Eye Movement Desensitisation and Reprocessing (EMDR) bij Autisme Ank Goosen Gezondheidszorgpsycholoog GGzE 21 09 2012 Wat is EMDR Indicatie Doel Doelgroep Methode Aanpassingen Resultaten 2 cliënten Inhoud: Wat is EMDR? Methode om traumatische en negatieve ervaringen te verwerken Werkgeheugen hypothese Verschil met imaginaire exposure Oogbewegingen, klikjes, handtaps 1
Opstelling bij oogbewegingen Klikjes Indicatie voor EMDR: a) Beschadigende gebeurtenissen b) Waardoor disfunctionele kennisbestanden zijn gevormd c) Die opnieuw geactiveerd worden bij bepaalde stimuli d) Die nog steeds tot een actueel voelbare emotionele reactie leiden e) Onvoldoende in staat zijn de confrontatie met de stimulussituatie aan te gaan Doel = De actuele lading die gebeurtenissen oproepen verminderen 2
Doel (2) vermindering van het aantal klachten een vastgelopen verwerkingsproces weer op gang brengen, de actuele lading verdwijnt minder spanning als wordt teruggedacht aan het traumatische beeld geloofwaardigheid van een positieve gedachtegang vergroten EMDR bij autisme: Weinig kennis over, nauwelijks wetenschappelijk onderzoek naar gedaan Eventueel elementen gebruiken uit het protocol voor kinderen Doelgroep (1) Mensen met een autisme spectrum stoornis en bijkomend: PTSS Angsten Schaamte / Boosheid Schuld / Verantwoordelijkheid Negatief zelfbeeld Doelgroep (2) Autisme en traumatische beleving: Wellicht andere gebeurtenissen dan je verwacht! Belangrijke vraag: is dit het juiste moment? 3
Methode Per gebeurtenis zoek je het meest nare beeld, waarop de focus wordt gelegd Verwerkingsproces wordt opgestart: beeld + afleidende stimulus Wat komt er op? Doorgaan totdat spanning eraf is Voorwerk (1) Educatie geven over EMDR Anders verkeerde ideeën Verwachtingen bespreken Uitleggen dat je dicht bij elkaar zit, eventueel korte demonstratie Voorwerk (2) In paniek omdat geen concrete situaties benoemd kunnen worden Véél negatieve ervaringen en problemen met kiezen Tip = omgeving betrekken, eventueel erbij uitnodigen Uitleggen wat te doen bij emotionele reactie Aanpassingen bij Autisme: Communicatie Voorstellingsvermogen Informatieverwerking Rigiditeit Emotieregulatie 4
Aanpassingen communicatie Controleren of cliënten betekenis kunnen verlenen aan het woord naar Letterlijk nemen van taal: Wat komt er op? Niets. Concentreer je daarop. Hoe kun je je op niets concentreren? Valkuil = in gesprek gaan Stoelopstelling prettig voor cliënten Aanpassingen voorstellingsvermogen (1) Lukt het een inschatting te maken op een schaal van 0 10 en 1 7? Ik ken alleen 0 en 10 en niet de tussenliggende cijfers Gehanteerde schalen zijn anders, dit kan verwarrend zijn Cliënten kunnen zich op voorhand niet voorstellen dat het beeld mogelijk gaat veranderen, en blijven hiernaar vragen Visueel ondersteunen (smiley s, gevoelsthermometer) Visuele ondersteuning Aanpassingen voorstellingsvermogen (2) Methode van fotoboek kan niet iedereen zich voorstellen Back to target: geen andere aspecten kunnen benoemen, accepteren Dat zie je niet, dat zit in mijn hoofd, is nergens zichtbaar Gebrek aan voorstellingsvermogen: niet kunnen denken in beelden. Denken aan andere zintuigen 5
Aanpassingen in informatieverwerking Vertel mij in grote lijnen lukt niet altijd Uitweiden afkappen! Slechte concentratie Ik kan me niet tegelijkertijd concentreren op het beeld en op de bewegende vingers Denken in beelden is helpend Moeite om een stilstaand beeld vast te houden gezien het denken in filmpjes Generaliseren: lukt veelal! Aanpassingen prikkelverwerking Zoek een rustige ruimte om EMDR te doen Zoeken naar prettige manier van afleiding: oogbewegingen, klikjes of hand taps gezien overprikkeling Over de klikjes: In mijn rechteroor klikken ze vaker dan in mijn linkeroor Het is fijn dat ik geen patroon kan ontdekken in de klikjes Aanpassingen gezien rigiditeit Concentreer je daarop: hier hardnekkig aan proberen vast te houden Blijven hangen in hetzelfde aspect: zintuigen afgaan Door rigiditeit moeite met loslaten van het verleden. Ik ben oké; ja maar ik was toen niet oké! Desensitisatie duurt mogelijk langer door rigiditeit Emotieregulatie Benoemen van gevoel is niet altijd mogelijk. Accepteren, anders daalt de lading Ik voel het in mijn hele lijf Waar voel je dat in je lichaam? In mijn hypothalamus Relatie tussen verstand en gevoel wordt gelegd Ik wist het al maar nu voelt het ook zo 6
