Monitor Meerjarenambitie Verkeersveiligheid 2011-2015 1. Inleiding Ten behoeve van de actualisatie van het verkeersveiligheidsbeleid is een beknopte monitor uitgevoerd, waarin is teruggeblikt op de activiteiten van de afgelopen jaren. Daarbij is gekeken in hoeverre de afspraken met betrekking tot de speerpunten uit de Meerjarenambitie Verkeersveiligheid (MJV) 2011-2015 1 zijn waargemaakt. Deze notitie bevat de resultaten van deze monitor. De MJV 2011-2015 bestaat uit een integrale aanpak: veiliger maken van infrastructuur en de beïnvloeding van gedrag door middel van educatie, voorlichting en handhaving. Dit is verder uitgewerkt in doelstellingen met betrekking tot speerpunten voor veilige infrastructuur en gedragsbeïnvloeding (educatie, voorlichting/handhaving). Per speerpunt wordt aangegeven in hoeverre de doelstellingen zijn gehaald en worden aanbevelingen gedaan voor de actualisatie van het verkeersveiligheidsbeleid. 2. Veilige infrastructuur De pijler infrastructuur heeft als doelstelling om de wegen in de Stadsregiogemeenten verkeersveilig in te richten. Het gaat daarbij zowel om de aanpak van knelpunten (curatief) als om de het duurzaam veilig inrichten van de infrastructuur (preventief). Daaraan zijn de volgende drie speerpunten gekoppeld: - Het uitvoeren van 80 punten Regionale top 100 - Maatregelen op schoolroutes (max 5 stuks) / aanpak schoolzones - De aanleg en verbetering van 30 en 60 km gebieden: jaarlijks ca. 20 km Jaarlijks wordt er ca. 2 a 2,5 miljoen vanuit de BDU besteed aan de realisatie van deze speerpunten. Regionale Top 100 Voor het wegnemen van knelpunten is in 2010 een regionale top 100 opgesteld. Doelstelling daarbij is dat 80 van de 100 knelpunten in 2015 moeten zijn opgelost. Deze top 100 is opgebouwd uit black spots (meer dan 6 slachtofferongevallen in 3 jaar) en aandachtslocaties (3-5 slachtofferongevallen in een periode van 3 jaar). De ranglijst is opgesteld aan de hand van de ongevallengegevens van 2007, 2008 en 2009 in samenspraak met de 16 gemeenten. Elke gemeente kent minstens twee locaties in de top 100. Per november 2014 zijn in totaal 51 knelpunten uit de top 100 aangepakt, waarvan 42 in Amsterdam (Amsterdam kende 53 top 100 locaties). Verder zijn enkele locaties uit de top 100 in andere grote projecten ondergebracht. Ook zijn door de realisatie van de N201+ (en met de verlegging van de aansluiting op de A4) een aantal locaties uit de top 100 verdwenen. De doelstelling dat in 2015 80 locaties van de top 100 zijn opgelost, zal echter niet worden gehaald. Een probleem bij de uitvoering van de top 100 is de teruglopende landelijke registratie van de ongevallen door de politie. Hierdoor ontbreekt actueel inzicht van de huidige knelpunten en of knelpunten zijn opgelost nadat maatregelen zijn genomen. De verwachting is dat landelijk de komende jaren de registratiegraad van ongevallen weer zal toenemen, onder meer door samenwerking met verzekeraars. Tegelijkertijd is er een landelijke trend om steeds meer vooraf in te schatten waar potentiele risicolocaties zijn op basis van infrastructurele- en gedragskenmerken. 1 Deze is te downloaden via de link: http://verkeersveiligheidspunt.nl/beleid-en-plannen/ 1
