotterdam een doorslaggevend vestigingsmotief was. En door reeds in Rotterdam gevestigde bedrijven als Croon Elektrotechniek, Eneco, Greenchoice, OVG en Unilever die duurzaamheid tot ondernemingsstrategie hebben gemaakt. Daarin staan deze bedrijven in een lange traditie. Rotterdammers, zowel bewoners als ondernemers, hebben zich altijd al maatschappelijk zeer betrokken getoond. Daarvan getuigen vele voorbeelden uit bijvoorbeeld de jaren van de wederopbouw. Ook nu zien we dat in tal van sectoren een dergelijke betrokkenheid aan de dag wordt gelegd. Bij veel van deze Rotterdamse partijen is sprake van een grote intrinsieke motivatie om te verduurzamen. De gemeente speelt hierbij een belangrijke rol, maar hoeft daar dus zeker niet overal het voortouw in te nemen. Dat is typisch Rotterdams te noemen. Gezondheid verbeteren door betere luchtkwaliteit, minder geluidhinder en meer groen Op sommige kenmerken zijn we allesbehalve trots. Zo kenmerkt onze stad zich door een in verhouding slechtere gezondheidssituatie dan gemiddeld in Nederland. Rotterdammers hebben een aanzienlijke achterstand in levensverwachting (1,3 tot 1,6 jaar) ten opzichte van het Nederlandse gemiddelde. Circa 10% tot 12% van 5 Stadsvisie Rotterdam, http://www.rotterdam.nl/stadsvisie Programma Duurzaam pag 17
deze achterstand in gezondheid is terug te voeren op de matige luchtkwaliteit. Andere verklaringen zijn een ongezondere leefstijl en (vooral) verschillen in opleidingsniveau en inkomen. Voor deze laatste oorzaken zoeken we oplossingen via andere programma s, zoals het programma Binnenstad, programma Regionale en Stedelijke Economie, programma Arbeidsmarkt en programma Samen Werken aan een Goede Gezondheid. Vanuit het programma Duurzaam dragen we bij aan het verbeteren van de gezondheid van de Rotterdammer door meer groen te realiseren, via het terugdringen van geluidhinder en via het verbeteren van de luchtkwaliteit. Hoewel de Rotterdamse luchtkwaliteit in de afgelopen decennia fors is verbeterd en zich inmiddels nagenoeg overal binnen de geldende normen bevindt, blijft dit een bron van zorg. Het verband tussen gezondheidsklachten en een minder goede luchtkwaliteit blijkt immers keer op keer. Recent nog toonde onderzoek het zeer schadelijke effect aan van zwarte rook: het fijnste deel van fijnstof. De uitstoot hiervan vindt voornamelijk plaats door wegverkeer (met name vrachtverkeer), scheepvaart en industrie. Willen we de luchtkwaliteit verder verbeteren dan zullen we dat vooral moeten doen door ons op deze bronnen te richten. Wegverkeer en industrie zijn óók de voornaamste bronnen voor geluidhinder in de stad. Echt stil zal het nooit worden in de stad. Wel kan en moet het aantal mensen dat last heeft van geluid fors omlaag om het woonplezier te verbeteren en om gezondheidsschade te voorkomen. Dit willen we vooral doen via maatregelen die óók goed zijn voor de luchtkwaliteit en die tegelijk óók bijdragen aan het terugdringen van de uitstoot van CO 2. Steeds meer steden maken dezelfde keuze als Rotterdam Rotterdam staat natuurlijk niet alleen in zijn vraagstukken, afwegingen en keuzes. Net als onze stad kiezen steeds meer steden ervoor te investeren in duurzame ontwikkeling, met Hamburg, Kopenhagen, Oslo, Stockholm en Vancouver als voorbeelden van steden die vooroplopen in het verbeteren van de kwaliteit van leven in de stad via een integrale aanpak. Binnen de C40 Large Cities Climate Leadership Group (ondersteund door het Clinton Climate Initiative) maken we als stad Rotterdam deel uit van een groep grote wereldsteden die samenwerken aan bestrijding van en aanpassing aan klimaatverandering. Rotterdam geldt hier als voorbeeldstad met zijn grote haven, integrale klimaataanpak en ervaring op het gebied van watermanagement. Buiten Europa zijn diverse deltasteden geïnteresseerd in de kennis en aanpak van Rotterdam. Steden als Ho Chi Minh City, Jakarta en