Begrotingsscan Gemeente Wijk bij Duurstede 6 januari 2011 Cont actpers oon Jet de n Hertog en Arie Teeuw Luzernestraat 23 2153 GM NIEUW - VENNE P Tel.: 0252 68 3 2 22 Jet.de n.hertog@jeconsultancy.nl Arie.teeuw@jeconsultancy.nl www.jeconsultancy.nl
Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Algemene opmerkingen 4 3. Algemene conclusies 5 4. Opmerkingen per domein 6 4.1. Domein woonomgeving 6 4.2. Domein Toerisme en vrije tijd 6 4.3. Domein Ondernemen, werk en sociale zekerheid 6 4.4. Domein Veiligheid 7 4.5. Domein Verkeer en bereikbaarheid 7 4.6. Domein Zorg, onderwijs en Welzijn 7 4.7. Domein Bestuur en organisatie 8 5. Bijlage 2. Financiële vergelijking 9 2 Begrotingsscan Gemeente Wijk bij Duurstede
1. Inleiding De gemeente Wijk bij Duurstede staat voor een ingrijpende bezuinigingsoperatie. Samen met de actuele maatschappelijke ontwikkelingen in Wijk bij Duurstede als gevolg van de verkiezingen leidt dit tot druk op de gemeente en een fors aantal uitdagingen voor de zittende en nieuwe raad, college en ambtelijk apparaat. De gemeente wil de raad en burgers kunnen faciliteren in haar discussie over te voeren beleid. Om dit te kunnen doen heeft de gemeente Wijk bij Duurstede JE Consultancy BV gevraagd om een begrotingsscan uit te voeren en de meest opvallende uitgaven te identificeren. Optionele vervolgstap is het ondersteunen bij de totstandkoming van bezuinigingsopties. In het gesprek met u op 23 december 2010 hebben we gezamenlijk de stappen besproken om te komen tot bezuinigingsopties. Daarbij is ons gevraagd om uiterlijk 6 januari 2011 een document aan te leveren, geschikt als dossierstuk voor de besprekingen met burgers en raad. U wilt daarbij antwoord op de volgende vragen: Maak een vergelijking van de begroting van de gemeente Wijk bij Duurstede met de begroting van Nederlandse gemeenten van gelijke omvang; Geef een overzicht van de meest opvallende afwijkingen. Dit overzicht kan als basis dienen voor het identificeren van bezuinigingsopties; Dit rapport is voornamelijk gericht op de uitvoering van de technische analyse van de begroting. We hebben de volgende activiteiten uitgevoerd Vergelijking van begroting van de gemeente Wijk bij Duurstede met vergelijkbare gemeenten Interview met meest betrokken managers, gevolgd door aanvullende vragen Technische analyse begroting Wijk bij Duurstede gericht op in beeld brengen van aangrijpingspunten voor bezuinigingen Daarbij wordt een aantal suggesties gedaan voor bezuinigings- en ombuigingsopties voor Wijk bij Duurstede. Dat zijn zowel suggesties ten aanzien van de bedrijfsvoering als suggesties met effecten voor het dienstverleningsniveau van de gemeente. Deze suggesties zijn niet in de diepte uitgewerkt en slechts in beperkte mate doorgesproken en gecontroleerd binnen uw organisatie. 3 Begrotingsscan Gemeente Wijk bij Duurstede
2. Algemene opmerkingen De begroting 2010 van Wijk bij Duurstede is vergeleken met die van een aantal andere gemeenten: - allereerst met alle gemeenten met dezelfde sociale structuur en centrumfunctie (dat zijn de twee factoren die het meest bepalend zijn voor de algemene uitkering. De algemene uitkering uit het gemeentefonds maakt immers een fors deel uit van de inkomsten van de gemeente ( ruim 17,5 miljoen). - Daarnaast is Wijk bij Duurstede vergeleken met een tiental geselecteerde gemeenten, die zo dicht mogelijk bij Wijk bij Duurstede komen als het gaat om grootte, sociale structuur, centrumfunctie, kernstructuur, bodemstructuur en hoogte algemene uitkering. In een separate bijlage treft u een financiële scan aan van de gemeente. Weergegeven zijn vergelijkingen op begrotingsbasis 2010 met alle soortgenoten (zelfde sociale structuur en centrumfunctie), alle gemeenten in dezelfde groottegroep (20.000 tot 50.000 inwoners) en de hierboven genoemde selectie. Die selectie is ook voor 2009 opgenomen om incidentele uitgaven zo goed mogelijk uit te kunnen sluiten. Als voor producten veel meer wordt uitgegeven dan in vergelijkbare gemeenten (meer dan 15 