Schoolroutes en schoolzones In de MJV 2011-2015 is een doelstelling van vijf maatregelen op schoolroutes per jaar geformuleerd. De focus is echter de afgelopen jaren gewijzigd van schoolroutes schoolomgevingen door rondom scholen schoolzones in te richten. Daarnaast liften veel schoolroutes mee op maatregelen op het bestaande fietsnetwerk of grotere verkeersveiligheidsmaatregelen. De aandacht voor schoolzones is een nieuwe ontwikkeling sinds het vaststellen van het MJV. Hiervoor heeft de Stadsregio een leidraad inrichting schoolzones laten ontwikkelen ter ondersteuning van gemeenten. In totaal zijn er de afgelopen jaren 73 schoolzones gerealiseerd (bij ongeveer 100 basisscholen; in totaal zijn er 560 basisscholen). De aanpak van schoolzones verschilt sterk per gemeente, zoals ook blijkt uit tabel 1. Waar de ene gemeente de schoolomgeving echt op buurtniveau uitvoert (inclusief de voornaamste schoolthuisroutes) wordt in andere gemeenten vooral ingezet op de herkenbaarheid door de markering, bebording en eventueel het straatmeubilair. Duurzame veilige inrichting van 30- en 60 km zones In het MJV 2011-2015 is een doelstelling opgenomen dat wegen in de Stadsregiogemeenten duurzaam veilig worden ingericht (20km/jaar). De focus ligt daarbij op 30km/uur 2 en 60km/uur 3 gebieden. In de afgelopen periode zijn 81 gebieden conform duurzaam veilig ingericht. Opvallend is dat in sommige wijken in de eerste jaren van Duurzaam Veilig sobere inrichtingen zijn gerealiseerd. Nu in deze wijken groot onderhoud aan riolering wordt uitgevoerd, wordt een volledige uitrol van Duurzaam Veilig meegenomen. Er is op dit moment nog geen duidelijk beeld hoe groot de resterende opgave is voor het inrichten van gebieden conform duurzaam veilig. Ten behoeve van de beleidsactualisatie zal een inventarisatie onder de wegbeheerders worden gedaan om hier inzicht in te krijgen. Tabel 1: Infrastructurele verkeersveiligheidsmaatregelen 2011-2014 (excl. fiets), svz december 2014 Top 100 (doelstelling=80) Schoolroutes / schoolzones 30km / 60 km zones (doelstelling=20 km p/j) Gemeente Schoolroutes Schoolzones Aalsmeer 1 - - 2 Amstelveen 2 2 10 16 Amsterdam 42-13 4 4 Beemster - - 1 1 Diemen 2 - - 1 Edam-Volendam - 3 8 - Haarlemmermeer 4-31 9 Landsmeer - - - 1 Oostzaan - - - 2 Ouder-Amstel - - - 1 Purmerend - - - 11 Uithoorn - 1-3 Waterland - - - - Wormerland - - - 6 Zaanstad - - 9 23 Zeevang - - 1 1 Totaal 51 6 73 81 Naast deze specifieke maatregelen ten behoeve van verkeersveiligheid, is er de afgelopen jaren ook veel in de fietsinfrastructuur verbeterd, met een positief effect op de verkeersveiligheid. Het gaat dan onder meer om het realiseren van ontbrekende en zwakke schakels in het regionale fietsnetwerk. Tussen 2011 en nu gaat het om ca. 60 projecten op het regionale fietsnetwerk. 2 Erftoegangswegen gelegen in verblijfsgebieden binnen de bebouwde kom. Daarbij weert men het doorgaande autoverkeer en zorgt men voor een rijsnelheid van maximaal 30 km/uur door snelheidsremmende infrastructuur. 3 Erftoegangswegen in verblijfsgebieden buiten de bebouwde kom met een rijsnelheid van maximaal 60km/uur. Dit zijn bijvoorbeeld wegen waaraan woningen liggen of wegen die voornamelijk gebruikt worden door landbouw-verkeer of voor recreatie. 4 De gemeenten Amsterdam heeft in 2013 de verkeersveiligheidssituatie voor 50 scholen onderzocht en in 2014 voor 45 scholen. Op basis hiervan worden nu maatregelen voorbereid en uitgevoerd. Op korte termijn zal een monitor plaatsvinden over 2013 welke maatregelen zijn uitgevoerd en hoeveel schoolomgevingen dit betreft. 2
