1ste ja a rga n g 2010 NUMMER 2 De Onderwijsonderneming Gastcolumn: 2 101010 Leren en werken in de Duurzaamheidsfabriek 3 Energie vinden voor ondernemerschap 6 Summerschool wakkert ondernemerschap aan 8 Voorwoord De internationale concurrentiepositie van Nederland staat al enige tijd onder druk. Onze kosten zijn te hoog en de verdiensten drogen op. Ondernemingen worden daardoor nog meer aangezet bestaande activiteiten en processen kritisch te beoordelen en te verbeteren. Remaking the way we make things is een enorme kans om bedrijfsvoering te verduurzamen en tegelijkertijd winstgevender te worden. Twee studenten van de EUR die recent hun Master behaalden (Entrepreneurship, Strategy and Organizational Economics) hebben kunnen aantonen dat dit werkt. Uit hun onderzoek onder 350 MKB-bedrijven in Nederland kwam naar voren dat er kwantificeerbare correlaties bestaan tussen verduurzamen van de bedrijfsvoering en de winstgevendheid van het bedrijf. Er zijn uitsluitend positieve correlaties aangetroffen en wel op het gebied van omzetstijging, kostenverlaging en hogere engagement van personeel. Beide studenten hebben nu hun eigen onderneming waarin zij MKB-bedrijven adviseren en begeleiden naar verduurzaming. Wat mij betreft een mooi bewijs dat juist in tijden van economische teruggang het hebben van een kwalitatief hoogwaardig onderwijssysteem essentieel is. Kenniseconomie, gedegen vakmanschap en een ondernemende attitude worden nog belangrijker. In de tweede editie van De Onderwijsonderneming veel aandacht voor ondernemerschap en duurzaamheid. ABN AMRO wil graag bijdragen aan het bewustzijn van de combinatie. Zoals u weet bouwt ABN AMRO Bank momenteel, samen met Fortis Bank Nederland, aan een nieuw fundament, van wat een sterke, Nederlandse bank moet gaan worden met toonaangevende dienstverlening. Een van onze speerpunten daarbij zal zijn onze klanten te faciliteren naar een duurzame bedrijfsvoering. In deze nieuwsbrief leest u een artikel met Rein Meester, directeur van het Leerpark Dordrecht, over de vernieuwende vorm van wonen, werken en leren en het hieruit voortvloeiende icoonproject De Duurzaamheidsfabriek. ABN AMRO is vanaf de start als partner/huisbankier betrokken bij deze ontwikkeling. De gastcolumn is dit keer geschreven door Margot Schmitz van Ravestein & Zwart en als communicatieprofessional onder andere betrokken bij de projectorganisatie MBO2010. Verder een verslag over het ABN AMRO Public Banking congres de kracht van energie tijdens het World Tennis Tournament, een inspirerende bijeenkomst waarin energiemanagement centraal stond. Tot slot aandacht voor het 1e Lustrum van de Summerschool Ondernemerschap die in de week van 5-9 juli aanstaande gehouden zal worden en het onderzoek door lector Eric Wierstra van Saxion naar de leereffecten die dit heeft opgeleverd. Ik wens u veel leesplezier. Eric Zwaart Sectormanager Onderwijs eric.zwaart@nl.abnamro.com
2 De Onderwijsonderneming Colofon De uitgave De Onderwijsonderneming is een publicatie van ABN AMRO Bank N.V. Deze publicatie wordt zowel intern als extern verspreid. Samenstelling en redactie Eric Zwaart Jildou Holtrop Aan dit nummer werd verder meegewerkt door Martijn Gort Distributie jildou.holtrop@nl.abnamro.com Tel: 020-38 32 064 Voor vragen en opmerkingen kunt u contact opnemen met: Public Banking Nederland: Eric Zwaart 030-23 27 315 Regio Noord: Rob Lijzenga 038-49 84 524 Regio Midden: Tjeerd Glastra 030-23 27 656 Regio Zuid: Jan Willem Spijkman 010-40 24 369 Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO vergaarde informatie, die op zorgvuldige wijze is verwerkt. Noch ABN AMRO, noch medewerkers van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. Copyright ABN AMRO Bank N.V., 2010 Gastcolumn: 101010 Bij de millenniumwisseling was iedereen er op voorbereid: het op tilt slaan van cruciale computers in vitale onderdelen van organisaties. Er gebeurde vrijwel niets. Een enkeling was stiekem teleurgesteld, de overgrote meerderheid opgelucht. Vreemd genoeg had Duitsland op 1 januari 2010 ineens te maken met een soort vertraagde millenniumbug. Dagenlang lag het pinverkeer plat, omdat de machines moeite hadden met de datum 010110. Het jaar 2010 begon althans bij onze oosterburen met een verrassing. Welke verrassingen brengt 2010 nog meer? Bijvoorbeeld op 101010? Voor het middelbaar beroepsonderwijs geen verrassingen dit jaar. Toch is het een bijzonder jaar, omdat alle mbo ers na de zomervakantie starten in de nieuwe kwalificatiestructuur. In een kwalificatiedossier staat wat de leerling moet kunnen en kennen als hij de opleiding afrondt. De inhoud van het beroep is beschreven, evenals de benodigde competenties, kennis en vaardigheden. Niet alleen leerlingen, maar ook mboinstellingen en onderwijsprofessionals moeten er aan geloven. Meer maatwerk, zelfstandigere leerlingen, aansluiten op de beroepspraktijk betekent een andere bedrijfsvoering, coachende professionals en docentenstages. Ofwel: van een complete cultuuromslag tot met soms volledige nieuwbouw. Samengevat moeten scholen eigenlijk bedrijfsmatiger werken en ja inderdaad: onderwijsondernemingen worden. Gaat dat lukken voor 1 augustus 2010? Het exacte antwoord op die vraag moet ik u helaas schuldig blijven. Er is in elk geval één ROC dat zichzelf onderwijsonderneming noemt. Rijn IJssel. Tenminste: als je je baseert op Google en blijft hangen op de eerste pagina. Verder komen we over het algemeen niet. Onmiddellijk doemt bij mij de vraag op: waarom noemen ROC s zich niet vaker onderwijsondernemingen? Aan het woord kan het niet liggen. Onderwijsonderneming is een goed woord. In meerdere opzichten: het dekt de lading en allitereert prachtig. Is het een gebrek aan zelfvertrouwen, ondernemerschap of lef? Of is het een bewuste keuze? Ik betwijfel het. Mbo-instellingen willen het beste voor hun leerlingen. In dat opzicht verschillen ze niet van bedrijven die de beste producten of diensten willen leveren. De vernieuwingsoperatie van de afgelopen zes jaar getuigt van een groot doorzettingsvermogen. Daar schort het ook niet aan. Er kan maar één reden zijn: ze zijn nog niet zo ver. En misschien hangt dat weer samen met een knellende cao of de regelgeving van de Inspectie. Volgens Walther Tibosch van SintLucas niet: Er is meer ruimte dan misschien in eerste instantie lijkt. Het opzoeken van die ruimte vraagt om lef. En ondernemerschap. Misschien brengt 2010 toch nog verrassingen voor het mbo. Ik zet in op 101010. Margot Schmitz Ravestein & Zwart www.ravestein-zwart.nl