Algemene aanwijzingen (1) Positief afsluiten heel prettig Tussendoor stimuleren (je doet het prima, blijf mijn vingers volgen) Vaak veel verwondering over de rust die ontstaat Ik probeer te begrijpen, maar ik snap nu dat dat helemaal niet hoeft! Aantal sessies varieert Helpen bij formuleren NC en PC Algemene aanwijzingen (2) EMDR veelal gecombineerd met andere zorg (casemanager, psycholoog, etc.) Als er iets van een ander trauma opkomt: hand opsteken en back to target Bij heftige emotionele ontlading: vooral doorgaan en eventueel versnellen! Afspraken maken over bereikbaarheid. Dagboek bijhouden is veelal te veel gevraagd en te algemeen, of je moet er substantieel deel aan tijd in steken. Resultaten Cliënten gaan zelf associëren Verbanden worden gelegd, die inzicht bieden, zoals: Het is niet mijn schuld Deze ervaring heeft invloed op mijn huidige relatie Daarom ben ik ook nu nog zo wantrouwend Meer functionele manier van informatieverwerking: verklaart waarom mensen in het heden bepaalde dingen doen Meer tot te kern komen Resultaten volgens cliënten: Ik heb geen last meer van nachtmerries Ik zie in dat ik me niet schuldig hoef te voelen over wat er gebeurd is Het heeft me inzicht gegeven in mezelf Ik ben een goed mens en mag trots zijn op mezelf Angst uit het verleden zorgde voor problemen in mijn relatie Ik ben veel rustiger Ik voel me minder angstig 7
Tweemaal heeft het niet gewerkt: 1) Client vertelt: Ik mag niet afdwalen van de pijn van de situatie, want dat is vluchten Rigiditeit zoals passend bij ASS: Alternatief traject aangeboden 2) Er is geen actuele lading. Afspraak = komen zodra die lading er wel is. Mogelijke bijwerkingen Moe / uitgeput Kort lontje Zich terugtrekken Veelal 1 7 dagen last Geen! Resultaten van 2 cliënten Voor en nametingen verricht Afgenomen lijsten: Algemene klachtenlijsten: SCL 90 R & OQ 45 Specifieke klachtenlijst: ZIL (Zelfinventarisatielijst Posttraumatische Stress Stoornis) Casus 1 Jonge vrouw, 22 jaar Verbaal en fysiek geweld door ex partner Vreemdgaan ex partner en daardoor angst in huidige relatie 5 gebeurtenissen behandeld: verleden, heden, toekomst 8
SCL 90 R: Totaal SCL 90 R 300 250 200 150 100 240 113 Gemiddelde Grootste verschillen op de subschalen: Somatische klachten Angst Depressie Wantrouwen en interpersoonlijke sensitiviteit 50 0 Voormeting Nameting OQ 45: Totaal OQ 45 Minder psychische klachten Beter interpersoonlijk functioneren Weinig verbetering op de schaal maatschappelijk disfunctioneren 9
ZIL: Totaal (max. 88) ZIL: Subschalen 70 60 50 40 30 20 59 30 25 20 15 10 5 18 7 23 15 18 14 Voormeting Nameting 10 0 Voormeting Nameting 0 Herbeleven (max. 24) Vermijden (max. 36) Hyperarousal (max. 28) Casus 2 SCL 90 R: Totaal Man, 34 jaar Traumatisch verleden 4 situaties behandeld 350 300 250 320 200 150 146 Gemiddelde 100 50 0 Voormeting Nameting 10
SCL 90 R OQ 45: Totaal Grootste verschillen op de subschalen: Somatische klachten Angst Depressie Wantrouwen en interpersoonlijke sensitiviteit OQ 45 ZIL: Totaal (max. 88) Minder psychische klachten Beter interpersoonlijk functioneren Verslechtering op de schaal maatschappelijk disfunctioneren 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 83 Voormeting 34 Nameting 11
ZIL: Subschalen Casus 2 40 35 30 25 20 15 10 5 0 23 7 Herbeleven (max. 24) 34 26 13 14 Vermijden (max. 36) Hyperarousal (max. 28) Voormeting Nameting Na 7 maanden nog 2 gebeurtenissen behandeld op verzoek van cliënt Ten slotte Bedankt voor de aandacht! Met dank aan cliënten en Het heeft gewerkt! Maar wat een vaag gedoe zeg, ik snap er niets van. Vragen? Ank Goosen Gezondheidszorgpsycholoog Centrum Autisme Volwassenen GGzE aca.goosen@ggze.nl 040 2613900 12