Verder zijn in diverse stadsregiogemeenten obstakels op het fietspad (paaltjes) weggehaald of beter zichtbaar gemaakt en is op verschillende plekken de opstelcapaciteit bij verkeersregelinstallaties verbreed. Aanbevelingen Er is eerder al gerefereerd aan de afname van de ongevallenregistraties van de politie. Zoals aangegeven is de verwachting dat de ongevallencijfers de komende jaren weer zullen verbeteren. Toch zullen we het nu nog moeten doen met beperkte data, waardoor een duidelijk en kwantitatief onderbouwd beeld van de knelpuntlocaties ontbreekt. Door risicolocaties vooraf beter in te schatten op basis van weg- en gedragskenmerken, kan een verschuiving plaatsvinden van achteraf reageren nadat ongevallen al hebben plaatsgevonden (curatief) naar vooraf veilig inrichten (proactief). Hiermee wordt aangehaakt bij een landelijk ontwikkeling (ontwikkeling van Safety Performance Indicators). Daarnaast zal een reactieve aanpak om knelpuntlocaties aan te pakken ook nodig blijven. Met behulp van de naar verwachting weer toenemende ongevallenregistraties, zal samen met alle wegbeheerders moeten worden gekeken hoe een dergelijke preventieve en curatieve aanpak van knelpunten het beste gestalte kan krijgen. 3. Gedragsbeïnvloeding Bij ruim 95% van de verkeersongevallen speelt gedrag een belangrijke rol. Stadsregiogemeenten en uitvoeringspartners (zoals onderwijsbeleidingsdiensten, VVN, Team Alert, politie) proberen gedrag daar waar mogelijk effectief te beïnvloeden met de speerpunten Educatie en Campagnes en handhaving. Educatie Dit speerpunt richt zich op het aanbieden van verkeerseducatie voor verkeersdeelnemers op beïnvloedbare risicovolle momenten in hun verkeersloopbaan. Per leeftijdsfase gelden er verschillende doelen. Jaarlijks wordt er 2,1 miljoen uitgegeven aan verkeerseducatie. Verkeerseducatie is voor deelnemers zoals scholen en opvanginstellingen (grotendeels) kosteloos. De afgelopen jaren is met name de nadruk gelegd op educatie van 0-18 jaar. Verkeerseducatie vanaf 18+ wordt tot nu toe incidenteel opgepakt binnen enkele gemeenten (bijvoorbeeld opfriscursussen ouderen, voorlichting alcohol en drugs etc.). In de stadsregiogemeenten zijn zo n 2400 instellingen van 0-18 jaar. De Stadsregio zorgt voor het beleid en is opdrachtgever van verkeerseducatie namens de gemeenten. De instellingen worden zoveel mogelijk via één contactpunt (het VerkeersEducatiePunt) benaderd voor deelname. Per subregio is er één VerkeersEducatiePunt. De uitvoering en coördinatie van dit VerkeersEducatiePunt ligt bij de onderwijsbegeleidingsdiensten. Deze diensten kennen de scholen goed en komen ook voor andere producten (taal, rekenen etc.) al bij de scholen langs. Daarnaast worden verkeersouders geworven en ondersteund via Veilig Verkeer Nederland. Enkele gemeenten bieden extra verkeerseducatieproducten aan, helpen mee met de uitvoering ervan (bv het praktijkexamen) en met het aanjagen van verkeerseducatie bij de scholen. Zie het volledige aanbod: www.verkeerseducatiepunt.nl. Sinds