per inwoner meer uitgaven, resp. minder inkomsten) is een veld rood gemaakt; bij meer uitgaven (tussen 5 en 14 per inwoner meer uitgaven resp. minder inkomsten) is een veld oranje gemaakt. Bij minder uitgaven ( 5 tot 14 per inwoner) is een veld lichtgroen, bij veel minder uitgaven (> 15 per inwoner) donkergroen. In enkele incidentele gevallen zijn velden blauw gemaakt omdat de cijfers tussen de verschillende groepen en jaren te veel verschillen zonder logische verklaring. Voor de belastingen is de gemeente ook vergeleken met de provincie. Ook de cijfers van de begroting 2011 zijn voor Wijk bij duurstede toegevoegd. De cijfers van de andere gemeenten zijn pas eind maart beschikbaar. Het toevoegen van 2011 is ook gedaan omdat abusievelijk in de cijfers voor 2010 enkele vergissingen waren geslopen. In die gevallen is de vergelijking vooral ook met 2011 getrokken. Alle constateringen die hieronder worden gedaan betreffen geen absolute waarheden, maar slechts een vergelijking tussen gemeenten. Daarbij geldt het volgende: het betreffen begrotingscijfers (geen rekening), en er is slechts beperkt gecontroleerd of Wijk bij Duurstede en de andere gemeenten hun cijfers correct hebben aangeleverd aan het CBS. 4 Begrotingsscan Gemeente Wijk bij Duurstede
3. Algemene conclusies De gemeente heeft zowel een opvallend laag inkomstenniveau als een opvallend laag uitgavenniveau ten opzichte van vergelijkbare gemeenten. Aan de inkomstenkant valt allereerst op dat de Algemene Uitkering heel laag is ten opzichte van soortgenoten, gemeenten in de vergelijkbare groottegroep en gemeenten in een door mij gemaakte selectie van best vergelijkbare gemeenten. Eigenlijk scoort Wijk bij Duurstede op vrijwel alle onderscheidende elementen voor de algemene uitkering laag: weinig jongeren, weinig ouderen, weinig leerlingen voortgezet onderwijs, weinig landoppervlak, lage WMO-uitkering. Alleen de omgevingsadressendichtheid, de historische kern en het percentage minderheden scoren relatief hoog 1. Wijk bij Duurstede heeft ook weinig eigen inkomsten: lage OZB-opbrengst, weinig overige opbrengsten (toeristen-, precario- en reclamebelasting). Verder zijn begraafplaatsen, veerdiensten en bouwleges niet kostendekkend. Alleen de secretarieleges zijn relatief wat hoger. Ook zijn er nauwelijks inkomsten uit grondverkopen Wijk bij Duurstede heeft ook nauwelijks inkomsten van aandelen. Verder heeft Wijk bij Duurstede iets minder personeel dan vergelijkbare gemeenten en betaalt ze dit personeel ook gemiddeld iets minder salaris. Aan de uitgavenkant valt op dat Wijk bij Duurstede aan collectieve voorzieningen weinig geld uitgeeft. Mijn conclusie is dan ook dat Wijk bij Duurstede een sobere gemeente is die qua voorzieningenniveau aan de onderkant van het gemiddelde van vergelijkbare gemeenten zit. Op individuele producten en diensten zijn met enkele uitzonderingen weinig besparingen mogelijk. Tegelijkertijd zijn ook de inkomsten van de gemeente op allerlei terreinen laag. Dat betreft zowel de collectieve lastendruk als de tarieven voor producten waar het profijtbeginsel een rol kan spelen. Omdat bezuinigen niet alleen een kwestie is van minder uitgeven, maar ook van zorgen dat er voldoende inkomsten binnenkomen om de kosten van activiteiten te dekken adviseer ik u sterk naar de kostendekkendheid van tarieven te kijken en tevens naar de algemene lastendruk die aanzienlijk lager is dan die van vergelijkbare gemeenten (en in de provincie). Meer gedetailleerde opmerkingen over de uitgaven worden hieronder bij de domeinen gemaakt. Dit onderzoek richt zich niet op de bedrijfsvoering. Toch zal ik daar van afstand een enkele opmerking over maken. Het betreft dan met name algemene maatregelen die ook andere gemeenten treffen. 1 In vergelijking met andere gemeenten met dezelfde grootte, sociale structuur en centrumfunctie 5 Begrotingsscan Gemeente Wijk bij Duurstede