1e jaargang 2010 3 Da Vinci College en gemeente Dordrecht werken aan duurzaamheid Leren en werken in de Duurzaamheidsfabriek Leren in echte werksituaties, daar gaat het om bij Leerpark Dordrecht. De samenwerking tussen het Da Vinci College, drie andere scholen voor (v)mbo (het Dalton Lyceum, Insula College en Wartburg College), de gemeente en het bedrijfsleven krijgt steeds meer vorm. De nieuwste ontwikkeling is de Duurzaamheidsfabriek. Initiatiefnemer en directeur Leerparkontwikkeling Rein Meester vertelt erover. Leerpark Dordrecht is een nieuw stadsdeel van Dordrecht waar wonen, werken en leren samenkomen. Het vmbo, mbo en het bedrijfsleven ontwikkelen er vernieuwende vormen van onderwijs en de gemeente Dordrecht en het Da Vinci College bouwen daar aan de Duurzaamheidsfabriek. Hier zullen leerlingen en het bedrijfsleven samen werken aan producten voor de maakindustrie. Bijzonder is de sterke gerichtheid op duurzaamheid, zowel in het werk binnen de Duurzaamheidsfabriek als in het gebouw zelf. Het moet een inspirerende omgeving worden waar met name techniekleerlingen voorbereid worden op de beroepspraktijk en van meet af aan met duurzaamheid bezig zijn. De kracht van deze regio is dat we sterk zijn in de maakindustrie. In Dordrecht en omgeving vind je veel toelevering aan de maritieme sector en een grote gerichtheid op elektronica en machinebouw. De industrie is voor de aanwas van nieuw personeel afhankelijk van het beroepsonderwijs. Zestig tot zeventig procent van de Dordrechtse leerlingen volgt beroepsonderwijs. En dat concentreert zich op het Leerpark Dordrecht, vertelt Rein Meester, directeur Leerparkontwikkeling. Hij houdt zich bezig met de gebiedsontwikkeling van het 25 hectare tellende Leerpark Dordrecht en is de drijvende kracht achter de Duurzaamheidsfabriek. Met de ontwikkeling van het leerpark is een bedrag van 180 miljoen euro gemoeid. Techniek grijpbaar maken Het doel van het leerpark en de Duurzaamheidsfabriek is het werkveld en het onderwijs bij elkaar te brengen, legt Meester uit. Door leerlingen intensief met de praktijk te confronteren, wordt de techniek weer grijpbaar. Het probleem is dat de jeugd wel overal winkels en dergelijke tegenkomt, maar in het dagelijks leven nauwelijks met industrie in aanraking komt. Dat hebben we in onze samenleving weggeduwd naar industrieterreinen waar je alleen komt als je er wezen moet. Onbekend maakt onbemind. Bovendien heeft de techniek een imagoprobleem. Om daar wat aan te doen, hebben we als gemeente en onderwijsinstellingen besloten om alles rond techniek bij elkaar te brengen en een goede aansluiting te zoeken op de praktijk. Duurzaamheid is een belangrijk thema voor de instellingen en bedrijven op Leerpark Dordrecht. Daar zit een bewuste keuze achter. Duurzaamheid gaat een steeds grotere rol spelen in de samenleving en de maakindustrie. Daar moet je in de opleidingen dus nu al de nadruk op leggen. De scheepsbouw waar we in de Drechtsteden veel werkgelegenheid in hebben, zal naar het buitenland verdwijnen. Maar de inbouw van de aandrijftechniek voor die schepen blijft hier. Het opvallende is dat daar dezelfde soort technieken wordt toegepast als bij de fabricage van windmolens. De duurzame maakindustrie heeft hier dus een sterke basis. Dat zie je bijvoorbeeld ook terug in de installatiebranche, waar besparing of het terugwinnen van energie een hoge vlucht neemt. De manier waarop Dordrecht met duurzaamheid bezig is, wordt ook buiten de gemeentegrenzen met waardering bekeken. Stichting Urgenda, een actieorganisatie voor innovatie en duurzaamheid, heeft Leerpark Dordrecht als icoonproject omarmd. Ondernemerschap introduceren De Duurzaamheidsfabriek wordt een gebouw van zesduizend vierkante meter met laboratoria, een techniekhal voor de productie van prototypes en series, bedrijfsruimtes en kennis- en ontmoetingsruimtes. Leerlingen van het vmbo, mbo en hbo leren hier het vak in de praktijk. Om dat te bereiken worden bedrijven uitgenodigd in de Duurzaamheidsfabriek actief te worden. De gedachte achter de Duurzaamheidsfabriek is dat je
