Bijlage 3 Onderzoek vraag en inventarisatie aanbod huishoudelijke verzorging 1. Inleiding Om gefundeerde keuzes te kunnen maken over de uitvoering van de huishoudelijke verzorging heeft de gemeente onderzoek gedaan naar de vraag, het aanbod en de financiën van deze nieuwe taak. Hiertoe zijn zowel harde cijfers ten aanzien van de situatie in Houten gegenereerd als ook meer kwalitatieve gegevens uit gesprekken met gebruikers van huishoudelijke verzorging, aanbieders van huishoudelijke verzorging, het zorgkantoor, het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) en de initiatiefgroep burgerparticipatie. Leeswijzer De resultaten en conclusies uit het onderzoek zijn de basis voor de kadernotitie implementatie huishoudelijke verzorging. Vanwege de leesbaarheid worden in deze bijlage de resultaten conform de gehanteerde onderwerpen in de kadernotitie weergegeven. De cijfermatige resultaten over de financiën zijn opgenomen in paragraaf 4.4 van het startdocument. In de gesprekken met gebruikers en de initiatiefgroep burgerparticipatie is het onderwerp financiën ook aan de orde geweest, met name in relatie tot de eigen bijdragen. De resultaten daarvan zijn wel in deze bijlage opgenomen. 2. Resultaten en conclusies onderzoek 2.1 Financiën De gemeente kan bij invoering van de Wmo kiezen of zij wel of niet een eigen bijdrage gaat heffen. Ten aanzien van de hoogte van die eigen bijdrage heeft de gemeente een beperkte beleidsvrijheid. Er is sprake van een anti-cumulatiebeding. Dat wil zeggen dat de totale eigen bijdrage die een cliënt betaald voor voorzieningen uit de AWBZ en Wmo (inclusief de Wvg) niet hoger mag zijn dan het wettelijk maximum. Dit maximum is inkomensafhankelijk. Binnen de inkomensafhankelijke grenzen is het mogelijk om de volledige kostprijs voor een voorziening in rekening te brengen. De eigen bijdrage in de Wmo is leidend. Cliënten die voor de Wmo al het maximum aan eigen bijdragen betalen hoeven voor de AWBZ geen bijdrage meer te betalen. In de gesprekken met gebruikers van huishoudelijke verzorging is aangegeven dat het betalen van een eigen bijdrage als redelijk wordt ervaren. Voor mensen met lage inkomens is de invoering en hoogte van de eigen bijdrage echter een reden is geweest om de huishoudelijke verzorging waar zij volgens de indicatie recht op hebben terug te schroeven of stop te zetten. Dit bleek met name een belangrijk punt bij de groep mensen met een achtergrond in de geestelijke gezondheidszorg. De initiatiefgroep burgerparticipatie geeft aan dat het heffen van een eigen bijdrage redelijk is. In de hoogte hiervan kan eventueel onderscheid gemaakt worden naar inkomen en aard en duur van de zorg. Bijvoorbeeld: een gehandicapte heeft meer kosten en heeft permanent huishoudelijke verzorging nodig, hier zou rekening mee gehouden kunnen worden door niet puur een inkomenstoets toe te passen. Dit ligt anders bij iemand met een hoger inkomen die kortdurend huishoudelijke zorg nodig heeft, bijvoorbeeld na een ziekenhuisopname. 2.2 Inkoop Prijs Op dit moment verzorgt het zorgkantoor de inkoop van huishoudelijke verzorging. Het zorgkantoor geeft aan dat zij over het algemeen tegen de, landelijk vastgestelde, maximumtarieven inkoopt. In 2005 is dit tarief voor reguliere huishoudelijke verzorging 26,40 en voor Alfahulp 11,10. Diverse zorgaanbieders hebben reeds te kennen gegeven dat de prijs waarschijnlijk iets naar beneden kan. 1
Hoeveel huishoudelijke verzorging moet ingekocht worden en voor wie? De onderstaande gegevens van het jaar 2004 geven hiervan een redelijk beeld: uren huishoudelijke verzorging in Houten 2004 product uren personen Huishoudelijke verzorging 50.410 609 Alfahulp 10.760 131 totaal 61.170 740 (bron: productieoverzicht 2004 CAK) De leeftijdsgroep 70-89 is 5, 89% van de totale Houtense bevolking. 