New Orleans vragen onze stad bijvoorbeeld mee te denken over het ontwikkelen van water- en adaptatieplannen. Deze (inter)nationale profilering van Rotterdam als daadkrachtige en innovatieve wereldhavenstad heeft een sterk aanzuigende werking op (economische) activiteiten en initiatieven op het gebied van energie, duurzaamheid en watermanagement. De tien duurzaamheidsopgaven voor Rotterdam Het wereldwijd gegroeide belang van duurzaamheid én de specifieke Rotterdamse situatie maken duidelijk waar de grote kansen en uitdagingen liggen voor onze stad. Wat dit voor de komende periode betekent, hebben we vertaald in tien opgaven. Dit zijn de opgaven waarop wij ons met het programma Duurzaam in de periode tot en met 2014 richten: 1. Vooroplopen bij het verminderen van de CO 2 -uitstoot. 2. Verbeteren van de energie-efficiëntie. 3. Omschakelen naar duurzame energie en biomassa als grondstof. 4. Bevorderen van duurzame mobiliteit en transport. 5. Verminderen van geluidsoverlast en bevorderen van schone lucht. 6. Groener maken van de stad. 7. Vergroten van duurzame investeringen en bevorderen van duurzame producten en diensten. 8. Vergroten van het draagvlak voor duurzaamheid en verankering van duurzaamheid in onderwijs en onderzoek. 9. Voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering. 10. Bevorderen van duurzame gebiedsontwikkeling. Als gemeente zélf hebben we uiteraard een voorbeeldfunctie en een grote eigen verantwoordelijkheid. Duurzaamheid moet in onze ogen voortdurend en steeds vanzelfsprekender verweven zijn met onze dagelijkse werkzaamheden en processen. En als gemeente moeten we dit actief uitdragen en in praktijk brengen. Onder meer door zelf groene stroom en groen gas te gebruiken, het wagenpark te verduurzamen, een duurzaam stadskantoor te laten bouwen én (in 2015) 100% duurzaam in te kopen. Daarmee willen we anderen stimuleren hetzelfde te doen en het draagvlak voor duurzaamheid vergroten. Programma Duurzaam pag 18
Wethouder Jeannette Baljeu (haven, economie, verkeer en vervoer) Het mes snijdt aan twee kanten: met duurzaamheid zijn ook bedrijfseconomische voordelen te halen In de afgelopen jaren heb ik gemerkt dat bij bedrijven het bewustzijn is gegroeid dat economische kracht en duurzame groei beter met elkaar in balans moeten zijn. Denken in termen van duurzaamheid is veel vaker een vast onderdeel van de bedrijfsvoering. Er zijn grote stappen gemaakt, ook omdat men inziet dat het mes aan meerdere kanten snijdt: energie-efficiëntie bijvoorbeeld is niet alleen goed voor het milieu, maar ook bedrijfseconomisch zijn er steeds grotere voordelen. Dat voordeel is niet altijd alleen op eigen kracht te halen, door samenwerking binnen een keten lukt dat vaak veel beter. Het gaat erom te werken aan een goed verbonden systeem binnen het hele haven-industriële complex. Het Havenbedrijf zoekt bijvoorbeeld altijd naar de ontbrekende schakels in de productieketen waardoor het ene bedrijf gebruik kan maken van wat het andere bedrijf over heeft. Via een dergelijke benadering ontstaat veel meer efficiëntie in een hele productieketen. Een goed voorbeeld daarvan is de uitwisseling van restwarmte. Onze rol, samen met het Havenbedrijf, is daarbij vooral om de massa in beweging te krijgen. Dat kan bijvoorbeeld door de voorlopers in de schijnwerpers te zetten. Ook voeren we, vooral ook binnen RCI-verband, een actieve lobby richting Den Haag en Europa om belemmeringen weg te nemen en onder meer het risico van financieringen bij grote innovaties af te dekken. Zeker bij de écht nieuwe initiatieven als CO 2 -opslag ligt er wel een taak voor de diverse overheden om bij te dragen aan een goede businesscase. Komende jaren willen we als college ook in de stad zelf een grote slag maken. Het bewustzijn in de haven, bij de industrie en bij grote organisaties in de stad hebben we in de afgelopen jaren zien groeien. Nu is het zaak om