Aspecten van de non verbale communicatie in Spraak taalproblemen bij een dysfatische ontwikkeling (S TOS / SLI):

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Aspecten van de non verbale communicatie in Spraak taalproblemen bij een dysfatische ontwikkeling (S TOS / SLI):"

Jonathan de Ridder
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Non-verbale communicatie in de differentiële diagnostiek bij spraak-taalstoornissen Ank Verschoor Specifieke moeilijkheden: Secundaire problemen bij een dysfatische ontwikkeling (SLI/S TOS) Comorbiditeit ASS DO en DO ASS Risico s voor over en onderdiagnostiek met consequenties voor de behandeling Klinisch psycholoog, kinder en jeugdpsycholoog specialist Stichting Dysphatische Ontwikkeling Amsterdam 2014 Ank Verschoor Aspecten van de non verbale communicatie in Spraak taalproblemen bij een dysfatische ontwikkeling (S TOS / SLI): beter (non verbaal) begrip dan spreken de differentiële diagnostiek bij spraak taalstoornissen moeilijkheden met de dialoog, het spreken op verzoek (op commandoproblemen) fluencyproblemen, o.a. woordvindingsstoornissen met parafasieën en moeilijkheden met de liaison des idées zinsbouw en woordvormproblemen Dysfatische ontwikkeling (S TOS/ SLI) (Vroeg)diagnostiek bij kinderen met achterstand/ stoornis in de spraak taalontwikkeling Spraak taalontwikkelingsstoornissen (DO, SLI, S TOS) Autisme Spectrum Stoornis (ASS) Cognitieve beperking 1

Ontwikkeling Amsterdam 2014 Ank Verschoor Aspecten van de non verbale communicatie in Spraak taalproblemen bij een dysfatische ontwikkeling (S TOS / SLI): beter (non verbaal) begrip dan spreken de

2 Dysfatische ontwikkeling bij jonge kinderen: minder brabbelen, met name canoniek eerste woorden laat, beperkte uitbreiding van de woordenschat uitingen zijn gemiddeld korter (MLU) beperkt gebruik grammaticale morfologie Spraak taalproblemen bij Autisme Spectrum Stoornissen Semantisch pragmatische stoornissen beperkte of afwijkende non verbale communicatie (gebruik van blikrichting, gezichtsuitdrukkingen, gebaren, gesticulaties, lichaamshouding, synchronie en proxemie) beperkte of afwijkende prosodie zoals ontbreken van de emotionele toon, bizarre of hyperprosodische spraak Dysfatische ontwikkeling, secundaire gevolgen in gedrag en pragmatiek: vermijden oogcontact, terugtrekken uit de interactie verhoogde frustratie en minder mogelijkheden voor autoregulatie moeilijkheden in de dialoog en om zich in het spreken aan te passen aan de luisteraar Semantisch pragmatische stoornissen zijn waarschijnlijk grotendeels het gevolg van de algemene en specifieke neuropsychologische functiestoornissen zoals zwak contextbesef, emotie agnosie, dyspraxie, onvoldoende ontwikkelde Theory of Body/Theory of mind (TOB TOM) cognitieve rigiditeit Spraak taalproblemen bij Autisme Spectrum Stoornissen: Semantisch pragmatische stoornissen taalbegrip, met name de metalinguïstische aspecten en/of het betrekken van de context bv. humor, overdrachtelijke taal, letterlijke interpretatie moeite met het gebruik van taal als een instrument in de sociale interactie bv. idiosyncratisch taalgebruik, geen rekening houden met de voorkennis van de luisteraar Semantisch-pragmatische stoornissen Voorbeelden: Vroege taalbegripsretardatie a.g.v. minder goed en minder vaak opgenomen zijn in de sociale interactie waarin de woordbetekenissen worden geleerd. Moeite met persoonlijke voornaamwoorden a.g.v. onvoldoende zelf versus anderbesef. 2

gezichtsuitdrukkingen, gebaren, gesticulaties, lichaamshouding, synchronie en proxemie) beperkte of afwijkende prosodie zoals ontbreken van de emotionele toon, bizarre of hyperprosodische spraak