4 De Onderwijsonderneming ondernemerschap in het onderwijs introduceert, omdat je als instelling en als leerling samenwerkt met het bedrijfsleven. De opdrachten die de leerlingen maken, zijn rechtstreeks gerelateerd aan de productie van een bedrijf. Daar willen we uiteraard wel reëel in blijven, want het is en blijft natuurlijk een leersituatie. Bedrijfsleven en onderwijs Elders op Leerpark Dordrecht zijn al voorbeelden te zien van deze combinatie tussen bedrijfsleven en onderwijs. Zo heeft het Da Vinci College in samenwerking met Innovam en Amega een garage gebouwd. Leerlingen oefenen hier niet op het droge met autotechniek, maar voeren onder professionele begeleiding echte reparaties uit. Een ander voorbeeld is de kapper die in het gebouw van het Da Vinci College is gevestigd. Ook hier wordt een combinatie gemaakt tussen professionele dienstverlening en leren. Verder krijgen we een uitrukpost van de brandweer op het leerpark. Hier kunnen mensen het vak van brandweerman in de praktijk leren. Bovendien zijn de brandweerauto s voor de vrachtwagenopleiding inspirerend materiaal om aan te sleutelen. Je zou de Duurzaamheidsfabriek een bijzonder soort bedrijfsverzamelgebouw kunnen noemen, merkt Meester op. Daarbij geldt dan wel dat we steeds de combinatie met onderwijs zoeken. We vragen bedrijven die zich hier willen vestigen altijd of ze iets met onderwijs doen. Het biedt voor hen ook echt een voordeel dat ze hier zo dicht op het onderwijs zitten, want de vervangingsvraag voor werknemers in de techniek is gigantisch. In deze regio hebben we in de nabije toekomst per jaar 1.300 nieuwe gediplomeerden techniek nodig, terwijl we er maar 700 opleiden. XCalibur Krohne Altometer en het NMI (Nederlands Meetinstituut) zijn een van de eerste partijen die hebben aangekondigd mee te doen aan de Duurzaamheidsfabriek. Deze bedrijven die actief zijn in de metrologie kennen in de Botlek aan EuroLoop, de grootste en nauwkeurigste meetinstallatie ter wereld voor de petrochemische industrie. In de Duurzaamheidsfabriek wordt daar een kleinere kopie van gebouwd: XCalibur. Deze proefinstallatie van flowmeters zal niet alleen studie- en werkmateriaal zijn voor mbo ers, maar ook voor hbo-studenten. Dit voegt volgens Meester de nieuwe dimensie toe aan het onderwijs: Het wordt voor mensen met vmbo en mbo steeds belangrijker om in teamverband te kunnen werken. Bedrijven vragen daar nadrukkelijk om. Natuurlijk moet er ook gewoon gelast worden, maar je bent als werknemer vooral interessant als je ook geleerd hebt om samen te werken. Daar kunnen we hier in de praktijk mee oefenen, door teams te maken van hbo- tot en met vmboniveau, in combinatie met het bedrijfsleven. Ook het gebouw zelf heeft alles met duurzaamheid te maken. De Duurzaamheidsfabriek is een ontwerp van Thomas Rau, een architect van veel bekende duurzame gebouwen. Er komt onder meer warmte- en koudeopslag in en panelen voor zonne-energie. Alles draait erom zelfvoorzienend te zijn in energie. Dit gebouw zal energie opleveren, niet alleen voor zichzelf maar ook voor gebouwen in de omgeving. Daarnaast moet de