4. Opmerkingen per domein 4.1. Domein woonomgeving De uitgavenniveaus voor het beheer van de openbare ruimte in Wijk bij Duurstede zijn laag. Er zijn weinig tot geen besparingsmogelijkheden voor besparingen op het beheer van de openbare ruimte t.a.v. uitgavenniveau 2010. De gemeente geeft netto veel geld uit voor begraafplaatsen; mijn advies is te zoeken naar een zakelijke partij (een of meer lokale begrafenisondernemers of een grote landelijke partij) om de begraafplaatsen te verzelfstandigen inclusief alle lasten en beheerstaken. De gemeente geeft heel weinig uit aan milieutaken Besparingen op ruimtelijk ontwikkelingsbeleid lijken weinig realistisch. Er is een vrij groot verschil tussen de kosten die u maakt voor bouwtoezicht en bouwvergunningen en de opbrengsten. In 2011 is dat verschil overigens geringer. Ik adviseer u te onderzoeken of tarieven meer kostendekkend zouden kunnen zijn. 4.2. Domein Toerisme en vrije tijd De gemeente Wijk bij Duurstede geeft relatief heel weinig geld uit aan beïnvloedbare budgetten op het terrein Toerisme en vrije tijd (functie 5 en 6), met uitzondering van oudheidkunde en musea (en enigszins aan kunst). Overigens is dit budget (oudheidkunde en musea) kennelijk in 2011 al fors teruggebracht. Wijk bij Duurstede geeft opvallend weinig uit aan sport (zowel binnen- als buitensport). Een vaker gebruikt benchmarkgegeven is dat gebruikers van sportaccommodaties ongeveer 30% van de exploitatiekosten van hun kleedkamers en velden/hallen betalen (dat zijn de kosten exclusief de kapitaallasten), en 100% van de kantinekosten. Bij u zou dat alleen gelden voor de binnensportaccommodaties, omdat u immers een afwijkende regeling voor de buitensport heeft. Wijk bij Duurstede geeft ook weinig uit aan bibliotheek, vormings- en ontwikkelingswerk en aan sociaalcultureel werk. Het valt op dat Wijk bij Duurstede wel veel uitgeeft aan toeristische voorzieningen (oudheidkunde en musea), maar geen opbrengsten heft van de gebruikers of voordeelhebbenden van deze voorzieningen (geen inkomsten op het terrein van toeristen-, reclame- en precariobelasting, of betaald parkeren). Ik begrijp dat u per 2011 toeristenbelasting invoert. Voor de particuliere jachthaven kunt u ook watertoeristenbelasting invoeren zoals in andere gemeenten gebruikelijk. Ook de veerdienst en de haven zijn niet kostendekkend. Ten aanzien van de veerdienst: wellicht is het zinvol te onderzoeken of de veerdienst samen met die van andere veergemeenten aan de Rijn kan worden geëxploiteerd. 4.3. Domein Ondernemen, werk en sociale zekerheid De gemeente geeft relatie weinig uit aan re-integratie van werklozen en aan minimabeleid. De kosten voor WMO (huishoudelijke verzorging) zijn gemiddeld, maar die voor WMO (WVG) zijn zeer laag. De kosten voor maatschappelijke begeleiding zijn relatief hoog, maar hier wordt ook het sociaal cultureel werk van de stichting Binding in begrepen. Gezamenlijk zijn beide producten van gemiddeld niveau. De 6 Begrotingsscan Gemeente Wijk bij Duurstede
redenering zou kunnen zijn dat waar Wijk bij Duurstede op alle terreinen iets onder het gemiddelde besteedt, dat hier ook zou kunnen gelden en dat een efficiencykorting van 5-10 % in de rede ligt. 4.4. Domein Veiligheid De kosten voor brandweer en rampenbestrijding zijn opvallend hoog. De hoogte van die kosten hangt meestal af van de volgende factoren: Wordt samengewerkt in een regionale brandweer Wordt preventie en preparatie door de brandweer of door de afdeling bouwtoezicht gedaan Is er onlangs een nieuwe kazerne gebouwd Ik adviseer u te onderzoeken of u de werkzaamheden voor preventie en preparatie weer zelf kunt gaan doen en niet af te nemen van de VRU. Naar mijn mening kan dat tot een halve fte besparing opleveren. Ik adviseer u tevens om in regionaal verband naar aanleiding van het rapport Mans over de toename van brandweerkosten in de afgelopen jaren met de VRU in onderhandeling te treden om niet 5% te korten op de kosten, maar 10% 4.5. Domein Verkeer en bereikbaarheid Er zijn weinig tot geen mogelijkheden voor besparingen ten aanzien van het beheer van de openbare ruimte t.a.v. uitgavenniveau 2010. De tarieven