schooljaar 2012/2013 worden de resultaten op het gebied van verkeerseducatie tussen 0-18 jaar per instelling door de uitvoerende partijen en gemeenten bijgehouden in de Verkeerseducatiekaart. Onderstaande tabel is afkomstig uit deze monitor. Naast de onderstaande hoofddoelen, worden er ook andere verkeerseducatieprojecten op scholen aangeboden en uitgevoerd. Voor 0-4 jarigen is de doelstelling dat op alle peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en voorscholen jaarlijks blijvend aandacht is voor verkeersveiligheid. Tabel 2 toont aan dat ca. 23% (203) van deze instellingen in 2012/2013 en 2013/2014 het project JONGleren in het verkeer uitvoert en daarmee aandacht heeft voor verkeersveiligheid. 3
Voor 4-12 jarigen is de doelstelling dat alle basisscholen (ca. 560) een goede, schoolbrede verkeersmethode (niet ouder dan 10 jaar) inzetten, jaarlijks meedoen met verkeersexamens (schriftelijk en praktijk), verkeersouder(s) inzetten en blijvend aandacht voor de schoolomgeving en school-thuisroute hebben. Met het schriftelijk en praktisch examen doen inmiddels meer dan de helft van de scholen mee. Meer dan de helft van de scholen werkt met een goede verkeersmethode en iets minder dan de helft heeft een verkeersouder. In het algemeen lijkt de doelstelling voor 4 jaar (te) ambitieus. In slechts enkele gemeenten, voldoen alle scholen aan één (Aalsmeer, Edam-Volendam, Landsmeer) of meerdere aspecten (Oostzaan). Een aantal gemeenten blijft op tenminste drie van de vier aspecten achter op het regionaal gemiddelde (Amstelveen, Diemen, Ouder-Amstel, Uithoorn, Zaanstad). Opmerkelijk is dat dit met name gemeenten betreffen in Amstelland-Meerlanden. Het inzetten van een goede, schoolbrede verkeersmethode is vrij kostbaar en tijdsintensief; om die reden kunnen ca. 30/40 scholen per jaar een verkeersmethode implementeren. Gezien de moeilijkheid en benodigde inspanning is het aandeel deelnemende scholen en bereikte ouders zeker niet slecht. Voor 12-18 jarigen is de doelstelling dat alle voortgezet onderwijsinstellingen jaarlijks meedoen aan tenminste één verkeersveiligheidsproject, bijvoorbeeld gericht op nieuwe school-thuisroute, fiets/bromfiets, alcohol, dodehoek en/of gedrag en houding in het verkeer. In 2013/2014 voldoet slechts 20% van de voorgezet onderwijsinstellingen aan deze doelstelling. Tabel 2: Overzicht educatie per gemeente van 0-18 jaar (schooljaar 2013/2014) Gemeente 0-4 jaar (KDV/PSZ/VS) totaal Project Jongleren 5 4-12 jaar (basis en speciaal onderwijs) totaal Verkeersmethode 6 Schriftelijk examen 7 Praktijkexamen 7 12-18 jaar (VO en VSO) Verkeers totaal Eén of meer -ouders projecten Aalsmeer 15 53% 10 40% 100% 100% 50% 2 50% Amstelveen 69 13% 29 21% 72% 52% 21% 4 25% Amsterdam 500 15% 279 80% 73% 53% 26% 79 10% Beemster 3 0% 3 67% 67% 67% 33% 0 nvt Diemen 15 60% 10 30% 70% 80% 20% 0 nvt Edam-Volendam 9 78% 14 86% 100% 100% 79% 2 50% Haarlemmermeer 87 24% 73 58% 77% 78% 49% 7 86% Landsmeer 7 29% 6 33% 100% 100% 0% 0 nvt Oostzaan 3 0% 4 75% 100% 100% 100% 0 nvt Ouder-Amstel 12 8% 7 14% 29% 57% 71% 0 nvt Purmerend 36 47% 30 33% 80% 83% 13% 9 56% Uithoorn 15 33% 11 27% 82% 82% 9% 3 33% Waterland 11 55% 10 60% 100% 80% 0% 1 0% Wormerland 6 33% 55 0% 80% 60% 80% 0 nvt Zaanstad 