1e jaargang 2010 5 Duurzaamheidsfabriek als gebouw ook een leerobject zijn. Vandaar dat alle installaties en leidingen zichtbaar blijven en dat de gevelsystemen steeds opnieuw vervangen kunnen worden. Zo kunnen de leerlingen steeds de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid op dit gebouw uittesten. Ik ben ervan overtuigd dat dat veel inspiratie oplevert. Zeg nou zelf, hoe kun je nou mooier de principes van de natuurkunde uitgelegd krijgen dan door gewoon in zo n gebouw de werking van vijf verschillende energiesystemen te demonstreren? Resultaten Leerpark Dordrecht bestaat nog niet zo lang en is nog volop in ontwikkeling. Toch weet Meester nu al wat voorzichtige eerste resultaten te melden. Je hoort bedrijven zeggen dat de oud-leerlingen die ze aannemen beter inzetbaar zijn dan voorheen. Het zijn goede samenwerkers en ze zijn oplossingsgericht en inventief, krijgen wij te horen. Verder is de uitval van leerlingen enorm gedaald. Dat heeft ook te maken met het feit dat de opleidingen tegenwoordig meer op het individu gericht zijn. Leerlingen kunnen op maar liefst zes momenten in het jaar aan een nieuwe opleiding beginnen. Ook het begrip duurzaamheid schiet steeds meer wortel bij de werknemers van de toekomst. Dit is een generatie die sowieso al veel meer met duurzaamheid bezig is dan oudere generaties ooit geweest zijn. Hier worden mensen opgeleid die het straks in hun werk vanzelfsprekend vinden om zuinig te zijn met energie en grondstoffen. Het grappige is dat daar soms ook wel een spanningsveld in zit. Zou je deze leerlingen het voorstel doen om een elektrische scooter te maken, dan vinden ze dat maar niks. Zo n ding moet wel herrie maken. Maar daar kun je wel wat op vinden, lijkt mij. Je moet de leerlingen uitdagen om goede dingen te maken. Want daar zit de maatschappij op te wachten. 50.000 m2 scholen en sportcomplex 24.000 m2 bedrijfsruimte, waarvan 9000 m2 leerwerkbedrijven 11.000 m2 kantoren 2000 m2 detailhandel 2000 m2 overige voorzieningen 40.000 m2 openbare ruimte 450 woningen 175 miljoen investering Directeur Leerparkontwikkeling Rein Meester bij een maquette van het Leerpark
6 De Onderwijsonderneming Congres de Kracht van Energie Energie vinden voor ondernemerschap De kracht van energie en de kunst van het toevoegen. Dat was het thema van het congres dat ABN AMRO op 11 februari organiseerde voor de publieke sector, tijdens het 37ste ABN AMRO World Tennis Tournament. Drie sprekers vertelden over hun ervaringen met energie in de breedste zin des woords. Duurzaam ondernemen is een competitie die we moeten willen winnen Dagvoorzitter Jort Kelder kondigt als eerste miss duurzaam Anne- Marie Rakhorst aan. Deze directeureigenaar van ingenieursbureau Search vertelt het publiek bestuurders en managers van zorgorganisaties, woningcorporaties en onderwijsinstellingen over het belang van milieubewust en duurzaam bouwen. Ze constateert dat de klimaattop in Kopenhagen niet voldoende heeft opgeleverd, maar dat dit eigenlijk een pluspunt is. Het drukt ons namelijk met de neus op het feit dat we het zelf moeten doen. Duurzaam ondernemen is een competitie die we in Nederland moeten willen winnen. Met voetbal willen we altijd winnen van de Duitsers. Als we dat nou ook zouden willen met duurzaamheid, dan gaan we de goede kant op. Duurzame energie Er ligt nog het nodige huiswerk, want Duitsland haalt Nederland in veel opzichten in, bijvoorbeeld bij de toepassing van windenergie. Het zogeheten feed-in-systeem dat onze oosterburen hanteren waarbij een goede prijs betaald wordt voor stroom die teruggeleverd wordt aan het elektriciteitsnet is een belangrijke stimulans gebleken. Rakhorst: Je kunt er als ziekenhuis of school dus geld mee verdienen. Als je bijvoorbeeld een gebouw hebt dat meer energie oplevert dan je zelf nodig hebt, dan maak je van duurzame energie ineens een positieve businesscase. Rakhorst