ook de gewone Rotterdammers mee te krijgen. Dat is, denk ik, vooral ook een kwestie van laten zien wat er kan. Elektrisch vervoer is daarvan een goed voorbeeld. Via duurzame mobiliteit, vooral in het openbaar vervoer, boeken we winst met de luchtkwaliteit, de geluidsoverlast én de CO 2 -uitstoot. En zien is geloven. We zetten daar dan ook stevig op in. Het mooie van dit programma Duurzaam is ook dat we er als verschillende wethouders heel concreet mee aan de slag kunnen, ieder op z n eigen terrein. Waar we gezamenlijk naar zoeken en streven is een goede balans tussen economische dynamiek enerzijds en een hoge kwaliteit van de leefomgeving anderzijds. Dat kan heel goed samengaan. Duurzaamheid biedt bovendien voor veel bedrijven ook enorme kansen voor innovatie én kan een substantiële bijdrage leveren aan de werkgelegenheid. Ook dat is natuurlijk heel welkom in deze tijd. Foto: Hannah Anthonysz Programma Duurzaam pag 19
Wethouder Hamit Karakus (wonen, ruimtelijke ordening en vastgoed) Als gemeente moeten we het voortouw nemen in het aantonen van de creatieve mogelijkheden Duurzaamheid staat al sinds 2007 prominent op onze agenda. Bij de ambities die we dat jaar hebben verwoord in de Stadsvisie realiseerden we ons al dat dit een belangrijk issue zou worden. Wil je de stad verdichten, dan ontkom je er namelijk niet aan dat op een duurzame manier te doen. Anders stuit je op den duur op onoplosbare problemen. We zijn al snel met de diverse marktpartijen om tafel gaan zitten om daar bindende afspraken over te maken. Dat is voortvarend opgepakt. Los van de maatschappelijke en emotionele kant heeft duurzaamheid immers ook een zakelijke aspect. Afspraken over 50% minder energieverbruik voor nieuw te bouwen kantoorpanden konden we maken omdat er gewoon een markt voor is. Er is dus geld mee te verdienen. Dat kan óók in de woningmarkt. De kunst is wel het zo te organiseren dat eigenaren en investeerders er ook echt van mee profiteren als ze bij huurwoningen in energiebesparende maatregelen investeren. Dat voordeel komt nu alleen bij de huurder terecht. Daardoor pakken we in de bestaande woningvoorraad nu maar 2000 panden per jaar aan, wat makkelijk 8 tot 10.000 woningen kan zijn. Maar daar is wel andere regelgeving voor nodig. We maken ons daar hard voor, maar het vraagt een nieuw systeem waarin energielasten worden meegenomen in de puntenberekening voor huurwoningen. En dat heeft wat voeten in de aarde. Het andere knelpunt vormen de koopwoningen. Ook daar zou het energieverbruik meegenomen moeten worden bij het bepalen van de hypotheekhoogte. Maar banken zijn huiverig. Het vraagt ook creativiteit en flexibiliteit. Dan kan er veel. Kijk naar de manier waarop we als gemeente onze zwembaden nu hebben aanbesteed. Ook die constructie was nieuw voor marktpartijen, het was nog niet eerder gedaan, maar we doen het nu wél. En het scheelt ons wel enórm in de energielasten. Een ander voorbeeld is de wijze waarop we ons stadskantoor nu ontwikkelen tot duurzaamste van Nederland in zijn soort. Ook daar gaan we voorop. Als gemeente moeten we het voortouw nemen in het aantonen van dit soort creatieve mogelijkheden. Laten zien hoe het óók kán! Zo zijn we nu ook in de Rijnhaven aan het onderzoeken of we er een complete drijvende wijk kunnen laten bouwen, compleet met straten, plantsoenen en sportvelden. Door een dergelijk project interesseer je bedrijven, daag je uit tot innovaties. Zo trek je innovatieve bedrijven aan en werk je aan een economische kansen voor de stad. We zitten als gemeente ook zeer regelmatig aan tafel met marktpartijen om samen na te denken over waar we tegenaan lopen, om oplossingen te bedenken, afspraken te maken. Sommigen zeggen dat dat uniek is voor Rotterdam. Voor mij is het vooral heel logisch. Ik zou niet anders willen. Foto: Hannah Anthonysz Programma Duurzaam pag 20
Foto: Hannah Anthonysz Programma Duurzaam pag 21