Evidence based Effectiviteit van logopedie bij specifieke spraak taalontwikkelingsstoornissen (DO, S TOS) De opzet van een klinische studie Ank Verschoor, team Stichting Dysphatische Ontwikkeling met dank aan Joice Vermeeren, stagier toegepaste taalwetenschappen, taalstoornissen VU Effectonderzoek logopedie bij specifieke spraaktaalontwikkelingsstoornissen is nog te beperkt Capita Selecta AG Utrecht Evidence based Logopedie: Effect van taaltherapie bij kinderen Ellen Gerrits & Gerda Bruinsma Lectoraat logopedie Kenniscentrum/Innovatie van zorgverlening www.kenniscentrumivz.hu.nl Logopedie centrale discipline bij de behandeling van spraak taalontwikkelingsstoornissen Verbeteren van de communicatie en innerlijke spraak Voorkomen van secundaire problemen in de gedragsregulatie en van sociaal emotionele en leerproblemen Voorbeeld Nederlandse studies Goorhuis Brouwer, S.M. en Knijff, W.A. (2002). Efficacy of speech therapy in children with language disorders:specific language impairment compared with language impairment in comorbidity with cognitive delay. International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology, 63: 129 136. Brands, T., Knoors, H., Aarts, G. (2008). Vroegbehandeling voor kinderen met ernstige spraak taalmoeilijkheden: doeltreffend of niet? Van Horen Zeggen, april: 10 18. Evidence based Doorgaande evaluatie en aanpassing van behandeltechnieken op grond van individuele resultaten Wetenschappelijk effectonderzoek naar logopedie bij specifieke spraak taalontwikkelingsstoornissen (S TOS/dysfatische ontwikkeling) Voorbeelden Nederlandse studies Konst, E. (2009). Vroegbehandeling van spraak en taalproblemen: een effectieve multidisciplinaire benadering. Van Horen Zeggen, juni: 10 18. Keegstra, A.L., Post, W.J., Goorhuis Brouwer, S.M. (2009). Effect of different treatments in young children with language problems. International Journal of Pediatric otorhinolaryngology, 73: 663 666. 1
Internationale studies Reviews effectstudies taaltherapie Law J e.a. Law J, Garrett Z, & Nye C. (2003). Speech and language therapy interventions for children with primary speech and language delay or disorder (Cochrane Review). In: Reviews 2003, Issue 3. Art. No.: CD004110. DOI: 10.1002/14651858.CD004110 Law, J., Garrett, Z., & Nye, C., (2004).The Effectiveness of Speech and Language Therapy Interventions for Children with Primary Speech and Language Delay or Disorder. Journal of Speech, Language and Hearing Research. 47, 924 943. Law,J., & Garrett,Z. (2004). The effectiveness of speech and language therapy and its potential role in child and mental health services Child and Adolescent Mental Health..9 2 50 55. Law J, Garrett Z, & Nye C. (2005). The Specificity of a Systematic Review is the Key to Its Value: A Response to Johnston Journal of Speech Language and Hearing Research. 48,1118 1120. Law J, Garrett, Z, & Nye, C. (2010) Speech and language therapy interventions for children with primary speech and language delay or disorder (Cochrane Review) (2010 update of the 2003 Review). To be published in: The Cochrane Library, Oxford: Update Software. Lopend onderzoek in Nederland Hogeschool Utrecht, G Bruinsma Effectiviteit van logopedie bij kleuters met taalontwikkelingsstoornissen 2 onderzoeksvragen: Wat is het effect van logopedische behandeling in combinatie met onderwijsondersteuning op de taalvaardigheid van jonge leerlingen met een ernstige specifieke taalontwikkelings stoornis en welke factoren beïnvloeden het effect? Wat is de effectiviteit van een wetenschappelijk onderbouwde, geprotocolleerde behandelmethode? (Communicatieve Taaltherapie (Van den Dungen, 2007) ). J. Law 2010 Updated conclusions Number and quality of studies increasing and will continue to do so as SLTs and others become better at designing trials and presenting data Range of outcomes remains wide why? group definition, outcomes, therapist characteristics or the nature of control group? Review process improving becoming clearer as to which interventions are being compared Expressive syntax, vocabulary and phonology most clear Despite more studies receptive language remains an important issue New this time computer interventions but do not seem to deliver more than routine therapy; Stichting Dysphatische ontwikkeling Bijdrage leveren aan het verbeteren van de behandeling middels wetenschappelijke effectevaluatie Naast conclusies mbt de algemene effectiviteit leveren de studies ook aanwijzingen voor effectiviteit van aspecten van de behandeling en bij verschillende groepen. Effectiviteit bij verschillende frequenties en duur van de behandeling Effectiviteit bij taalbegrips en taalexpressieproblemen Onderzoeksvraag: Wat is het effect van logopedie bij specifieke spraak taalontwikkelingsstoornissen Vergelijking: Logopedie vlgs methode Tan Söderbergh Logopedie, algemene taaltherapie Moeilijkheden bij uitvoeren van onderzoek Heterogeniteit van de onderzoekspopulatie De controle groep 2
