Ondervoeding en ziekte Ondervoeding in Nederland? Annemie Schols Gewichtsverlies Gewicht Lichaamssamenstelling vet lipiden Bioelectrische impedantie energie balans Verlies vetmassa water DEXA scan voedselinname energiegebruik eiwitmassa mineralen Huidplooien Macronutrienten Koolhydraten: Eiwit: Alkohol: Vet: 4 kcal/g 4 kcal/g 7 kcal/g 9 kcal/g 40% van vetvrije massa = spieren Micronutrienten Meting energiegebruik: Indirecte calorimetrie Dubbel gelabeld water techniek Meting van koolzuurafgifte: verschil in uitscheidingssnelheid van 18 O en 2 H isotopen CO 2 and H 2 O uitscheiding rust inspanning dag & nacht Energiegebruik (kcal) = 3.941 x zuurstofopname (L) + 1.106 koolzuurafgifte (L) dagelijks verbruik zeer nauwkeurig langere periode 7-14 dagen kostbaar Langere periode; zonder beperkingen 1
Schatten energiegebruik Versnellingsmeters Ruststofwisseling: Formules: lengte, gewicht, leeftijd en geslacht vetvrije massa Meting van lichaamsbewegingen in 1 of 3 richtingen Meting van dagelijkse activiteit duur, intensiteit, frequentie Energiegebruik voor dagelijkse activiteiten: Vragenlijsten; zittend (20-30%); licht 30-45%); matig (45-60%) zwaar (65-90%); uitzonderlijk (90-120%) Tracmor energie balans gewichtsverlies voedselinname energiegebruik Ziektegerelateerde klachten Verstoorde eetlustregulatie - kortademigheid, moeheid, slikproblemen - chronische sactiviteit voedselinname Medische behandeling Psychosociale factoren - misselijkheid, veranderde smaak, anorexia - angst, depressie, sociale isolatie anorexia nervosa energie balans energiegebruik energiegebruik Ruststofwisseling : acute ziekte (koorts, infecties) : chronische ziekten: sluimerende srespons acute opflakkering chronische ziekte voedselinname Energiegebruik tijdens lichamelijke activiteiten: - activiteiten nivo verminderde efficiëntie longemfyseem cystic fibrosis 2
energie balans Vetmassaverlies Negatieve energiebalans +lage eiwitinname koolhydraatvoorraad beperkt (glycogeen in lever, spieren) eiwitmassa sparen vetverbranding eiwit eiwit Balans tussen eiwit en vasten Eiwitten gram /kg/d 4 3 2 Bouwstoffen & brandstoffen Essentiele & niet-essentiele aminozuren 1 0 24 uur. 3.5 dagen 21 dagen Ondervoeding en ziekte: cachexie eiwit eiwit Deels onafhankelijk van energiebalans Deels door voeding te beïnvloeden Ongewenst gewichtsverlies + disproportioneel verlies van spiermassa 3
acute ziekte Balans tussen eiwit & eiwit Acute ziekte gram /kg/d 7 6 5 eiwit 4 3 eiwit 2 1 0 gezond operatie trauma ernstige bacteriele (sepsis) Herstel Functioneel! chronische ziekte Acute fase eiwitten spier lever eiwit eiwit eiwit lage eiwitinname /- eiwit chronische s activiteit zuurstoftekort, oxidatieve stress medicamenteuze behandeling Chronische ziekten Ontkoppeling van energiebalans en stoornis beperking participatie spierfunctie Verschuiving in lichaamssamenstelling: verlies spiermassa bij behoud/toename vetmassa Versnelde veroudering 4
Lichaamssamenstelling en prognose COPD: gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht, longfunctie en roken Lichaamssamenstelling en prognose longkanker (obesitas met / zonder verminderde spiermassa) ondervoeding sarcopenie cachexie Schols, AJCN 2005 DEXA scan Spiermassa toename behoud Cachexie + Botontkalking Overlappende mechanismen Stimuleren van spiereiwit door eiwit/aminozuren en(kracht)training IGF-1 Behoud IGF-1 Spiermassa verlies 5
IGF-1 IGF-1 Spiermassaverlies aminozuren aminozuren Toename eiwit signalering! Stimulering eiwitsynthese na (verrijkte) eiwitinname Eiwithoeveelheid en kwaliteit Nnmol/kg FFM/min 4000 3500 3000 2500 2000 1500 100 0 Whole body protein synthesis * Hoeveelheid > 1.2-1.5 g/kg gewicht/dag Kwaliteit Type eiwit (soy, caseine, wei) verteerbaarheid essentiele aminozuren Signaleringseigenschappen van specifieke aminozuren (bv. leucine) Timing endogeneous Control COPD Voor/na inspanning feeding Engelen MPKKJ et al. Am. J. Clin. Nutr. 2007. Multimodale stimulering van energiebalans en bij ernstige longziekten Voedingssupplementen Beweging Anabole steroiden Variabele respons na multimodale interventie hangt samen met een uitgesprokenere srespons Spiermassa kg) +3.1 gewichtstoename >5% +1.5-0.9 Weight gain plasma levels (ng/ml) 2,5 2 1,5 1 0,5 sstoffen in bloed ** * >5% ** * >5% 0 R 55 R 75 6
IGF-1 Ziekte is topsport IGF-1 metabole stress diet exercise Acute opflakkeringen van een chronische ziekte [FA] [AMP/ATP] O 2 spiermassa herstel gezond PGC-1 PPAR AMPK HIF-1 ziek mttfa sactiviteit spier SIRT1 mitochondrial genes SIRT3 mitochondrion stofwisseling glycolytic genes oxidative genes nucleus multifactorieel tijd Gewichtsverlies tijdens ziekenhuisopname Samenspel tussen ziekte-ernst en leefstijl Acute fase Verminderd herstel leefstijl westerse voeding roken zuurstoftekort oxidatieve stress orgaan stoornis Opname ontslag heropname 7
Tijdig aandacht voor gewicht en spiermassaverlies 4 maanden intensieve revalidatie en 20 maanden onderhoud Kankercachexie beenspierkracht ademhalingsspierkracht Precachexie: Gewichtsverlies (<10%) vetmassa: energiebalans + fysieke activiteit Cachexie: Gewichtsverlies > 10% spiermassa en spierfunctie (handknijpkracht, beenspierkracht) loopafstand Multimodale aanpak Voorbeeld: chemo-radio therapie bij longkanker Uitdaging: optimale inpassing in behandelingstraject Acute ziekte en voeding Micronutriënten Acute levensbedreigende medische problematiek staat centraal Ontregelde stofwisseling is functioneel Modulatie van de catabole respons wenselijk? haalbaar? Meer aandacht voor versneld herstel Multidisciplinaire aanpak Integratie van voedings-en medische zorg: voorbeeld Enhanced recovery after surgery (ERAS) Voedselinname < 1000 kcal Calcium/ijzer jongeren Vitamine D: ouderen en chronisch zieken 8