70% van deze groep maakt gebruik van huishoudelijke verzorging. In totaal gebruikt deze leeftijdsgroep 71 % van het totaal aantal uren huishoudelijke verzorging in Houten, te weten 43.597 uur. Het aantal bedden in verpleeg- en verzorgingshuizen heeft een relatie met de hoeveelheid huishoudelijke verzorging in deze leeftijdsgroep. Wanneer ouderen op een wachtlijst staan om in een verpleeg- of verzorgingshuis terecht te kunnen gebruiken zij gedurende die wachttijd vaak huishoudelijke verzorging. In de gemeente Houten is het aantal bedden in verzorgingshuizen relatief laag: per 1000 inwoners van 75 jaar of ouder zijn er 86 bedden tegenover 103 bedden op landelijk niveau. Waaraan hechten gebruikers van huishoudelijke verzorging belang? Uit de gesprekken met de gebruikers van huishoudelijke verzorging zijn een aantal duidelijke uitkomsten te destilleren: - inzet van een vaste hulp - garantie voor continuïteit van de hulpverlening, ook bij ziekte en vakanties - kennis van schoonmaken - goede communicatie met betrekking tot de planning van hulp - meedenken met de cliënt - invloed van cliënt op uit te voeren werkzaamheden (met name bij mensen met alleen een fysieke beperking) - eigen initiatief en organisatievermogen van hulp (met name bij mensen met ook een geestelijke beperking) - huishoudelijke verzorging is meer dan schoonmaken, ook het luisterend oor is belangrijk (met name bij ouderen, mensen met een chronische ziekte of handicap en mensen met een achtergrond in de geestelijke gezondheidszorg, minder bij mensen met kortdurende zorg) Volgens de wet moet de gemeente bij verstrekking van huishoudelijke verzorging in natura de keuze bieden tussen minimaal 2 aanbieders. De keuzevrijheid is ook onderwerp van gesprek geweest bij de gesprekken met gebruikers van huishoudelijke verzorging. Hieruit blijkt dat keuzevrijheid tussen aanbieders als minder belangrijk werd ervaren. De initiatiefgroep burgerparticipatie voegt hieraan toe: de keuze voor de aanbieder van huishoudelijke verzorging en of er sprake is van keuzevrijheid is minder belangrijk dan het op langere termijn kunnen handhaven van het huidige volume en kwaliteitsniveau van huishoudelijke verzorging. 2
De markt in Houten De huidige markt huishoudelijke verzorging in Houten ziet er als volgt uit: Aanbieder Vitras De Loericker Stee en N gein) Zorgspectrum Haltna) Stichtse Warande De Loericker Stee) personen in zorg in 2004 zorguren in 2004 Alfahulp 603 50.447 ja, in 2004 10.133 uur 50 Doelgroep (ouderen, gehandicapten, alle inwoners) alle inwoners 4.248 nee zorg aan ouderen in de omgeving van Het Haltna Huis 33 1.742 nee - zorg aan ouderen - huishoudelijke verzorging in satellietwoningen Kwaliteit/ keurmerk - Z-org keurmerk; - eind 2006 HKZcertificering niet gecertificeerd; wel in HKZ-traject - niet gecertificeerd; - streeft naar HKZopstapcertificatie eind 2006 Rol + werkwijze in Houtense structuur - ziet thuiszorg als geheel, hv geen losstaand deel - partner in convenant wzw en in loket VIA Houten - productafspraken met Zorgspectrum over zorg in de buurt van intramurale instellingen - voert ook algemeen maatschappelijk werk en jeugdgezondheidszorg 0-4 jaar in Houten uit. (verpleging en persoonlijke verzorging) - zit in keten thuiszorg, ziekenhuis en ggz (Altrecht) - hebben mobiel geriatrisch team - partner in convenant wzw en in loket VIA Houten - aanvullend op de thuiszorg - partner in convenant wzw en in loket VIA Houten 3
Aanbieder Flexicare N gein) Curadomi Veenendaal) Priva Zorg steunpunt Houten) personen in zorg in 2004 30 13 zorguren in 2004 Alfahulp Doelgroep (ouderen, gehandicapten, alle inwoners) 2.717 nee - alle inwoners - werkt met een vaste medewerker per klant 1.087 nee, wel mogelijk in 2006 - alle inwoners - werkt met een vaste medewerker per klant - werkt vanuit christelijke grondslag 4 330 Ja - alle inwoners - werkt met zelfstandige zorgondernemers (zon s) en vaste teams Kwaliteit/ keurmerk HKZgecertificeerd - ISOgecertificeerd - streeft naar HKZopstapcertificatie in 2006 - ISO 9001: 2000 gecertificeerd - interne en externe audits Rol + werkwijze in Houtense structuur - samenwerken voor het bieden van goede zorg - signaalfunctie mbt wijkgericht samenwerken - levert uitzendkrachten aan derden, zoals Vitras - beschikt over flexibele pool van medewerkers - indicatie meestal via CIZ, maar ook via sip s - samenwerking met intramurale zorg, vrijwilligers, mantelzorgers en het Interkerkelijk Diakonaal Overleg Houten - plannen om ook ondersteunende en activerende begeleiding te gaan leveren - vanaf 2006 bieden zij aan PGB- klanten de mogelijk de administratie over te nemen. 4