Logopedische behandelmethode Ontwikkeld vanaf de jaren tachtig door dr Xavier Tan en het team van de Stichting Dysphatische Ontwikkeling mede op grond van de leesmethode voor dove kleuters van de Zweedse linguïste Raghnild Söderbergh Effectiviteit geëvalueerd in de afgelopen decennia op grond van individuele cases en twee pilotonderzoeken Daaruit volgt: De behandeling biedt een therapeutische affectieve relatie en creëert een context waarin imitatie, spel, nonverbale expressie en beweging als determinanten benadrukt en uitgewerkt worden De behandeling sluit daarbij aan bij de individuele gevoels en belevingswereld van het kind Uitgangspunten: Het metamorfose concept van de spraak taalontwikkeling De vroege spraak taalontwikkeling is een affectgebonden proces in de context van de (nonverbale) sociale interactie en de gehechtheidsrelatie (RH) Pas na de overgangsfase waarin de vorming van de driewoordzinnen centraal staat (vanaf 3 e jaar) gaat grammaticale elaboratie plaatsvinden (LH) De (taal)uitingen van het kind vormen de basis van het materiaal waarmee gewerkt wordt De uitingen van het kind worden visueel gemaakt dmv tekeningen, foto s en het (leren lezen van) het woordbeeld. Reproductie, uitbreidingen en modificatie van de spraak taal wordt gefaciliteerd door deze visualisatie Uitgangspunten: Behandeling grijpt aan via de determinanten: relatie lichamelijk contact motoriek spel imitatie De gesproken taal wordt vastgelegd en bewerkbaar gemaakt dmv de visuele vorm (tekening, foto en schriftbeeld) Algemene taaltherapie Logopedie algemene taaltherapie (niet TS) Eclectische benadering: Vang (van Uden) Transparant Haenen principes DGM Denkstimulerende gespreksmethodiek M. Blank Verhallen & Verhallen FIT Functionele Imitatie taalstructuren T&T Taalverwerving en Taalachterstand Communicatieve Taaltherapie (van den Dungen) Picto lezen 3
Groepen en selectie criteria Groepen: Groep A Logopedie methode Tan Söderbergh N= 50 Groep B Logopedie algemene taaltherapie N= 50 Minimale behandelduur en frequentie: 1 jaar (45 weken), 60 minuten per week (direct en indirect, dus inclusief contact met de ouders) Variabelen Communicatieve redzaamheid Passieve woordenschat Taalbegrip Actieve woordenschat Zinsbouw Vertelvaardigheid Deelaspecten: MLU, woordvinding, reproductie pseudowoorden Groepen en selectiecriteria leeftijd 3;11 6;00 jaar bij aanvang van de behandeling logopedische diagnose specifieke spraaktaalontwikkelingsstoornis tenminste > 1.5 sd afwijking in twee aspecten van de taalproductie (actieve woordenschat, zinsbouw, woordvinding, vertelvaardigheid) nonverbaal IQ > 85 aan het begin van een (nieuwe) behandeling bij een gekwalificeerde logopedist normaal gehoor (muv lichte passagère geleidingsverliezen agv otitis media) Methode en design Passieve woordenschat PPVT Taalbegrip Schlichting Taalbegrip Actieve woordenschat Schlichting Woordontwik Zinsbouw Schlichting Zinsontwikkeling Vertelvaardigheid Bus Verhaal Test RTNA MLU Bus Verhaal Test RTNA Woordvinding Woordvinding Woordenschattest RTNA Pseudowoorden Schlichting Pseudowoorden Algemene communicatieve redzaamheid: vragenlijst CCC 2 NL Groepen en selectiecriteria zonder of met comorbiditeit (articulatie, ASS, ADHD, DCD) en complicerende factoren zoals meertaligheid op reguliere voorschool/basisschool of peutercommunicatie groep/speciaal (basis)onderwijs logopedische setting: praktijk vrije vestiging, cluster II setting, revalidatie centrum, MKD, behandelcentrum Exclusie tegelijkertijd startende intensieve andere behandeling gericht op de spraak taalvaardigheid (bv 2 wekelijkse individuele taal RT door ambulante begeleiderlogopedist) Methode en design Voortest door behandelend logopedist (als nodig stelt onderzoek RTNA beschikbaar) Natest door onafhankelijke collega/onderzoeker, analyse (geanonimiseerde) taalsamples en vragenlijsten door medewerkers onderzoeksgroep 4
Methode en design: Multiple N=1 Vergelijking binnen het kind, heterogene omstandigheden en kindfactoren zijn voor en tijdens de behandeling gelijk Verschil tov het gemiddelde van gestandaardiseerde testscores voor en na behandeling: C= Score T1 score T2 Individueel verschil op 1 variabele bv woordenschat Individueel gemiddeld verschil over een cluster variabelen Uitkomst kan worden weergegeven in, en statische toetsing betreft het % kinderen dat op een klinisch gedefinieerde maat (bv +1 sd) vooruitgang boekt testscore 115 100 85 70 55 A 2 3 4 5 6 T1 C T2 B leeftijd Methode en design Multiple N=1 Groepsvergelijkingen over de verschilscores Gemiddeld verschil C (T1 T2) in een groep per variabele Gemiddeld verschil in een groep over meerdere variabelen Uitkomst kan worden weergegeven in en statistische toetsing betreft de absolute gemiddelde verschilscores per groep Onderzoeksgroep Initiatief, onderzoeksopzet en projectleiding: Ank Verschoor, Maria Beesems, team Stichting Dysphatische Ontwikkeling Casemanaging, natest, analyse taalsample: externe onderzoeksparticipanten (logopedist, spraaktaalpatholoog, taalwetenschapper, klinisch linguïst) o.a. uit samenwerking met en ihkv stage toegepaste taalwetenschappen VU Statistiek: mmv statisticus Verslaglegging in onderzoekartikel(en): bovengenoemden Methode en design Waar mogelijk exploratieve analyse van het effect van bij voorbeeld aparte kind en achtergrondfactoren bijvoorbeeld verschil in effect bij: expressief vs gemengd receptief expressief beeld met en zonder comorbiditeit één vs meertaligheid Voor nadere informatie: www.dysphasia.org voor aanmelding: deelnameformulier 5