brengt het in Nederland zelf alvast in de praktijk, in twee nieuwe bedrijfspanden van haar tweehonderd medewerkers tellende onderneming. Beide kantoren wekken zelf alle energie op die we nodig hebben. We werken onder meer met verticale windmolens, warmte-/koudeopslag en zonnecollectoren. Het moest wel economisch haalbaar zijn, hebben we gezegd. Dat is gelukt. We konden dit ruimschoots binnen budget realiseren. Duurzaam bouwen is niet duurder. Ook Gustav Mahler, het hoofdkantoor van ABN AMRO, is volgens haar een goed voorbeeld van duurzaam bouwen. Maar laten we elkaar met deze voorbeelden niet voor de gek houden. De meeste winst is te behalen in de renovatie van de bestaande woningvoorraad van woningcorporaties. Waarom plaatsen we geen zonnepanelen op het dak en laten we bewoners daar ook wat mee verdienen? We hebben altijd veel werk gemaakt van betaalbare huren. Maar door de sterk stijgende energielasten dreigen mensen met een laag inkomen nu alsnog in de financiële problemen te komen. Nederland zou volgens haar het principe van duurzaamheid moeten omarmen op dezelfde manier als de Amerikanen dat deden met de reis naar de maan: Wat het ons ook gaat kosten, we gaan het gewoon doen, zei president Kennedy destijds. Bouwen aan de organisatie Energie. Dat is nou niet direct wat ABN AMRO-medewerkers krijgen als ze de afgelopen jaren op een verjaardagsvisite moeten vertellen waar ze werken, zegt Caroline Princen. Als beoogd lid van de raad van bestuur van de nieuw te vormen ABN AMROorganisatie is ze volop betrokken bij de langdurige wortelkanaalbehandeling waar we als bank in zitten en die ook nog eens in alle media te volgen is. De bank reorganiseert, gaat samen met Fortis Bank Nederland en moet de komende jaren ruim zesduizend banen schrappen. Hoe voeg je in die omstandigheden energie toe aan een organisatie? Dat is niet gemakkelijk. We zitten behalve een financiële en economische crisis ook met een vertrouwenscrisis. Vooral het vertrouwen in ABN AMRO heeft een enorme knauw gekregen.
1e jaargang 2010 7 En veel mensen hebben het boek De Prooi gelezen, vertelt Princen. Aan de andere kant is er weinig interessanter dan nu te mogen meebouwen aan deze bank. ABN AMRO is nog steeds een ongelooflijk sterk merk. We blijven het zoeken in onze deskundigheid en in de relatie met de klant. Mijn ambitie is dat er over een paar jaar een heel ander boek over ons wordt geschreven. Ik zie er naar uit dat onze medewerkers dan met voldoening kunnen zeggen: Ik was daarbij. Energie krijgen Princen vertelt hoe de organisatie de komende tijd voor de opgave staat om Fortis Bank Nederland en ABN AMRO te integreren. Klanten moeten in één systeem ondergebracht worden en kantoren van beide banken die soms aan dezelfde straat staan worden samengevoegd. En ondertussen gaat het dagelijkse werk gewoon door. Dáár moet de energie vandaan komen, vindt Princen. De successen die behaald worden in de relatie met de klant, daar zit de kracht van energie. Verder bouwen we aan een bank die integriteit, zorgvuldigheid en duurzaamheid hoog in het vaandel heeft. Ook dat levert enorm veel energie op bij onze medewerkers. Het belangrijkste is dat er weer duidelijkheid komt over waar de bank naartoe wil. Want dat verkleint de onzekerheid bij mensen. En onzekerheid is een van de grootste energieslurpers in een organisatie. Richard Kraijcek Toernooidirecteur Richard Kraijcek praat bij wijze van intermezzo de congresgangers bij over de ontwikkelingen op het tenniscourt. Hij merkt op dat