van het veer zijn niet kostendekkend. Ook met in acht name van de BTW-risico s is een tariefsverhoging mogelijk. Er zijn geen opbrengsten voor betaald parkeren, maar er worden thans ook geen kosten aan toegerekend. Invoering van betaald parkeren is gezien het tamelijk toeristische karakter en de centrumfunctie van Wijk bij Duurstede een voor de hand liggende keus. 4.6. Domein Zorg, Onderwijs en Welzijn Wijk bij Duurstede had in 2009 lage kosten voor onderwijs. In 2010 zijn de kosten voor bijzonder voortgezet onderwijs toegenomen (nieuwbouw Revius) en gemeenschappelijke lasten onderwijs (leerlingenvervoer) opvallend toegenomen. Ten aanzien van het leerlingenvervoer geldt het volgende: De beleidsvrijheid en bandbreedte op dit terrein is vrij groot, al zijn de ondergrenzen van de regeling in hun consequenties voor de betrokkenen heel pijnlijk. Ik adviseer u de regeling door te lichten en de financiële consequenties van de keuzes in beeld te brengen. Er zijn besparingen mogelijk. Datzelfde geldt bij een zeer scherpe aanbesteding. Voor zover u nog nieuwbouwplannen voor scholen hebt is uitstel indien enigszins mogelijk- wellicht verstandig (u vervangt uw privé-auto toch ook een jaar later in tijden van crisis). Voor reeds gepleegde nieuwbouw is een manier om kosten te verlagen een aanpassing van de afschrijvingsmethodiek aan de werkelijkheid: Te verwachten valt dat gebouw en grond ook aan het eind van de afschrijvingstermijn nog waarde hebben. Het is dus niet noodzakelijk om de afschrijving op 0 te laten eindigen, maar af te schrijven tot de te verwachten restwaarde aan het eind van de looptijd. Dat verlaagt de afschrijvingskosten enigermate. De kosten voor de WMO zijn laag, die voor huishoudelijke verzorging relatief hoog, die voor gehandicaptenvoorzieningen zeer laag. 7 Begrotingsscan Gemeente Wijk bij Duurstede
4.7. Domein Bestuur en organisatie Wijk bij Duurstede heeft hoge kosten voor bestuursorganen en zeer hoge kosten bestuurlijke ondersteuning (dat kan te maken hebben met de toerekening van kosten aan producten). De kosten voor regiosamenwerking zijn laag. Ten aanzien van de bedrijfsvoering wil ik de volgende opmerkingen maken: Allereerst het volgende: binnen de beperktheid van deze scan is met betrekking tot de formatie alleen te constateren dat de formatie van Wijk bij Duurstede als totaal niet overbemeten is en dat de salarissen niet boven het gemiddelde van vergelijkbare gemeenten zijn (zelfs iets eronder). Dat gezegd zijnde is relevant dat er binnen gemeenteland geweldige variaties zijn inzake wel of niet uitbesteden of in shared service centra onderbrengen van met name operationele taken (buitendienst, veerdienst, sociale zaken, sportveldenbeheer, ict) etc. Er zijn ongetwijfeld mogelijkheden om taken efficiënter te doen, maar daarvoor zult u apart een onderzoek in moeten (laten) stellen. Een tweede opmerking is de volgende: De gemeente Wijk bij Duurstede koopt per jaar voor ongeveer 8 miljoen aan goederen en diensten in. Dat kan bijna altijd goedkoper door scherp in te kopen en slim aan te besteden. Dan nog als sluitpost: Niet alleen is Wijk bij Duurstede een zuinige gemeente aan de uitgavenkant, ook de inkomsten zijn laag. Met name voor de OZB geldt dat Wijk bij Duurstede in vergelijking met andere gemeenten lage tarieven hanteert. In de praktijk is bij bezuinigingsoperaties OZB de terechte sluitpost: pas als alle mogelijke middelen zijn ingezet is de OZB de manier om het huis op orde te houden. Dat doet ook recht aan de wensen van de meeste gemeenteraden. In vergelijking met de soortgenoten ontvangt Wijk bij Duurstede ongeveer 1,35 miljoen minder OZB (omgerekend naar inwoners), in vergelijking met de groottegroep ongeveer 850.000 minder, in vergelijking met de selectiegemeenten ongeveer 250.000 minder en in vergelijking met de andere gemeenten in de provincie Utrecht ongeveer 1,05 miljoen minder 8 Begrotingsscan Gemeente Wijk bij Duurstede
5. Bijlage 1. Financiële vergelijking 9 Begrotingsscan Gemeente Wijk bij Duurstede