3 Semantisch pragmatische stoornissen Voorbeelden: Idiosyncratisch taalgebruik, neologismen a.g.v. een verminderde sociale functie van de taal (slabtouwen voor waslijn). nb moeilijk te differentiëren van de parafatische vergissingen bij een DO (in ipv om, klaagtanden of snarstanden ipv slagtanden) DSM IV (classificatiesysteem psychische stoornissen) belemmerde het onderkennen van comorbiditeit: Een taalstoornis kon niet als zodanig worden geclassificeerd als er ook sprake was van een ASS. Criterium C: Er wordt niet voldaan aan de criteria van een pervasieve ontwikkelingsstoornis. Comorbiditeit Comorbiditeit komt frequent voor: Dysfatische ontwikkeling (SLI/S TOS) bij ASS ASS (kenmerken) bij dysfatische ontwikkeling (SLI/S TOS) Diagnostische focus op de non verbale communicatie vraagt bekendheid met: de normale ontwikkeling van de nonverbale communicatie de relatie tussen de spraak taal en non verbale communicatie bij stoornissen de aard van de afwijkingen in de nonverbale communicatie Comorbiditeit o.a. Tager Flusberg, 2006; McGregor, Alle kinderen met ASS hebben semantischpragmatische stoornissen. Structurele spraak taalvaardigheden, ook bij de kinderen met gemiddelde intelligentie, zijn extreem heterogeen, van ernstig afwijkend tot superieur. De stoornissen in de structurele spraaktaalvaardigheden hebben grote overeenkomsten met die bij SLI. Non verbale communicatie bij een dysfatische ontwikkeling (SLI/S TOS): Dissociatie in de ontwikkeling tussen de non verbale en verbale aspecten: de correlatie tussen verbale en non verbale expressie verdwijnt, de non verbale communicatie blijft gespaard (m.u.v. symbolische gebaren). Evans 2001; Blake et al., 2000; Bates & Dick, 2002; Molteni, 2006; Mainela Arnold et al., 2006; Botting,

onderkennen van comorbiditeit: Een taalstoornis kon niet als zodanig worden geclassificeerd als er ook sprake was van een ASS.

4 Non verbale communicatie bij ASS Non verbale communicatie bij een dysfatische ontwikkeling (SLI/S TOS): de nonverbale expressie kan wel onhandig zijn door comorbide dyspraxie ook worden bij op commando en woordvindingsproblemen wel algemene communicatieve blokkades gezien (strakke mimiek, starend, verstijven) waarschijnlijk meer als onderdeel van een emotionele (onzekerheids angst)reactie De non verbale communicatie is vanaf het begin van de ontwikkeling afwijkend, technische taalvaardig heden kunnen zich ontwikkelen (syndroom van Asperger), maar zijn niet ingebed in de non verbale communicatie; de sociale functie van de taal blijft beperkt. jongen 4 jaar, hoog nonverbaal IQ ernstige dysfatische ontwikkeling, goede nonverbale vertelvaardigheden, met name prosodie Vroege non verbale communicatie bij ASS Vertraagde ontwikkeling en een klein repertoire van: wijsgebaren met name in het kader van joint attention, symbolische gebaren en gesticulaties afwijkende synchronie, in de interactie zowel als mbt de synchroniciteit met de eigen spraak weinig of vreemde prosodie Mundy et al., 1986; Camaioni et al., 1997; Bono et al., 2004; Trevarthen & Daniels, 2005; Colgan et al., 2006; Righi & Nelson, jongen 6 jaar, hoog nonverbaal IQ ernstige dysfatische ontwikkeling, gebruikt gesticulatie en gebaren goede nonverbale vertelvaardigheden, Molteni (2006): Specifieke aspecten van de non verbale communicatie zijn betrouwbare diagnostische indicatoren om onderscheid te kunnen maken tussen een algemene ontwikkelingsachterstand, SLI en ASS: wijzen, verzoeken gebaren, gebaar woordcombinaties oogcontact / joint attention 4

De non verbale communicatie is vanaf het begin van de ontwikkeling afwijkend, technische taalvaardig heden kunnen zich ontwikkelen (syndroom van Asperger), maar zijn niet ingebed in de non verbale