84 43% 63 30% 70% 51% 37% 14 7% Zeevang 6 50% 5 60% 80% 0% 7 0% 0 nvt Totaal/gemiddeld 878 23% 559 61% 75% 62% 31% 141 20% = Voldoet aan de doelstelling (100%) = Meer dan 50% van scholen doet mee, maar voldoet niet aan de doelstelling (100%) = Minder dan 50% van de scholen doet mee, maar voldoet niet aan de doelstelling (100%) 5 Het project JONGleren wordt om het jaar op een instelling uitgevoerd, om zo steeds andere ouders te bereiken. De cijfers in deze kolom zijn een resultaat van twee schooljaren (2012/2014). Wegens de grote verloop in de opvanginstellingen is de database iets vervuild. In werkelijkheid ligt het totaal aantal instellingen dan ook lager, en daarmee de percentages deelname hoger dan in bovenstaande tabel vermeld. 6 Dit betreft alleen de landelijk erkende verkeersmethode. De leerlijn van VVN valt hier niet onder. 7 Sommige scholen doen om het jaar mee met het schriftelijk en praktijkexamen met gezamenlijk de groepen 7 en 8. Dat kan leiden tot een lagere deelname in een bepaald peiljaar. 4
Voorlichting / handhaving Jaarlijks wordt door het Ministerie van Infrastructuur & Milieu in samenspraak met decentrale overheden een campagnekalender ontwikkelt. Bij de uitvoering van deze campagnes vervullen verschillende partijen een rol. Van belang hierbij is dat campagnes alleen effectief zijn als de inzet van middelen (zoals posters, spandoeken) gepaard gaat met verkeershandhaving, communicatie en lokale inzetten. De Stadsregio coördineert en ondersteunt landelijke campagnes, daar waar het effectief is. Via de Stadsregio kunnen gemeenten o.a. posters bestellen ter ondersteuning van de landelijke campagnekalender. Daarnaast faciliteert de Stadsregio Amsterdam op verschillende manieren uitwisseling van informatie. Onder meer door het beschikbaar stellen van concept-persberichten, concept artikelen, ideeën voor acties, factsheets (via www.verkeersveiligheidspunt.nl) en het organiseren van bijeenkomsten. Jaarlijks is voor activiteiten voor communicatie en campagnes ca. 350.000 vanuit de Stadsregio beschikbaar. Hiermee worden ook jaarplannen van gemeenten en maatschappelijke organisaties als VVN en TeamAlert gefinancierd, die ter ondersteuning van de campagnes door de gemeenten kunnen worden ingezet. Bijvoorbeeld voor inzet bij alcoholcontroles/activiteiten door gemeente/politie. Het budget wordt de laatste jaren steeds beter benut. De gemeenten zijn uiteindelijk verantwoordelijk voor het eindresultaat. De doelstelling uit de MJV 2011-2015 is dat iedere gemeente jaarlijks actief meedoet aan minimaal drie verkeersveiligheidscampagnes uit de landelijke campagnekalender. Zoals eerder gezegd gaat het hierbij niet alleen om het inzetten van middelen, maar ook om communicatie en handhaving. In 2014 hebben acht gemeenten aan de doelstelling voldaan door actief bij te dragen aan drie of meer landelijke campagnes. Structureel doen zo n vier gemeenten niet mee met de afgesproken campagne inzet. Overige gemeenten zetten zich actief in bij campagnes, maar niet conform de doelstelling van minimaal drie landelijke campagnes. De inzet van TeamAlert en VVN is separaat opgenomen in bijlage 1. Tabel 3: Overzicht deelname campagnes per gemeente (2014) Landelijke campagnekalender Overig 2014 Gemeente Bob winter