er een opvallend verschil is tussen de sport en het ondernemerschap. Als je wilt slagen in de sport, zeker in de individuele sport, dan moet je een tunnelvisie hebben. Maar als je in de maatschappij wilt slagen, dan moet je juist ontdekken dat de wereld niet om jou draait. Energie heeft hij onder meer gekregen van het spel van Thiemo de Bakker. Hij is vandaag de laatste Nederlander die in het toernooi zit. Het kan heel snel gaan met hem. Hij zou komend jaar zomaar titelkandidaat kunnen zijn, voorspelt Kraijcek. Energie managen Koen Gonnissen, de laatste spreker, legt uit hoe mensen niet alleen hun tijd maar ook hun energie kunnen managen. De oud-coach van het Belgische Davis Cup Team is directeur van het Mentally Fit Institute. In plaats van sporters traint hij nu mensen in het bedrijfsleven. De laatste jaren is het leven zo versneld dat veel mensen het niet meer kunnen bijbenen, constateert Gonnissen. Hij schrijft erover in zijn boek De Bedrijfsatleet. Ondernemers zouden zich moeten verdiepen in de energiehuishouding van mensen, vindt Gonnissen. Als het stormt in hun leven, bijvoorbeeld door veranderingsprocessen op het werk, dan reageren mensen daar verschillend op. Een deel gaat in de overlevingsstand, wat vaak gepaard gaat met absentie. Een ander deel kiest voor coping, waarbij ze wel aanwezig zijn maar niet veel meer van zich willen laten vragen. Dan zijn er mensen die zich committeren en er dus echt wat van willen maken. En tenslotte stelt een deel van de medewerkers zich proactief op. In de praktijk zie je veel mensen overlevingsmechanismen of coping toepassen, terwijl je als bestuurder natuurlijk liever commitment of proactiviteit ziet. Wat hier volgens Gonnissen mis gaat, is dat veel ondernemingen eenzijdig de nadruk leggen op het IQ. Dat is niet terecht. Je wordt doorgaans weliswaar aangenomen op basis van je kennis, maar een promotie maakt je vaak veel meer op basis van je emotionele ontwikkeling (EQ) en je fysieke gesteldheid (PhQ). Bij een gezonde ontwikkeling van medewerkers moet aan alle drie de quotiënten aandacht gelijktijdig besteed worden. Dus moet bijvoorbeeld het cursusaanbod niet alleen voorzien in kennisvermeerdering, maar ook in de ontwikkeling van zelfbewustzijn, sociale intelligentie en teamdynamiek. De goede dingen doen Met een goed energiemanagement kunnen mensen het verschil maken tussen effectief werken en efficiënter werken, legt Gonnissen uit. Als je effectief werkt, dan lever je af wat er van je gevraagd wordt. Dan doe je de dingen goed. Maar als je efficiënter werkt, dan behaal je dezelfde resultaten met minder inspanningen. Dan doe je de goede dingen. Dat bereik je door vaste rituelen te veranderen en door beter je prioriteiten te stellen. De volgende stap is excellent werken: betere resultaten behalen met dezelfde efficiëntie. Wie excellent werkt, doet de goede dingen goed. Dit soort veranderingen kost tijd. Het komt er vooral op aan om vol te houden. Gonnissen: Onze cellen willen altijd terug naar de laatste status waarin ze zich comfortabel voelden: homeostasis. Daarom ga je altijd door een moeilijke fase als je van de ene naar de andere stabiele status wilt. Vergelijk het met joggen. Ondernemers moeten zich verdiepen in de energiehuishouding van mensen Als je daar net mee begint, dan doet het pijn. Maar als je het drie maanden volhoudt, dan bereik je een omslagpunt en komt er juist energie vrij. Wanneer je daar als ondernemer rekening mee houdt, dan kun je de energie van je medewerkers beter benutten.