5 Klinisch onderzoek van de non verbale communicatie Anamnese en vragenlijsten The Communication and Symbolic Behavior Scale (CSBS) (6 to 24 months) (Wetherby & Prizant, 2002) MacArthur Bates Communicative Development Inventories (MCDI); Words and Gestures, 8 18 months (Fenson et al., 1993). N CDI Lijsten voor Communicatieve Ontwikkeling (Zink en Lejaegere 2002) CCC 2 NL (Bishop) Jongen Fragment 1 positieve non verbale interactie met oogcontact en anticipatie klinisch onderzoek van de non verbale communicatie Home video s Gestructureerde observatie van nonverbaal gedrag aan de hand van spelsituaties waarin sociale interacties worden uitgelokt: ADOS 2, Autisme diagnostisch observatie schema (Lord et al. 2012) Module P, preverbaal/enkele woorden, mnd. Module 1, preverbaal/enkele woorden > 31 maanden Casus: Jongen Forse achterstand in taalbegrip en expressie, Geschat gemiddelde non verbale ontwikkeling Fragment 2 sterk opgenomen in spel, reageert wel goed op aanspreken, maakt goed oogcontact non verbale interactie met redelijke timing in de dialoog maar ook langere pauzes voor zijn reactie verbale interactie maar binnen zijn sterke voorkeur voor letters en getallen 5

N CDI Lijsten voor Communicatieve Ontwikkeling (Zink en Lejaegere 2002) CCC 2 NL (Bishop) Jongen Fragment 1 positieve non verbale interactie met oogcontact en anticipatie klinisch onderzoek van de

6 Fragment 4 verbeeldend spel, goede interactie, geen spontaan volgen van hoera! routine, nonverbaal noch verbaal (exclamaties, holofrases met beweging), herhaling nodig, opvallende prosodie, gebaar asynchroon en kwalitatief zwak. Fragment 3 joint attention, wijsgebaren iets opvallend opvallend weinig verbale expressie. 5 Fragment 5 verbeeldend spel, goede interactie, imitatie reageert op verzoek maar komt zelf niet tot nonverbaal verzoek 6

7 Aanwijzingen voor: Spraak taalontwikkelingsproblemen in het kader van een dysfatische ontwikkeling (SLI/S TOS) Beperkingen in de non verbale sociale interactie en prosodie (niet verklaarbaar door secundair sociaal vermijdingsgedrag), kenmerken ASS Fragment 6 Pop up spel, vrij sterk in beslag genomen, deelt nog wel, fladdert bij opwinding toont bij blokkade geen op mij gerichte verbazing of verzoek DSM 5 Laat wel comorbiditeit bij de diagnose ASS toe: a) intellectuele stoornis, b) taalstoornis, c) medische of genetische conditie of omgevingsfactor, d) andere ontwikkelings, mentale of gedragsstoornis, e) catatonie. Geeft geen uitsluitingscriterium bij de taalstoornissen. Diff DSM 5 Introduceert onder de taal/ communicatiestoornissen Social (pragmatic) communication disorder. Duidelijke tekorten in de sociale communicatie maar zonder de door herhaling gekenmerkte gedragspatronen, beperkte interesses en beperkte activiteiten van het autisme spectrum O.i. : Schept verwarring, plaatst een meer enkelvoudige variant buiten het autisme spectrum 7

verzoek DSM 5 Laat wel comorbiditeit bij de diagnose ASS toe: a) intellectuele stoornis, b) taalstoornis, c) medische of genetische conditie of omgevingsfactor, d) andere ontwikkelings, mentale of

8 Besluit Wij pleiten voor Gestructureerde spelobservatie van de non verbale interactie in de logopedische diagnostiek en Inzet van logopedist en meer oog voor structurele taalstoornissen/do in de diagnostiek van ASS in de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) Dank u voor uw aandacht, voor een pdf van de lezing 8

voor structurele taalstoornissen/do in de diagnostiek van ASS in de geestelijke

Vergelijkbare documenten

copyright Ank Verschoor 1

copyright Ank Verschoor 1 Differentiële Diagnostiek Aspecten van differentiële diagnostiek bij spraaktaalstoonissen, ASS en AD(H)D Ank Verschoor Klinisch psycholoog, kinderen jeugdpsycholoog-specialist Stichting Dysphatische