Conclusies: 1. De zes geraadpleegde aanbieders verzorgen ca. 98 % van de thuiszorg in Houten. 2. Vitras en PrivaZorg bieden alfahulp aan. Vitras is de grootste aanbieder van alfahulp. Curadomi wil ermee starten in 2006. 3. Twee aanbieders (Zorgspectrum en de Stichtse Warande), van oorsprong intramurale zorgaanbieders, hebben als doelgroep ouderen die woonachtig zijn in de omgeving van hun instelling; de anderen rekenen alle inwoners tot hun doelgroep. 4. Mensen die gebruik maken van een PGB kopen nauwelijks zorg in bij reguliere zorgaanbieders. Op grond van het Kernrapport Wmo, ABF-research van november 2005 heeft Houten 98 PGBhouders. 5. Alle aanbieders hebben een keurmerk of zijn druk bezig met het behalen ervan. Naar verwachting is elke aanbieder eind 2006 gecertificeerd. 6. Alle zorgaanbieders indiceren met behulp van sip s van het CIZ. 7. Vitras is een zorgaanbieder, die een breder pakket heeft dan huishoudelijke verzorging (algemeen maatschappelijk werk, jeugdgezondheidszorg). 8. Drie aanbieders (Zorgspectrum, Vitras en de Stichtse Warande) maken deel uit van de Houtense Zorgstructuur door middel van lidmaatschap van het platform wonen, zorg en welzijn en participatie in het loket VIA Houten. Aanbesteden Volgens Europese regelgeving is de gemeente verplicht de huishoudelijke verzorging aan te besteden. Bij een aanbesteding kunnen alle aanbieders van huishoudelijke verzorging in Nederland en Europa zich inschrijven. De verwachting is dat in ieder geval een aantal landelijk werkzame organisaties en grote regionale organisaties zich zullen inschrijven op een aanbesteding. De andere grote aanbieders van huishoudelijke verzorging die in de regio actief zijn qua activiteiten in grote lijnen vergelijkbaar met Vitras. Het gaat om Zuwe Zorg, Rivas en Aveant. Bij de aanbesteding moet er rekening gehouden worden met een mogelijk hoger of lager aantal PGBhouders dan de gemeente op dit moment rijk is. Het invoeren van een vorm van een zogenaamd vouchersysteem ontslaat de gemeente niet van de plicht om aan te besteden. Er zijn 2 typen van het vouchersysteem. De eerste is feitelijk een vorm van een persoonsgebonden budget. Hierbij krijgt de cliënt na indicatie een bon die ingeleverd kan worden bij elke aanbieder naar keuze. De gemeente betaalt dan alleen de rekening zonder dat zij zich bemoeit met kwaliteit of prijs. Het opzetten van alleen een dergelijk systeem is onder de Wmo niet toegestaan. De gemeente is namelijk verplicht ook zorg in natura te bieden. Bij het tweede type van het vouchersysteem maakt de gemeente met een aantal aanbieders afspraken dat cliënten hun vouchers bij hen kunnen verzilveren en wat daarvan de prijs en kwaliteit is. In dit geval houdt de gemeente zich bezig met de selectie van aanbieders en is dus verplicht om aan te besteden. 2.3 Doelgroep Met doelgroep wordt de groep mensen bedoeld die op basis van objectieve criteria in aanmerking komen voor een voorziening zoals huishoudelijke verzorging. In de afgelopen jaren heeft het landelijke beleid de doelgroep beperkt. Een persoon met een beperking heeft geen recht op huishoudelijke verzorging indien van gezinsleden mag worden verwacht dat zij die zorg op zich nemen, dit wordt gebruikelijke zorg genoemd. Bijvoorbeeld: het hebben van een gezonde inwonende partner is de meest voorkomende reden waarom een aanvraag voor huishoudelijke verzorging wordt afgewezen. Iedere volwassen burger wordt bovendien verondersteld naast een volledige baan of opleiding een huishouden te kunnen voeren. Het CAK geeft aan dat vanwege de vele factoren die invloed hebben op de hoogte van de productie van huishoudelijke verzorging de hoeveelheden geleverde huishoudelijke verzorging over de jaren voor 2004 niet vergelijkbaar zijn. Er is in de afgelopen jaren namelijk sprake geweest zowel invoering als afschaffing van wachtlijsten en plafonds in de budgettering en verhoging van de eigen bijdrage. Ook spelen zaken als vergrijzing en extramuralisering van zorg een rol. Zeker is wel dat door de striktere regelgeving minder mensen in aanmerking komen voor huishoudelijke verzorging. Uit de gesprekken met gebruikers van huishoudelijke verzorging kom naar voren dat de strikte toepassing van het begrip gebruikelijke zorg in een aantal gevallen tot zware en overbelasting van de gezinsleden leidt. Dit vanwege de psychische belasting die een ernstige en/of langdurige aandoening 5