8 De Onderwijsonderneming Summerschool wakkert ondernemerschap aan Voor het vijfde jaar op rij organiseert ABN AMRO in samenwerking met verschillende hogescholen en universiteiten de Summerschool Ondernemerschap. Lector Erik Wierstra van Saxion heeft de effecten van de Summerschool onderzocht. De deelnemers vinden het nuttig, inspirerend en leerzaam. Het aantal studenten dat ondernemer wil worden is hoog. Maar studenten worden nog te vaak opgeleid voor werknemerschap, terwijl we ook aandacht zouden moeten besteden aan werkgeverschap, zegt Erik Wierstra, lector Kennisinnovatief Ondernemerschap aan hogeschool Saxion in Enschede. Van de twintigduizend studenten aan deze school is twee procent al ondernemer. En een groep van in totaal tien procent wil tijdens of na de opleiding ondernemer worden. A B N A M R O S U M M E R S C H O O L O N D E R N E M E R S C H A P Aanvulling Daarom is de Summerschool Ondernemerschap die ABN AMRO ieder jaar op verschillende hbo s en universiteiten organiseert zo waardevol, vindt Wierstra. Studenten krijgen in een kleine week een heel programma aangeboden. Dat gaat volledig buiten hun studie om, ze hebben op dat moment geen colleges meer. Ze krijgen presentaties van ondernemers, leggen bedrijfsbezoeken af en werken onder begeleiding van externe deskundigen aan hun businessplan. Met name de externe sprekers worden echt gewaardeerd. Je kunt als docent precies hetzelfde zeggen, maar het maakt toch verschil dat het uit de mond van een ondernemer komt die zijn sporen verdiend heeft. We zien dit als een aanvulling op wat we zelf al doen aan het stimuleren van ondernemerschap bij studenten. Ook het feit dat een presentatie door een succesvolle zakenman gegeven kan worden, maar evengoed door een ondernemer die failliet is gegaan, blijkt aspirant- of beginnende ondernemers aan te spreken. Wierstra heeft met twee collega s het effect van de Summerschool onderzocht. De deelnemers uit 2008 en 2009 zijn door middel van een voor- en nameting bevraagd, om te zien of de Summerschool tot een verandering in hun ondernemende houding leidt. We hebben bijvoorbeeld gevraagd in hoeverre ze bezig zijn met onderwerpen als huisvesting, financiering, inschrijving bij de Kamer van Koophandel, externe coaching en marktonderzoek. Er blijkt een significant verschil te zijn tussen de situatie vlak voor en direct na de Summerschool. Ze worden dus ondernemender. Het is aannemelijk dat de Summerschool hier positief aan bijgedragen heeft. Niet alleen economie Dit jaar wordt de Summerschool van 5 tot en met 9 juli gehouden. Per locatie van de deelnemende onderwijsinstellingen doen vijftien tot dertig studenten mee. Het zijn mensen die sterk geïnteresseerd zijn in ondernemerschap. Een kwart van deze studenten heeft al een eigen bedrijf. Opvallend is overigens dat het zeker niet alleen economiestudenten zijn die meedoen. We hebben bijvoorbeeld ook studenten gehad die zich als ondernemers willen toeleggen op forensisch onderzoek bij vermeende misdadigers. Dat is heel wat anders dan bijvoorbeeld een studie Small Business en Retail Management. Aan het eind van de week houden de studenten een pitch van twee of drie minuten. Daarna wordt er per locatie een winnaar bepaald die bij ABN AMRO in Amsterdam zijn of haar businessplan mag presenteren. De deelnemers vinden de Summerschool Ondernemerschap nuttig, inspirerend en leerzaam, vertelt Wierstra. Het is een mooie manier om tijdens je studie alvast met ondernemerschap bezig te zijn. We stimuleren dat ook, bijvoorbeeld door studenten erop attent te maken dat ze hun stage ook kunnen combineren met het eigen ondernemerschap. En een afstudeeropdracht kun je natuurlijk prima bij je eigen bedrijf doen. Ook als sommige studenten na afloop constateren dat het ondernemerschap niets voor hen is, dan is ook dat volgens Wierstra een goede uitkomst. Dan heb je eraan geproefd en het serieus geprobeerd en maak je een weloverwogen keuze. Winnaars Summerschool Ondernemerschap 2009 Het rapport Summerschool Ondernemerschap, effectmeting en evaluatie 2008 en 2009 is terug te vinden op saxion.nl/innovatieenondernemerschap, onder het kopje publicaties. Kijk voor meer informatie over voorgaande edities op www. abnamro.nl/summerschool. Vanaf april is hier meer informatie te vinden over Summerschool Ondernemerschap 2010.