Snelheid op de weg Bob zomer Aandacht op de weg Zichtbaarheid fiets Scholen weer begonnen Aalsmeer X X X X X X X Amstelveen X X X X X X Amsterdam X X X X X X Beemster Diemen Edam-Volendam X X X Haarlemmermeer X X X X X Landsmeer Oostzaan X X X Ouder-Amstel Purmerend X X X Uithoorn Waterland Wormerland X X X Zaanstad X X X X X Zeevang X X = Voldoet aan de doelstelling van (actieve) bijdrage aan minimaal drie landelijke campagnes = Actieve bijdrage aan campagnes, maar niet conform de doelstelling = Geen bijdrage aan campagnes Aanbevelingen Zowel bij educatie als campagnes valt op dat er grote verschillen zijn in de behaalde doelen en in de betrokkenheid en inzet van gemeenten onderling. Er zijn mogelijk organisatorische optimalisaties te boeken om de effectiviteit van de uitvoering van het verkeersveiligheidsbeleid te vergroten. Dit is een aanleiding om in 2015 samen met de gemeenten en uitvoerende instanties X Bob Sport Bob op water 5
(zoals scholen, OBD s, VVN) een evaluatie te houden met betrekking tot de organisatie, rolverdeling en uitvoering van educatie en campagnes De uitkomsten van deze evaluatie zullen input zijn voor het geactualiseerde beleid. We weten dat gedrag een cruciale rol speelt in de verkeersveiligheid, maar nog onvoldoende welke interventies het meest effectief zijn om. Er is daarom behoefte aan beter inzicht in de effecten van gedragsinterventies. Naast de aantoonbaarheid van de effecten, gaat het ook om de wijze waarop verschillende doelgroepen het beste benaderd kunnen worden. Dit lijkt in eerste instantie vooral een opgave om landelijk op te pakken, samen met de relevante kennisinstellingen. Er wordt op dit moment in dit kader een traject opgestart met CROW/KPVV om te komen tot structurele effectevaluatie van verkeerseducatie. Voor educatie is het verder raadzaam om de huidige doelstellingen nog eens tegen het licht te houden bij de beleidsactualisatie verkeersveiligheid. Daarbij kan onderscheid worden gemaakt tussen enerzijds lange termijn einddoelen en anderzijds tussentijdse, realistische mijlpalen voor de kortere termijn. 6
Bijlage 1: Overzicht activiteiten TeamAlert en VVN in 2014 Landelijke Campagne 2014 Overig 2014 Inzet VVN Inzet Team- Alert 2014 Bob winter Snelheid Jonge bestuurders project Bob zomer StreetTalk Witte Waas BoB op festivals Aandacht op de weg @TheWheel FietsAlert Smartphonegebruik op de fiets bij jongeren Roodlichtnegatie Zichtbaarheid fiets 8 Drop It Fietsalert De Scholen Zijn Weer Begonnen Meldpunt Veilig op weg, aantal scholen Verkeersouders Praktisch Verkeers examen Ik stop voor zebra s Veilige School omgeving Inzet VVN 2014 Campagne Campagne- Campagne Campagne Campagne- Aalsmeer Witte Waas, 3 3 Streettalk Amstelveen 3 2 5 11 1 Amsterdam Streettalk 2x, Fietsalert,@theWheel 93 17 Beemster 1 Diemen 1 2 Edam-Volendam Streettalk, 1 5 10 3 12 2 Witte Waas Haarlemmermeer Streettalk 3x 17 7 2 54 2 2 Landsmeer Oostzaan 2 2 4 Ouder-Amstel Witte Waas 4 Purmerend Witte Waas 2 1 1 Uithoorn 4 Waterland 1 Wormerland Streettalk 1 2 1 2 2 Zaanstad Roodlichtnegatie, Fietsalert 1x 7 11 6 2 7 1 2 @thewheel 3x Zeevang Bob, Streettalk 1 1 8 De inzet van fietsverlichtingsacties van Teamalert en campagnes VVN Zichtbaarheid fiets zijn nog niet in dit schema opgenomen 7