voor het hele gezin met zich meebrengt en het feit dat voor veel praktische taken zoals bijvoorbeeld administratie geen indicatie kan worden aangevraagd. Daarnaast geeft men aan dat de meeste mensen geen zorg vragen wanneer het niet hard nodig is. Mantelzorg, dus zorg die veel meer is dan gebruikelijke zorg, is volgens de huidige regelgeving vrijwillig. Indien in het gezin of omgeving van de persoon met de beperking, zoals uitwonende kinderen, buren of vrienden, geen mensen bereid zijn deze zorgtaak op zich te nemen heeft men recht op een indicatie voor deze zorg. Bij de indicatiestelling wordt hier wel uitdrukkelijk naar gevraagd. 2.4 Loket (proces van zorgvraag naar zorgverlening) Op dit moment verloopt het proces binnen de AWBZ als volgt: Actie vraag indicatie toewijzing zorgverlening Door burger CIZ of aanbieder zorgkantoor aanbieder In het eerste half jaar van 2005 heeft het CIZ 506 indicaties huishoudelijke verzorging gesteld. Van deze indicaties waren er 172 alleen voor huishoudelijke verzorging, ook aangeduid als enkelvoudige huishoudelijke verzorging en 334 voor huishoudelijke verzorging in combinatie met een andere functie die na invoering van de Wmo in de AWBZ blijft, zoals bijvoorbeeld persoonlijke verzorging. Dit worden indicaties voor meervoudige huishoudelijke verzorging genoemd. Wanneer er sprake is van huishoudelijke verzorging van maximaal 3 maanden kan de indicatiestelling hiervoor gemandateerd worden aan zorgaanbieders. De indicatiestelling gebeurt dan door middel van een standaard indicatieprotocol (SIP). Uit de gesprekken met gebruikers van huishoudelijke verzorging blijkt dat veel mensen niet op de hoogte zijn van het complete ondersteuningsaanbod in de gemeente. Niet alleen wat betreft huishoudelijke verzorging maar ook aanverwante zaken zoals de klussendienst. Er bestaat geen eenduidig beeld van waar je met een hulpvraag naar toe moet. Het wordt belangrijk gevonden dat de te doorlopen procedures en toepassing van protocollen begrijpelijk zijn en niet te lang duren. Protocollen moeten uniform worden toegepast, de indicatiestelling moet dus objectief zijn. De inrichting van de indicatiestelling voor diverse voorzieningen het liefst bij één loket. De initiatiefgroep burgerparticipatie geeft aan dat boven alles de onafhankelijkheid en objectiviteit van de indicatiestelling gewaarborgd moet worden. Dit is nog belangrijker dan het gebruiksgemak, zoals zoveel mogelijk taken onderbrengen in één loket. 2.5 PGB Wanneer iemand volgens het CIZ in aanmerking komt voor huishoudelijke verzorging kan men kiezen tussen levering van zorg in natura of een persoonsgebonden budget (PGB). Met dit PGB kan zelf zorg worden ingekocht. De besteding van het budget dient achteraf verantwoord te worden. De hoogte van het budget is op dit moment vastgesteld op ongeveer 70% van het uurtarief in natura. Indien men voor de zorg in natura een eigen bijdrage verschuldigd is geldt dat ook bij een PGB. Deze wordt bij de uitbetaling ingehouden. In Houten waren in 2004 98 PGB-houders. Er is geen inzicht te verkrijgen bij welke aanbieders dat budget wordt besteed. Volgens landelijke gegevens wordt de zorg voor een groot deel bij mensen in de eigen omgeving of vrijgevestigde ondernemers ingekocht. Uit gesprekken met gebruikers van huishoudelijke verzorging blijkt dat het principe achter het PGB zeer wordt gewaardeerd, de administratieve uitvoering ervan is voor veel mensen een zware belasting en reden om weer over te stappen naar zorg in natura. Een andere reden om weer over te gaan op zorg in natura is dat bij inkoop van zorg bij mensen in de eigen omgeving er moeilijk vervanging 6
geregeld kan worden bij ziekte van de zorgverlener. Inkoop bij thuiszorginstellingen is met een PGB lastig vanwege de tarieven van die instelling. De initiatiefgroep burgerparticipatie geeft aan dat het niet wenselijk is om in de toekomst de hoogte van het PGB te koppelen aan steeds wisselende en waarschijnlijk lagere tarieven die worden bereikt in de aanbesteding. Het moet een bedrag blijven waarvoor daadwerkelijk zorg kan worden ingekocht. 7